Adhyatma Mahima Vachna

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious

Page 7

ભગવાનની કૃપાથી શું મળે છે – એ તો વિચારવું પડે ને ? સંસારમાં દુ:ખ ન આવે - એ ભગવાનની કૃપા નથી, સંસાર છૂટી જાય - એ ભગવાનની કૃપા છે. સંસારનાં સુખો પુણ્યથી મળે છે, જ્યારે ભગવાનની કૃપાથી તો સંસાર છૂટી જાય, અજ્ઞાનનો અધિકાર આત્મા ઉપરથી ઊઠી જાય ત્યારે જ્ઞાની બનાય. આવા જ્ઞાની જે ક્રિયા કરે તે અધ્યાત્મ છે. જ્ઞાની સુખ ભોગવે તોપણ નિર્જરા કરે. કારણ કે જ્ઞાનીને સુખ ભોગવતી વખતે સુખ ભોગવવાનો અધ્યવસાય નથી હોતો, પુણ્ય પૂરું કરવાનો અધ્યવસાય હોય છે. જેને શરીરનું સુખ ભોગવવું નથી તેનો આત્માનો ઉદ્દેશ ટકી જ રહ્યો છે. અધ્યાત્મની ક્રિયા બનાવવા માટે શરીરને અનુકૂળ પડે એવું નથી કરવું, આત્માને જે અનુકૂળ હોય તેવું કરવું છે. આજે તો અમારાં સાધુસાધ્વી બોલવા લાગ્યાં કે ‘આપણા ભગવાને આપણા શરીરની પણ કેટલી ચિંતા કરી છે. દર પંદર દિવસે ઉપવાસ કરવાનું કહ્યું. એના કારણે શરીર સારું રહે. પેટને આરામ આપીએ તો તેની પણ શુદ્ધિ થઈ જાય, દર છ મહિને ઋતુચક્ર ફરે એ વખતે નવ આયંબિલ કરવાથી શરીરમાં સ્ફર્તિ રહે છે...' આવું આવું બોલે તે અધ્યાત્મની વાત કઈ રીતે કરી શકે ?
કરવો છે, શરીરલક્ષી નહિ. શ્રી ઋષભદેવભગવાને ગૃહસ્થપણામાં બધી લોકનીતિ શીખવી પરંતુ દીક્ષા લીધા પછી સાથે આવેલા ચાર હજારને ભિક્ષાવિધિ ન જણાવી. કારણ કે મોહનો અધિકાર આત્મા ઉપરથી ઊઠે નહિ ત્યાં સુધી સ્વતંત્રપણે આત્મલક્ષી ધર્મ બતાવી ન શકાય. મોહનો અધિકાર આત્મા ઉપરથી ઊઠી જવો જોઈએ, આત્માનો ઉદ્દેશ હોવો જોઈએ અને ક્રિયા શુદ્ધ હોવી જોઈએ : આ ત્રણના જેટલા ભાંગા થાય તે વિચારવા. તેમાંથી ત્રણે જેમાં હોય એ જ શુદ્ધ ભાંગો અધ્યાત્મસ્વરૂપ છે.
આ અધ્યાત્મ દરેક ક્રિયામાં સમાયેલું છે એ આગળની ગાથાથી જણાવે છે - सामायिकं यथा सर्वचारित्रेष्वनुवृत्तिमत् । अध्यात्म सर्वयोगेषु, तथाऽनुगतमिष्यते ।।३।।
સામાયિક જે રીતે પાંચ પ્રકારના ચારિત્રમાં સમાયેલું છે તેમ અધ્યાત્મ પણ સર્વ યોગોમાં સમાય છે. સામાયિક, છેદોપસ્થાપ્ય, પરિહારવિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મસંપરાય અને યથાખ્યાત આ પાંચે ચારિત્રમાં સામાયિક સમાયેલું છે. તે જ રીતે સર્વ યોગોમાં આ અધ્યાત્મ સમાયેલું છે. હવે ચૌદે ગુણસ્થાનકની ક્રિયામાં અધ્યાત્મ સમાયેલું છે - તે જણાવે છે.
अपुनर्बन्धकाद् यावद् गुणस्थानं चतुर्दशम् । क्रमशुद्धिमती तावत् क्रियाऽध्यात्ममयी मता ।।४।।
અપુનબંધકદશામાં પહેલા ગુણઠાણે અધ્યાત્મ હોય છે ત્યાંથી માંડીને ચૌદમાં ગુણઠાણા સુધી ક્રમસર શુદ્ધિવાળી જે ક્રિયા છે તેને અધ્યાત્મ કહેવાય. અપુનબંધકદશાને જણાવવા માટે ત્રણ લિંગો આપ્યાં છે. પાપ તીવ્ર ભાવે ન કરે, સંસાર ઉપર બહુમાન ન રાખે અને સર્વત્ર ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરે તે
સવ એ લોકો આનુષંગિક ફળને આગળ કરે છે.
જે આનુષંગિક હોય તેને ફળ ન કહેવાય. ચોખાની સાથે ફોતરા પણ ડાંગરમાં આવે છતાં ચોખાને ફળ કહેવાય, ફોતરાને તો ફળ ન કહેવાય ને ? શરીરનું સુખ તો ફોતરાની તોલે ય નથી. દેવલોકના સમકિતી દેવો પોતાના દેવલોકના સુખને તૃણ-ઘાસની તોલે પણ નથી ગણતા. આપણે દેવલોકને સાધનાનું ફળ માનીએ ને ? દેવો જેને ઘાસતુલ્ય પણ નથી ગણતા તેને આપણે ફળ માનીએ - એ તો મૂર્ખાઈ છે ને ? આપણે આત્મલક્ષી ધર્મ
૧૦
% % % 8
% % % % % %
અધ્યાત્મ-મહિમા
અધ્યાત્મ-મહિમા
% %
% *e 6%
% % %
% % ૧૧