Jain Dharm Prakash 1916 Pustak 032 Ank 06

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

પ્રશમરતિ પ્રકરણ.
૧૭
સંબંધી અને ગન રાબંધી અનેક પ્રકારની વેદનાથી વ્યાપ્ત એવા પ્રાણીઓને શ્રી વીતરાગ સાર્વજ્ઞ પરમાત્માએ અર્થથી ઉપદિશેલા અને ગણધર મહારાજાઓએ સૂત્રથી ગુંથેલાં પ્રવચન (સત્શાસ્ત્ર) વગર બીજે ક્યાંય ત્રાણ-શરણુ-આધાર નથી તેથી તેનું જ શરણ કર્તવ્ય છે. ઉપર હવે શાસ્ત્રકાર ત્રીજી એકત્વ ભાવના આશ્રી સ્વરૂપ સમજાવે છે.
एकस्य जन्ममरणे गतयश्च शुभाशुभा भवावते ।
तस्मादाकालिकहितमेकेनैवात्मनः कार्यम् ॥ १५३ ॥ ભાવાર્થ –સંસારચકમાં ફરતાં એકલાને જન્મમરણ કરવાં પડે છે, અને શુભાશુભ ગતિમાં જવું પડે છે, તેથી આત્માએ એકલા તેિજ પિતાનું અક્ષય આત્મહિત સાધવું. ૧૫૩
વિવ–એકલા પોતાને જ જન્મ મરણ કરવાં પડે છે અર્થાત્ જન્મતાં તેમજ મરતાં કોઈ બીજું સ્વજનાદિક સહાયરૂપ થતું નથી. વળી કરેલાં કર્મ અનુસારે સંસારચકમાં ફરતાં દેવ મનુષ્યાદિક શુભ ગતિમાં અને નરકાદિ અશુભગતિમાં જીવ પોતેજ જાય છે. ત્યાં ત્યાં જીવને પોતાને જ જન્મમરણના દુ:ખ-વિપાક ભેગવવાં પડે છે, તે દુ:ખ દવા કાઈ બીજો આવતો નથી, તેથી આત્માએ પોતેજ સ્વાશ્રયી બની, સઘળી પરાધીનતા ત્યજીને, સંયમ અનુષ્ઠાનવડે પોતાનું અત્યંત હિત સાધી લેવું જરૂરનું છે. ૧૫૩ હવે શાસ્ત્રકાર ચોથી અન્યત્વ ભાવનાનું સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કરે છે.
अन्योऽहं स्वजनात्परिजनाच विभवाच्छरीरकाचेति ।
यस्य नियता मतिरियं न बाधते तं हि शोककलिः ।। १५४ ॥ ભાવાર્થ – હું સ્વજનથી, પરિજનથી, વૈભવથી અને શરીરથી જુદે છું એવી જેની નિશ્ચિત મતિ છે તેને શોક સંતાપ સંભવતો નથી. ૧૫૪
વિવ–“માતાપિતા, પુત્ર કલત્રાદિકથી હું જ્યારે છું, દાસ દાસી પ્રમુખ પરિજનથી હું ત્યારે છું, તેમજ ધન ધાન્યાદિક અને સુવર્ણ રજતાદિક વૈભવથી હું જ્યારે છું અને અનેક પ્રકારના વિષય ઉપગના સ્થાનરૂપ દેહથી પણ હું ન્યારે ( જૂદ) છું ” આવી આલોચનાવાળી બુદ્ધિ જેને રાતદિન બની રહે છે તેને શોક કલેશ પીકી શકતો નથી. માટે અવશ્ય અન્યત્વ ભાવના સેવવી. ૧૫૪ હવે શાસ્ત્રકાર અશુચિત ભાવના સંબંધી સ્વરૂપ નિરૂપણ કરે છે.
अशुचिकरणसामर्थ्यादाद्युत्तरकारणाशुचित्वाच । देहस्याशुचिभावः स्थाने स्थाने भवति चिन्त्यः ॥ १५५ ॥