________________
કામ પ્રવૃત્તિ
૨૩૦ કે નેધ : ક્રોધાદિ કષાયજન્ય કર્મ કષાય મેહનીય કર્મ કહેવાય છે અને નેકષાયજન્ય કર્મ નોકષાય મેહનીય કર્મ કહેવાય છે. (૧૧) કષાયથી ઉત્પન્ન થયેલાં કર્મોના સોળ ભેદો છે અને કષાયના સાત અથવા
નવ ભેદે છે.
નોંધ : (૧) ક્રોધ, (૨) માન (૩) માયા અને (૪) લોભ. એ પ્રત્યેકના અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાન અને સંજવલન એવા ચાર ચાર પેટા ભેદો છે. તેથી કુલ મળી સોળ થયા. હાસ્ય, રતિ, અરતિ, ભય, શેક, જુગુપ્સા અને વેદ. -એમ વળી સાત અથવા તે વેદના, સ્ત્રીવેદ, પુરુષવેદ અને નપુંસક વેદ એમ મળી નવ થાય. (૧૨) નરક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવનું આયુષ્ય એમ આયુષ્યકર્મના ચાર ભેદો છે. (૧૩) શુભ નામ અને અશુભ નામ એમ નામ કર્મ બે પ્રકારનું કહ્યું છે અને
શુભ તથા અશુભના પણ પેટા ભેદો ઘણું છે. (૧૪) ઉચ્ચ ગોત્ર અને નીચ ગોત્ર એમ ગોત્ર કમ પણ બે પ્રકારનું કહ્યું છે.
આઠ પ્રકારના મદ કરવાથી નીચ ગોત્ર અને મદ નહિ કરવાથી ઉચ્ચ ગોત્ર
મળે છે માટે તે બન્નેને આઠ આઠ પ્રકારનું વર્ણવ્યું છે. (૧૫) દાનાન્તરાય, લાભાન્તરાય, ભોગાન્તરાય, ઉપભોગાન્તરાય અને વીર્યાન્તરાય ' એમ અન્તરાય કમ પણ સંક્ષેપથી પાંચ પ્રકારનું કહ્યું છે.
નોંધ : વસ્તુ મળવા છતાં ઉપયોગ કરી ન શકાય અથવા વસ્તુની પ્રાપ્તિ ન થાય તેને અંતરાય કહે છે. (૧૬) આ પ્રમાણે તે આઠે કર્મોની મૂળ અને ઉત્તર પ્રવૃતિઓ (પેટા ભેદો) વર્ણવી.
હવે તેમના પ્રદેશ, તેમનું ક્ષેત્ર, તેમને કાળ અને ભાવ કહીશ તે સાંભળોઃ
નોંધ : પ્રદેશાગ્ર એટલે તે તે કર્મનાં પુદ્ગલ. કારણ કે કેમ એ જડ પદાર્થ છે. (૧૭) આઠે કર્મોનાં અનંત પ્રદેશાગ્ર (પુદ્ગલો) છે. તે બધા મળી સંસારના
અભવ્ય જીવથી અનંત ગણું હોય છે અને અનંત સિદ્ધોથી અનંતમાં ભાગનાં હોય છે.
નોંધ : અભવ્ય એટલે મુક્તિ મેળવવા માટે અયોગ્ય. (૧૮) બધા નાં કર્મો સંપૂર્ણ લોકની અપેક્ષાએ એ દિશામાં સર્વ આત્મ * પ્રદેશથી બધી રીતે બંધાતાં રહે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
