________________
મે ૧૯૬૯ ]
અશુદ્ધ અને અમંગલ તત્ત્વા છે તે પરમાત્માએ પેાતાના શુભ, શુદ્ધ અને મંગલ સ્વરૂપને મહિમા તાવવા માટે જ પ્રકટ કર્યાં છે. અશુભ અને અમોંગલ તત્ત્વ પ્રકટ જ કર્યાં ન હોય તે ભગવાનના શુલ અને મંગલ સ્વરૂપને ખ્યાલ જ આવી શકે નહિ. એથી ભગવાનના આ વિરાટ સ્વરૂપમાં બધાં તત્ત્વા હેતુપૂર્વકનાં જ છે. એથી સંપૂર્ણ જગત બ્રહ્મરૂપ છે. માણસ જગતને બ્રહ્મરૂપે જુએ નહિ ત્યાં સુધી એનામાંથી રાગદ્વેષ જતા નથી. અને માણસમાંથી રાગદ્વેષ જાય નહિ ત્યાં સુધી તેહ્નરૂપ બની શકતા નથી. માણસમાં જ્યાં સુધી રાગદ્વેષ રહે છે ત્યાં સુધી તે આ જગતમાં ભગવાનની ચેાજનાને સમજી શકતા નથી. જગતને જે બ્રહ્મરૂપે જુએ છે અને કાઈના પ્રત્યે રાગદ્વેષ કરતા નથી અને સ પ્રત્યે આત્મભાવથી જુએ છે તે જ આ જગતમાં પરમાત્માના ભાવ સમજી શકે છે. આ રીતે જોનાર માટે તેા તેના મિત્રા જેટલું તેનુ હિત કરનારા છે તેટલું જ તેનું હિત તેના શત્રુઓ પણ કરનારા તેને જાય છે. મિત્રાથી કદાચ સ્થૂળ લાભ વધારે મળે છે પણુ શત્રુઓથી માણસને જ્ઞાનના પ્રકાશ વધારે મળે છે, ધીરજ, હિંમત, શૌય' અને તેજસ્વિતા જેવા ગુણા માણુસમાં શત્રુઓને લીધે જ ઉત્પન્ન થાય છે અને વૃદ્ધિ પામે છે, જે ગુણ્ણા ન હેાય તેા જીવન નિળ અને પાંગળુ' જ રહે છે.
આમ સંપૂર્ણ દૃષ્ટિએ વિચાર કરતાં જગતમાં શત્રુઓ અને મિત્રા, શુભ અને અશુભ બધાંનું સર્જન એક ંદરે મનુષ્યના પૂર્ણ કલ્યાણ માટે જ થયેલું છે. એથી સત્પુરુષા સ` પ્રત્યે રાગદ્વેષથી પર રહી હૃદયમાં સમતા અને આત્મીયતાના જ ભાવ ધારણ કરતા હાય છે. જગતનાં શુભાશુભ બધાં સ્વરૂપેામાં ભગવાનને હેતુ શાધી કાઢવા એ જ ભગવત્સ્વરૂપનું ધ્યાન છે અને એ દિશામાં વિચાર કરવા એ જ ભગવશ્ચિંતન છે, એ જ ભગવત્સ્વરૂપમાં એકાગ્રતા છે.
જીવન અને મૃત્યુનું રહસ્ય
( ૧૧ ઈશ્વરમાં સ્થિર રહે છે, તેનું શું કારણ છે? મારુ મન તે। અર્ધો કલાક પણ ભગવાનમાં સ્થિર થતું નથી. મનને ભગવાનમાં જોડાયેલું રાખવાને મને કોઈ ઉપાય બતાવા.
એકનાથ મહારાજ પાસે એક જિજ્ઞાસુ આવ્યેા. તેણે મહારાજને પૂછ્યું: તમારું મન સદાસદા
એકનાથ મહારાજે વિચાયું કે ઉપદેશ ક્રિયાત્મક હાવા જોઈ એ. એથી તેમણે જિજ્ઞાસુને કહ્યું કે ભાઈ, તારા પ્રશ્નના ઉત્તર હું તને આપું તે પહેલાં મારે તને એ ખાસ વાત કહેવાની છે. હવે ઘેાડાક જ વખતમાં તારું મૃત્યુ છે. એથી મરણુ પહેલાં તારે સંસારવ્યવહારના જે ગેાઠવણુ કરવી હાય તે કરીને સાત દિવસમાં મારી પાસે આવ. એટલે તારું ચિત્ત સતત ભગવાનમાં લાગી રહે એ માટેના ઉપાય હું .તે બતાવીશ, જેથી તારી દુગ તિ થાય નિહ. એટલુ યાદ રાખજે કે ભરતા પહેલાં માણસે વેર અને વાસનાના ત્યાગ કરવાના છે.
પેલા માણસે તે મૃત્યુનુ નામ સાંભળ્યું ત્યારથી તેના હાશકેાશ ઊડી ગયા. હવે દસ-વીસ દિવસમાં પેાતાને મોટી મુસાફરીએ જવાનુ છે એમ સમજી તેણે ઘેર આવી શત્રુ અને મિત્ર સત પ્રણામ કર્યાં. ધનની વાસનાના અને પુત્ર-પરિવારની આસક્તિના ત્યાગ કર્યાં. ઇંદ્રિયાના ભાગેામાં તા હવે તેને કંઈ સ્વાદ જ ન રહ્યો. મૃત્યુ પહેલાં પેાતાનું જીવન વેર અને વાસનાથી કેમ મુક્ત કરી લેવુ' એનું જ એક ચિંતન તેને રાત-દિવસ રહેવા લાગ્યું. બધા વ્યવહારની એણે પુત્રાને સોંપણી કરી દીધી. સાત દિવસ પછી તે એકનાથ મહારાજ પાસે આવ્યા.
મહારાજે પૂછ્યું : ખેલ, આ સાત દિવસમાં તેં શું કર્યુ? તારે હાથે કઈ પાપ થયું ? તે કાર્યનુ` અપમાન કે કાઈ તે ગા કર્યાં? તે ક્રાઈના ઉપર ગવ કે અભિમાન કર્યું, તું સારાં સારાં મિષ્ટાન્ન અનાવડાવીને જમ્યા ?
જિજ્ઞાસુએ ઉત્તર આપ્યા કે મને તે। મરણની ખીક એવી લાગી કે સંસારની કાઈ ખાખતામાં મતે રસ ન રહ્યો. કાઈ માણસા પ્રત્યે રાગદ્વેષ ન રહ્યો. બધાં વ્યવહારનાં કામેાની ન્યાયયુક્ત વ્યવસ્થા મેં કરી દીધી છે. મારાથી કશું પાપ કે ખારું કામ ન થાય
બધી સકામ પ્રાર્થના ફળીભૂત થાય એવા નિયમ નથી. કારણ કે આપણા કલ્યાણને માટે અમુક સમયે આપણને કઈ વસ્તુની આવશ્યકતા છે, તે આપણા કરતાં પરમાત્મા વધારે સારી રીતે જાણે છે.
