________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દુખિતે કુરૂ દયા...
૧૯૫ અધ્યાસ સંબંધી ચાલતો હોય છે તે ઓગળી જતો-દૂર થતો માલુમ પડે છે અને મનને જાણે કાંઈ આશ્રમ સ્થાન મળ્યું હોય તેમ જણાય છે.
કરૂણા ભાવનામાં દુઃખ દૂર કરવાની ઈચ્છા થાય છે. તે કરૂણું ચાર પ્રકારની છે. ૧ મોહજન્યા કરૂણા, ર દુ:ખિત દર્શનજન્યા કરૂણ, ૩ સંવેગજન્યા કરૂણ અને ૪ અન્યહિતયુતા કરૂણ. એક પ્રાણીને અત્યંત વ્યાધિ થયેલ હોય, વૈધે કે ડોકટરે અમુક વસ્તુ ખાવાની આજ્ઞા કરી હોય અથવા તદૃન ખાવાની મનાઈ કરી હોય તે વખતે વ્યાધિગ્રસ્ત માણસના દિલ ઉશ્કેરનારા શબ્દોથી વિચાર કર્યા વગર તેને ન પચે તેવું ભેજન આપવાની દયા કરવી તે મેહિજન્યા કરૂણા. આ મેહિજન્યા કરૂણામાં આગળ પાછળનો વિચાર હોતો નથી, કર્તવ્ય અકર્તવ્યનું ભાન હોતું નથી, સદસદ્વિચારણું હોતી નથી. ઈચ્છા માત્ર દયાની છે, પણ બીજો વિચાર હોતો નથી. દુwી પ્રાણીને જોઈને તેને આહાર, ધન આદિની મદદ કરવી, સાધનો ચોજી આપવા, નિરૂઘમી હોય તેને ઉદ્યમે ચડાવવાં એ સર્વને સમાવેશ બીજી દુખિત દીનજન્યા કરૂણામાં થાય છે. આમાં ઘણું ખરું દ્રવ્યદયાને સમાવેશ થાય છે. સંવેગનન્યા કરૂણામાં સંસારનાં પ્રાણીઓને માની લીધેલા સુખને પરિણામે સંસારમાં વધારે રખડતાં જોઈ સુખીના સુખને અને પરિણામે દુઃખને
ખ્યાલ કરી તેમના પર મનમાં દયા આવે અને તેઓ ખોટા સુખથી બચી અપરિમિત આત્મીય સુખ ભોગવે એવી ઈચ્છા થાય તેનો સમાવેશ થાય છે. અન્ય હિતકુંતા કરૂણમાં સર્વ પ્રાણીનું હિત કેમ થાય, વાસ્તવિક રીતે તેઓની ઉત્કાતિ કેમ થાય એ સર્વ બાબતનો વિચાર થાય છે. આ ચોથી કરૂણા સ્વાભાવિક રીતે અંતઃકરણની નિર્મળ વૃત્તિથી થઈ આવે છે.
આવી રીતે કરૂણા–દયાનો વિષય આપણે જૂદા જૂદા દષ્ટિબિન્દથી તપાસ્ય. એના પર શાંતિનાથ પ્રભુ વિગેરેના બહુ બહુ દષ્ટાન્તો શાસ્ત્રમાં મોજુદ છે. એ વિષય પર એટલું બધું લખાયેલું છે કે એને અભ્યાસ કરતાં આખી જીંદગી પણ ઓછી ગણાય. મતલબ કહેવાની એ છે કે આ પ્રાણીમાં સૈજન્ય લાવવા માટે તેનામાં દયા ગુણ સર્વથી મુખ્યપણે હોવો જોઈએ. બાહ્ય અથવા આંતરિક, સ્થળ કે આધ્યાત્મિક કોઈપણ પ્રકારના દુઃખથી પીડાતા પ્રાણને જોઈને આ જીવને અંત:કરણમાં અરેરાટી આવે ત્યારે તે ખરેખર સજ્જન છે એમ સમજવું. એ પ્રમાણે સજજનપણું રાખવામાં ખાસ કરીને મનને બહુજ નિર્મળ કરવાની જરૂર છે અને મનની નિર્મળતા સાથે એ ગુણ સંબંધ રાખે છે. સંયોગો અનુકૂળ, ચેતન પ્રગત અને શુદ્ધ જ્ઞાનને ઉપગ હોય તે અહિંસાના પ્રસંગથી પ્રાણ બહુ આગળ વધી જાય છે.–દૂર જાય છે. સૈન્યના અતિ અગત્યના વિષય ઉપર ખાસ ધ્યાન આપવા માટે વારંવાર વિજ્ઞપ્તિ કરવાની જરૂર
For Private And Personal Use Only
