________________
૪. જીવ જે જે પ્રકારે વિચારે કે વર્તે છે તે તે જાતનાં તેમાં સંસ્કાર પડે છે અને એ સંસ્કારને ઝીલતું તેની સાથે એક સૂક્ષમ પદ્ગલિક શરીર રચાય છે, જે દેહાન્તર ધારણ કરવા જતી વખતે તેની સાથે જ રહે છે.
૫. જીવ સ્વતંત્રપણે ચેતન અને અમૂર્ત સ્વરૂપ હોવાં છતાં તેણે સંચિત કરેલ મૂત શરીરના વેગથી તે, તેવા શરીરનું અસ્તિત્વ રહે ત્યાં લગી મૂર્ત જે બની જાય છે.?
દ. શરીરાનુસાર એનું પરિમાણ ઘટે યા વધે છે. પરિમાણની હાનિ-વૃદ્ધિ એ એના મૌલિક દ્રવ્યતત્ત્વમાં અસર નથી કરતી; એનું મૌલિક દ્રવ્ય યા કાઠું જે હોય તે જ રહે છે, માત્ર પરિમાણ નિમિત્તભેદે વધે અને ઘટે છે. આ એક પ્રકારને પરિણામવાદ, અને તે પણ પરિણામિનિત્યવાદ થયે, બીજે એને પ્રકાર એના ગુણ યા શક્તિઓના વિકાસની હાનિ-વૃદ્ધિ એ છે. મૌલિક શક્તિઓ યા સહજ ગુણ એના એ જ હોવા છતાં પુરુષાર્થને પરિણામે એમાં શુદ્ધિ-અશુદ્ધિની માત્રા વધે યા ઘટે છે. આ શક્તિની પરિણામિનિત્યતા થઈ.
૭ સમગ્ર જીવરાશિમાં સહજ યેગ્યતા એકસરખી સ્વીકારાઈ છે. અને છતાં દરેકને વિકાસ એકસરખી રીતે ન થતાં તે તેના પુરુષાર્થ અને અન્ય નિમિત્તના બળાબળ ઉપર અવલંબિત છે.
૮. વિશ્વમાં એવું કોઈ સ્થાન નથી કે જ્યાં સૂક્ષ્મ યા સ્કૂલ શરીરી જેનું અસ્તિત્વ ન હેય. જીવ પરત્વે જૈન દષ્ટિ સાથે સાંખ્ય-ગની તુલને
ઉપર જે જૈન પરંપરાસંમેત જીવતત્ત્વને લગતી માન્યતા આપી છે તેની
૧૬ વિપ્રાત કર્મયોગ ૨.૨૬ આદિ સત્ર, તત્ત્વાર્થસૂત્ર. ૨. જુઓ, “ગણધરવાદ' (ગુજરાત વિદ્યાસભા, અમદાવાદ) ગા. ૧૬૩૮. ૩. જુઓ, તવાઈ. ૫.૧૫-૧૬ અને તેની વિવિધ ટીકાઓ.
આ રીતે ચિત્તનો સંકોચ-વિસ્તાર અને શરીરપરિમાણત્વ સાંખ્ય પરંપરામાં પણ મનાય છે? घटप्रासादप्रदीपकल्पं संकोचविकासि चित्तं शरीरपरिमाणाकारमात्रमित्यपरे....
–ચોમાષ્ય. ૪.૧. औपशमिकक्षायिकौ भावौ मिश्रश्च जीवस्य स्वतत्त्वमौदयिक पारिणामिकौ च । - तत्त्वार्थ २.१. मोहक्षयाज्ज्ञानदर्शनावरणान्तरायक्षयाच्च केवलम् । बन्धहेत्वभावनिर्जराभ्याम् । कृत्स्नकर्मक्षयो મોક્ષઃ |
–તરવાર્થ ૧૦.૧-રૂ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
