________________
૧૧૬
તે વચ્ચન એકાથંકપણે વિકલાદેશી પાણું પામતું હોવાથી નય વચન બને છે તે નય વયનને પણ નૈગમાદિ સાત નથભેદની નય સપ્ત ભંગી વડે જાણતા તે પદાર્થને યથાર્થ—અવિરૂહ બેધ પ્રાપ્ત થાય છે, નય સપ્તભંગીમાં જે કઈ નય બીજા કોઈ પણ નયના સ્વરૂપને અપલાપ કે તિરાર કરે છે તે દુર્નય બની જાય છે, એટલે જ્યારે કોઈપણ નય પોતાના જ સ્વરૂપથી વસ્તુને એકાંતે ગ્રહણ કરે છે. ત્યારે તે બીજા નયના સ્વરૂપને અપલા પક બને છે. તેમજ બીજા નયને સ્વરૂપનું ખંડન કરે છે ત્યારે તે દુર્નય બને છે. દુર્ભયવચને અયથાર્થ હોવાથી અહિતકારી જાણવા,
પ્રથમ અને પ્રમાણુ સપ્તભંગીનું સ્વરૂપ જણવી ગયા છીએ તે વડે અસ્તિત્વનાસ્તિ ધર્મ સંબંધથી આત્મતત્વનો નિર્ણય કરે. આત્મ તત્વના સ્વરૂપમાં પણ તેના શુદ્ધ સ્વરૂપનું અને અશુદ્ધ સ્વરૂપનું જ્ઞાન ઉપકારક હોઈ શુદ્ધ આત્મતત્વનું સ્વરૂપ નીચે મુજબ નયસપ્તભંગીવડે યથાર્થ જ્ઞાન કરવું, અને તે તે સ્વરૂપે આત્મધર્મની શ્રદ્ધા કરવી.
(૧) નગમનયથી શુદ્ધ આત્મતત્વ–પ્રત્યેક જીવમાં જે ચૈતન્ય શકિત છે. તેમાં જે ગતિ જાત્યાદિ ભાવને વિકાસ સાધવાની શક્તિ, તે, ધર્મ જ .
(૨) સંગ્રહાયથી શુદ્ધ આત્મ તત્વ:–મેહનીય કર્મના દર્શન સપ્તકના ક્ષય, ઉપશમ કે ક્ષયપશમવડે ઉત્પન્ન થયેલા આત્માને જે સમ, સંવેગ, નિર્વેદ, અનુકંપા અને આસ્તિક્ય લક્ષણવાળે સમ્યફ પરિણામ. તે ધર્મ જાણુ.
(૩) વ્યવહારનયથી શુદ્ધ, આત્મતત્વ-ચારિત્ર મેહનીયના, ક્ષય, ઉપ શમ કે ક્ષપશમ ભાવને જણાવનારૂં જે દેશવિરતિ કે સર્વવિતિ ભાવનું વર્તન, તે ધર્મ જાણો.
