Chandrayash Sanskrit Prashnottarmala

Author(s): Ramyarenu
Publisher: Nesada S M Jain Sangh

Page 159

ઓરડો. અહીં ઓરડો અવયવ છે. ઘર અવયવ છે. પછી ઓરડાનો ખૂણો. તો અહીં ઓરડો અવયવિરૂપે બને છે અને ખૂણો અવયવ બને છે. આ રીતે અપેક્ષાએ જે અવયવ હતો તે અવયવ રૂપે પણ બને છે. દા.ત.
हस्तयोः अङ्गुलयः – हस्ताङ्गुलयः
-
वस्त्रस्य अञ्चलम् वस्त्राञ्चलम् વસ્ત્રનો છેડો. अङ्गनायाः अधरौ અન્નનારો - સ્ત્રીનાં બે હોઠ. आम्रशाखा આંબાનીં ડાળ.
બ્રેનવરમ્ – ગાયનું પેટ
(૩) આધાર-આધેય સંબંધ : આધાર-જેની ઉપર કે અંદર, વસ્તુવ્યક્તિ રહે તે આધાર. અને એ આધારમાં રહેનારી વસ્તુ-વ્યક્તિ તે આધેય કહેવાય. આવા આધાર-આધેયભાવ અર્થમાં આ સમાસ થાય.
(૧)
(૨)
(3)
(૪)
(૫)
आम्रस्य शाखा
धेनोः उदरम्
(૫)
-
-
कूपस्य जलम्
गगनस्य तारकाः
(૪) જ્ઞેય-જ્ઞાન સંબંધ : શેય
દા.ત. (૧) दध्नः तक्रम्' - दधितक्रम् દહીંની છાશ. તિનસ્ય શૈલમ્ - તિલđનમ્ - તલનું તેલ.
(૨)
(૩)
રૂક્ષો: રસ
इक्षुरसः શેરડીનો રસ.
(૪)
(૫)
-
-
-
-
-
-
પગલમ્ - કૂવાનું પાણી.
गगनतारकाः આકાશનાં તારાઓ.
-
બે હાથની આંગળીઓ.
૧૪૮
-
= જાણવા યોગ્ય વિષય. જ્ઞાન = વસ્તુની જાણકારી. આવો સંબંધ જ્યાં હોય ત્યાં આ સમાસ થાય છે. દા.ત.
(૧) સંસ્કૃતસ્ય જ્ઞાનમ્
સંસ્કૃતજ્ઞાનમ્ - સંસ્કૃતનું જ્ઞાન. રૂતિહાસસ્ય નોધ: - રૂતિહાસનોધ: - ઈતિહાસની જાણકારી. (૩) तत्त्वानाम् अवगमः तत्त्वावगमः તત્ત્વોની માહિતી.
(૨)
-
જન્મ-જનકભાવસંબંધ : જન્ય-થવા / જન્મવા યોગ્ય. જનક = કરનાર... જન્મ આપ્નાર. આવો સંબંધ જ્યાં હોય. ત્યાં
આ
સમાસ થાય. દા.ત.