________________
૧૧૪
દરેક આત્માને આત્મ કલ્યાણના યથાર્થ વિધિ-નિષેધમાં પ્રવર્તાવનાર કેવળ જ્ઞાન અને શ્રત પ્રમાણે જ્ઞાન (શ્રદ્ધા) જ છે તેમાં યથાર્થ આત્મહિતકારી શ્રુત પ્રમાણ જ્ઞાનનું સ્વરુપ આ પ્રમાણે જાણવું જે મોક્ષ સિદ્ધિના કારણરૂપ જ્ઞાન છે તે પ્રમાણ જ્ઞાન છે. અને તેથી વિપરિત તે અપ્રમાણુ જ્ઞાન છે.
પ્રમાણુ તાન બે પ્રકારનું છે. (૧) પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ જ્ઞાન (૨) પરોક્ષ પ્રમાણજ્ઞાન. જે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુ જ્ઞાન છે તે સ્પષ્ટ નિરાલંબનીય અને પ્રત્યયરૂપ હોય છે. અને બીજું જે પરોક્ષ-પ્રમાણજ્ઞાન છે. તે ઈદ્રિય અને મન નિમિત્તક છે. અને તે બંને પ્રત્યયિક હેય છે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન પક્ષ પ્રમાણરૂપ છે. અને અવધિ જ્ઞાન મનઃ પર્યવ જ્ઞાન અને કેવળ જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુરૂપ છે. શ્રતજ્ઞાન, મતિજ્ઞાનપૂર્વક થતું હોવાથી તે પણ ઈદ્રિય અને મન નિમિત્તક છે. તેમ છતાં તે અભ્યસ્ત દક્ષામાં સવથી, અને અભ્યસ્ત દશામાં પરથી થાય છે. પરથી થતાં શ્રત પ્રમાણજ્ઞાનમાં આપ્ત પુરુષના વચનની મુખ્યતા હોય છે. જેમણે 3યનું યથાર્થ સ્વરૂ૫ ભર્યું છે એટલે પ્રાપ્ત કર્યું છે અને તે પ્રમાણે કહે છે તેમને આપ્ત પુરૂષ જણવા.
પરોપકારી આપ્ત પુરૂષના વચન, અનંત ધર્માત્મક વસ્તુને યથાર્થ અવિસંવાદી પણે કહેનાર હોવાથી બે પ્રકારનાં હોય છે, (૧)
પ્રમાણુભાવ કથિત વચને (૨) નય ભાવ કથિત વચને જે સ્વાદુપદ ' યુક્ત વચનો છે તે પ્રમાણુ ભાવ કથિત વચને જાણવા અને જે સાપેક્ષ વચને છે તે નય ભાવ કથિત વચનો જાણવા. શ્રી સર્વ અને સર્વદશી વીતરાગ પરમાત્માઓએ પ્રકાર્યું છે કે આ જગત ઉપજોઈવા, વિગમેઈવા અને ધ્રુવા સ્વરૂપવાળું છે. અત્રે-વા. શબ્દ જે છે તે અનેકાંત અર્થને દ્યોતક જાણુ. તેનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે. આ જગત કથંચિત (સ્વાદુ) ઉપન્ન સ્વભાવવાળું છે,
