________________
જાય, સમસમી જાય તો તેને અયોગ્ય માનવો. ભૂલ બતાવ્યા પછી જેનું માથું ગરમ થાય તેની પાસે સુધરવાનો આશય નથી, તેમ જ ભૂલ બતાવ્યા પછી માથું ગરમ ન થાય ઉપરથી માથું નમાવીને માફી માંગે અને બીજી વાર નહિ કરું' એમ વસવસાપૂર્વક કહે તેની પાસે સુધરવાનો આશય છે - એમ સમજી લેવું. જે ભૂલ બતાવ્યા પછી બચાવ કરે તેને મિથ્યાત્વનો ઉદય છે અથવા નજીકમાં થશે – એમ સમજી લેવું. વ્રતના પાલનની યોગ્યતા તપાસીને પછી વ્રત આપવાનું છે, તેનો ભાવ જોઈને નહિ. કારણ કે ભાવ જાણવાનું કામ આપણા માટે શક્ય નથી.
नो चेद् भावापरिज्ञानात्सिद्धयसिद्धिपराहतेः । दीक्षाऽदानेन भव्यानां मार्गोच्छेदः प्रसज्यते ।।१९।।
આ રીતે જો ભાવ જાણી શકાય એવા ન હોવા છતાં યોગ્યતાનું અનુમાન કરીને દીક્ષા આપવામાં ન આવે તો દીક્ષાના માર્ગનો ઉચ્છેદ થવાનો પ્રસંગ આવશે. સિદ્ધિ અને અસિદ્ધિના કારણે વ્યાઘાતનો પ્રસંગ આ રીતે સમજવો : સિદ્ધિ માનીએ કે અસિદ્ધિ માનીએ બંન્નેમાં દોષ છે. જેમ કે જે જીવો યોગ્ય છે તેઓને ભાવની સિદ્ધિ હોવાથી આરોપ કરીને વ્રત આપવાની જરૂર નથી અને જેઓ અયોગ્ય હોય તેનામાં ભાવની અસિદ્ધિ હોવાથી તેને પણ વ્રત આપવાનું ઉચિત નથી. આ રીતે ઉભયથા દીક્ષા પ્રદાન કરવાનું રહેશે જ નહિ. જો દીક્ષા આપવાનું બંધ થાય તો તો માર્ગના ઉચ્છેદનો પ્રસંગ આવે. આ પ્રસંગને દૂર કરવા માટે એટલું સમજવું કે જે અયોગ્ય હોવા છતાં યોગ્ય બને એવી સંભાવના હોય તેને વ્રતપ્રદાન કરવામાં દોષ નથી. ભાવ ન હોવા છતાંય ભાવ પ્રગટે એવી સંભાવના જેનામાં દેખાય એવાને વ્રત આપવાનું છે. અયોગ્યને યોગ્ય બનાવવાના આશયથી વ્રતપ્રદાન કરવાનું કામ ગીતાર્થ
ભગવંતો કરતા હોય છે તેથી માર્ગના ઉચ્છેદનો પ્રસંગ પણ આવતો નથી. ભાવને જાણીને જ દીક્ષા આપવાની હોય તો દીક્ષાના અપ્રદાનને લઈને માર્ગના ઉચ્છેદનો પ્રસંગ આવે. પરંતુ યોગ્યતાનું અનુમાન કરીને ભાવની સંભાવના હોય તેવા જીવોને વ્રતપ્રદાન કરાતું હોવાથી કોઈ દોષ નથી.
अशुद्धानादरेऽभ्यासाऽयोगान्नो दर्शनाद्यपि । सिध्येन्निसर्गज मुक्त्वा तदप्याभ्यासिकं यत: ।।२०।। शुद्धमार्गानुरागेणाऽशठानां या तु शुद्धता । गुणवत्परतन्त्राणां सा न क्वापि विहन्यते ।।२१।।
વિધિનો તથા શુદ્ધિનો આગ્રહ ચોક્કસ હોવો જોઈએ પરંતુ જેઓ મોક્ષના આશયથી અશુદ્ધ ક્રિયા કરતા હોય તેનો અનાદર કરવાની જરૂર નથી. કારણ કે જે શુભાશયથી કરાયેલ અશુદ્ધ ક્રિયાનો અનાદર કરવામાં આવે તો તો સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ પણ નહિ થઈ શકે. આશય એ છે કે સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ બે પ્રકારે થાય છે : નિસર્ગથી અર્થાત્ સ્વભાવથી અને અધિગમથી અર્થાત્ અભ્યાસથી. આ જ વસ્તુ શ્રી તત્ત્વાર્થસૂત્રકારે ‘તંત્રિનrfધાનમાદ્રા' આ સૂત્રથી જણાવી છે. નિસર્ગથી એટલે ગુરુના ઉપદેશ વિના સ્વાભાવિક કર્મલઘુતાથી સમ્યગ્દર્શન મળી જાય, જેમ કે મરુદેવામાતાને મળેલું. જ્યારે અધિગમથી એટલે ગુરુ પાસે દેશનાનું શ્રવણ કરવા દ્વારા જ્ઞાનનો અભ્યાસ કરવાથી જે સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે તે. આ બેમાંથી નિસર્ગસમ્યકત્વની વાત બાજુ પર મૂકીએ તો અધિગમ સમ્યકત્વ અભ્યાસથી જ મળે. આ અભ્યાસ પહેલા ગુણઠાણે જ થવાનો. પહેલે ગુણઠાણે મિથ્યાત્વની હાજરીમાં જે જ્ઞાન અને જે ક્રિયા હોય તે અશુદ્ધ જ રહેવાની. આ અશુદ્ધ ક્રિયાના અભ્યાસથી સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થાય છે. હવે જે અશુદ્ધક્રિયાનો અનાદર
૪૬
% % % % 8 se ek ek be :
અધ્યાત્મ-મહિમા
અધ્યાત્મ-મહિમા
%
%
%
%
%
%
%
% %
% ૪૭
