________________
છે અને ન્યૂ ઈત્ છે. દા.ત. નમતીતિ-નવેં-નન્તા-નમન કરનાર, વચ્છતીતિ-વાતૃ-તાતા-આપનાર, ત્યકતીતિ-ત્યક્તા-ત્યાગ કરનાર, નીનેતૃ-નેતા-લઈ જનાર, હૃ-હર્તુ-હર્તા-હરનાર, તૃ-તૃન-પ્રત્યય પર છતાં અંત્ય હૃસ્વ કે દીર્ઘ નામિસ્વર, ઉપાજ્ય હૃસ્વનામી સ્વરનો ગુણ થાય છે તથા કેટલાંક ધાતુને પ્રત્યયની પૂર્વે ડું લાગે છે. વર્ષિતૃ, ઈન્દ્રિતું, રક્ષિતૃ વગેરે અને તૃન પ્રત્યય-ધાતુએ બતાવેલ ક્રિયાને કરવાનાં સ્વભાવવાળો' એ અર્થમાં દરેક ધાતુને લાગે છે. તૃન માં પણ તૃ પ્રત્યય છે અને ન ઈ છે. -નેતૃ-નેતા-જીતવાનાં સ્વભાવવાળો, પૃ-સર્ર–સર્જા-સરકવાના સ્વભાવવાળો, નૃત્-ર્તિતૃ-ર્તિતા-નાચવાનાં સ્વભાવવાળો, ફૅશ-દ્રષ્ટ-દ્રષ્ટા-જોવાનાં સ્વભાવવાળો વિ..
આ બધાં જ તૃ-તૃન પ્રત્યયાન્ત શબ્દોને કૃદન્તો કહેવાય છે. આનાં વિશેષ્ય પ્રમાણે ત્રણે લિંગમાં છું પ્રમાણે રૂપ થાય અને સ્ત્રી. માં હું (૩) લાગીને સ્ત્ર થાય અને નવી જેવા રૂપો થાય. :
- (પાઠ-૫૦)
IIIIIIN
પ્ર-૧ વિંશતિ વગેરે શબ્દો કયા અર્થમાં કેવી રીતે વપરાય ?, જ-૧ વિંશતિ વગેરે શબ્દો બે રીતે વપરાય છેઃ (૧) વિશેષણ તરીકે (૨)
સંખ્યાવાચક તરીકે. જ્યારે વિશેષણ તરીકે વપરાય ત્યારે એ.વ. માં જ રૂપો થાય છે. દા.ત. વિંશતિ પટઃ (મતિ જેવા રૂપો ચાલે.) વિંશતિ ઘટીન, વિંશત્યા ઘટૈ: વિંશત્રે પટેલ વગેરે... અને જયારે સંખ્યાવાચક તરીકે વપરાય ત્યારે એ.વ, દ્ધિ.વ., બ.વ. એમ ત્રણે વચનમાં વપરાય છે. દા.ત. પુસ્તાનાં ત્રિશ-પુસ્તકોની ત્રીશી... પુસ્તાનાં ત્રિશત, પુસ્તકોની બે ત્રીશી... (૬૦ પુસ્તકો) પુસ્તાનાં
fટંશત:... પુસ્તકોની ઘણી ત્રીશીઓ... વગેરે. પ્ર-૨ નિ. ૨. કેટલી રીતે લાગે ? કેવી રીતે ? જ-૨ નિ. ૨. ત્રણ રીતે લાગે. પુ.પ્ર.બ.વ. વિવાર:, નપું પ્રદ્ધિ.બ.વૈ. ત્વરિ
૩ રૂપોમાં આ નિયમનો ઉપયોગ થાય. .
૧૮૪
