Jain Dharm Prakash 1916 Pustak 032 Ank 06

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

પ્રશમરતિ પ્રકરણ.
૧૯
વિ–શ્રી તીર્થકર દેવનાં તત્ત્વ વચન ઉપર અશ્રદ્ધા લક્ષણ મિથ્યાત્વ ચગે કર્મબંધન થાય છે અને સમ્યગદષ્ટિ (સમકિતવંત) છતાં જે પ્રાણાતિપાતાદિક પાસ્થાનકે સેવે છે તે તથા દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિ અંગીકાર કર્યા છતાં વિષય કષાય અને વિકથાદિક પ્રમાદવશ રહે છે તે પણ કર્મ બંધન કરે છે. કષાય પ્રમાદ વધારે બળવાન હોવાથી તે જુદો ગણાવ્યો છે. વળી મન વચન અને કાયાના અસદ વ્યાપારથી પણ કર્મબંધન થાય છે. મનવડે આક્ત રદ્રધ્યાન–પરિણામથી, વચનવડે હિંસક અને કઠોર વાણી વદવાથી, તેમજ કાયાવડે જય હિત અનેક પ્રકારની ક્રિયા કરતાં કર્મબંધન થાય છે. અર્થાત્ એ બધાંવડે આત્મા દંડાય છે. અને તેથી જ જન્મમરણનાં દુઃખ ભોગવતાં ભવ ભવમાં ભટકવું પડે છે. એમ સશજી ઉપર જણાવેલા બધાંય કર્મનાં દ્વાર જેમ બને તેમ સંવરવા યત્ન કરે જોઈએ. પૂર્વોક્ત પ્રમાદયોગેજ ઘણાં કર્મ બંધાય છે અને પ્રમાદ તજવાથી કર્મબંધ થતો અટકે છે. ૧૫૭ હવે પ્રસંગગત સંવરભાવનાનું સ્વરૂપ નિરૂપણ કરતા છતા શાસ્ત્રકાર કહે છે.
या पुण्यपापयोरग्रहणे वाकायमानसी वृत्तिः ।
मुसमाहितो हितः संवरो वरददेशितश्चिन्त्यः ॥ १५८ ॥ ભાવાર્થ: -પુન્ય પાપને નહિ ગ્રહણ કરવામાં જે મન, વચન, કાયાની વૃત્તિ તે આત પુરૂએ ઉપદિલે, અત્યંત સમાધિવાળે અને હિતકારી સંવર ચિંતવવા યોગ્ય છે. ૧૫૮
વિ–પુણ્ય કર્મ શાતાદિરૂપ અને પાપકર્મ જ્ઞાનાવરણદિરૂપ તેવાં પુન્ય પાપથી અલગ રહેવાય એવી જે મનવચન કાયાની વૃત્તિ ( વ્યાપાર) તેજ પરમ સુખદાયી-હિતકારી સંવર શ્રી તીર્થકર દેવોએ ઉપદિ છે એમ ચિન્તવન કરવું. એથી આથવરૂપ પુન્ય પાપનાં દ્વાર બંધ થશે અને સંસાર પરિભ્રમણ થતું અટકવા પામશે. ૧૫૮ હવે શાસ્ત્રકાર નિર્જરા ભાવના આશ્રી નિરૂપણ કરે છે.
यद्विशोपणादुपचितोऽपि यत्नेन जीर्यते दोषः ।
सदलार्मोपचितं नित्यति संवृतस्तपसा ॥ १५९ ॥ ભાવાર્થ-જેમ વૃદ્ધિ પામેલે દેષ લંઘનથકી યત્નવડે ક્ષીણ થાય છે, તેમ એકઠાં થયેલાં કર્મ, સંવરયુક્ત પુરૂષ તપવડે ક્ષણ કરી નાંખે છે. ૧૫૯
વિ–આવનાં દ્વાર બંધ કરવાથી નવાં કર્મ આવી શકતાં નથી અને પૂરાણાં કર્મ પણ તપયોગથી અનુક્રમે ક્ષય થાય છે. કેવી રીતે ? તે દ્રષ્ટાંતથી શાસ્ત્રકાર પોતેજ બતાવે છે. જેમ આહાર ત્યાગ કરવા ગે-લંઘનવડે ભારે વૃદ્ધિ પામેલા