Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

અંક ૫ મો ]
ભગમીમાંસા.
થવાવાળા રસાદિ ગુણવાળા પુદગલેના સંગમાં બીજી ઇંદ્રિય કરતાં કાંઈક વિલક્ષણતા રહેલી છે. જીભથી ગ્રહણ કરેલા પુદગલે શરીરના વર્ણાદિ પોષવામાં તથા દેહને પુષ્ટ બનાવવામાં પરિણમી જાય છે ત્યારે બીજી ઇન્દ્રિયો સાથે અમુક વખત સંગ રહીને પછી વિયોગ થાય છે. અને ફરીને પાછી તે જ વસ્તુઓનો સંયોગ થઈ શકે છે, પણ વિક્રિયા થઈને વસ્તુ નષ્ટ થતી નથી. પણ જીભથી ગ્રહણ કરાયેલા પુદગલોમાં વિક્રિયા થવાથી નષ્ટ થાય છે, તેવાં જ કાયમ રહેતાં નથી પણ રૂપાંતર થઈ જાય છે. અને એટલા જ માટે નાક-કાન આદિ ચાર ઇંદ્રિાથી ગ્રહણ કરાતી વસ્તુઓને ઉપભાગ તરીકે ઓળખાવી છે અને જીભથી ગ્રહણ કરાતી વરતુને ભેગપણે કહી છે. તાત્વિક દૃષ્ટિથી વિચાર કરતાં આત્માને પર–પગલિક વસ્તુનો ભોગ ખાસ કરીને તો કમંપણે પરિણમેલા પુદ્દગલ સ્કંધાનો હોય છે, તે સિવાય તો વૈષયિક સુખ અથવા તો દુઃખ જેવી કઈ વસ્તુ નથી. સર્વ કર્મ ક્ષય થયા પછી આત્માને સંગસ્વરૂપ કોઈપણ પ્રકારની પર વરતુને ભોગ સંભવતો નથી. કમપુદ્ગલમાં અનુકૂળતા-પ્રતિકૂળતા-સુખ–દુઃખ જેવું કાંઈપણ હોતું નથી પણ અનાદિ કાળથી આભાના સંસર્ગમાં આવતા કમપુદગલેમાં અનેક પ્રકારની વાસનારૂપ પ્રકૃતિ રહેલી છે જેને લઈને આમાં તારૂપે પરિણમે છે અને તે પરિણામોને લઈને પૂર્વના કર્મ પુગલોની નિર્જરા–આત્માથી છૂટા પડતી વખતે નવીન કમપુદગલોનો આત્મા સાથે સંગ થાય છે. અને તે પુદગલે પરિણામને અનુસરીને વાસિત થાય છે. કર્મ ભોગવવાને આત્માને શરીરની જરૂરત પડે છે માટે પાંચ પ્રકારના શરીરમાંથી એક પણું શરીર વગર
સમય પણ રહ્યો નથી, અર્થાત અનાદિકાળથી આત્મા એક સમય પણ અશારીરિકપણે રહ્યો નથી. પાંચ શરીરમાંથી કામણ (કર્મના સમૂહરૂ૫) અને તૈજસ (અણુના જ અંશ' રૂપ પણ કાર્યભેદે ભેદવાળું) આ બે કારણું શરીર તો એક સમય પણ આમાંથી છૂટાં પડતાં નથી. અને જે આ બે શરીર સર્વથા આત્માથી છૂટા પડી જાય તે આમાના જ્ઞાનાદિ ગોને સંપૂર્ણ વિકાસ થઈ જાય છે જેને લઇને અશરીરી થવાથી આત્મા મુiાત્મા કહેવાય છે. પછી તેને કર્મવર્ગણાના તેમજ ઈતર પુદગલ ધોનો સંગ થવા છતાં પણ તે વિભાવ સ્વરૂપ થઈ શકતો નથી, તેને જન્મ-જરા-મરણ આદિ કાંઈપણ હોતું નથી પોતાના અરૂપી–અચેતન અને અક્રિયાદિ ગુણોને પગલિક વસ્તુની કાંઈપણ અસર થતી નથી અને ભાવી અનંતા કાળ સુધી શુદ્ધ સહજાનંદ સ્વરૂપમાં જ સ્થિર રહે છે.
જેમ વડનું સક્ષમ બીજ નષ્ટ ન થાય ત્યાં સુધી સ્થલકાય કાર્ય૩૫ અનેક વડો થયા જ કરે છે તેમ જ્યાં સુધી આ બે કારણ શરીરનો સર્વથા વિયોગ ન થાય. પૂર્વાપરનું અનુસંધાન ચાલ્યું આવે ( અર્થાત-પૂર્વના કર્મનો સત્તામાંથી ઉદય અને ઉદયમાં આવીને ભગવાઇને ક્ષય-વિવેગ થાય છે તે વખતે રાગ-દ્વેષની ચીકાસના પ્રમાણમાં નવા કર્મને સંગ અનુસંધાન થાય છે, ત્યાં સુધી ઔદારિક, વૈક્રિય અને આહારકરૂપ કાર્ય શરીરનો વિયોગ-સંયોગ થયા કરે છે, કારણ કે કર્મના ફળરૂપ ભાગ આ શરીરમાં જ થાય છે, કર્મનો ભેગઅનુભવનું સાધન આ શરીર જ છે. આ ત્રણ શરીરમાંથી ખાસ કરીને તો દારિક તથા વૈક્રિય આ બે શરીરમાં કમફળ ભોગવાય છે; બાકી આહારક અત્યંત