________________
તોનામૃત
સ્વ ઉત્કર્ષ જ્વર શાન્તિને, એક ઉપાય જણાય; પૂર્વ મહર્ષિથી લધુ, ભાવના હૃદયે જ થાય.
ગુણ. ૪ શરિર રૂપ લાવણ્યને, ગ્રામ આરામને વિત્ત; એ પર વરતુથી આત્મને નહિ ઉત્કર્ષ મમ મિત્ત. ગુણ ૫ સામ્ય ભાવ સહુ પ્રાણીમાં, જાણે વિશુદ્ધ પર્યાયે, એવા મુનિને ઉત્કર્ષ તે, નહિં હેય અશુદ્ધ પર્યા. ગુણ. ૬ સ્વ ઉત્કર્ષ પવન થકી, પ્રેરિત જલધિ તું પેખ; કરી પરંપરા નિજ ગુણને, નાશ કરે તે વિલેખ. ગુણ. ૭ ભદ ઉત્કર્ષ થતા વળી, દિનત્ત્વ અપકર્ષ માંહિ; નષ્ટ મનેથે માળને, કરે એ જ્ઞાની જગમાંહિ. ગુણ ૮
૧૮–સારાંશ-ગુણ થકી પોતે પૂર્ણ નથી. તે પછી આત્મપ્રશંસા-પિતાની બડાઈ કરવી તે શું કામની છે? તેમજ ગુણ થકી પૂર્ણતા પ્રાપ્ત થઈ હોય ત્યાં તે આત્મપ્રશંસાને વિરામજ છે. ૧
પિતાના ઉત્કર્ષ રૂપ જળના પ્રવાહ વડે કલ્યાણ રૂપ વૃક્ષના મુળને પ્રગટ–ખુલ્લા કરવાથી અમૂલ્ય ફળ જે મેક્ષ તેને કેવી રીતે મેળવી શકાશે અર્થાત નહિં જ મેળવી શકાય. ૨
હે! ભદ્ર પિતાના ગુણ રૂપ દેરડાનું આલંબન જે પોતે જ કરે તે નિશ્ચય કરી ભવ સમુદ્રમાં પતન થાય છે. પણ તે ગુણ રૂપ દેરડાનું અન્ય કોઈ આલંબન લે તે તેના હિતના માટે અવશ્ય થાય છે. ૩
પૂવે થઈ ગયેલા મહર્ષિએથી હું તદન લઘુ છું–અજ્ઞાત છું એવી ભાવનાની હૃદયમાં જાગૃતિ તે પિતાના ઉત્કર્ષરૂપ રને શાન્ત કરવાને ઉપાય છે. ૪
શારિરિક સંપત્તિ-મનહર રૂપ–મધુરી ભાષા-ગ્રામ બગીચા, અને લક્ષમી એ પર વસ્તુથી હે! મિત્ર આત્માને કોઈ પણ વખત ઉત્કર્ષ થજ નથી. ૫
વિશુદ્ધ પર્યાય વડે પ્રાણું માત્ર પરત્વે જેણે સામ્યભાવ ધારણ કરેલ છે એવા માહાત્માઓને અશુદ્ધ પર્યાય વડે ઉત્કર્ષ હેતે નથી. માટે તે હેય છે. ૬
