________________
કહેવાય. તો ચોથા ગુણઠાણે કે પહેલા ગુણઠાણે એવી કઈ ક્રિયા છે કે જેથી તેમને ઉપચારથી અધ્યાત્મ મનાય છે ? - આવી શંકાના નિરાકરણમાં જણાવે છે કે ચોથે ગુણઠાણે શુશ્રુષાદિ ક્રિયા માનેલી છે - આ ક્રિયાના અંશમાં અધ્યાત્મ ચોથે ગુણઠાણે માનેલું છે. ટૂંકમાં સમ્યગ્દર્શન પામ્યા પછી સર્વવિરતિ પામવા માટે જે કોઈ ક્રિયા કરે એ બધી જ અધ્યાત્મસ્વરૂપ છે. આપણે ચોથા ગુણઠાણાની ક્રિયા તરીકે પૂજાને જણાવત. ગ્રંથકારશ્રીએ શુશ્રષા, શ્રવણ, ગ્રહણથી માંડીને તાત્વિકપક્ષપાત સુધીના બુદ્ધિના આઠ ગુણોને ચોથા ગુણઠાણાની ક્રિયા તરીકે જણાવી છે. તમે પૂજા કરીને વ્યાખ્યાનમાં આવો છો, તેથી પૂજામાં ભાવ નથી આવતો. જો વ્યાખ્યાન સાંભળીને પૂજા કરવા ગયા હોય તો પૂજામાં પણ ભાવ આવત. જિનવાણી શ્રવણથી સમકિતની ક્રિયા શરૂ થાય છે. જેને તત્ત્વ સાંભળવાની ઈચ્છા પણ ન હોય તેને સમ્યગ્દર્શન ક્યાંથી મળે ને સર્વવિરતિ ક્યાંથી મળે ? તત્ત્વને જાણવાની ઈચ્છા તેનું નામ જિજ્ઞાસા. આપણે તત્ત્વ જાણવું હોય તો જ્યાંથી તત્ત્વ જાણવા મળે ત્યાંથી જાણવા મહેનત કરવી. જાણવા માટે સાંભળવું પડે. તેથી સાંભળવાની ઈચ્છાથી સમકિતીની ક્રિયા શરૂ થાય છે. સર્વવિરતિને સાંભળવાની ઈચ્છા તેનું નામ શુશ્રષા.
સવ સમકિતી સર્વવિરતિ ન લે અને સંસારમાં સુખ ભોગવે તો તેને ક્રિયા કેવી રીતે ?
અને તાત્વિક પ્રતિપત્તિ. તત્ત્વ સાંભળવાની ઈચ્છા જાગે, તત્ત્વને સાંભળે, તત્ત્વને ગ્રહણ કરે-સમજે, તત્ત્વને ધારી રાખે, તેનું ચિંતન કરે, તેમાંથી વિપર્યયને દૂર કરે, તત્ત્વનો પક્ષપાત અને તત્ત્વનો સ્વીકાર કરે. તત્ત્વનો પક્ષપાત કર્યા પછી પણ સ્વીકાર ન હોય એવું બને. જેમ આજે ઘણા કહે ને કે તમારી વાત સો ટકા સાચી છે, પણ અમારે ત્યાં વરસોથી આમ જ ચાલે છે - આ તાત્વિકપક્ષપાત પણ બનાવટી છે. સાચાને ખોટા કહેવા નહિ અને પોતાનું ખોટું છોડવું નહિ - આ તાત્ત્વિકપક્ષપાત બનાવટી છે. તાત્વિકપ્રતિપત્તિ હોય તો જ પક્ષપાત સાચો.
સ૦ ચોથા ગુણઠાણે તત્ત્વમતિપત્તિ હોય ?
ચોથે પણ સર્વવિરતિની પ્રતિપત્તિ ન હોય, પણ સમ્યકત્વની પ્રતિપત્તિ તો હોય જ. સમ્યકત્વરૂપ તત્ત્વનો સ્વીકાર કર્યો હોવાથી તે કુદેવાદિની પાસે જતો નથી. મિથ્યાત્વની એકે કરણી કરતો નથી. માટે તેને અધ્યાત્મ માન્યું છે. ચોથા ગુણઠાણે અધ્યાત્મ કઈ રીતે મનાય તે માટે અહીં દષ્ટાંત આપ્યું છે કે જેની પાસે સોનાના અલંકાર ન હોય તે ચાંદીના અલંકાર જેમ પહેરે એ તેના માટે ઉચિત છે તેમ ચોથાની પણ આ ક્રિયા ઉચિત છે. જેની પાસે કંચન ન હોય તે કથિર પહેરે તોપણ તે કથિર કંચનના સ્થાને ગણાય. પણ કંચન પાસે હોવા છતાં કથિર પહેરે તે તો લોભિયો, કૃપણ કહેવાય.
શિષ્ય હવે શંકા કરે છે કે સમકિતી તો જૈનધર્મ પામેલો છે માટે તેને ક્રિયા માની એ બરાબર, પરંતુ અપુનબંધકદશાને પામેલો જીવે તો જૈનેતર દર્શનમાં ગમે તે દેવ પાસે, ગમે તે ગુરુ પાસે ફરતો હોય તો તેને ક્રિયા કઈ માનવી ? તેના નિરાકરણમાં પંદરમી ગાથાથી જણાવે છે. અપુનબંધકદશામાં પણ ઉપશમભાવથી યુક્ત એવી જે કોઈ ક્રિયા છે તે અધ્યાત્મસ્વરૂપ છે.
સમકિતી સંસારમાં રહ્યો હોય પણ તે સંસારથી છૂટવા માટે જ પ્રયત્ન કરે. સમકિતી સંસારથી છૂટવા માટે જે પ્રયત્ન કરે - એ જ એની ક્રિયા છે. ભવના નિર્વેદ વિના ગ્રંથિનો ભેદ પણ થતો નથી તો સમ્યકત્વ ટકે ક્યાંથી ? શુશ્રુષા, શ્રવણ, ગ્રહણ, ધારણા, ઊહ, અપોહ, તાત્ત્વિક પક્ષપાત
૪૦
% % % % 8 se ek ek be :
અધ્યાત્મ-મહિમા
અધ્યાત્મ-મહિમા
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
૪૧
