________________
સ0 ભૂલ બતાવે તે દયાળુ.
સાચું કહો છો ? તમે તો બોલો છો કે ‘મારી ભૂલોના ભૂલનારા, તારી કરૂણાનો કોઈ પાર નહિ.” ત્યાં ભૂલોના સુધારનારા એવું કહેતા નથી ને ? ડોક્ટર કોને કહેવાય ? આપણો રોગ ભૂલી જાય છે કે દૂર કરે છે ? તેમ ભગવાન પણ આપણી ભૂલને ભૂલી જશે તો આપણને સુધારશે કોણ ?
અહીં જણાવે છે કે પહેલું અનુષ્ઠાન અજ્ઞાની જીવોને હોય છે. જેમને મોક્ષના સ્વરૂપનું કે દેવાદિના સ્વરૂપનું વાસ્તવિક જ્ઞાન નથી તેવાઓ મોક્ષ માટે પર્વત પરથી ઝંપાપાત કરવા જેવું અથવા કાશીમાં યાત્રા કરીને કરવત મુકાવવા જેવું જે કાંઈ અનુષ્ઠાન કરે છે તે વિષયશુદ્ધ અનુષ્ઠાન છે. આ અનુષ્ઠાનમાં અજ્ઞાન ઘણું હોવા છતાં મોક્ષબાધકનો બાધ થાય છે. કાર્ય કરવા માટે સાધક સામગ્રી જેમ ઉપયોગી છે તેમ બાધકનો અભાવ પણ ઉપયોગી છે. જેમ રોગ થયા પછી દવા લેવી જરૂરી છે તેમ અપથ્યનો ત્યાગ કરવો પણ જરૂરી છે. ઘણી વાર એવું ય બને કે અપશ્યનો ત્યાગ કર્યો હોય તો વગર દવાએ રોગ જતો રહે..
સવ મોક્ષના આશયથી ધર્મ કરનારા જૈનેતરો કદાગ્રહી હોય તો ?
કદાગ્રહીને આ ફળ ન મળે. કારણ કે કદાગ્રહી માણસ શાંત ન હોય, કષાયબહુલ હોય. પહેલા ગુણઠાણે અધ્યાત્મ જેને માન્યું છે તે શાંતવૃત્તિને લઈને માન્યું છે. ‘જે કહું છું તે સાચું છે' આવું માનવું તે કદાગ્રહ. આવાને સાચું પામવાનો સંભવ નથી. સાચું પામવા માટે મહેનત ન કરે તે કદાગ્રહી કહેવાય. આવાની અહીં વાત નથી. જેઓ કદાગ્રહનો ત્યાગ કરનારા છે તેઓને મોક્ષબાધકનો બાધ થાય છે અને લેશથી સદ્ભાવનો યોગ હોવાથી ઉચિત જન્મ અર્થાત્ જૈનકુળમાં જન્મ મળે છે.
બીજાં અનુષ્ઠાન સ્વરૂપશુદ્ધ છે. લોકદષ્ટિથી જે યમ-નિયમ-પ્રાણાયામ વગેરે યોગનાં આઠ અંગોનું પાલન કરાય છે તે અનુષ્ઠાન આશયની શુદ્ધિ સાથે સ્વરૂપથી પણ શુદ્ધ છે. કારણ કે અહીં આરંભસમારંભવાળું કોઈ અનુષ્ઠાન નથી, સ્વાધ્યાય કરવાની વાત કરી છે, આરંભસમારંભનો ત્યાગ કરવાનું જણાવ્યું છે, સુખ ભોગવવાનું નથી કહ્યું, સંસાર છોડીને વૈરાગ્ય પામવાનું જણાવ્યું છે... પરંતુ આ અનુષ્ઠાન મોક્ષે પહોંચાડવા માટે સમર્થ નથી. તેમણે ધનવાન થવાની કે સંસારમાં સુખી થવાની વાત નથી કરી, છતાં તેમનું અનુષ્ઠાન મિથ્યાદષ્ટિગુણઠાણે હોવાથી સર્વથા શુદ્ધ નથી. સાંખ્યદર્શનકારો જે વાતો કરે છે તે બધી જ સ્વરૂપથી જૈનદર્શનને મળતી છે. છતાં તેમને મિથ્યાદષ્ટિ કહ્યા. કારણ કે તેમની વાતો માંગીને લાવેલા અલંકારો જેવી છે. તેમણે ભગવાનની વાત સાંભળીને તેમાંથી પોતાને ફાવતી વાત લઈને પોતાના નામે રજૂ કરવાનું શરૂ કર્યું. આથી જ જૈનદર્શનથી જાદુ સાંખ્યદર્શન સ્થાપ્યું. આપણે તો અત્યારે એટલી જ વાત કરવી છે કે આ અનુષ્ઠાન સ્વરૂપશુદ્ધ છે. આશયની સાથે અનુષ્ઠાનનું સ્વરૂપ પણ શુદ્ધ હોય તો તે અનુષ્ઠાન સારું છે. પરંતુ તે અનુબંધથી શુદ્ધ ન હોવાથી મોક્ષનું કારણ નથી બનતું. ત્રીજી અનુબંધ શુદ્ધ અનુષ્ઠાન શાંતવૃત્તિથી તત્ત્વની સંવેદનાને અનુસરતું હોય છે. જેમાં ચિત્તની વૃત્તિ શાંત હોય, તત્ત્વનું સંવેદન થાય તે અનુષ્ઠાન ચોક્કસ મોક્ષને અપાવનારું બને છે. મન-વચન-કાયાની એકાત્મતા સધાય તેને સંવેદના કહેવાય છે. આપણા અનુષ્ઠાનનો આપણે વિચાર કરવો છે ને ? આપણે મોક્ષના આશયથી ધર્મ કરીએ છીએ ને ? જેને મોક્ષનો આશય હોય તેને મોક્ષની સાધનામાં સાધક એવો જન્મ મળે છે. આપણને જૈનકુળમાં જગ્યાનો આનંદ છે કે શ્રીમંતના કુળમાં ન જગ્યાનું દુ:ખ છે ? આજે ઘણાને અનાર્યદેશમાં ન જેમ્યાનું દુ:ખ છે.
પ૨
% % % % % % % % કે
અધ્યાત્મ-મહિમા
અધ્યાત્મ-મહિમા
8% % % % %
% % % % % ૫૩
