________________
ગુરુ નાનક
આપણા દેશની રચના પાછળ વિવિધતામાં એકતાવાળા પ્રાચીનમાં પ્રાચીન સિદ્ધાંત કામ કરી રહ્યો છે. એ અંગે શ્રી અરવિંદે કહ્યુ` છે ‘એ સિદ્ધાંત ઉપર દેશને સ ંગઠિત કરવાના પ્રયત્ને ભૂતકાળમાં આપણે ત્યાં થયા હતા. દક્ષિણમાં મહાસાગર અને ઉત્તરમાં હિમાલયરૂપે આ દેશમાં સીમાએ એવી રીતે રહી છે કે તે જગતથી એક અલગ પ્રદેશ ખની ગયેલે છે અને એક અલગ અનેાખા એકમ તરીકે એના વિકાસ થયેલા છે. આ દેશમાં રહેતી પ્રજા એક લાક્ષણિક પ્રકારની પ્રજા તરીકે રહેલી છે. તેનાં લક્ષણા જગતની ખીજી પ્રજાએા કરતાં તદ્દન જુદાં દેખાઈ આવે તેવાં છે. આ પ્રજાની સંસ્કૃતિ, એના જીવનવ્યવહાર, એનું આધ્યાત્મિક જીવન, એની સંસ્કારપ્રવૃત્તિ, કળા, સમાજરચના, એ દરેક ઉપર એક વિશિષ્ટતાની છાપ રહેલી છે. હિંદુપાતામાં બહારથી આવેલી હરેક વસ્તુને પેાતાની અંદર સમાવી લીધેલી છે, એ સૌના ઉપર પેાતાની છાપ મારી આપી છે. એફબીજાથી અત્યંત વિરાધી એવા તત્ત્વાને પણ હિંદુ પેાતાની એક આમૂલ એકતામાં ઓગાળીને સાંકળી લીધાં છે.'
ભારતની આ વિશિષ્ટતાની કસોટી મધ્યયુગમાં થયેલી. અગિયારમી સદીથી પંદરમી સદી સુધી ઇસ્લામી સંસ્કૃતિએ રાજસત્તા મેળવી. ધર્મીઝનૂનના નશામાં આવીને દેશને વીંખી નાંખવાની આ પ્રવૃત્તિ આર ભાઈ. રાજકીય દૃષ્ટિએ આ પરિમળ દેશને વિચિત્ર કરનારું હતું. એમ છતાં એ જ સંધ કાળ પ્રજાને પેાતાનું ચૈતન્ય દાખવવાના હતા. એ સમય જેટલે ખાદ્ય ઉકળાટનેા, અશાંતિને હતા એટલે જ મહત્ત્વના આંતરિક આધ્યાત્મિક પ્રવાહ્ હતેા. આખા દેશમાં એ સમયમાં હિન્દુ સંતા, મુસ્લિમ ફ્રીરા-ઇસ્લામી સૂફીઓએ પ્રજાની વચ્ચે રહીને રાજ્યનીતિએ જન્માવેલી અશાંતિમાં આંતરિક એકતાનાં સૂત્ર વહેવરાવ્યાં. દેશભરમાં–પ્રત્યેક પ્રાંતમાં અનેક સતાએ આ કા બુજાવ્યું. અને વિવિધતામાં એકતાની આ દેશની પ્રાચીન સિદ્ધાંતપર પરાને જીવિત કરી આપી. આ સંતેાએ હિન્દુમુસલમાન એવા ભેદ ન ગણ્યા. ધર્મના
શ્રી રમેશ ભટ્ટ સત્ત્વને આ સતાએ બાળગ્યુ. અને એ જ માત્ર સાધન અને હૃદયમાં છ કતા પ્રેમભાવથી આધ્યાત્મિક ક્રાંતિ કરી. ધ'ના અ યારામાં રાચતી, વિચારાની કૂપમંડૂકતામાં સેલી અને રૂઢિગત ભાવનાઓને સર્વીસ્વ માનતી પ્રજાને આંતરિક સ'કુચિતતાઓના આ સ'તાએ રકાસ કે.
એ સમયના સાની પરંપરામાં ગુરુ નાનકનું નામ અને એમનું કાર્ય ખૂબ જ મહત્ત્વનું છે. ઈ. સ. ૧૪૬૯માં ગુરુ નાનકના જન્મ લાહોર પાસેના તલવડી ગામમાં થયા હતા. તેઓ જન્મે ક્ષત્રિય હતા. પાઁચનદ પ્રદેશ− જાખમાં પરદેશીઓનાં સૌથી વધુ આક્રમણા થયાં હતાં. એ પ્રદેશે ધણા ધા ખમેલા. ત્યાંની વસ્તીમાં ધણી જ સ કરતા આાવેલી. એ ભૂમિમાં પાંચસે। વર્ષ પહેલાં આ સંતપુરુષના જન્મ થયા. એમના અગાઉ સંત માન જી અને સંત કીર્ પેાતાની લાક્ષણિક રીતે વહેમ અને દંભને પડકારી અધ્યાત્મમાગ પ્રખાચે હતા અને પ્રજામાં એકતા સ્થાપવાનું કાર્ય કર્યું સપ્રદાય અને ગારખપ થી સાધનાના સમન્વય કરી પેાતાના ઉચ્ચ જીવન ારા ધમ પ્રમાખ્યા.
હતું. ગુરુ નાનકે ભક્તિ
ગુરુ નાનક બાળ રણથી જ વિશિષ્ટ શક્તિ દર્શાવતા હતા. રમવાનાં રમકડાં ખીજા ખાળકાને આપી દેતા. એમનામાં ઉદારતા સહજ હતી. ખાળક નાનકની વાણી પ્રગટી તેવું એમણે શ્વરનું નામ જ ઉચ્ચાર્યું. નાનક [ ખેસતા ત્યાં પદ્માસન વાળીને જ મેસતા. એમની અગતા અને નિશ્ચિતતા એમના શ્માસનમાં જણાતી હતી. પણ સસારી લાકાતે આ આ વિશિષ્ટ બાળકમાં ગાંડપણુ દેખાયું. નાનકની બાળવાતાયે પ્રભુના ગૂ જ્ઞાનવાળી હતી. નિશાળમાં ગયેલા પાટીધર નાન જ્ઞાનવાણી સહેજ પ્રગટી. પંડિત વ્રજનાથ શર્માંધ નાનકની વિશિષ્ટતાની નૈધિ લીધો. નાનકે હિન્દી, સંસ્કૃતના, વેદાન્તના પરિચય મેળળ્યેા. ગામમાં અભ્યાસ કરી, જાગીરદાર રાય મુલરે નાનકના પિતા કાળુચને કહ્યું: ‘તમે તમારા આ પુત્રને ફારસી ભણાવા. એ વખતે રાજભાષા ફારસી હતી. નાનકે મૌલવીને ત્યાં ફારસી શીખવા માંડયું.
*
ભરેલુ. જીવન મનુષ્યને પાંગળા અને
મુશ્કેલીએ વિનાનું કેવળ બધી રીતે સગવડા નામદ મનાવે છે.
