________________
નથી. પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપના લા વિના અન્ય નિશ્ચય તાપૂર્વક આહારની ઈચ્છા અને આહારની કોઈ પ્રયોજનાર્થે આહારનો ત્યાગ કરવામાં આવે ક્યિાના અભાવરૂપ શુભભાવ એ વ્યવહારથી કે કોઈ સંજોગોવશાત્ આહારનો યોગ બને ઉપવાસ તપ છે. તો તેને પણ ઉપવાસ કહી શકાતું નથી.
પોતાના શુદ્ધાત્મસ્વભાવની રુચિ, લક્ષ કે | . અવમૌદર્ય આશ્રયપૂર્વક થતો આહારની ઈચ્છાના અભાવપૂર્વક આહારનો ત્યાગ એ ઉપવાસ નામનું તપ છે. એ પોતના શુદ્ધ સ્વરૂપના લક્ષે પોતાની ભૂખ સિવાય કોઈ રીતે ભૂખે મરવું તે ઉપવાસ નથી. કરતાં અડઘો આહાર લેવો તેને અવમૌંદર્ય
આભાના લક્ષ કે રુચિ વિના કોઈ તપ કહે છે. દેખાદેખીથી, રૂઢિથી, પરંપરાથી, મોટાઈ દેખાડવા
| અવમૌદર્યમાં ઉદરની પૂર્તિમાં ઊણપ રાખવાની કે બીજા કોઈ કારણસર ઉપવાસ કરે અને હોવાથી તે જીણોદરી તરીકે પણ ઓળખાય છે. ઉપવાસને યોગ્ય પોતાની અંતરંગ-બાહ્ય શક્તિ
ઉદરપૂર્તિ માટે સામાન્યપણે પુરૂષોનો બત્રીસ ન હોય તેના કારણે અંદરમાં આહારની ઈચ્છા
કોળીયા જેટલો અને સ્ત્રીઓનો અઠ્ઠાવીસ ડોળીયા ઉભી હોય અને આહાર વગર અણગમાનો લુષિત
જેટલો આહાર આવશ્યક મનાય છે. આમાં | ભાવ થાય અને ઉપવાસનો દિવસ જેમ-તેમ જEદીથી પૂરો કરવાનો ભાવ રહે તો તેવા
પોતાને જે સ્વાભાવિક આહાર હોય તેના કરતા ઉપવાસથી પુણ્ય તો દૂર રહ્યું પણ ઉલટાનું
અડઘો આહાર લેવો તે અવમૌદર્ય તપ છે. પાપ થાય છે.
આહારના સંપૂર્ણ ત્યાગ કરવા કરતાં ભૂખથી વર્તમાનકાળ અનુસાર સામાન્યપણે એક
ઓછો આહાર ગ્રહણ કરવો તે આહારની વૃદ્ધિ દિવસમાં બે ટંક ભોજન માનવામાં આવે છે.
ઘરાવતી વ્યક્તિ માટે મુશ્કેલ બાબત હોય છે. એક દિવસના ઉપવાસમાં ત્રણ ટંક છોડીને |
તેથી ઉપવાસ કરતાંય અવમૌર્ય તપ ઊંચા પ્રકારનું ચોથા ટંકે ભોજન લેવાનું બને છે. તેથી એક છે. બારેય પ્રકારના તપ કમિકપણે એકબીજાથી દિવસના ઉપવાસને થતુર્થ પણ કહે છે. તે ઉત્તરોતર ચઢિયાતા માનવામાં આવે છે. રીતે બે દિવસના ઉપવાસમાં પાંચ કંડ છોડીને બીજી કોઈ પણ કંપની જેમ અવમૌદર્ય તપ છઠ્ઠા સંકે ભોજન લેવાનું હોય છે. તેથી તે સંયમમાં સાવધાન રખાવવામાં, દોષોને દૂર કરાવવા, ઘઉં તરીકે ઓળખાય છે. તે રીતે ત્રણ દિવસના સંતોષ કેળવવામાં અને સ્વાધ્યાયાદિની ઘાર્મિક ઉપવાસમાં આઠમાં ઢંકે ભોજન સંભવે છે. પ્રવૃત્તિ સુખપૂર્વક કરાવવામાં સહાયભૂત છે. તેથી તે અહમ તરીકે પણ ઓળખાય છે. એક
સામાન્યપણે ભરપેટ કે અતિમાત્રામાં આહાર મહિનાના ઉપવાસને માસક્ષમણ અને એક
કરવાથી અનેક રોગો થાય છે. ઘનિક લોકો વરસના ઉપવાસને વરસીતપ કહે છે. આ ઉપરાંત
વધુ ખાઈને વધુ માંદા પડે છે અને ગરીબ કનકાવતી, એકાવલી વગેરે પણ કાળની
લોકો અર્ધા ભૂખ્યા સૂએ તોય ઓછા માંદા મર્યાદા ઘરાવતા ઉપવાસના પ્રકાર છે.
પડે છે. વિશ્વમાં ભૂખમરાથી જે મોત થાય પોતના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં વસવાટ૫ વીતરાગભાવ છે તેનાથી અનેકગણાં વધુ મોત વધુ ખાવાથી જ નિશ્ચયથી ઉપવાસ તપ છે અને આવા
૯. નિર્જરાભાવના
૧૭૧
