Adhyatma Mahima Vachna

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious

Page 4

સમજાયા પછી એટલું નક્કી કરવું છે કે જે મળ્યું છે તે છોડી ન શકીએ, તોપણ જે નથી મળ્યું તેની પાછળ ભટકવું નથી : આટલું બનશે ને ?
આ રીતે અધ્યાત્મસારના પહેલા અધિકારમાં અધ્યાત્મનું માહાત્મ્ય સમજાવ્યું, હવે શિષ્યને એ અધ્યાત્મને જાણવાની ઈચ્છા જાગી તેથી તે પ્રશ્ન કરે છે કે -
भगवन् किं तदध्यात्मं यदित्थमुपवर्ण्यते ।
शृणु वत्स ! यथाशास्त्रं वर्णयामि पुरस्तव || १॥
હે ભગવન્ ! જેનું વર્ણન આ રીતે કરાય છે તે અધ્યાત્મ કેવા પ્રકારનું છે ? આ રીતે વિનય અને જિજ્ઞાસાપૂર્વક જે શંકા કરવામાં આવે તેનો જવાબ પણ ગુરુભગવંત પ્રેમથી આપે છે. તે જણાવવા માટે અહીં ‘ભૃણ વત્સ’ અર્થાત્ ‘હે વત્સ સાંભળ' એમ કહીને જવાબ આપ્યો છે. તેમ જ આચાર્યભગવંતો જ્યારે પણ શંકાનો જવાબ આપે ત્યારે શાસ્ત્રના અનુસારે જ આપે, પોતાની મતિકલ્પનાના અનુસારે ન આપે એ સમજાવવા ‘યથાશાસ્ત્ર' જણાવ્યું. શ્લોકના અંતે જે ‘પુસ્તવ’ (તારી આગળ) આ પ્રમાણે જણાવ્યું છે તેનાથી એમ સૂચવવું છે કે જે શિષ્ય અર્થી હોય, જિજ્ઞાસુ હોય અને સામે ઉપસ્થિત હોય તેને શાસ્ત્રના આધારે શંકાનો જવાબ આપવો. જે વાત કયા શાસ્ત્રની છે તે યાદ ન હોય તેવી વાત વક્તાએ બોલવી નિહ.
સ૦ ઉપસ્થિત ન હોય તો ?
ઉપસ્થિત ન હોય તો એ વાત કરવી નહિ, જેટલું ઉપસ્થિત હોય એટલું જ બોલવું. તમને ઉઘરાણી ઉપસ્થિત ન હોય તો તમે માંગવા જાઓ ખરા !
*
અધ્યાત્મ-મહિમા
સ૦ ત્યાં તો નોંઘી રાખીએ.
તો અહીં પણ નોંધી રાખવાનું. પરંતુ એ નોંધેલું પણ જોઈને ઉપસ્થિત રાખો પછી જ બોલો ને ? તેમ અહીં પણ જેટલું ઉપસ્થિત હોય એટલું બોલવાનું. તે પણ શાસ્ત્રમાં જેવું કહ્યું હોય તેવું કહેવાનું. હવે અધ્યાત્મનું સ્વરૂપ કેવું છે તે આગળની ગાથાથી જણાવે છે.
गतमोहाधिकाराणामात्मानमधिकृत्य या । प्रवर्त्तते क्रिया शुद्धा तदध्यात्मं जगुर्जिनाः ||२||
આપણને જે ધર્મ ગમે છે તે અધ્યાત્મસ્વરૂપ કઈ રીતે બને તેનો પ્રયત્ન મહાપુરુષો કરતા હોય છે. આપણને પરિણામ કરતાં પણ પ્રવૃત્તિસ્વરૂપ ધર્મ પ્રત્યે આદર ઘણો છે - ખરું ને ? પરિણામ સારા થાય કે ન થાય, આશય સારો હોય કે ન હોય પરંતુ ક્રિયામાત્ર કર્યા વગર નથી રહેવું ! આ રીતે આપણે ભાવ કરતાં ક્રિયા ઉપર ભાર વધારે આપીએ છીએ. આથી જ શાસ્ત્રકારોએ આપણી ક્રિયા અધ્યાત્મસ્વરૂપ બને તેવો પ્રયત્ન કર્યો છે. અધ્યાત્મ આત્માનો પરિણામ હોવા છતાં અહીં ક્રિયાને અધ્યાત્મ તરીકે વર્ણવી છે તેનું કારણ એ છે કે આપણે ક્રિયામાં જ ધર્મ માની બેઠા છીએ. અમારે ત્યાં પણ કોઈ ક્રિયા રહી ન જાય તેની ચિંતા છે, પણ કાંઇક પામવાની ચિંતા નથી. પડિલેહણ રહી જાય તો દુ:ખ થાય, ઓઘો બાંધવાનો રહી જાય, પ્રતિક્રમણમાં કોઈ સૂત્ર રહી જાય તો દુ:ખ થાય, પરંતુ જયણાના પરિણામ ન આવે, સૂત્રમાં ભાવ ન આવે તો દુ:ખ ન થાય. આપણે ક્રિયા ઉપર તો ભાર આપીએ જ છીએ હવે એ ક્રિયા અધ્યાત્મસ્વરૂપ ક્યારે બને તે જણાવે છે. આપણી ક્રિયાઓ અશુદ્ધ છે તેને શુદ્ધ બનાવવા માટે પ્રયત્ન કરવો છે.
અધ્યાત્મ-મહિમા
૫