________________
• દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ, નારકી, એકેંદ્રિય - બેઈન્દ્રિય વગેરે જીવોમાં
જીવ – પુદ્ગલ જાણે કે મળી ગયાં હોય એમ લાગે છે પણ ખરેખર એમ
નથી; તેઓ તદ્દન પૃથફ છે. • સર્વ જીવો અનંત જ્ઞાનસુખના નિધિ હોવા છતાં, પર દ્વારા તેમને કાંઈ સુખ દુઃખ નહિ થતું હોવા છતાં, સંસારી અજ્ઞાની જીવ અનાદિ કાળથી સ્વત: અજ્ઞાનપર્યાયે પરિણમી પોતાના જ્ઞાન આનંદ સ્વભાવને, પરિપૂર્ણતાને, સ્વતંત્રતાને અને અસ્તિત્ત્વને ભૂલી રહ્યો છે તથા પર પદાર્થોને સુખ દુઃખના કારણ માની તેમના પ્રત્યે રાગ-દ્વેષના ભાવ ર્યા કરે છે. જીવના આવા ભાવોના નિમિત્તે પુદ્ગલો સ્વતઃ જ્ઞાનાવરણાદિકર્મ પર્યાયે પરિણમી જીવની સાથે સંયોગમાં આવે છે અને તેથી અનાદિ કાળથી જીવને પાગલિક દેહનો સંયોગ થયા કરે છે. પરંતુ જીવ અને દેહના સંયોગમાં પણ જીવ અને પુગલ તન્દ્ર પૃથક છે, તેમના કાર્યો પણ એકબીજાથી તદ્દન ભિન્ન અને નિરપેક્ષ છે એમ જિનેંદ્રોએ
જોયું છે, સમ્યજ્ઞાનીઓએ જાણ્યું છે અને અનુમાનગમ્ય પણ છે. • જીવકેવળ ભ્રાંતિને લીધે જ દેહની દશાથી અને ઈષ્ટ-અનિષ્ટ પર પદાર્થોથી
પોતાને સુખી-દુઃખી માને છે. વાસ્તવમાં પોતાના સુખગુણની વિકારી પર્યાય પરિણમી તે અનાદિ કાળથી દુઃખી થઈ રહ્યો છે. જીવ દ્રવ્ય-ગુણે-સદા શુદ્ધ હોવા છતાં, તે પર્યાય અપેક્ષાએ શુભાશુભ
ભાવરૂપે, દેશશુદ્ધિરૂપે, શુદ્ધિની વૃદ્ધિરૂપે અને પૂર્ણ શુદ્ધિરૂપે પરિણમે છે. • તેથી તે ભાવોના નિમિત્તે શુભાશુભ પુદ્ગલકર્મોનું આસવણ અને બંધન તથા
તેમનું અટકવું (સંવર), ખરવું (નિર્જરા અને સર્વથા છૂટવું (મોક્ષ) થાય
• આ ભાવો સમજાવવા માટે જિનેન્દ્ર ભગવંતોએ નવ પદાર્થો (તો)
ઉપદેશ્યા છે. (૧) જીવ (૨) અજીવ (૩) આસ્રવ (૪) પાપ (૫) પુર્ણય
(૬) બંધ (૭) સંવર (૮) નિર્જરા (૯) મોક્ષ. • આ નવ પદાર્થો સમ્યકપણે સમજવાથી જીવને શું હિતરૂપ છે, શું અહિતરૂપ
છે, શાશ્વત પરમ હિત પ્રગટ કરવા આવે શું કરવું જોઈએ, પર પદાર્થો સાથે પોતાને શો સંબંધ છે - ઈત્યાદી વાતો યથાર્થ પણે સમજાય છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
