________________
કેવું નસીબ
લામાં વહેરતું બેન્સ શીન ભૂખ્યા દાનવની જેમ હમેશાં ચિલ્લાતું રહેતું- બનાખો, હજી નાખો લાકડાં.” કેશુ પોતાની પૂર્ણ નક્તિથી આ મશીનની ભૂખ મિટાવ. સાવધાનીપૂર્વક કામ કરતા કેશુને ક્યારેક પોતાના પૂર્વાધિકારી માધુની યાદ આવી જતી–આ રાક્ષસે જ બિચારા માધુને એક હાથ ભરખી લીધો છે, ને બિચારાને લાચાર બનાવી દીધો છે.' જેકે કેશુને બીજી જ ક્ષ. યાદ આવતું, ‘પણ એ અકસ્માતને કારણે જ મા ને બે હજાર રૂપિયા બદલામાં મળ્યા હતા ને! બે 3જાર રૂપિયા !”
ને પછી એ પોતાના બજેટના બે છેડા વચ્ચેની ખાઈનાં વિચારોમાં અટવાઈ જતો: “બે હજાર રૂપિયા–મને મળે તો? દેવાની બધી ઝંઝટ જાય ! દેવાનો બજે તો પહેલેથી જ ડાથા પર હતો. એમાં વળી બહેનના લગનને પ્રસંગ બા . ને એણે તે આર્થિક શરીરની કમર જ તોડી નાખી ને! મંછા શેઠને વાયદો પણ પૂરો થયો છે. એમને મૂળ તો શું પણ વ્યાજેય દઈ શકાયું નથી. તે હવે શેઠ આકળા થવાના છે.” કેશુ ચિંતા કરતો કરતાં કારખાનાથી ચારેક માઈલ છેટેના પિતાના ઘેર જઈ રહ્યો હતો.
ઘેર પહોંચે ત્યારે શેઠને ૯ રાણીદાર અગાઉથી આવીને બેઠેલો જ હતો. કહ્યું, ‘મને શેઠે મેક , છે. તમારા રૂપિયા ચૂકતે મળી જ છેજોઈએ આજ ને આજ, શું સમજ્યા ?”
ડી રાહત આપો. તમારા પગે પડું છું.' કેશુએ હાથ જોડવા.
ના, એ કશું બને તે નથી. ક્યારનીયે મુદત વીતી ગઈ છે, છતાં મોઢું દેખાડયું છે? હવે શેઠ અકળાયા છે. નહીં તે પદો ભારે કાયદેસર કામ લેવું પડશે–ઘરનાં ઢેબરાં હરાજ થઈ જશે, સમજ્યા ?”
ભઈશા'બ, મહેરબાની ! રે. હમણું સવર્ડ નથી. પણ થોડા દા'ડામાં હું વેત કરી લઈશ. એટલું ખમી રાખે.'કેશએ કાક દી કરી. ને આખરે એની કાકલૂદીને કારણે એક અઠવાડિયાની મુદત મળી.
પણ અઠવાડિયામાં તો એ બાટલી મોટી રકમ કયાંથી એકઠી કરવાનો હતો ! લ યાર થઈ પિતાની માના એક માત્ર સંભારણું સી અને પત્નીના શરીર પરના એક માત્ર દાગીના સમી કંઠી વેચીને વ્યાજ ભરવા માટે તે શેઠ કરે છે. પરંતુ શેઠનો મિજાજ બગડી ગયે: “શું તું ને ભીખ આપવા માટે આવ્યા છે? એટલું દેવાથી કશું નહીં વળે.
શ્રી અમૃત ખાતું ચૂકતે થવું જોઈએ. શું સમજ્યો ?'
શેઠે માંડેલા દાવાની મુદતને અઠવાડિયાની જ વાર હતી. કેશુ અંદર ને અંદર ગૂંગળાઈ રહ્યો હતો. શું કરવું? કથથી વેત કરે ? રાતભર એ દુકાન દેખતો રહ્યો. સપનામાં એણે જોયું, એને જમણે હાથ ખભેથી કપાઈને ભોંય પર પડ્યો છે, તરફડી રહ્યો છે, ને ડાબા હાથમાં નેટોનું બંડલ છે–૧૦૦-૧૦૦ રૂપિયાની નેટ! ભય ને આનંદથી એનાથી બૂમ પડાઈ ગઈ
! બીજે દિવસે કારખાને કામ પર ગયો ત્યારે એનું અંગેઅંગ દુખી રહ્યું હતું. ઊંધ નહીં આવવાને કારણે એની આંખો બળતી હતી. હાથ કપાઇ જવાને કારણે હવે ચેકીદારનું કામ કરતા એના સાથીદાર માધુએ પૂછ્યું, કેમ, તબિયત ઠીક નથી કે શું?” કરુણ નજરે કેશુએ એના જમણું ખભા ભણું જોયું ને કહ્યું, “ના, ના, તબિયત સારી છે, ભાઈ! ભગવાનની દયા જોઈએ.”
મશીન એની ગતિમાં ચાલી રહ્યું હતું. કેશુ પાટિયાં પહેરવા માટે મશીન સામે લાકડાં મૂકી રહ્યો હતો. મશીનનાં પૈડાંની ગતિએ એના મસ્તકમાં “એનું ઘર” ઘૂમી રહ્યું હતું—એના બાપદાદાનું , ધર, જે બીજે જ દિવસે હરાજ થવાનું હતું.
એના મગજના ચક્રો મશીનની પેઠે જ ચાલી રહ્યાં હતાં–
- “માધુની પેઠે હાથ કપાઈ જાય ને બે હજાર રૂપિયા મળી જાય તો? તો ? બધી ચિંતા હો જાય. ધર હરાજ થતું બચી જાય. ઘર કે હાથ?...એક હાથ કે ઘર?...હાથ કે ઘર...’ વિચારમાં ને વિચારમાં કેશની આંખો ચક્કરચકકર ઘૂમવા લાગી. ધોળા–પીળા દેખાવા લાગ્યાં ને એકાએક એની આંખો મીંચાઈ ગઈ..
શું થયું, તેનું તેને કશું ભાન રહ્યું નહીં. હોસ્પિટલમાં જ્યારે એ દેશમાં આવે ત્યારે જોયું તે, એને જમણે હાથે પ્લાસ્ટરના પાટોમાં બંધાયેલ હતો. પણ હાથ હતો સાબૂત! પાસે જ ઊભેલા ડોકટરે કહ્યું-કેવા બેદરકાર છે તમે ! ભલા માણસ, એ તો તમારું ભાગ્ય બળવાન તે હાથ કપાઈ ગયો નહીં ! નહીં તો...”
વચમાં જ કેશુ ચીસ પાડી ઊઠયો–દાક્તર, મને ઝેરનું ઇજેકશન દઈ દે.” - ઘા ઝાઈ ગયો ત્યારે કેશુ કારખાને પહોંચ્યો. મૅનેજરે એને બોલાવીને ગંભીરતાથી કહ્યું , આ તમારો હિસાબ ! તમારા જેવા બેજવાબદાર માણસનું અહીં કામ નથી.”
