________________
ક્રિયાઓ કરે તેઓની ક્રિયાઓ શુદ્ધ હોય તોય તે ખંડનીય છે તો તેવાની અશુદ્ધ ક્રિયા તો સુતરાં ખંડનીય છે.
આ રીતે જણાવ્યા બાદ શિષ્યને શંકા થાય કે આ બધું તમે તમારી મતિથી કહો છો ? તો તેના નિરાકરણમાં જણાવે છે કે પૂ. હરિભદ્રસૂરિમહારાજે આ જ આશયથી ત્રણ પ્રકારનાં અનુષ્ઠાન જણાવ્યાં છે. જો સર્વથા શુદ્ધ અનુષ્ઠાન જ આદરણીય હોય અને અશુદ્ધ સર્વથા અનાદરણીય હોય તો અનુષ્ઠાનના ત્રણ ભેદ બતાવ્યા ન હોત. વિષયશુદ્ધ, આત્મશુદ્ધ (સ્વરૂપશુદ્ધ) અને અનુબંધશુદ્ધ : એમ ત્રણ પ્રકારે અનુષ્ઠાન છે. એના ઉપરથી પણ સ્પષ્ટ છે કે શુદ્ધતાની પ્રાપ્તિ ક્રમસર થાય છે. પહેલેથી સર્વથા શુદ્ધની પ્રાપ્તિ ન થાય.
विषयात्मानुबन्धेर्हि, त्रिधा शुद्धं यथोत्तरम् । ધ્રુવતે માં તત્રાાં, મુખ્યર્થ પતનાદ્યપિ ।।૨૨।
૫૦
अज्ञानिनां द्वितीयं तु, लोकदृष्ट्या यमादिकम् । तृतीयं शान्तवृत्त्या तत्तत्त्वसंवेदनानुगम् ||२३||
ક્રિયાને શુદ્ધ બનાવવાનું કામ કોણ કરે છે તે જણાવવા માટે અહીં અનુષ્ઠાનના ત્રણ ભેદ જણાવ્યા છે. અનુષ્ઠાનને શુદ્ધ બનાવવા માટે વિષયને પણ શુદ્ધ બનાવવો જોઈએ તે જ રીતે અનુષ્ઠાનનું સ્વરૂપ પણ શુદ્ધ હોવું જોઇએ અને અનુબંધ પણ શુદ્ધ હોવો જોઈએ. વિષય એટલે અનુષ્ઠાન કરવાનો ઉદ્દેશ. આપણે જે અનુષ્ઠાન કરીએ તેનો આશય-ઉદ્દેશ શુદ્ધ હોવો જોઈએ. મયણાસુંદરી અને સુરસુંદરી : આ બંન્નેએ ‘પુણ્યથી શું મળે છે' તે જણાવ્યું ત્યારે બંન્નેનો જવાબ જુદો હોવા છતાં સાચો હતો. તોપણ મયણાસુંદરી સમકિતી ગણાઇ અને સુરસુંદરી મિથ્યાદષ્ટિ ગણાઈ : આ ફરક ઉદ્દેશને લઇને છે. મયણાસુંદરીએ જે જવાબ આપ્યો તેમાં તેનો આશય તત્ત્વ પામવાનો
અધ્યાત્મ-મહિમા
હતો જ્યારે સુરસુંદરીનો આશય સુખ ખંખેરવાનો હતો. મયણાસુંદરીનો જવાબ સાંભળીને તત્ત્વ સામે નજર સ્થિર થાય અને સુરસુંદરીનો જવાબ સાંભળીને સુખ સામે નજર સ્થિર થાય છે. આશયની શુદ્ધિથી અનુષ્ઠાનની શુદ્ધિની શરૂઆત થાય છે. લોકોત્તર અનુષ્ઠાન કરવા છતાં જો આશય શુદ્ધ ન હોય તો તેઓ મોક્ષથી વિમુખ બને છે અને લૌકિક અનુષ્ઠાન કરવા છતાં આશય શુદ્ધ હોય તો તેવા જીવો મોક્ષની સન્મુખ બને છે. આપણે જે અનુષ્ઠાન કરીએ છીએ તેનો આશય શુદ્ધ છે કે નહિ તે વિચારવું પડે ને ? આપણે જે કાંઈ ધર્મ કરીએ છીએ તે મોક્ષના આશયથી જ કરીએ છીએ ને ? તમે પૂજા કરો તો શેના માટે કરો છો ?
સ૦ ભગવાનના ગુણો પામવા માટે.
ભગવાનના ગુણો પામવા માટે કે આપણા આત્માના ગુણો પ્રગટાવવા માટે ? ભગવાનની પૂજા તો પૂજ્યની આજ્ઞા માનવા માટે કરવાની છે. પૂજ્યની આજ્ઞાનું પાલન સાધુપણામાં થઈ શકે. આ તો કહે કે અરિહંતની પૂજાથી અરિહંત થવું છે, પૂજ્ય થવું છે અને બીજી બાજા કહે કે સ્વભાવને પ્રગટાવવા પૂજા કરું છું. તીર્થંકરનામ કર્મ એ સ્વભાવ છે કે વિભાવ ? એ વિભાવને પામવા માટે પૂજા નથી કરવાની, ભગવાનની પૂજાથી અરિહંતપદ મળે, તીર્થંકરનામકર્મ બંધાય છે, પણ તે બાંધવા માટે પૂજા કરવાનું ભગવાને કહ્યું નથી. સાધુ થવા માટે ભગવાનની પૂજા કરવાની છે. પૂજા કરીને ઘરે આવે અને પાછો કહે કે ‘પૂજા થઈ ગઈ'. પૂજા કરીને સાધુ ન થઈએ તો પૂજા થઇ ગઈ કે પૂજા બાકી રહી ? ભગવાનની ભક્તિ કરીએ છીએ તે આપણા દોષોને દૂર કરવા માટે, ચારિત્રમોહનીય કર્મ દૂર કરવા માટે કરવાની છે. આ તો ભગવાનને કરુણાનિધાન કહે અને પાછી કરુણા કોને માને ? પોતાની ભૂલો ચલાવી લે તે જ દયાળુ ને ? કે પોતાની ભૂલોને બતાવે તે દયાળુતા ?
અધ્યાત્મ-મહિમા
૫૧
