________________
૩૧
એ વર્ગીકરણમાં ધ્યાન આપવા જેવી બાબત એ છે કે અમુક દશને વેદનું પ્રામાણ્ય સ્વીકારીને જ પ્રવૃત્ત થયાં છે; જ્યારે બીજાં તેનું પ્રામાણ્ય ન સ્વીકારતાં પોતપોતાને સર્વથા માન્ય હોય એવી વ્યક્તિનું પ્રામાણ્ય સ્વીકારી પ્રવૃત્ત થયાં છે. વેદપ્રમાણુવાદી દર્શનમાં પૂર્વમીમાંસક, ઉત્તરમીમાંસક, ન્યાય અને વૈશેષિક છે; જ્યારે વ્યક્તિવિશેષપ્રમાણવાદી દશમાં બૌદ્ધ, જૈન, શૈવ આદિ દશને છે.
દર્શને પૈકી સાંખ્ય-ગ અને ન્યાય-વૈશેષિક દર્શનની એક અસાધારણ વિશેષતા જાણવા જેવી છે તે એ છે કે તે દર્શને પોતપોતાનાં મન્ત મુખ્યપણે પ્રત્યક્ષ અને અનુમાનપ્રમાણથી ચર્ચે અને સ્થાપે છે. તેઓ શાસ્ત્રવિશેષનું પ્રામાણ્ય માનતા હોય તેય પિતાનાં મતોની સ્થાપનામાં કે પરપક્ષના નિરાકરણમાં તેવાં શાસ્ત્રને કઈ આધાર નથી લેતા, જે કે પૂર્વમીમાંસક કે વેદાન્તીઓ વૈદિક વાક્યો અને ઉપનિષદોને આધાર લે છે; અથવા સ્થવિરયાની મહાયાની બધા જ બૌદ્ધો બુદ્ધનાં વચનને અને જૈન મહાવીરનાં વચનોને આધાર લે છે. આથી એમ કહી શકાય કે દર્શને પિકી ન્યાય-વૈશેષિક અને સાંખ્ય-ગ એ મુખ્યપણે તર્ક યા અનુમાનપ્રધાન છે અને આર્ષજ્ઞાનને સ્વીકારવા છતાં તે જ્ઞાન તેમના નિરૂપણનું પ્રધાન સાધન નથી બનતું. ઈતર દાર્શનિકોમાં અંદરોઅંદર ફાંટા પડે ત્યારે દરેક ફોટો પોતપોતાના અભિપ્રેત અર્થને સિદ્ધ કરવા મુખ્યપણે ગ્રન્થને જ આશ્રય લે છે અને તે ગ્રન્થોને આધારે, તર્કબળે, પિતાના અભિપ્રેત અને તેમાંથી તારવે છે; જ્યારે ન્યાય-વૈશેષિક અને સાંખ્ય-ગ પરંપરામાં અંદર અંદર વિચારભેદ ઉપસ્થિત થાય ત્યારે તેઓ કઈ પિતાની પરંપરાને માન્ય એવા સર્વસંમત ગ્રન્થોને આશ્રય લીધા વિના જ, કેવળ યુક્તિ અને વિચારબળથી, પોતપોતાનું સમર્થન કરે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
