________________
તે તે દર્શનના ભેદથી અનેક પ્રકારની તે ક્રિયા ધર્મમાં આવનારા વિઘ્નનો ક્ષય કરનારી થાય છે. પહેલા ગુણસ્થાનકે સંસારમાં પણ જે કાંઈ ઉપશમભાવથી યુક્ત ક્રિયા છે તે અધ્યાત્મસ્વરૂપ છે. ગમે તેટલું આર્થિક નુકસાન થાય અથવા સુખના ભોગવટામાં અંતરાય પડે તોપણ મન ઉપશાંત હોય તેવા જીવો અધ્યાત્મને પામેલા છે. આવા આત્માઓ ગમે તે ધર્મમાં રહ્યા હોય તોપણ તેઓ અધ્યાત્મભાવને પામવા માટે યોગ્ય છે. તે જીવોની એ ક્રિયા તેમને ધર્મમાર્ગમાં આવનારાં વિઘ્નોને દૂર કરવા દ્વારા સહાયક બને છે. એના પ્રભાવે તેમને જૈનધર્મની પ્રાપ્તિ સુલભ બને છે. ધર્મમાં વિઘ્ન કરનાર મુખ્યતયા આપણી અર્થકામની લાલસા છે, તે લાલસા શમભાવથી યુક્ત ક્રિયાના કારણે મરવા માંડે છે તેમ જ ધર્મમાં અંતરાય કરનારા સંયોગો પણ કુદરતી રીતે દૂર થાય છે. જેમ રોગ ભયંકર હોય તો તેને દૂર ન કરી શકાય પરંતુ અમુક દવાથી રોગજનક જંતુઓની શક્તિ હણાઈ જાય એવું
બને છે તે જ રીતે અહીં પણ ઉપશમભાવવાળી ક્રિયાથી ધર્મનાં વિઘ્નોની શક્તિ હણાઈ જાય છે. અત્યાર સુધી આપણે શમવાળી ક્રિયા કરી નથી માટે ધર્મમાં વિઘ્ન આવે છે. હવે એ ભૂલ સુધારવી છે. જે કાંઇ પણ કરવું છે તે ઉપશમભાવ જાળવીને કરવું છે. એક વાર દ્વિધા દૂર થાય તો સાચા રસ્તે જીવ સડસડાટ ચાલવા માંડે તેમ એક વાર વિઘ્ન અર્થાદ્ માર્ગના અંતરાય દૂર થાય એટલે સન્માર્ગે ચાલવાનું સરળતાથી શક્ય બને.
૪૨
अशुद्धापि हि शुद्धाया, क्रियाहेतुः सदाशयात् । ताम्र रसानुवेधेन स्वर्णत्वमधिगच्छति ।। १६ ।।
अतो मार्गप्रवेशाय व्रतं मिथ्यादृशामपि । द्रव्यसम्यक्त्वमारोप्य, ददते धीरबुद्धयः ।।१७।।
અધ્યાત્મ-મહિમા
यो बुद्ध्वा भवनैर्गुण्यं, धीरः स्याद् व्रतपालने । स योग्यो भावभेदस्तु, दुर्लक्ष्यो नोपयुज्यते ।।१८।।
આપણે જોઇ ગયા કે અપુનર્બંધકદશામાં પણ શમભાવથી કે યુક્ત એવી ક્રિયા વ્યવહારથી અધ્યાત્મ તરીકે ગણાય છે. એ જાણીને શિષ્યને શંકા થાય છે કે - 'ગમે તેમ તોપણ અપુનર્બંધકદશામાં રહેલા જીવોની ક્રિયા અશુદ્ધ છે. કારણ કે જે દેવ નથી તેને એ દેવ માને છે, જે ગુરુ નથી એને તે ગુરુ માને છે અને જે ધર્મ નથી એને તે ધર્મ માને છે. તેમ જ અનેક પ્રકારના આરંભવાળી ક્રિયા ધર્મના નામે કરે છે. તો તેવી ક્રિયાઓને લઈને તેમને અધ્યાત્મ કેવી રીતે મનાય ?' આવી શંકાના નિરાકરણમાં સોળમી ગાથામાં જણાવ્યું છે કે - અશુદ્ધ એવી પણ તે ક્રિયા સુંદર પ્રકારના આશયને લઈને શુદ્ધ ક્રિયાનું કારણ બને છે. જે ક્રિયા કરતો જ નથી તેને ક્રિયાની શુદ્ધિ કરાવવાનું શક્ય નથી. જેઓ ક્રિયા કરે છે તેમને શુદ્ધ ક્રિયા કરતા કરવાનું કામ સહેલું છે. જે દેવને મૂળમાંથી માનતો જ ન હોય તેને સુદેવ સુધી પહોંચાડવાનું કામ કપરું છે. એ જ રીતે જે મૂળમાંથી ગુરુને કે ધર્મને માનતા ન હોય તેમને સુગુરુ કે સુધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવવાનું કામ અઘરું છે. જે દેવગુરુધર્મને માને છે તે તો સરળતાથી સુદેવ, ગુરુ, સુધર્મને સ્વીકારી શકે છે. આ રીતે સદાશયના કારણે એ અશુદ્ધ ક્રિયા શુદ્ધ ક્રિયાનું કારણ બને છે, માટે તેને અધ્યાત્મ કહ્યું છે. આના માટે દૃષ્ટાંત આપ્યું છે કે જેમ તાંબુ પણ સુવર્ણરસ રેડવાથી સુવર્ણપણાને પામે છે તેમ અશુદ્ધ ક્રિયા પણ સદાશયથી શુદ્ધ બને છે.
આ પ્રમાણે જણાવ્યા બાદ શિષ્યને ફરી શંકા થાય કે આવું શેના આધારે કહી શકાય ? તેથી હવે ગીતાર્થપુરુષોનું દૃષ્ટાંત આપીને જણાવ્યું
અધ્યાત્મ-મહિમા
૪૩
