________________
ચાર સાધન
[ ૯૮] આપણે એકબીજાને વખોડીએ તે નહિ ચાલે. દરેકમાં વખાણવા જેવું પણ કંઈક હેાય છે જ. આપણે એ જોતાં શીખવાનું છે.
કોઈ ઘઉં વીણતું હોય અને તેને આપણે પૂછીએ તે કહેઃ “ઘઉં વીણીએ છીએ. પણ ના, તેઓ ઘઉં નહિ પણ કાંકરા વીણતા હોય છે. આ સાપેક્ષ ભાષા આપણે સમજી લેવી ઘટે. તમે ટ્રેઇનમાં બેઠા હો અને કહે કે ચર્ચગેટ આવ્યું–પણ ચર્ચગેટ આવતું નથી; માણસે ચર્ચગેટ આવે છે. તમે કહો છેઃ “આ રેડ નરીમાન પોઈન્ટ જાય છે.” રોડ નરીમાન પેઈન્ટ નથી જતું, પણ તે રેડ પરના માણસે નરીમાન પોઈનટ તરફ જાય છે. આપણે એકબીજાની આ સાપેક્ષ ભાષા જેમ સમજીએ છીએ તેમ, દરેક પ્રસંગે સમજવા પ્રયત્ન કરીએ તે દુનિયામાંથી ઘણા ઝઘડા ઓછા થઈ જાય. જેવી દષ્ટિ હોય, તેવી ભાષા બને છે. પૂછવામાં આવ્યું પાણીને ગ્લાસ કેવો છે?” તે એક કહે કે ગ્લાસ અધે ખાલી છે; બીજે કહે કે અરધે ભરેલો છે. ખાલી મગજ વાળાને એ ગ્લાસ અધેિ ખાલી લાગે છે; ભરેલા મગજ વાળાને એ ગલાસ અરધે ભરેલો લાગે છે.
જે તમે કહેવા માગો છે, તે જ ઘણીવાર સામે માણસ પણ કહેવા માગતા હોય છે. માટે સામાનું સાંભળે. આવી સમજણમાંથી પ્રેમ પેદા થાય છે. પણ આજે સૌ વાદ પર ઊભેલા છે. સમાજવાદ, સામ્યવાદ, મૂડીવાદ, સત્તાવાદ– આમ બધા અલગ થઈ રહ્યા છે; બીજાને સમજવા માગતા નથી. પણ આ બધું તમારે તકવાદ અને બકવાદ છે. માનવ જે અન્ય માનવીના ભાવે અને ધર્મો ન સમજી શકે, તે બીજું બધું નકામું છે.
