________________
માનવધર્મ
[ ૫૩ ] આજે માણસની સ્થિતિ આ છે. ઉપરથી એ માણસ છે, પણ અંદર તે અનાદિકાળથી ચાલી આવતી પશુતા જ હજુ એનામાં બેઠી છે. ક્રોધ કરે છે, ત્યારે માણસ કે દેખાય છે? લાલ લાલ ડેળા કાઢતે, આવેશના ફેંફાડા મારતે અને વાણીમાંથી વિષ વર્ષાવતમાણસ સર્પન સંસ્કાર નથી સૂચવતો? આ વળગેલી પશુતાને માણસે ટાળવાની છે અને તે માટે પિતાને ધરે વિચારવાનું છે.
પિતાના સ્વરૂપના વિચાર વિના, સ્વત્વ આવે તેમ નથી, અને પરવ ટળે તેમ નથી. વિચાર કરતાં, સ્વધર્મ સમજાય. ચાણસને ધર્મ છે ? પહેલે નિયમ તે મિત્રી, અગર નિઃસ્વાર્થ પ્રેમ. માણસમાં અને પશુમાં અહીં ભેદ તરત જણાઈ આવે. ઉત્તમ માણસ નિઃસ્વાર્થ પ્રેમ કરી શકે છે, પશુ નહિં કરી શકે. કૂતરું માલિકને ચાહે છે. માલિક આવે ત્યારે નાચે, કૂદે, પેટ બતાવે, પગ ચાટે કારણ કે માલિક તેને રોટલે આપે છે. પણ તે જ કૂતરું બીજા અજાણ્યા માણસને જોઈ ભસવાનું. જ્યારે માણસ નિઃસ્વાર્થ ભાવે, પ્રેમને માટે જ પ્રેમ કરે છે.
તમારે મુંબઈથી બેંગ્લોર જવાનું હોય, તમારી પાસે ભાતું હોય, ભૂખ લાગે ત્યારે સુખડીને ડબો ખાલી ખાવા બેસો ત્યારે પાટિયા પર જે સહપ્રવાસીઓ હોય તેને આમંત્રણ આપીને, ધરીને કહે છે ને કે, ભાઈ, કંઈક લેશે? આમ બોલવા, પાછળ તમારે માનવપ્રેમ છૂપાયેલો છે. પ્રેમ તે હાથ લંબાવે છે. પિતાના માટે બનાવેલી સુખડી બીજાને ધરવાની એ ઉદારતા બતાવે છે. આપ્યા વિના ખાય તે માણસનું દિલ ઝંખે. આમ પ્રેમ-મૈત્રી આગળ વધતાં, વધારે નિર્મળ અને શુદ્ધ બને છે. સંતને પ્રેમ છે? એમને
