________________
આર્યકુળમાં જનમવાથી કુદરતી રીતે પાપથી બચી જવાય છે. આમ છતાં આર્યકુળમાં જગ્યાનું દુ:ખ હોય એવાઓને ફરી આ કુળ ક્યાંથી મળે ? આ તો જૈનકુળમાં જન્મેલા અમને પૂછે કે “જૈનેતરો બધા નરકમાં જવાના ?' આપણે એમને કહીએ કે રાત્રિભોજન એ નરકનું દ્વાર છે તો એ વાત સ્વીકારવાના બદલે ઉપરથી આવી દલીલ કરે ! જેને જૈનમાંથી જૈનેતર થવું હોય તેવાને શું કહેવું ? આપણે કહીએ કે ‘ચોરી ન કરવી' તો કહે કે ‘બધા ચોરી કરે છે' - તો એવાને શું કહેવું ? આપણે કહેવું પડે કે ચોરી કરીને ધંધો કરવો તેના કરતાં પ્રામાણિકપણે નોકરી કરવી સારી. લોકો કરે એ જ કરવાનું હોય તો આપણે ધર્મ કરવાની જરૂર જ નહિ રહે.
ત્રીજું અનુષ્ઠાન વિષયથી પણ શુદ્ધ છે, સ્વરૂપથી પણ શુદ્ધ છે અને અનુબંધથી પણ શુદ્ધ છે. તત્ત્વસંવેદન એટલે શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં વેદ્યસંવેદ્યપદની પ્રાપ્તિ. જેને વેધસંવેદ્યપદની પ્રાપ્તિ થઈ હોય તેની સાથે જેઓ પ્રશાંતવૃત્તિવાળા હોય અર્થાત્ જેના કષાય શાંત થયા હોય અને જેને સંસાર અને મોક્ષનાં કારણોનું વાસ્તવિક જ્ઞાન થયું હોય તેઓનું અનુષ્ઠાન સર્વથા શુદ્ધ છે.
આ રીતે ત્રણ અનુષ્ઠાનનું સ્વરૂપ વર્ણવ્યા બાદ હવે તેના ફળનું વર્ણન
કરવા માટે પ્રયત્નશીલ બનવું છે. ખોટી પ્રવૃત્તિને સુધારવાની જરૂર નથી એવી વાત નથી, પરંતુ ગમે તે સંયોગમાં આશયની શુદ્ધિ કેળવ્યા વિના નહિ ચાલે તે જણાવવું છે. અનુષ્ઠાનના ત્રણ પ્રકારમાં આશયની શુદ્ધિ તો રહેલી જ છે. તેથી નક્કી છે કે આશયની શુદ્ધિ વિના અનુષ્ઠાન શુદ્ધ થતું જ નથી.
પહેલા અનુષ્ઠાનના ફળ તરીકે મોક્ષબાધકનો બાધ આપણે જોઈ ગયા. હવે બીજા અનુષ્ઠાનનું ફળ જણાવતાં અહીં ક્રમાવ્યું છે કે આ અનુષ્ઠાનમાં પણ સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ ન હોવાથી જે દોષોની હાનિ થાય છે તે તત્કાલ પૂરતી હોય છે. આ માટે અહીં મંડૂક એટલે દેડકાના ચૂર્ણની ઉપમા આપી છે. ચોમાસામાં જે દેડકાઓ થાય છે તે ચોમાસા પછી મરી જાય, એમનું શરીર સૂકાઈ જાય, એનું ચૂર્ણ થાય. આ ચૂર્ણ ત્યાં પડેલું હોય અને ફરી વરસાદ આવે તો તે ચૂર્ણમાંથી ફરી દેડકા ઉત્પન્ન થાય છે. એ રીતે થોડા સમય માટે દોષ નાશ પામે અને નિમિત્ત મળતાં પાછા દોષો ઊભા થાય છે. આપણે ત્યાં પણ એવું બને ને ? ચોમાસામાં જે ત્યાગ અને વૈરાગ્યનો અભ્યાસ પાડ્યો હોય તે ચોમાસા પછી ફરી એના એ મિત્રવર્ગના સંપર્ક વગેરેના કારણે ભોગ અને રાગની શરૂઆત થાય. સોબત ખરાબ મળે તો કાઢેલા દોષો પણ પાછા આવે છે. આને શાસ્ત્રમાં ઉત્થાન નામનો દોષ કહેવાય છે. શ્રી મહાવીરસ્વામી પરમાત્માના જીવે ત્રીજા ભવે ચારિત્રનું સુંદર પાલન કર્યું પરંતુ છેલ્લે જે ત્રિદંડીનો વેષ લીધો તેના સંસ્કાર એવા ગાઢ હતા કે કેટલાય ભવો સુધી એ પરિવ્રાજકપણું પામ્યા. એ જ રીતે દોષના સંસ્કાર ગાઢ હોય તો દોષ ટાળ્યા પછી પણ દોષોના સંસ્કાર ઉથલો મારે. અમારે ત્યાં પણ ગુરની હાજરી હોય ત્યાં સુધી સ્વાધ્યાય ચાલુ રાખે, પણ ગુરુ જાય તો વિકથા કરવા કે નિદ્રા લેવા બેસી જાય. આ મંડૂકચૂર્ણ જેવી દોષહાનિ છે. એના બદલે આપણે મંડૂકભસ્મ જેવી દોષહાનિ કરવી છે. દેડકાના ચૂર્ણની
आद्यान्नज्ञानबाहुल्यान्मोक्षबाधकबाधनम् । सद्भावाशयलेशेनोचितं जन्म परे जगुः ।।२४।। द्वितीयाद् दोषहानि: स्यात्काचिन्मण्डुकचूर्णवत् । માનિની તૃતીયાનું ગુરુનીવચિત્તથા રજા
સારા આશયથી કરાયેલી ખોટી પ્રવૃત્તિનું ફળ અહીં બતાવ્યું છે. હવે આપણે એક વાત યાદ રાખવી છે કે સારા આશય સાથે પ્રવૃત્તિ પણ સાચી
૫૪
% % % % % % % % % ,
અધ્યાત્મ-મહિમા
અધ્યાત્મ-મહિમા
%
%
% % % % % % % ૫૫
