Book Title: Yoga Viveka Dvantrinshika
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004679/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA viracitA gavikihArikI zabdaza: vivecana ' vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAja viracita dvAdiMzaddhAtrizikA aMtargata yogavivekadvArgizikA zabdazaH vivecana mULa graMthakAra tathA TIkAkAra >> laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA + AzIrvAdadAtA + vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. pa.pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SaDradarzanavettA prAvacanika pratibhAdhAraka sva. pa.pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAnA gaNivarya pa.pU. zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja ja vivecanakAra ke paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA cha saMkalana-saMzodhanakArikA che. pa.pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI gacchAdhipati pa. pU. hemabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjanA AjJAvartinI tathA pa. pU. pravartinI sAdhvIjI rohitAzrIjI mahArAjanA ziSyA sAdhvIjI caMdanabAlAzrI : prakAzaka : kAtAmagad. 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA zabdazaH vivecana vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2533 * vi. saM. 2063 AvRtti : prathama * nakala : 500 mUlya rU. 40-00 Arthika sahayoga vardhamAnataponidhi pU. mu.zrI nayabhadravijayajI ma.sA.nA sadupadezathI pUnA-kalyANa sosAyaTI ArAdhaka maMDaLanI bahenonA jJAnakhAtAnI upajamAMthI lAbha lIdho che. : mukhya prAptisthAna : titha 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phtehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. 51 *mudraka * muddeza purohita sUrya ophaseTa, AMbalIgAma, seTelAITa-bopala roDa, amadAvAda-58. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # prAptisthAna na * amadAvAda : gItArtha gaMgA zrI naTavarabhAI ema.zAha(AphrikAvALA) 5, jaina marcanTa sosAyaTI, 9, parizrama beMka opha InDiyA sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. vijayanagara krosIMga pAse, amadAvAda-13. 8 (079) 26604911, 32911471 = (079) 27478512 * muMbaI : zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI zrI himAMzubhAI ena. zeTha viSNu mahala, trIje mALe, e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA velarsanI DI-roDa, carcageTa, muMbaI-400010. upara, malADa (I.), muMbaI-400097. 8 (022) 22814048 8 (022) 39438434 (mo.) 9322264851 zrI lalitabhAI dharamazI. * pUnA : 302, caMdanabALA epArTamenTa, Shri Maheshbhai C. Patwa javAharalAla naheru roDa, 1/14, Vrindavan Society, B/h. Mira Society, Nr. Anand Marg, sarvodaya pArzvanAthanagara, Off. Shankar Sheth Road, jaina derAsara pAchaLa, muluMDa (ve), muMbaI-80. Pune-411037. 8 (022) 25680614, 25689030 (020) 26436265 * surata : DioN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbu nivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 8 (0261)-3213244 * rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. 8 (0281)-2233120 * BANGALORE : Shri Vimalchandji C/o. J. NEMKUMAR & COMPANY Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-53. (080)-(O) 22875262, (R) 22259925 * jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varkasa C-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. (0288) ra678513 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthabhUta tattvonAM rahasyonuM naya, nikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAMgI bodhamAM sahAya maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che, ghaNAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyAM che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyAM che, te anusAra kAma bahAra AvI rahyuM che ane kramasara AvatuM raheze. daramyAna zrI saMghamAMthI jijJAsu mumukSuo tathA zrAvako-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. munipravara zrI mohajitavijayajImahArAja sAhebanAM tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja sAhebanAM judA judA viSayo paranAM apAyelAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecano chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa zrI saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTe nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecanonAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mukhya lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tattvajijJAsu mATe hitakArI hovAthI tema ja ati mAMgane kAraNe uparyukta vinaMtI lakSamAM rAkhIne A pravRtti cAlu rAkhela che. tattvajijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyajJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze, tevI AzA sahita 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. TrasTIgaNa gItArtha gaMgA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vyAkhyAnanA graMtho (gujarAtI) vyiAkhyAnakAra :- pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI (moTA paMDita) ma. sA. 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudagala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra vyiAkhyAnakAra - pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. 1. yogadaSTisamuccayA 2. karmavAda karNikA 3. sagati tamArA hAthamAM ! 4. darzanAcAra 5. zAsana sthApanA 6. anekAMtavAda 7. prasnottarI 8. cittavRtti 9. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 10. manovijaya ane Atmazuddhi 11. bhAgavatI pravrajyA paricaya 12. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 13. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vijJAjaya, siddhi, viniyoga) 14. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 15. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma. sA. saMpAdita 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vyAkhyAnanA graMtho ( hindI vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) ma.sA. 1. jainazAsana sthApanA 3. zrAvaka ke bAraha vrata evaM vikalpa 2. cittavRtti 4. praznottarI / / saMpAdaka :- pa. pU. gaNivarya zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra has, , reDa gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi saMkalanakartA H jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha gItArtha gaMgA aMtargata * gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $8 * gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananA graMtho gujarAtI vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana (aprApya) 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka virAdhaka caturthaMgI zabdazaH vivecana 9. samyaktva SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12, pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadRSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAtriMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAtriMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAtriMzikA-18 zabdazaH vivecana Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dvAciMzadvAciMzikA graMthanI 'yogavivekadvAciMzikA'nA zabdazaH vivecananA saMkalana-saMpAdananI veLAe prAstAvika zrutasadananA sUtradhAra upAdhyAyajI mahArAjA - AjathI lagabhaga 350 varSo pUrve yazodehe thayelA ItaradharmanA paMDito pAse jainazAsananI vijayapatAkA sthApita karavAnA kAraNe kAzInA dhuraMdhara vidvAno dvArA nyAyAcArya ane nyAyavizArada'nuM biruda pAmelA, gaMgAnadInA kinAre che kAranA jApathI sarasvatI devIne prasanna karIne "sarasvatIputra" tarIke suprasiddha thayela, gauravavaMtA jaina ItihAsamAM 'laghuharibhadra'nA upanAmathI biradAvAyelA, svaparadarzana niSNAta, prakAMDa vidvAna, samartha sAhityasarjaka, mahAjJAnanidhAna mahApuruSa eTale "mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA." temaNe potAnI jiMdagInI paLepaLane sArthaka karIne sacoTa, spaSTa, saMdehamukta, vistRta, vipula jaina sAhityanuM sarjana karyuM che ane AgamagraMthonA sUkSmatama padArthonA rahasyo ApaNA sudhI pahoMcADyA che. potAnA ghaNA graMtho upara graMthamAM nihita padArtha ane paramArthane pragaTa karatI svopajJa TIkAo paNa teoe racI che. temanA graMthonA mukhya viSayo nyAya, Agama, yoga, bhakti ane AcAra Adi che, jene anulakSIne teozrIe aneka nAnA-moTA graMthonuM sarjana karyuM che. AvuM adbhuta zAstrajJAna dharAvanAra vartamAnakALamAM temanA pachI koI thayA nathI, evA teo prakhara buddhizALI hovAthI temanuM vacana TaMkazALI ane sarvamAnya gaNAya che. pUrvadharonuM jJAna kevuM hoya, tenI jhAMkhI karAvanArA A kALamAM pUjya upAdhyAyajI mahArAjA thayA. AgamagraMthonuM amIpAna karI AgamonuM parizIlana karI, dohana karI vipula sAhityanuM sarjana teo zrImade karyuM che, hajAro zAstro teo kyAre bhaNyA, kyAre parizIlana karyuM ane kyAre sarjana karyuM tenI kalpanA paNa ApaNA jevAne AvI zakatI nathI. teo svayaM vizvAsapUrvaka kahI zakyA che ke "vANI vAcaka jasa taNI, koI naye na adhUrI re." Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/prastAvanA ApaNuM kamabhAgya che ke pUjyazrInA ghaNA graMtho mAtra 350 varSanA TUMkA gALAmAM luptaprAya: thaI gayA; Ama chatAM vartamAnakALe teozrInuM je sAhitya upalabdha che te paNa paramAtma prakAzita satyarAha batAvavAmAM mahAna upakAraka che. jIvana TUMkuM ane kArya ghaNuM karavAnuM hovAthI jANe pUjyazrIe saMkSipta vAkyomAM ghaNuM rahasya ThAMsI ThAMsIne bharI dIdhuM che. navya nyAyanI zailI temanA graMthomAM gUMthAyelI che. tethI moTe bhAge caturvidha saMghamAM A graMthonuM vAcana ochuM thAya che, to paNa AnaMdanI vAta che ke yogamArganA arthI jJAnaruci, tattvaruci jIvo AvA uccakoTinA graMthonuM ghaNA parizramathI parizIlana karI spaSTa sacoTa mArgane pAmI yogamArganI ArAdhanA, sAdhanA kare che ane karAve che. 'dvAtrizAviMzikA' : yogavivekadvAciMzikA : sarvanayamayI vANI vahAvanAra mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjAnI eka adbhuta amarakRtirUpa "brAnnizaddhAtrizikA' graMtha 5050 zlokapramANa abhuta arthagaMbhIra ane mananIya 'tattvArthadIpikA" nAmanI svopajJavRttithI samalaMkRta che. pUjyazrIe zrutasAgaranI agAdha jalarAzine valovIne niSpanna amRtane A graMthagAgaramAM ApaNane pIrasyuM che. teozrInI eka eka kRti Master Piece - benamUna namUnArUpa che, je temanA ucca bauddhika staranA darzana ApaNane karAve che. A graMthanuM adhyayana karatAM adbhuta padArthonuM yuktisabhara nirUpaNa joI graMthakAra zrIupAdhyAyajI yazovijayajI mahArAjAnI tarkazaktine, tIvra medhAzaktine biradAvyA vinA rahI zakAtuM nathI. A AgamagraMtha nathI, paraMtu AgamagraMthonA rahasyonuM uddhATana kare tevo saraLa arthabodhaka graMtha che. mATe ja upAdhyAyajI mahArAje paNa mAtra durgama ane durbodha zabdonuM TIkAmAM spaSTIkaraNa karela che. "dvAnnizaddhAtrizikA graMtha' samyajJAnano dariyo che. temAM AgamanA gaMbhIra padArtho, yogamArganA atIndriya bhAvo, dArzanika padArtho ane AcArasaMhitA paNa gUMthAyelI che. temaja aneka mahattvanA padArthonuM saMkalana ane vizadIkaraNa paNa A graMtharatnamAM karavAmAM AvyuM che. jema pU. suripuraMdara zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAje svaracita graMtho SoDazaka prakaraNa, aSTaka prakaraNa, viMzativizikA Adi graMthonA nAmAbhidhAna, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/prastAvanA tenA vividha zlokasamUhane AzrayIne Apela che, tema ahIM vividha viSayone nirUpaNa karatAM cokkasa aMkasaMlagna 32 prakaraNane racyAM ane eka ekamAM 32-32 zlokonAM jhUmakhAM mUkavA dvArA mukhya 32 viSayonI sAMgopAMga ane arthagaMbhIra vizada chaNAvaTa karela che, evo A mahAna graMtha che. TUMkamAM prastuta kRti dvAtrizaddhAtrizikA' yoga, Agama ane tarka-yuktinA ziramora samAna eka aNamola, anupama ane abhuta mahAna graMtha che. kharekhara ja, A zAstrono vAraso A kalikALamAM ApaNane prApta na thayo hota to ApaNe AtmakalyANa sAdhI na zakata. vartamAnamAM tattva ke sAra pAmavA mATe AlaMbanarUpa A graMtha aneka zAstronA nicoDarUpa amUlya khajAno che. dvAtrizaddhAtrizikA graMthanuM A 19muM prakaraNa "yogavivekaddhAtrizikA' che, jemAM 18mI yogabhedaddhAtrizikAmAM adhyAtmAdi pAMca yoganA bhedo batAvyA, te yogabhedono vizada bodha karAvavA tenA avAMtara judA judA bhedone aneka rIte batAvIne yogano sAMgopAMga bodha karAvavA graMthakArazrIe yatna karela che. e rIte yogano arthI jIva yogavivekanuM vijJAna kare to yogamArgano pakSapAta vadhe, tema yogamArgano vizada bodha thavAne kAraNe yogamArgamAM pravRtti karavAmAM pratibaMdhaka evA kliSTakarmonuM vamana thAya ane kliSTakarmonuM vamana thavAthI jIva zakti anusAra yatna kare to tevA yatamAna yogI uttarottara adhika adhika yogamArgane pAmIne paramAnaMdane prApta kare che, e vAta graMthakArazrIe svayaM aMtima zlokamAM kahela che. pUjyazrInA dareka graMthanI zarUAta sarasvatInA bIjamaMtrarUpa che zabdathI hoya che ane dareka batrIzInA aMtamAM "paramAnanTa' zabda jovA maLe che, te eka vizeSatA che. 18mI yogabhedabatrIzImAM yoganA adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya, ema pAMca bhedo batAvyA. "yoga eTale mokSane anukULa evI jIvanI pariNati", te mokSane anukULa evI jIvanI pariNatirUpa yogano anya anya rIte vibhAga karIne yoganA judA judA aneka prakAro prastuta 19mI yogavivekabatrIzImAM batAvela che. temAM sau prathama saMpUrNa yogamArgane traNa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadrAsiMzikA/prastAvanA vibhAgamAM AvarI letA (1) IcchAyoga, (2) zAstrayoga ane (3) sAmarthyayoganuM svarUpa batAvela che. (1) IcchAyoganA varNanamAM kahyuM ke yoganA sevananI IcchApUrvaka zakti anusAra yoganuM sevana IcchAyoga che. "avikala paNa svalpa aMganI IcchAyogamAM aMtarbhAva thAya che', e kathanano tAtparyArtha spaSTatApUrvaka kholela che, (2) zAstrayoganA varNanamAM kahyuM che ke jinapravacana pratyenI rUci, jinapravacananA arthano jinavacanAnusAra sudaDha pravRtti karAve tevo kuvaMrUpatvavALo bodha jemane che, tevA sAdhaka AtmAonI potAnI zaktine gopavyA vagara zAstrathI niyaMtrita mana, vacana ane kAyAnI pravRtti, je anuSThAna sevavAnuM che, te anuSThAnaviSayaka pravartatI hoya to te anuSThAnanuM sevana zAstrayoga che. vaLI (3) sAmarthyayoganA varNanamAM sAmarthyayoga kaI rIte zAstraatikrAMtiviSayavALo che, prAtijajJAnagamya che; jema aruNodaya divasa ane rAtrithI apekSAe pRtha che ane apekSAe pRthagu nathI, tema prAbhijJAna zrutajJAnathI ane kevalajJAnathI kathaMcit bhinna che ane kathaMcit bhinna nathI arthAtuM abhinna che; pAtaMjalAdi vaDe RtaMbharAdi, tArakAdi zabdothI vAcya sAmarthyayoganuM jJApakapaNuM che; A sarva varNana sacoTa yuktipUrvaka batAvela che. AvA uttama sAmarthyayoganI prApti (1) AgamathI, (2) anumAnathI ane (3) dhyAnAbhyAsanA rasathI thAya che. vaLI dharmasaMnyAsasaMkSita ane yogasaMnyAsasaMjJita ema be prakAranA sAmarmayoganuM svarUpa ane phaLa batAvela che tathA A sAmarthyayoga tAttvika kyAre kahevAya ane atAttvika kyAre kahevAya te varNavela che. vaLI AyojyakaraNanuM svarUpa batAvatAM kahyuM ke kevalajJAnanA upayoga dvArA aciMtya vIryanA parAkramathI bhavopagrAhI karmone te prakAre vyavasthApana karIne kSapaNa karavAno vyApAra te AyojyakaraNa che. tyArapachI adhyAtmAdi pAMca yogabhedamAM - - tAttvika ane atAttvika yoganuM svarUpa, tAttvika ane atAttvika yoganA nizcayanayathI ane vyavahAranayathI adhikArInuM svarUpa, + sAnubaMdha ane niranubaMdha yoganuM svarUpa, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/prastAvanA + sAzravayoga ane anAzravayoganuM svarUpa, + sAzravayoga ane anAzravayoga kone kone hoya tenuM svarUpa, * zAstrApekSa yoganA adhikArI ane zAstrasApekSa yoganA adhikArInuM svarUpa, * IcchAyAma, pravRttiyama, dhairyayama ane siddhiyamanuM svarUpa, yogAvaMcakayoga, kriyAvaMcakayoga ane phalAvaMcakayoganuM svarUpa. A badhA bhinna bhinna prakAre yoganA bhedonuM varNana karIne graMthakArazrI upAdhyAyajI mahArAjAe chelle kahyuM ke "adhyAtmAdi yoganA pAMca bhedomAM anya anya yogonA vibhAganuM yojana karIne batAvyuM, e prakAranA yoganA vivekanA vijJAnathI vamana karAyela pApavALA, zakti anusAra yatna karatA sAdhakyAMgI paramAnaMdane prApta kare che." mArI atyaMta nAdurasta tabiyata thaI javAthI jaMghAbaLa kSINa thatA amadAvAda mukAme pUjyonI AjJAthI sthiravAsa rahevAnuM banyuM ane jJAnanidhi, prajJAdhanasaMpanna paM. pravINabhAI pAse yogaviSayaka ane adhyAtmaviSayaka saMvega-vairAgyavardhaka graMthonA vAcanano suMdara suyoga prApta thayo. graMthavAcana karatA karatA je je graMthonuM vAcana thayuM te te graMthonI rojerojanA pAThanI saMkalanA paNa sAthe sAthe svasvAdhyAya mATe karI, e graMtho yogavizikA, adhyAtmopaniSat, adhyAtmamataparIkSA bhAga-1, 2, 3 samyaktvaSasthAnacaupaI, ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI, kUpadRSTAMtavizadIkaraNa, pratimAzataka bhAga-1, 2, 3 prakAzita thayA tathA 18mI yogabhedaddhAtrizikAnuM ane A 19mI yogavivekaddhAtrizikAnuM zabdazaH vivecana prakAzita thaI rahyuM che. pratimAzataka graMthanA bhA. 4nuM paNa zabdazaH vivecananI saMkalanAnuM kArya cAlI rahyuM che tathA "dvatrizaddhAtrizikA' graMthanI anya dvAtrizikAonuM zabdazaH vivecana paNa lakhAI rahyuM che, je avasare avasare gItArtha gaMgA TrasTa dvArA prakAzita thaze. A batrIzInA gujarAtI vivecananA prUphasaMzodhana kAryamAM mRtopAsaka suzrAvaka zrI zAMtibhAI zivalAla zAhano suMdara sahayoga prApta thayo che ane teoe paNa potAne AvA uttama graMtharatnanA svAdhyAyanI ane vAcananI amUlya taka sAMpaDI te badala dhanyatA ane upakRtatAnI lAgaNI anubhavela che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/prastAvanA nAdurasta rahetI tabiyatamAM paNa paramAtmAnI kRpA, gurukRpA, zAstrakRpA ane graMthakAranI kRpAthI graMthanA zabdazaH vivecananI saMkalanAno A prayAsa yathAzakti saphaLa thayo che. graMthanA vivaraNamAM ke saMkalana-saMpAdana-saMzodhanAdi kAryamAM sarvajJakathita padArthonuM kyAMya avamUlyana na thaI jAya te mATe pUro prayatna karela hovA chatAM chabasthatAne kAraNe koI truTi rahI hoya ke taraNatAraNa zrI jinezvaradevonI AjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha anAbhogathI kyAMya padArthanuM nirUpaNa thayela hoya to trividha trividha "micchA mi dukkaDa" mAMguM chuM ane zrutavivekIjano tenuM parimArjana kare ema IcchuM chuM. prAMte svaadhyAtmAdi yogonI prApti mATe karAyela A prayAsa sva-para upakAraka bane ane IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoganI prApti thAya tevuM caityavaMdanAdiviSayaka anuSThAnanuM sevana thAya, tAtvika, sAnubaMdha ane anAzrava yoganI prApti thAya, zAstrasApekSa yoganI adhikAritAnI prApti thAya ane A rIte yoganA vivekanA vijJAnathI mane ane yogamArganI prAptinA Icchaka sarva sAdhakayogIne yogamArgano pakSapAta vadhe ane yogamArgano vizada bodha thavAne kAraNe yogamArgamAM pravRtti karavAmAM pratibaMdhaka kliSTakarmono nAza thAya ane yogamArgamAM pratibaMdhaka evA kliSTakarmono nAza thavAthI svazakti anusAra uttarottara adhika adhika yogamArgane pAmIne paramAnaMdanI=mokSasukhanI, prApti thAya e ja zubha abhyarthanA. - jIjyAdhAmanuM sarvagIvAnAma' - mahA vada-6, vi. saM. 2012, tA. 19-2-2006 epha-2, jeThAbhAI pArka, nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. vyAkhyAnavAcaspati pa.pU.A. zrI rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA sAmrAjyavartI gacchAdhipati pa.pU. hemabhUSaNasUri mahArAjanA AjJAvartinI tathA pa.pU. samatAmUrti pravartinI sA. rohitAzrIjI mahArAjanA ziSyA sA. caMdanabAlAzrI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/saMkalanA ': 'yogavivekadvArgizikA'nA padArthonI saMkalanA : 18mI yogabhedabatrIzImAM yoganA adhyAtmAdi pAMca bhedo batAvyA. yoga eTale mokSane anukULa evI jIvanI pariNati ane te pariNati taratamatAnA bhedathI aneka bhedavALI che ane te pariNatine adhyAtmAdi pAMca bhedarUpe 18mI yogabhedabatrIzImAM batAvyA. have mokSane anukULa evI jIvanI pariNatine anya anya rIte vibhAga karIne yoganA aneka prakAro prastuta 19mI yogavivekabatrIzImAM batAvela che. temAM sau prathama yogamArgane traNa bhedamAM vibhAga karIne batAvela che. IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayogarUpa traNa yogabhedo : IcchAyoga :- zAstrAnusArI yogamArganI pravRtti karavAnI balavAna IcchA hovA chatAM bodhanI vikalatAne kAraNe athavA to bodha vikala na hoya topaNa pramAdane kAraNe yogamArganI kAMIka truTita pravRtti thAya te IcchAyoga che. A IcchAyogane sevIne sAdhaka yogI zAstrayoganI zaktino saMcaya kare che. zAstrayoga :- paripUrNa zAstrAnusArI anuSThAna karIne AtmAmAM jyAre yoganI pariNati pragaTe che tyAre zAstrayoga Ave che. zAstranA vacanAnusAra pravRtti che pradhAna jemAM evo je yoga te zAstrayoga che. tethI zAstrayogamAM zAstravacanAnusAra akhaMDa ArAdhanA hoya che. sAmarthyayoga :- zAstra batAvelI dizAthI zAstrAnusArI akhaMDa pravRtti karanArA yogIone jyAre zaktino udraka thAya che, tyAre prAyaH sAmarthyayoga pragaTe che. A sAmarthyayogamAM zaktinA prakarSathI mohanA uccheda mATe yatna hoya che. je yatnanA baLathI jIva mohano uccheda karIne svasvarUpamAM vizrAMta thAya che. mohanA unmelanane anukULa sAmarthya che jemAM evo jIvano mokSane anukULa vyApAra te sAmarthyayoga che. sAmarthyayogamAM vartatA yogIo anavarata asaMgabhAvamAM sudaDha yatna karIne mohanuM umUlana kare che. kSapakazreNikALamAM A sAmarthyayoga Ave che ane zukladhyAnanA mahAyatnasvarUpa A sAmarthyayoga che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/saMkalanA A sAmarthyayoga be prakArano che : (1) kSapakazreNikALamAM vartato sAmarthyayoga (2) yoganirodhakALamAM vartato sAmarthyayoga kSapakazreNikALamAM vartatA prathama sAmarthyayogathI mohanuM unmUlana thAya che ane jIva vItarAga sarvajJa bane che. . yoganirodhakALamAM vartatA bIjA sAmarthyayogathI karmabaMdhanA kAraNIbhUta yogavyApArano nirodha thAya che ane sarva karmano nAza thAya che, tenuM phaLa siddhAvasthAnI prApti che. A rIte yogamArgane IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayogarUpa traNa vibhAgamAM vibhakta karIne yoganA traNa bhedo batAvyA. tAttvika, atAttvika be yogabhedo :- yogamArganA vizada bodha arthe adhyAtmAdi pAMca bhedavALA yogane tAttvika, atAttvika ema be bhedarUpe vibhAga karIne batAvela che. tAttvika yoga :- koIpaNa nayathI mokSanI sAthe AtmAne yojananA phaLavALo evo jIvano vyApAra te tAttvika yoga kahevAya che. atAttvika yoga :- mokSanA kAraNIbhUta evA anuSThAno sevAtA hoya chatAM mokSanI sAthe yojana kare tevI pariNatino leza paNa aMza jemAM nathI, evI yogamArganI AcaraNAne atAttvika yoga kahevAya che. apunarbaMdhakanI ane samyagdaSTinI yogamArganI AcaraNA vyavahAranayathI adhyAtma ane bhAvanArUpa tAttvika yoga che. vaLI dezaviratidhara ane sarvaviratidhara evA cAritrInI yogamArganI AcaraNA nizcayanayathI adhyAtma ane bhAvanArUpa tAttvika yoga che. samRddhdhakAdi jIvonI yogamArganI AcaraNA vyavahAranayathI ke nizcayanayathI atAttvika yoga che; kema ke, bAhya AcaraNA hovA chatAM mokSane anukULa samyak pariNAmanA sparza vagaranI temanI pravRtti che. vaLI vizuddha cAritravALAne dhyAna, samatA ane vRttisaMkSayarUpa tAttvika yoga hoya che. dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya - A traNa yogo atAttvika hotA nathI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekaddhAtrizikA/saMkalanA ane dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya - A traNa yogo apanabaMdhaka ane samyagdaSTine paNa hotA nathI, paraMtu dhyAnAdi traNa yogo viziSTa zuddhivALA cAritrIne hoya che. sAnubaMdha, niranubaMdha be yogabhedo - tAtvika, atAttvika yoganA bhedone batAvyA pachI yogamArgano vizada bodha karAvavA arthe yogamArganA sAnubaMdha ane niranubaMdha ema be bhedothI yogamArganuM svarUpa batAvela che. sAnubaMdha yoga :- apAyarahita yoga sAnubaMdha yoga che. niranubaMdha yoga :- apAyasahita yoga niranubaMdha yoga che. apAyanuM svarUpa - yogamArganI pravRtti zarU thayA pachI yogamArganI parisamApti thatAM pUrve yoganA bAdhaka evA nirupakrama karmo te apAya che, je viziSTa prakAranA anuSThAna ke viziSTa prakAranI ceSTAthI paNa uccheda na pAmI zake tevA hoya. tethI te karmo potAnA vipAkane batAvIne yogIne kiMcit kALa sudhI yogamArgathI dUra kare che, tethI niranubaMdhayogavALA yogI yogamArgano prAraMbha karyA pachI niSThA sudhI pahoMcatA nathI, paraMtu kiMcit kALanA vilaMbathI tUTelo evo yogamArga pharI zarU thAya tyAre te yogI yogamArganI pravRtti karIne yogamArganI parisamApti kare che ane mokSarUpa phaLane pAme che. sAnubaMdhayogavALA yogIne yogamArgamAM bAdhaka evA nirupakrama karma nahi hovAthI yogamArgane prApta karyA pachI avirata yogamArganI pravRtti karIne mokSarUpa phaLane prApta kare che. sAzrava ane anAzravabe yogabhedo - yogamArganA sAnubaMdha ane niranubaMdha evA be bhedobatAvyA pachI sAthava ane anAzravabhedathI yogamArganA be bhedo batAvela che. sAzrava yoga :- je yogamArganA sevanamAM puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya che, te sAzrava yoga che. anAzrava yoga :- je yogamArganA sevanamAM puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thato nathI, paraMtu nirjarA dvArA mokSaprAptinuM kAraNa bane che, te anAzrava yoga che. A anAzrava yoga bAramA guNasthAnakathI vItarAgane hoya che. bAramA guNasthAnakanI pUrve anAzrava yoga hoto nathI. vaLI bAramAM, teramAM guNasthAnake rahelA vItarAgane paNa yogakRta karmabaMdha che. tethI bAramA, teramA guNasthAnake Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/saMkalanA rahelA yogIne sAzrava yoga kahevo joIe. Ama chatAM tattvAMgaprApaka evA vyavahAranayathI=nizcayaprApaka evA vyavahAranayathI, bAramA, teramAM guNasthAnakavALA yogIne anAzrava yoga svIkArela che. vaLI sAhAya yogIne ghaNA janmane karanAro evo sAzrava yoga hoya che ane caramazarIrIne bAramA guNasthAnakanI prApti pUrve sAzrava yoga hovA chatAM bAramA ane teramA guNasthAnakamAM nizcayaprApaka vyavahAranayathI anAzrava yoga hoya che. zAstrasApekSa yogamArganA adhikArI anadhikArI be yogabhedo: yogamArganA sAzrava ane anAzrava be yogabhedo batAvyA pachI zAstrasApekSa yogamArganA adhikArI koNa che ane zAstrasApekSa yogamArganA adhikArI koNa nathI ? te batAvavA dvArA yoganA be bhedone batAvela che. zAstrasApekSa yoganA adhikArI : (1) gotrayogI ayogI hovAne kAraNe zAstrasApekSa yoganA anadhikArI che ane niSpannayogIne yoganI siddhi thayelI hovAthI zAstrasApekSa yoganA anadhikArI che. (2) gotrayogamAM malinatA hovAne kAraNe zAstranA upadeza dvArA temanAmAM yogamArga pragaTa thato nathI, mATe teo yoganA adhikArI che. sAmarthyayogavALA yogIone yogamArga prakarSathI niSpanna thayelo che, tethI sAmarthyayogavALA yogIone asaMgaanuSThAnano pravAha satata varte che, tethI zAstravacananA baLathI temanAmAM koI atizayatA AvatI nathI, mATe sAmarthyayogavALA yogIo zAstrasApekSa yoganA anadhikArI che. zAstrasApekSa yoganA adhikArI : zAstravacananA upadezathI jemane yogamArganI prApti thAya ane prApta thayelo yogamArga zAstranA baLathI uttarottara vRddhi pAme evA yogIo zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. kulayogI ane pravRttacayogI zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. je jIvo yogInA kuLamAM janmelA che evA dravyathI kulayogIo zAstravacana sAMbhaLIne Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/saMkalanA yogamArgamAM pravRtti kare tevA hoya che, tethI tevA dravyathI kulayogIo zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. 11 vaLI keTalAka kulayogIo yogamArganI AcaraNA karanArA che, teo bhAvathI kulayogI che. temane paNa zAstrano upadeza prApta thAya to temanA yogamArgamAM atizayatA Ave che, tethI bhAvathI kulayogI zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. vaLI pravRttacakrayogIo yogamArgamAM satata pravRtti karanArA che, Ama chatAM zAstravacanone sAMbhaLIne teonA bodhamAM atizayatA thAya che ane yogamArganI pravRttimAM paNa atizayatA thAya che. tethI pravRttacakrayogI paNa zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. zAstrasApekSa yoganA adhikArI yogAvaMcaka jIvo H keTalAka jIvo yogInA kuLamAM janmelA na hoya, yogInA kuLanI AcaraNA paNa karatA na hoya, tethI dravyathI kulayogI paNa nathI ane bhAvathI kuLayogI paNa nathI. vaLI yogamArgamAM sudRDha pravRtti karanArA evA pravRttacakrayogI paNa nathI. Ama chatAM bhAvamaLanI alpatAne kAraNe yogAvaMcaka yogane pAmelA che ane kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka yogane pAmaze, tevA cilAtIputra vagere jIvo zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. AnAthI e phalita thayuM ke kulayogI, pravRttacakrayogI ane keTalAka Adya avaMcakayoganI prAptivALA jIvo zAstrasApekSa yoganA adhikArI che ane gotrayogI AryadezamAM janmelA hovA chatAM yogamArgane abhimukha evI zuddhivALA nahi hovAthI zAstrasApekSa yogamArganA anadhikArI che. vaLI sAmarthyayogavALA niSpanna yogIne zAstravacanathI upakAra thato nahi hovAthI zAstrasApekSa yoganA adhikArI nathI. chadmasthatAne kAraNe prastuta vivecanamAM vItarAga bhagavaMtanI AjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha ajANatAM kAMI paNa lakhAyuM hoya to trividhe trividha 'micchA mi dukkaDaM' mAMguM chuM. vi. saM. 2062, tithi-mahA vada-6, tA. 19-2-2006, 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. - pravINacaMdra khImajI motA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/saMkSipta-sugama TrIrUpe bodha 1lmI yogavivekabatrIzImAM AvatA yogabhedono saMkSipta-sugama TrIrUpe bodha yogamArga traNa vibhAgamAM vibhakta zloka-1 thI 12 (1) IcchAyoga (2) zAstrayoga (3) sAmarthyayoga yoganA sevananI * zAstrane parataMtra * sAmarthyanA prakarSapUrvaka IcchApUrvaka evuM yoganuM sevana mohanA umUlananI pravRtti bodhanI vikalatAne : zAstravacanAnusAra *anavarata asaMgabhAvamAM kAraNe athavA pramAdane akhaMDa ArAdhanA. sudaDha yatnapUrvaka mohanuM kAraNe yogamArganI kAMIka unmelana. truTita pravRtti. (1) kSapakazreNImAM vartato (2) yoganirodhakALamAM sAmarthyayoga. vartato sAmarmayoga. phaLa : vItarAga- phaLa : siddhAvasthAnI sarvajJapaNAnI prApti. prApti. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 adhyAtmAdi pAMca bhedavALA yogano tAttvikayogarUpe ane atAttvikayogarUpe vibhAga : zloka-13 (1) tAttvikayoga | koIpaNa nayathI mokSanI sAthe AtmAne yojana kare evo jIvano vyApAra. yogavivekadvAtriMzikA/saMkSipta-sugama TrIrUpe bodha tAttvikayoga vyavahAranayathI apunarbaMdhaka ane samyagdaSTinI yogamArganI AcaraNA. adhyAtma ane bhAvanAyogano tAttvikayogarUpe ane atAttvikayogarUpe vibhAga : zloka-14-15 (2) atAttvikayoga | mokSanA kAraNIbhUta anuSThAnonuM sevana hovA chatAM mokSanI sAthe yojana kare evI pariNatino leza paNa aMza jemAM nathI evI yogamArganI AcaraNA. nizcayanayathI dezaviratidhara ane sarvaviratidhara evA cAritrInI yogamArganI AcaraNA. atAttvikayoga -- samRbaMdhakAdi jIvonI yogamArganI AcaraNA. dhyAna, samatA ane vRttisaMkSayarUpa pAramArthika ekasvarUpavALo tAttvikayoga zloka-16 | viziSTa zuddhivALA cAritrIne. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/saMkSipta-sugama TrIrUpe bodha yogamArganA be bhedoH zloka-17 (1) sAnubaMdha (2) niranubaMdha apAyarahita yoga apAyasahita yoga yogamArgamAM bAdhaka nirupakrama karma nirupakrama karma apAyarUpa hovAthI nahi hovAthI yogamArgane prApta karyA kiMcitkALanA vilaMbathI truTita pachI avirata yogamArganI pravRtti mokSamArga pharI zarU thAya tyAre karIne mokSarUpa phaLanI prApti. yogamArganI parisamApti karI mokSarUpa phaLanI prApti. yogamArganA be bhedo H zloka-18 (1) sAzrava (2) anAzrava je yogamArganA sevanamAM je yogamArganA sevanamAM puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya. puNyAnubaMdhI puNyano baMdha na thAya. *sApAya yogIne ghaNA janmane nirapAya yogIne ekajanmane karanAro sAzrayoga. karanAro anAzravayoga. tattvAMgamApaka vyavahAranayathI 12-13mAM guNasthAnakavALAne anAzravayoga. *caramazarIrIne 12mA guNasthAnakanI nizcayanayathI 14mA guNasthAnaka-prApti pUrve sAzravayoga. vALAne anAzravayoga. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 yogavivekadvAciMzikA/saMkSipta-sugama TrIrUpe bodha yogamArganA be bhedoH zloka-19 thI 24 (1) zAstrasApekSa yoganA adhikArI (2) zAstrasApekSa yoganA adhikArI (1) gotrayogI (2) niSpannayogI (1) kulayogI (2) pravRttacakyogI malinatA hovAthI sAmarthyayogavALA (1) dravyathI (2) bhAvathI yogamArga pragaTa yogIone yogamArgamAM satata thato nathI tethI yogamArga prakarSathI pravRtti karanArA yoganA niSpanna thayelo hovAthI anadhikArI anadhikArI yogIkuLamAM janmelA yogamArganI AcaraNA ane yogIonA dharmane karanArA anusaranArA (3) yogAvaMcaka jIvo * sarvatra aSayukta, * IcchAyAma, * guru-deva-dvijapriya, pravRttiyama ane * dayALu * vinIta, siddhiyamanA arthI bodhayukta - jitendriya * zuzruSAdi guNothI yukta yogIkuLamAM janmelA nathI, tethI dravyathI kuLayogI nathI. yogInA kuLanI AcaraNA karatA nathI, eTale bhAvathI kuLayogI paNa nathI. Ama chatAM bhAvamaLanI alpatAne kAraNe yogAvaMcakyogane pAmelA. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 yogavivekadvAciMzikA/saMkSipta-sugama TrIrUpe bodha cAra prakAranA yamonuM svarUpa zloka-26-27-28 (1) IcchAyama (2) pravRttiyama (3) sthirayama (4) siddhiyama yamavALAnI zamasaMyuta evuM viziSTa aciMtya zaktinA kathAthI thayelI yamonuM je pAlana. kSayopazamanA yogane kAraNe prItithI yukta utkarSathI zuddha aMtarAtmavALA evI yamomAM IcchA aticArAdinI yogIonI ane zakti anusAra ciMtAthI rahita parArthane yamonuM sevana. yamanuM sevana. sAdhanArI yamanI sevA. traNa prakAranA roganuM svarUpa : zloka-29-30-31 (1) yogAvaMcaka yoga (2) kriyAvaMcakayoga (3) phalAvaMcakyoga *darzanathI pavitra, kalyANasaMpanna evA uttama puruSonI sAthe guNavAnapaNArUpe darzanathI saMbaMdha. mahApApanA=nIcagotranA uttama puruSo kSayanI utpatti che jenAthI pAsethI avazyapaNAthI evo saMtone atyaMta dharmanI siddhinA bahumAnathI praNAmAdi viSayamAM sAnubaMdha karavAno niyama. phaLanI prApti. - pU. rohitAzrI ziSyANu sA. caMdanabAlAzrI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadrAsiMzikA/anukramaNikA ha anukramaNikA bhilokonA viSaya ja pAnA na = = = = 1-3 3-7 7-11 11-13 13-16 17-21 21-24 9 0 = 25-28 4 1. | traNa prakAranA yoga (i) IcchAyoga, (ii) zAstrayoga ane (iii) sAmarthyayoga. (1) IcchAyoganuM svarUpa. avikala paNa svalpa aMgano IcchAyogamAM aMtarbhAva. (2) zAstrayoganuM svarUpa. (3) sAmarthyayoganuM svarUpa. zAstraatikrAMta viSayavALo sAmarthyayoga. pratibhajJAnagamya sAmarmayoga. pratibhajJAna zrutajJAnathI ane kevalajJAnathI kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna. pAtaMjalAdi vaDe RtaMbharAdi zabdothI vAcya sAmarthyayoganuM jJApakapaNuM. AgamathI, anumAnathI ane dhyAnAbhyAsanA rasathI uttama yoganI prApti. 11. | (i) dharmasaMnyAsa saMnnita ane (ii) yogasaMnyAsa saMzita be prakAranA sAmarthyayoganuM svarUpa. 1 2. ! (i) prathama apUrvakaraNamAM atAttvika sAmarthyayoga ane dvitIya apUrvakaraNamAM tAttvika sAmarthyayoga. (i) pravajyakALamAM jJAnayoga pratipattirUpa atAttvika sAmarthyayoga. (iii) AyojyakaraNanuM svarUpa. 13. | (i) tAttvikayoga ane (ii) atAttvikayoganuM svarUpa. 14. tAttvika adhyAtmayoga ane bhAvanAyoganA 28-30 10. 30-32 32-35 35-44 44-43 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 16. 18. yogavivekAciMzikA/anukramaNikA bliokano viSaya che che pAnAne. vyavahAranayathI ane nizcayanayathI adhikArI. 47-48 15. atAttvika adhyAtmayoga ane bhAvanAyoganA adhikArI.) 49-51 pAramArthika ekasvarUpavALA (i) dhyAnayoga (i) samatAyoga ane (ii) vRttisaMkSayayoganA adhikArI. 51-53 17. | (i) sAnubaMdhayoga ane (ii) niranubaMdhayoganuM svarUpa. 55-57 (i) sAzravayoga ane (ii) anAzravayoganuM svarUpa. 58-64 19. |. zAstrasApekSa yoganA anadhikArI (i) gotrayogI ane (ii) niSpannayogInuM svarUpa. 65-69 20. zAstrasApekSa yoganA adhikArI (i) kulayogI ane (i) pravRttacakyogI. 69-71 21. kulayogInuM svarUpa. 71-73 bhAvathI kulayogInuM svarUpa. 73-7pa 23. pravRttacakyogInuM svarUpa. 75-77 24. zAstrasApekSa yoganA adhikArI evA yogAvaMcakanuM svarUpa. 70-80 25. | (i) cAra prakAranA yamo. (ii) traNa avaMcakanA nAmo. 81-82 26. (i) IcchAyamanuM svarU5. (ii) pravRttiyamanuM svarUpa. 82-86 sthirayamanuM svarUpa. 87-88 28. siddhiyamanuM svarUpa. 88-90 29. yogAvaMcakayoganuM svarUpa. 90-91 kriyAvaMcakayoganuM svarUpa. 92-93 31. phalAvaMcakayoganuM svarUpa. 93-94 32. | yogavivekabatrIzInuM nigamana. 94-95 2 2 . m m ly Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM hrIM aha~ namaH / OM hrI~ zrIzaGkhazvarapArzvanAthAya namaH / OM aiM namaH / mahAmahopAdhyAyazrImadyazovijayavAcakaviracitA svopajJavRttiyutA dvAtriMzadvAtriMzikA antargata yogavivekadvAtriMzikA-19 18mI yogabhedabatrIzI sAthe prastuta yogavivekabatrIzInuM yojana:___ adhyAtmAdIn yogabhedAnupadarya tadavAntaranAnAbhedapradarzanena tadvivekamevAha - artha : adhyAtmAdi yogabhedone batAvIne tenA avAMtara vividha bhedonA pradarzanathI= batAvavAthI, yoganA vivekane ja=kayA yogo sad che ane kayA yogo AbhAsika che, vaLI kayA yogo konAmAM aMtarbhAva pAme che e prakAranA yogaviSayaka vivekane ja, graMthakArazrI kahe che - savataraNis: apekSAe traNa prakAranA yoganuM svarUpa graMthakArazrI kahe che - Pals : icchAM zAstraM ca sAmarthyamAzritya trividho'pyayam / gIyate yogazAstrajJairnirvyAjaM yo vidhIyate / / 1 / / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 anvayArtha: rUththAM zAstra haiM sAmarthyamAzritya-IcchA, zAstra ane sAmarthyane AzrayIne yo nirvyAna vidhIvate=je nirvyAja karAya che=niSkapaTa anuSThAna sevAya che, yogazAstrajJa =yogazAstrajJo vaDe trividhoDaya=traNe prakArano paNa A=yoga, kahevAya che. |1|| zlokArtha : IcchA, zAstra ane sAmarthyane AzrayIne je nirvyAja karAya che, yogazAstrajJo vaDe traNe prakArano paNa A=yoga, kahevAya che. 15 TIkA H yogavivekadvAtriMzikA/zloka-1 icchAmiti - icchAM zAstraM sAmarthyaM cAzritya trividho'pyayaM = yogo, yogazAstrajJergIyate, icchAyogaH zAstrayogaH sAmarthyayogazceti / yo nirvyAjaM niSkapaTaM vidhIyate, savyAjastu yogAbhAso gaNanAyAmeva nAvataratIti / / 1 / / TIkArya : icchAM nAvataratIti|| IcchA, zAstra ane sAmarthyane AzrayIne traNe prakArano paNa A=yoga, yogazAstranA jANanArAo vaDe kahevAya che; te traNa bhedo batAve che IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga. kRti zabda traNa bhedonI samAptisUcaka che. je yoga nirvyAja=niSkapaTa karAya che=yoganA sevananA AzayathI karAya che, anya AzayathI nahi. vaLI savyAja=kapaTasahita yogAbhAsa, gaNanAmAM ja=yoganI gaNanAmAM ja, avatAra pAmato nathI. 'kRti' zabda kathananI samAptisUcaka che. ||1|| bhAvArtha: IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayogarUpa traNa prakArano yoga :18mI yogabhedabatrIzImAM yoganA pAMca bhedo batAvyA. te pAMca bhedomAM ..... Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtrizikA/zloka-2 batAvelo yogamArga anya rIte batAvavAthI yogamArgano vizeSa rIte bodha thAya che, tethI yogamArgano vizeSa bodha karAvavA arthe tene anya rIte batAvatAM kahe che - (1) yoganA sevananI IcchApUrvaka zakti anusAra yoganuM sevana te IcchAyoga, (2) zAstrane parataMtra evuM yoganuM sevana te zAstrayoga ane (3) sAmarthyanA prakarSapUrvaka mohanA unmelananI pravRtti te sAmarthyayoga. A traNane AzrayIne yogamArga traNa prakArano che, ema yogazAstranA jANanArAo kahe che. A traNe prakAranA yoganuM sevana nirvyAja sevAya che arthAt mAre yoga sevIne saMsArano aMta karavo che, tevA AzayapUrvaka sevAya che mATe te yoga che; ane je savyAja=kapaTasahita sevAya che arthAt saMsArane taravAnA AzayathI nahIM paNa anya AzayathI hovAthI yoga nahi hovA chatAM kapaTathI yoga jaNAya te rIte sevAya che te yoga nathI, paraMtu bAhya AcaraNAmAtra hovAthI yogAbhAsa che, tethI yoganA bhedamAM savyAja sevAyelA yoganI gaNanA thatI nathI. mA avataraNikA : zloka-1mAM IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga ema traNa prakArano yoga che tema batAvyuM. tethI have IcchAyoganuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka :cikIrSo: (cikIrSAstu) zrutazAstrasya (zrutArthasya) jJAnino'pipramAdinaH / viviThTho yo1 rUchAyo hataH Tra nA anvayArtha: mRtArthastha zistuzrutaAgamavALA-AgamAnusAra karavAnI IcchAvALA jJAninokapi pramuni =jJAnI evA paNa pramAdIno niiihatno yo = kAlAdithI vikala-asaMpUrNa evo yoga chAyo vIhata =IcchAyoga kahevAya che. II Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/bloka-2 zlokArca - zrataAgamavALA-AgamAnusAra karavAnI IcchAvALA evA jJAnI paNa pramAdIno kAlAdithI vikala evo yoga IcchAyoga kahevAya che. llrA eka prastuta zlokanI TIkAmAM zrutazAstrazya' nA sthAne kRtArthaca' grahaNa karIne artha karyo che. te pramANe kRtArthaca' pATha hovo joIe ane te pATha levAthI chaMdobhaMga thAya che. chatAM vidItu vyutArthaJ' mULa zlokamAM pATha grahaNa karIe to TIkA mujaba saMgata thAya che. tethI te mujaba pATha laIne ame ahIM artha karela che. TIkA :__ cikiriti-ciki!: tathAvidhakSayopazamAbhAve'pi nirvyAjameva kartumicchoH, zrutArthasya zrutAgamasya, aryate'nena tattvamiti kRtvA, arthazabdasyAgamavacanatvAt, jJAnino'pi-avagatAnuSTheyatattvArthasyApi, pramAdino-vikathAdipramAdavataH, kAlAdinA vikala:=asampUrNaH, yoga:-caityavandanAdivyApAraH icchAyoga udaaht:-prtipatiH (Ara ! TIkArca - virSo ..... zrutAmastha, tevA prakAranA kSayopazamano abhAva hovA chatAM paNa=zAstrAnusArI anuSThAna karI zake tevA prakAranA arthAt Agamane parataMtra thaIne anuSThAnamAM yatna karI zake tevA prakAranA, tatvasaMvedanarUpa jJAnAvaraNIyatA ane vIryaMtarAyanA kSayopazamano abhAva hovA chatAM paNa, nirvAja ja karavAnI IcchAvALAno-zAstramAM kahela maryAdA karatAM anya svamati pramANe karavAnI IcchArUpa kapaTathI nahi paNa zAstrAnusArI ja karavAnI IcchAvALAno arthAt Agamane parataMtra thaIne ja mAre A anuSThAna karavuM che evA abhilASavALAno, vikalayoga= truTivALo yoga, IcchAyoga che, ema avaya che. vaLI te anuSThAna karavAnI IcchAvALA kevA che, te graMthakArazrI spaSTa kare che - zrata AgamavALAno pote je anuSThAna karavA Icche che te anuSThAna batAvanAra Agamane jeNe sAMbhaLyuM che tevA zrutaAgamavALAno, vikalayoga= Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtrizikA/zloka-2 truTivALo yoga, IcchAyoga che, ema anvaya che. kRtArthano artha karyo ke zrutAgamavALAno, tyAM prazna thAya ke arthano artha Agama kaI rIte thAya ? tethI graMthakArazrI kahe che -- te .... vanatvanuM, 'AnA vaDe tatva prApta karAya che' e prakAranI vyutpattine AzrayIne artha zabdanuM AgamavacanapaNuM che. tethI kRtArthastha to artha vRtA mizya karela che. vaLI zrutaAgamavALA ane karavAnI IcchAvALA evA IcchAyogI kevA che ? te graMthakArazrI batAve che -- jJAnanoDa i..... pratipAdita jJAnI hovA chatAM paNa pramAdIno jANyo che anuSThaya evI kriyAnA tatvano artha jeNe evA paNa vikathAdi pramAdavALAno, kAlAdithI vikala=kAlAdithI asaMpUrNa evo, yoga= caityavaMdanAdi vyApAra, IcchAyoga kahevAyo che. rA. na jJAninoDav==vatAnuyatattvArthasthApi, pravina - ahIM pi' thI e samuccaya thAya che ke anuSThaya tattvano artha jeNe jANyo nathI, tevA ajJAnIno to vikalayoga IcchAyoga che, paraMtu anuSThaya tattvanA arthane jeNe jANyo che, evA paNa pramAdIno vikalayoga paNa IcchAyoga che. - tathavidhakSayopazamAMDapi - ahIM 'va' thI e samuccaya thAya che ke tevA prakAranA kSayopazamano abhAva na hoya to to nircAja karavAnI IcchAvALA che, paraMtu zAstrAnusArI anuSThAna karI zake tevA prakAranA kSayopazamano abhAva hovA chatAM paNa zAstrAnusArI karavAnI IcchAvALAno vikalayoga IcchAyoga che. - vihipramahaMvata: - ahIM 'vivAthaDhi' mAM ' thI viSaya, kaSAya ane nidrArUpa pramAdanuM grahaNa samajavuM. - chAtnAdrinA vikano - ahIM 'zAnA' mAM Dha' thI caityavaMdanAdi anuSThAnanA kALa sivAyanA anya aMgonuM grahaNa karavuM. bhAvArtha:(1) IcchAyoganuM svarUpa :koIka tevA prakAranA nimittane pAmIne jIve zAstrano paramArtha sAMbhaLyo che, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-2 ke A saMsAra cAra gatinA paribhramaNarUpa che ane cAra gatinA paribhramaNarUpa saMsArano aMta karavAmAM caityavaMdanAdi kriyAo kAraNa che; ane caitya-jinapratimA, ane temane vaMdananI kriyA eTale jinapratimAne vaMdananI kriyA, ane tenA dvArA jemanI pratimA che tevA jinane vaMdananI kriyA; ane A vaMdananI kriyA zAstrAnusArI karavAmAM Ave to saMsArano aMta thAya che, e pramANe je jIve Agamano artha sAMbhaLyo che, ane tethI Agamane parataMtra thaIne caityavaMdana karI zake tevA prakArano kSayopazama nahi thayelo hovA chatAM nircAja ja karavAnI IcchAvALo che, evA jIvano kAlAdithI vikalayogakatruTivALo yoga, te IcchAyoga che. AvA jIvomAM keTalAka jJAnI paNa hoya arthAt A caityavaMdanAdi anuSThAna samyagu kaI rIte niSpanna thaI zake te prakArano pAramArthika bodha paNa hoya, tethI te bodha pramANe jo teo caityavaMdana anuSThAnamAM yatna kare to zAstravacanAnusAra sthAna, UrNa, artha ane AlaMbanamAM yatna thAya ane te anuSThAna zAstrayogarUpa bane. Ama chatAM tevA prakAranA sattvano haju prakarSa thayo nathI, tethI jJAnI hovA chatAM paNa teo pramAdavALA che. AvA jIvo caityavaMdanAdi anuSThAna paripUrNa zAstravidhi anusAra karI zakatA nathI, tevA jIvone caityavaMdanAdi anuSThAnamAM kAlAdi je aMgo che, temAMthI koIpaNa aMganI vikalatA hoya to te IcchAyoga che. ahIM IcchAyoga che ema kahyuM, tyAM zAstrayoga ane sAmarthyayoga gauNa che ane IcchAyoga pradhAna che. vastutaH te caityavaMdanAdi anuSThAna zAstra pramANe karavAnI balavAna IcchA che, ane kAMIka zAstrAnusArI yatna thAya che, topaNa saMpUrNa zAstrAnusArI yatna thato nathI, tethI zAstrayoga tyAM gauNa che ane IcchAyoga pradhAna che. vaLI te caityavaMdanAdi anuSThAna karatI vakhate kAMIka yogamArgane anukULa sAmarthya pravarte che, topaNa kSapakazreNi vakhate prakarSathI jevuM sAmarthya pragaTe che, tevuM sAmarthya tyAM nathI, tethI sAmarthyayoga paNa tyAM gauNa che, Ama chatAM bhagavAne kahela yogamArgane sevavAnI IcchA baLavAna che, tethI tyAM IcchAnI pradhAnatA che, ane te anuSThAnathI kAMIka yogamArgamAM pravRtti paNa thAya che. tethI te anuSThAnakALamAM mokSane anukULa evuM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/bloka-2 citta pravarte che, mATe IcchAyoga che. AnAthI e phalita thAya ke je anuSThAnanA sevanamAM mokSane anukULa evo leza paNa yatna nathI, tyAM IcchAyoga paNa nathI; ane jene zAstrAnusArI karavAnI balavAna IcchA che, Ama chatAM tathAvidha zaktino saMcaya nahi hovAthI truTita paNa kAMIka zAstrAnusArI anuSThAna kare che, teonuM caityavaMdanAdi anuSThAna IcchAyoga che. ahIM jeo jJAnI nathI, chatAM AgamathI caityavaMdananA anuSThAnano mahimA sAMbhaLIne caityavaMdana karavAnI IcchAvALA thayA che, paraMtu saMpUrNa zAstravidhi anusAra caityavaMdana kema thAya ? tevo bodha nathI, tevA jIvo apramAdathI karatA hoya to paNa prAyaH karIne teonuM anuSThAna vikala yoga bane; kema ke ajJAnane kAraNe pUrNa zAstrAnusArI caityavaMdanAdi anuSThAna teo karI zakatA nathI. tethI ajJAnInA apramAdathI paNa karAyelA caityavaMdanAdi anuSThAna IcchAyogamAM aMtarbhAva pAme che. rAA avataraNikA: pradhAnasyecchAyogatve tadaGgasyApi tathAtvamiti darzayannAha - avataraNitArtha : pradhAnanuM IcchAyogapaNuM hote chate, tenA aMganuM paNa=pradhAnanA aMganuM paNa, tathApaNuM che=IcchAyogapaNuM che, e pramANe batAvatAM graMthakArazrI kahe che - avataraNikAno bhAvArtha - koI sAdhake saMyama grahaNa karela hoya, ane te saMyamanI kriyA paripUrNa zAstrAnusArI na thatI hoya to saMyamanI kriyA IcchAyoga bane; ane tevA IcchAyogavALA sAdhakanI pradhAna evA saMyamanA aMgabhUta evI koIka avAMtara kriyA pUrNa zAstrAnusArI thatI hoya to te kriyA paNa IcchAyogarUpa che, paraMtu zAstrayogarUpa nathI. te batAvavA mATe graMthakArazrI kahe che - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivAtriMzis/Pcs-3 Tos: sAGgamapyekakaM karma pratipanne pramAdinaH / nattvecchAyogata iti zravaNAdatra majjati / / 3 / / manvayArtha : pratipanne pratipakSa rAye tasvIrAye chatelAvyApI pradhAna bhasvIrAye chate, pramAdinaH-pramAvANA, sAGgamapyekakaM karmasa eka karma=avikala paNa eka karma=pradhAna kriyAnA aMgabhUta evI eka jiyA, natvecchAyogataH=2chAyogathI mArIne iti zravaNAtme pramANa zravA DIvAne 2=yoSTi graMthamA zravA lIvAne 26, atra-saDI= chAyogamA, majjatiaMtAva pAme che. / / 3 / / zloArtha : bahukALavyApI pradhAna karma svIkArAye chate, pramAdavALAnuM avikala paNa eka karma, 'IrachAyogathI namaskAra karIne e pramANe yogadaSTi graMthamAM zrava hovAne ro, chAyogamAM maMtarbhAva pAme che. / / 3 / / TIs: sAGgamiti-sAGgamapi-aGgasAkalyenAvikalamapi, ekakaM svalpaM kiJcit karma, pratipanne-bahukAlavyApini pradhAne karmaNyAdRte, pramAdina:-pramAdavataH, "natvecchAyogata" iti zravaNAdatra icchAyoge nimajjati-nimagnaM bhavati, anyathA hIcchAyogAdhikArI bhagavAn haribhadrasUriyogadRSTisamuccayaprakaraNaprArambhe mRSAvAdaparihAreNa sarvatraucityArambhapradarzanArthaM ityAdi "natvecchAyogato'yogam" ityAdi nA'vakSat, vAgnamaskAramAtrasyAlpasya vidhizuddhasyApi sambhavAt, pratipannasvaparyAyAntarbhUtatvena ca prakRtanamaskArasyApIcchAyogaprabhavatvamaduSTamiti vibhAvanIyam / / 3 / / TImArtha : sAGgamapi ..... bhavati, pratipakSa rAye chatepaNavyApI pradhAna bha svIkArAye chate, pramAdavALAnuM sAMga paNa eka karma-aMgasAkalyathI avikala Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekaddhAtrizikA/zloka-3 paNa eka karma=pradhAna kriyAnA avayavabhUta svalpa kAMIka karma, "IcchAyogathI namaskAra karIne e pramANe zravaNa hovAne kAraNe=yogadaSTi graMthamAM zravaNa hovAne kAraNe, ahIM IcchAyogamAM, nimagna thAya che aMtarbhAva pAme che. kanyathA ..... sanmavAta, anyathA=pradhAna karmanA eka avayavabhUta karma zAstrAnusArI hovA chatAM IcchAyogamAM aMtarbhAva karavAmAM na Ave to, IcchAyoganA adhikArI evA bhagavAna haribhadrasUri mahArAjA yogadaSTisamuccaya prakaraNanA prAraMbhamAM mRSAvAdanA parihArathI sarvatra=sarva ThekANe, aucityanA AraMbhane batAvavA mATe "natvecchAyo toDayAma" rUtyAre kaheta nahi; kema ke alpa evA vacana namaskAramAtranA vidhizuddhano paNa saMbhava che. A kathanathI zuM phalita thAya che, te graMthakArathI spaSTa kare che - pratipanna .... vimAnIya pratipanna svaparyAya attabhUtapaNArUpe graMtharacanA karavArUpa svIkArAyelA svaparyAya aMtabhUtapaNArUpe, prakRta namaskAranuM paNa= yogadaSTi graMtha zloka-1mAM "natvecchathItaH' e prakAranA vacanathI karAyelA namaskAranuM paNa, IcchAyogaprabhAvapaNuM aduSTa che, e pramANe bhAvata karavuM all sApa - ahIM ' thI e samuccaya karavo che ke pradhAna kriyAnA aMgabhUta evo vikala yoga to IcchAyoga che, paraMtu avikala paNa eka aMga IcchAyogamAM aMtarbhAva pAme che. vipazuddhasthApi utparya - alpa evA vAgnamaskAramAtranA vidhithI azuddhano to saMbhava che, paraMtu alpa evA vAgnamaskAramAtranA vidhizuddhano paNa saMbhava che. pratipasvaparyAyAntarmutatvana va prakRtanamAracA ahIM 'va' thI e samuccaya thAya che ke graMtharacanAnA paryAyanI aMtargata anya avayavo to IcchAyogathI prabhAva che, paraMtu vidhizuddha svIkArAyela prakRta namaskAranuM paNa IcchAyogaprabhavapaNuM che. bhAvArthaavikala paNa svalpa aMgano IcchAyogamAM aMtarbhAva : yogadRSTisamuccaya nAmanA graMthanI racanAno pU. AcArya zrIharibhadrasUri mahArAjAe prAraMbha karyo te bahukALavyApI pradhAna karma hatuM. te pradhAna karmanA aMgabhUta evI yogadRSTisamuccaya graMthanA prathama zlokamAM namaskAranI kriyA che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 yogavivekadvAtriMzikA/zloka-3 te zlokamAM 'ayogavALA evA vIrabhagavAnane IcchAyogathI namaskAra karIne huM graMtharacanA karuM chuM,' e pramANe temaNe kahela che, ane te namaskAranI kriyA avikalarUpe karAyelI hoya topaNa IcchAyogamAM aMtarbhAva pAme che; kema ke svIkArAyelI mukhya kriyAnA aMgabhUta koIpaNa kriyA Agamane parataMtra thaIne vidhizuddha karAyelI hoya to te eka aMganI dRSTie zAstrayoga hovA chatAM, saMpUrNa kriyAmAM jeo apramAdI nathI, tevA pramAdavALAnI te kriyA IcchAyogamAM aMtarbhAva pAme che. jo Avo niyama na hota to IcchAyoganA adhikArI evA bhagavAna hirabhadrasUri mahArAjA yogadRSTisamuccaya graMthanA prAraMbhamAM mRSAvAdanA parihAra dvArA sarva ThekANe ucita AraMbhane batAvavA mATe 'ayogavALA evA bhagavAnane IcchAyogathI namaskAra karIne' ItyAdi kaheta nahi; kema ke yogadRSTisamuccaya graMtharatnanA prathama zlokamAM karAyela vacananamaskAramAtra vidhizuddha teo karI zake tevo saMbhava che. Azaya e che ke pU. AcArya zrIharibhadrasUri mahArAjA tattvanA jANanArA hatA ane zAstrayoganI kriyA kevI hovI joIe, teno paNa temane samyag bodha che. tethI prastuta yogadRSTi graMtharacanA vakhate karAto namaskAra vidhizuddha thAya to graMtharacanA nirvighne pUrNa thAya, ane graMtharacanA nirvighne pUrNa thAya to potAnuM je anaMtara prayojana zrotAne ucita bodha karAvavo, ane paraMpara prayojana potAne mokSanI prApti karavI, te baMnenuM kAraNa prastuta graMtharacanA bane; ane te graMtharacanAmAM vighnono nAza mAtra namaskArathI thAya nahi, paraMtu Agavidhine parataMtra thaIne karavAmAM Ave to thaI zake te teo jANatA hatA. tethI saMbhavita che ke prastuta yogadRSTi graMtharacanA kALamAM atyaMta upayukta thaIne zAstravidhi anusAra bhagavAnanI karmakAya avasthA ane tattvakAya avasthAnuM smaraNa karIne tadbhAva abhimukha potAnuM citta gamana kare, ane pUrNa zAstravacanAnusAra te namaskAranI kriyA thAya, tevo AcArya bhagavaMtazrIe yatna karyo hoya; kema ke alpakALa mATe to AvA puruSo Agamane parataMtra thaIne pUrNa AgamAnusArI kriyAo karI zakatA hoya. Ama chatAM te namaskAranI kriyAne svayaM IcchAyogarUpe kahela che arthAt pote svIkArela anuSThAna zAstrAnusArI na karI zakatA hoya to, mRSAvAdanA parihAra arthe IcchAyogathI ayogavALA evA bhagavAnane namaskAra Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-4 karuM chuM, tema kahIne sarvatra ucita AraMbha karavo joIe, te batAvavA mATe pote IcchAyogathI namaskAra kare che, tema batAvela che. AcArya zrIharibhadrasUri mahArAjAnA te vacanathI arthathI e phalita thAya ke potAnA svIkArAyelA graMtharacanAnA pradhAnaparyAyanA aMgabhUta A namaskAra hovAthI pote paripUrNa zAstrAnusArI te namaskAra kare to paNa A namaskAra IcchAyogano che, te batAvavuM Avazyaka che; kema ke zAstraracanAnI dIrghakALanI kriyA pote Agamane pUrNa parataMtra thaIne karI zake tema nathI, tethI potAnA namaskArane IcchAyoganA namaskArarUpe kahela che. AnAthI e phalita thAya che ke koI zrAvaka bhagavAnanI pUjAnI vidhine yathArtha jANato hoya, ane pUjAnA prAraMbhathI niSThA sudhI zAstravacanAnusAra te kriyA kaI rIte thaI zake ke jethI pUjAnI te kriyA sarvaviratinI prAptinuM kAraNa bane tevo bodha hoya, ane te pramANe karavAnI abhilASAvALo paNa hoya, paraMtu karI zakato na hoya; Ama chatAM te pUjAnAM aneka avayavo aMtargata "namo jiNANa" ItyAdi koIka avayava atyaMta zAstravidhi pramANe upayukta thaIne kare, to te namaskAranI kriyA zAstrayoga anusAra hovA chatAM, saMpUrNa pUjAnI kriyA zAstrAnusArI na bane to te namaskAranI kriyA IcchAyogarUpa che. tethI pUjAnI kriyAnA avayavabhUta aMgasAkalyavALA 'namo jiNANaM' e vAkyarUpa vAgnamaskAra paNa IcchAyogamAM aMtarbhAva pAme che. Imall avataraNikA - zloka-1 thI 3mAM IcchAyoganuM svarUpa batAvyuM. have krama prApta zAstrayoganuM svarUpa batAve che - zloka : yathAzaktyapramattasya tIvrazraddhAvabodhataH / zAstrayogastvakhaNDArAdhanAdupadizyate / / 4 / / anvayArtha: tIvrazraddhavivothata =tIvra zraddhA ane tIvra bodhane kAraNe purAdhanA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 yogavivekadvAtriMzikA/zloka-4 tu=akhaMDa ArAdhana thavAthI ja=akhaMDa zAstranA arthanuM ArAdhana thavAthI ja, yathAnti=potAnI zaktinA ullaMghana vagara pramattasya=apramAdIno zAstrayoga:=zAstrayoga uddizyate kahevAya che. / / 4 / / zlokArtha : tIvra zraddhA ane tIvra bodhane kAraNe akhaMDa zAstranA arthanuM ArAdhana thavAthI ja potAnI zaktinA ullaMghana vagara apramAdIno zAstrayoga kahevAya che. [4] TIkA : yathAzaktIti yathAzakti= svazaktyanatikrameNa, apramattasya vikathAdipramAdarahitasya, tIvrau-tathAvidhamohApagamAta patarI, yI zraddhAvabodhI jinapravacanAstikyatattvaparicchedau tataH, akhaNDArthArAdhanAt - kAlAdyavikalavacanAnuSThAnAt, tu, zAstrayoga uddizyate ||4|| TIkArya : yathAzakti vite / / yathAzakti=potAnI zaktinA anatikramathI= potAnI zaktine gopavyA vagara ke potAnI zaktinuM ullaMghana karyA vagara, apramattano=vikathAdi pramAdarahita yogIno, tevA prakAranA mohatA apagamane kAraNe=kurva patvavALI zraddhAnA ane kurvapatvavALA bodhatA pratibaMdhaka evA mohatA apagamane kAraNe, tIvra=paTutara evI jinapravacananI AstikatArUpa zraddhA ane paTutara evA tattvaparicchedarUpa bodhane kAraNe akhaMDa arthanI ArAdhanA thavAthI ja=kAlAdithI avikala vacanAnuSThAnanuM sevana thavAthI ja, zAstrayoga kahevAya che. / / 4 / / ..... ** vithAtipramAdrarahitasya - ahIM vithAvi mAM 'Avi' thI viSaya, kaSAya, grahaNa karavuM. = * vhAlAvitavavanAnuSThAnAt - ahIM gati mAM 'vi' thI tazcitta, tallezya, tadarpita mAnasa vagere anuSThAnamAM upayogI anya aMgonuM grahaNa karavuM. nidrAnuM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 yogavivekaddhAtrizikA/zloka-pa bhAvArtha :(2) zAstrayoganuM svarUpa : koI sAdhaka yogamArgamAM pravRtti karatA hoya ane tene je anuSThAna karavAnuM che, te anuSThAna zAstravacanAnusAra karavAnI ruci che ane zAstravidhino samyagbodha che; vaLI A zraddhA ane bodha paNa anuSThAnamAM samyag prayatna karavAmAM pratibaMdhaka evA mohanIyakarmanA apagamane kAraNe tIvra hoya to jinapravacana pratyenI rUci ane jinapravacananA arthano bodha kurtarUpatvavALo bane che=jinavacanAnusAra sudaDha pravRtti karAve tevo bane che, AvA sAdhaka potAnI zaktine gopavyA vagara ke zaktinuM ullaMghana karyA vagara zaktinA prakarSathI apramAdabhAvapUrvaka koI caityavaMdanAdi anuSThAnanuM sevana karatA hoya, ane te anuSThAnanA kAlAdi sarva aMgomAM koI vikalatA na hoya, to te anuSThAnamAM akhaMDa zAstranA arthanI ArAdhanA thAya che; ane zAstrAnusArI te kriyA thavAthI te anuSThAnathI apekSita guNasthAnakanI vRddhi avazya thAya che tevuM anuSThAna zAstrayoga che. sArAMza : je anuSThAna sevavAnuM che, te anuSThAnaviSayaka yathArtha bodha che ane zAstrathI niyaMtrita mana, vacana ane kAyAnI pravRtti zaktinA prakarSathI pravarte che, te anuSThAnanuM sevana zAstrayoga che. jA avataraNikA - zloka-1 thI 3mAM IcchAyoganuM svarUpa batAvyuM. tyArapachI zloka-4mAM zAstrayoganuM svarUpa batAvyuM. have krama prApta sAmarthyayoganuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka : zAstreNa darzitopAyaH phalaparyavasAyinA / tadatikrAntaviSayaH sAmarthyAkhyo'tizaktitaH / / 5 / / anvayArtha:pattaparyavasAyinA zAstramAM topAya: phalaparyavasAyI evA zAstrathI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 yogavivekadvAtriMzikA/bloka-5 batAvAyela upAyavALo atintitaH=zaktinuM prAbalya hovAthI tavRttiAntaviSaya:=tenA atikrAMta viSayavALo=zAstranA oLaMgI gayela viSayavALo, sAmarthyo sAmarthya nAmano yoga kahevAyo che. pa zlokArtha : phalaparyavasAyI evA zAstrathI batAvAyela upAyavALo, zaktinuM prAbalya hovAthI zAstranA atikrAMta viSayavALo sAmarthya nAmano yoga kahevAyo che. IIII TIkA : zAstreNeti - phalaparyavasAyinA mokSaparyantopadezena zAstreNa darzitaH - sAmAnyato jJApita upAyo yasya, sAmAnyataH phalaparyavasAnatvAcchAstrasya, dvAramA bodhanena vizeSahetudikpradarzakatvAt, atizaktitaH = zaktiprAbalyAt, tadatikrAntaviSayaH = zAstrAtikrAntagocaraH, sAmarthyAkhyo yoga ucyate / / 5 / / TIkArcaH phalaparyavasAyinA carca, mokSarUpa paryaMtanA upadezathI phalaparyavasAyI evA zAstra dvArA batAvAyela=sAmAnyathI jaNAvAyela, upAya che jene evo sAmarthyayoga che, ema anvaya che. ahIM prazna thAya ke zAstra mokSano upAya sAmAnyathI kema batAve che ? vizeSathI kema nahi ? temAM graMthakA2zrI hetu kahe che sAmAnyataH zAstrasya, zAstranuM sAmAnyathI phaLamAM paryavasAnapaNuM che. ahIM prazna thAya ke zAstranuM sAmAnyathI phaLamAM paryavasAnapaNuM kema che ? temAM graMthakArazrI hetu kahe che dvAramAtra pravantvAt, dvAramAtrano bodha karAvavA dvArA vizeSa hetunI dizAnuM pradarzakapaNuM che=zAstrayogarUpa dvAramAtrano bodha karAvavA dvArA mokSanA sAkSAt heturUpa sAmarthyayogasvarUpa vizeSa hetunI dizAnuM zAstra pradarzaka che=batAvanAruM che. ***** -- Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/bloka-5 15 tiktita: .... 3Lete || vaLI, atizaktithI=zaktinuM prabalapaNuM hovAthI=mokSaprAptinA upAyamAM zAstravacanathI je prakAre zaktinuM skuraNa thatuM hatuM tenA karatAM prabaLa zaktinuM skUraNa hovAthI, tadatikrAMtaviSayavALoH zAstrathI atikrAMtiviSayavALo, sAmarthyayoga kahevAya che. pA. bhAvArtha:(3) sAmayoganuM svarUpa - mokSaprAptinA upAyabhUta pUrNa yogamArga sarvajJa vItarAga sAkSAt jue che, ane jIvane mATe mokSa suMdara avasthA che, mATe jIvane mokSano upAya batAve che, jethI mokSanA upAyane sevIne jIva pUrNa sukhamaya mokSane pAme. Ama chatAM sarvajJA vItarAga bhagavAna zabdonI maryAdAthI mokSamArgane batAve che, ane zabdo dvArA paripUrNa mokSamArga batAvI zakAto nathI. zabdothI batAvI zakAya teTalo mokSamArga temaNe batAvyo; ane te vacananA baLathI bhagavAne batAvela mokSamArga sudhI koI yatna kare to AgaLano mokSamArga svayaM jIvane dekhAya, ane tenA baLathI te mokSamArgane sevIne te jIva mokSane pAmI zake AvA AzayathI sarvajJa bhagavAne mokSarUpa parvatane sAme rAkhIne=potAnA upadezanuM aMtima phaLa mokSa che tema sAme rAkhIne, upadeza Apyo, tethI sAmarthyayogano upadeza sAkSAt bhagavAne batAvela nahi hovA chatAM te sAmarthyayoganI prAptino upAya bhagavAne batAvyo che, te batAvavA mATe ahIM TIkAmAM kahyuM ke phaLaparyavasAyI evA zAstra dvArA sAmAnyathI batAvAyelA upAyavALo evo A sAmarthyayoga che. ahIM prazna thAya ke sAmarthyayoganuM svarUpa zabdo dvArA zAstrakAro sAkSAt batAvI zakyA nathI ke jethI sAmarthyayogano bodha karIne temAM yatna thaI zake, Ama chatAM sAmAnyathI sAmarthyayoganuM svarUpa batAvyuM che, tema kema kahyuM ? temAM graMthakArazrI hetu kahe che - zAstranuM sAmAnyathI mokSarUpa phaLamAM paryavasAnapaNuM che. tethI phalita thAya ke mokSanA upAyabhUta sAmarthyayoga paNa sAmAnyathI zAstrakAre batAvela che. ahIM prazna thAya ke zAstranA vacanathI sAmarthyayogamAM prayatna karI zakAya tevo bodha thato nathI, Ama chatAM zAstra sAmAnyathI sAmarthyayoganuM svarUpa batAvyuM che, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 yogavivekahAviMzikA/bloka-5 tema kaI apekSAe kahela che ? temAM graMthakArazrI hetu kahe che - zAstrayogarUpa dvAramAtranA bodhathI mokSanA vizeSa heturUpa sAmarthyayoganI dizA zAstra batAvelI che, tethI sAmarthyayogamAM yatna thaI zake tevo bodha zAstra karAvI zakatuM nahi hovA chatAM zAstranA bodhathI zAstrayoganI pravRtti thAya che, ane te pravRtti dvAra che, ane teno bodha zAstra karAvelo che, ane te dvAra dvArA mokSanA vizeSa heturUpa sAmarthyayogamAM kevI rIte yatna karavo tenI dizA prApta thAya che. jema daMDa dvArA bhramirUpa vizeSa hetuthI ghaTa utpanna thAya che, tema zAstrayogathI bhramisthAnIya sAmarthyayoga dvArA mokSanI prApti thAya che. zAstra zAstrayogano bodha karAvIne zAstrayogamAM pravRtti karAvI, jenA baLathI mokSanA vizeSa hetu evA sAmarthyayogamAM kema javuM tenI dizAnI prApti thaI. tethI zAstra sAmAnyathI sAmarthyayogane batAve che, tema kahela che. ahIM prazna thAya ke sAmAnyathI zAstra sAmarthyayoganuM svarUpa batAvyuM che. Ama chatAM sAmarthyayoga zAstrano viSaya nathI, tema kahevAya che, te kaI apekSAe che ? te spaSTa karavA arthe graMthakArazrI kahe che - sAmarthyayogamAM zaktinuM prabaLapaNuM hovAthI zAstraatikrAMtaviSayavALo sAmarthyayoga che. Azaya e che ke mokSanA arthI evA sAdhaka jIvo mokSanA upAyarUpe zAstravacananA baLathI zAstrayogamAM yatna karatA hoya che, ane te vakhate temanI pUrNa zakti zAstrAnusArI pravartatI hoya che, tethI teonI yogamArganI pravRtti zAstrayogarUpa bane che; ane jyAre zAstrayoganA sevananA baLathI ati zakti ullasita thAya che arthAt uparanA yogamArgamAM javA mATe prabaLa zakti skurAyamAna thAya che, tenAthI sAmarthyayoga pragaTe che, mATe sAmarthyayogane zAstraatikrAMta-viSayavALo kahela che, ane A sAmarthyayoga mohano saMpUrNa uccheda karIne kevalajJAnamAM vizrAMta thanAra che. ApaNAM avataraNikA:shaastraatikraantvissytvmsy samarthayannAha - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadAtrizisI/Pcs-5 17 avataratirtha : AnuM=sAmarthyayoganuM, zAstraatikrAMtiviSayapaNuM samarthana karatAM graMthakArazrI 3 cha - cos : zAstrAdeva na budhyante sarvathA siddhihetavaH / anyathA zravaNAdeva sarvajJatvaM prasajyate / / 6 / / manvayArtha : zAstrAdeva-zAstathI 24 sarvathA sarva prare siddhihetavaH mokSanAtumA na budhyante=orld nathI, anyathA ma na mAno to zravaNAdeva-zravathI 04 sarvajJatvaM-sarvajJapae prasajyate-prApta thAya. // 5 // loArtha : zAstrathI ja sarva prakAre mokSanA hetuo jaNAtA nathI, anyathA zravaNathI ja sarvApaNuM prApta thAya. III ttii|: zAstrAditi-siddhihetavaH sarve sarvathA sarvaiH prakAraiH, zAstrAdeva na budhyante, anyathA zAstrAdeva sarvasiddhihetUnAM bodhe sarvajJatvaM prasajyate, zravaNAdeva sarvasiddhihetujJAne sArvaiyasiddhyupadhAyakotkRSTahetujJAnasyApyAvazyakatvAt, tadupalambhAkhyasvarUpAcaraNarUpacAritrasyApi vilambAbhAvAt, sarvasiddhyupAyajJAnasya sArvajhyavyApyatvAcca / tadidamuktam - "siddhyAkhyapadasamprApterhetubhedA na tattvataH / zAstrAdevAvagamyante sarvathaiveha yogibhiH / / " (yo. dR./zlo. 6) sarvathA tatparicchedAtsAkSAtkAritvayogataH / tatsarvajJatvasaMsiddhestadA siddhipadAptitaH" / / (yo. dR./zlo. 7) / / 6 / / ToDArtha :siddhihetavaH ..... AvazyakatvAt, sidina sarva 24o sarvathA sarva Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 yogavivekadvAciMzikA/zloka-1 prakAre zAstrathI ja jaNAtAM nathI. avyathA=zAstrathI ja siddhinA sarva hetuono bodha thato nathI ema na mAno, paraMtu zAstrathI ja siddhinA sarva hetuono bodha thAya che ema mAno to, zAstrathI ja siddhinA sarva hetuono bodha thaye chate sarvajJapaNuM prApta thAya=zAstranA zravaNathI ja sarvajJapaNuM prApta thAya; kema ke zravaNathI ja zAstranA zravaNathI ja, siddhinA sarva hetuonuM jJAna thaye chate siddhinA sarva upadhAyaka evA utkRSTa hetuonA jJAnanuM paNa AvazyakapaNuM che=sarvajJatvanI siddhinA prApaka evA utkRSTa hetuonuM jJAna paNa zAstrazravaNathI thavuM Avazyaka che. sarvajJatvanI siddhinA sarva upAyo zAstrathI jaNAya che, ane zAstranA zravaNathI siddhinA sarva hatuonuM jJAna paNa thAya che, paraMtu te hetuonA sevanarUpa cAritranI prApti na thAya to zAstrathI mokSanAM sarva kAraNonuM jJAna thavA chatAM kevaLajJAna na thAya tema mAnI zakAya. e prakAranI zaMkAmAM graMthakArazrI bIjo hetu kahe che -- tadupraznArtha ..... vi7khyAmAvata, tenA upalaMbhAvya svarUpa AcaraNarUpa cAritranA paNa vilaMbano abhAva che=mokSanI prAptinA utkRSTa hetuonI prApti sAthe svarUpaAcaraNAtmaka cAritrano paNa apramAdI zrotAne vilaMba vagara prApta thAya che, mATe zravaNathI ja mokSanA sarva hatuonuM jJAna thatuM hoya to zravaNakALamAM ja kevaLajJAna thavuM joIe, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke zravaNathI sarvajJatvanI siddhinA utkRSTa hetuonuM jJAna thAya che, paraMtu utkRSTa hetuonI prApti thatI nathI, tema svIkArIe to zuM vAMdho ? tethI graMthakArazrI kahe che - sarvasiddhi ..... vyAkhyatvaSya ane sarva siddhinA upAyonA jJAnanuM siddhinA sarva upAyonA jJAnanuM, sarvajJanI sAthe vyApyapaNuM che=jyAM jyAM siddhinA sarva upAyonuM jJAna che tyAM tyAM sarvajJapaNuM che, e prakAranI vyApti che. tethI sarvajJatvanI prApti pUrve zAstrathI siddhinA hetuonuM sarva prakAre jJAta thatuM nathI, ema avaya che. tavamuvatam - te A kahevAyuM che=zAstrathI ja sarvathA mokSanA hetuo jaNAtA nathI, anyathA zravaNathI ja sarvajJapaNuM prApta thAya, e pramANe Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-1 19 zlokamAM kahyuM te, yogadaSTi graMtha zloka-6, 7mAM kahevAyuM che - "siddhArtha ... vomiH" ahIM=lokamAM, yogIo vaDe mokSa nAmanA padanI prAptinA hetabhedo kAraNavizeSo, sarvathA ja=sarva prakAre ja, zAstrathI ja jaNAtA nathI. sarvathA .... paptatA" sarva prakAre tenA paricchedathI=mokSapadanI prAptinA hetubhedanA paricchedathI, sAkSAtkArIpaNAno yoga thavAne kAraNe tenA sarvajJatvanI saMsiddhi hovAthI=zrotAyogInA sarvajJapaNAnI saMsiddhi hovAthI, tyAre=zravaNakALamAM, siddhipadanI prApti hovAthI mokSapadanI prAptinA hetabhedo yogI dvArA zAstrathI ja sarvathA jaNAtA nathI, ema (yogadaSTi pUrva zloka-6 sAthe) saMbaMdha che. 6. bhAvArtha : zAstraatikrAMtaviSayavALo sAmarthyayoga che temAM yuti: zloka-pamAM graMthakArazrIe kahela ke sAmarthyayoga zAstraatikrAMtaviSayavALo che. tethI e prApta thAya ke sAmarthyayoganuM svarUpa zAstra batAvI zakatuM nathI. sAmarthyayoganuM svarUpa zAstra kema batAvI zakatuM nathI ? te spaSTa karavA graMthakArazrI kahe che - mokSaprAptinAM kAraNo sarva prakAre zAstrathI ja jaNAtAM hoya to koI paTu zrotA zAstra sAMbhaLato hoya tyAre ja siddhinA sarva hetuno bodha thavAne kAraNe sarvajJa thaI jAya. Azaya e che ke apaTu zrotA to zAstra sAMbhaLato hoya tyAre paNa zAstrathI kahevAyelA padArthono yathArtha bodha karI zakato nathI, paraMtu je paTu zrotA che, jema gaNadhara bhagavaMto, teo bhagavAna pAsethI zAstranuM tattva sAMbhaLe che, tyAre bhagavAna je kAMI kahe che te sarvanuM pUrNa tAtparya grahaNa kare che. tevA paTu zrotAo zAstra sAMbhaLatA hoya, ane zAstrathI ja mokSanA sarva upAyonuM jJAna thatuM hoya, to tevA paTu zrotA sarvajJa thaI jAya. temAM graMthakArazrI yukti batAve che - zravaNathI ja siddhinA sarva hatuonuM jJAna svIkAravAmAM Ave to sarvajJatvanI siddhinA prApaka utkRSTa hetuonA jJAnanuM paNa AvazyakapaNuM che. tethI je zrotAne sarvajJatvanI siddhinA prApaka utkRSTa hetuonuM jJAna thAya te zrotA zAstrazravaNakALamAM ja sarvajJa thaI jAya; paraMtu tema thatuM nathI. tethI nakkI thAya che ke siddhinA sarva Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 yogavivekadvAciMzikA/zloka-1 hetuono bodha zAstra karAvI zakatuM nathI. ahIM koI kahe ke zAstrazravaNathI paTu zrotAne sarva hatuonuM jJAna thAya che, paraMtu te hetuonI prApti thatI nathI. tethI te zrotAne sarvajJapaNuM prApta thatuM nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - paTu zrotAne jema zAstrathI utkRSTa hetuonuM jJAna thAya che, tema te hetuonI prAptirUpa nijasvabhAvamAM AcaraNasvarUpa cAritranI paNa prApti tarata thAya, ane tethI kevaLajJAnanI paNa prApti tarata thAya. Azaya e che ke je sAdhako bhagavAnanA vacanathI bodha karIne pUrNa parataMtra rIte bhagavAnanI AjJAnuM sevana kare che, tevA yogIone zAstrathI ja utkRSTa hetuonuM jJAna thAya to teo bhagavAnanI AjJAne parataMtra thaIne pravRtti karanArA hovAthI utkRSTa hetuonA sevananI paNa teone prApti thAya; ane utkRSTa hetuonuM sevana dhyAtA, dhyeya ane dhyAnanI ekatArUpa potAnA svarUpamAM vizrAMti karavA svarUpa che. tethI je apramAdI zrotAne zAstrathI utkRSTa hetuonuM jJAna thayuM che, te apramAdI zrotA te utkRSTa hetuonA sevanamAM paNa avazya yatna kare. tethI zravaNakALamAM ja kevalajJAna thavuM joIe; paraMtu tema thatuM nathI. AthI apramAdI evA gaNadhara bhagavaMto bhagavAnanA vacananuM zravaNa karIne apramAdathI cAritramAM yatnavALA che, topaNa zravaNakALamAM kevalajJAna prApta karatA nathI. ahIM koI prazna kare ke zAstrazravaNathI utkRSTa hetuonuM jJAna thAya che, paraMtu utkRSTa hetuonI prAptino yatna thato nathI, mATe zAstrathI mokSanA sarva hatuonuM jJAna thavA chatAM kevaLajJAna prApta thatuM nathI. tema svIkArIe to zuM vAMdho che ? tethI graMthakArazrI kahe che -- siddhinA sarva upAyonA jJAnanuM sarvajJapaNAnI sAthe vyApyapaNuM che. AnAthI e prApta thAya ke jyAM jyAM siddhinA sarva upAyonuM jJAna che, tyAM tyAM sarvajJapaNuM che. tethI jo zrotAne zravaNathI ja siddhinA sarva upAyonuM jJAna thatuM hoya to zravaNakALamAM ja te zrotA sarvajJa banI jAya, te mATe yatnanI jarUra rahe nahi. ahIM vizeSa e che ke siddhinA sarva upAyonuM jJAna prAbhijJAnamAM thAya che ane tarata ja kevalajJAna thAya che. tethI prAbhijJAna ane kevalajJAnano bheda karyA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/zloka-7 21 vagara siddhinA sarva upAyonA jJAnanuM sarvajJatva sAthe vyApyapaNuM che, tema kahela che. AnAthI e phalita thAya ke siddhinA sarva upAyonuM jJAna thatAM ja sarvajJapaNuM pragaTa thAya che. mATe ema na kahI zakAya ke zAstrathI siddhinA utkRSTa upAyonuM jJAna thavA chatAM utkRSTa hetuono upalaMbha nathI, mATe zAstrazravaNathI kevalajJAna thatuM nathI; paraMtu ema ja kahevuM paDe ke utkRSTa hetuonuM jJAna thAya ke tarata kevalajJAna thAya che, mATe utkRSTa hetunA jJAnanI sAthe avinAbhAvI utkRSTa hetuonI prApti che. mATe zAstrathI siddhinA sarva hetuonuM jJAna thatuM hoya to zAstrazravaNakALamAM ja sarvajJapaNAnI prApti thAya; ane zAstrazravaNakALamAM sarvajJapaNuM prApta thatuM nathI, mATe zAstraatikrAMtaviSayavALo sAmarthyayoga che. kA avataraNikA : zloka-5mAM kahyuM ke zAstraatikrAMtaviSayavALo sAmarthyayoga che ane te sAmarthyayoga zAstraatikrAMtaviSayavALo kema che ?, tenI zloka-6mAM puSTi karI. tethI e phalita thayuM ke sAmarthyayoganuM svarUpa zAstra batAvI zakatuM nathI. tethI jijJAsA thAya ke sAmarthyayoganuM jJAna kaI rIte thAya ? tethI graMthakArazrI kahe che - zloka : prAtibhajJAnagamyastatsAmarthyAkhyo'yamiSyate / aruNodayakalpaM hi prAcyaM tatkevalArkataH ||7 || anvayArtha: tat--te kAraNathI=zAstrathI sAmarthyayoganA svarUpanuM jJAna thatuM nathI te kAraNathI, pratimajJAnanamyaH=prAtibhajJAnagamya sAmarthyo=sAmarthya nAmano natha=A=yoga, rUvvate=IcchAya che. tat dvi=te ja=prAtibha ja vAotaHkevalajJAnarUpa sUryathI prAo=pUrvakAlIna hovaca5=aruNodaya jevuM 8.11911 zlokArtha : zAstrathI sAmarthyayoganA svarUpanuM jJAna thatuM nathI, te kAraNathI Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 yogavivekaddhAtrizikA/zloka-7 prAtijajJAnagaNya sAmarthya nAmano yoga IcchAya che. prAtija ja kevalajJAnarUpa sUryathI pUrvakAlIna aruNodaya jevuM che. I7ll ka zlokamAM di' zabda 'iva'kArArthaka che. TIkA : prAtibheti-tattasmAtprAtibhajJAnagamyo'yaM sAmarthyAkhyo yoga ucyate (iSyate) / sArvajhyahetuH khalvayaM mArgAnusAriprakRSTohasyaiva viSayo na tu vAcA, kSapakazreNigatasya dharmavyApArasya svAnubhavamAtravedyatvAditi bhAvaH / nanu prAtibhamapi zrutajJAnameva anyathA SaSThajJAnaprasaGgAt, tathA ca kathaM zAstrAtikrAntaviSayatvamasyetyata Aha-tatprAtibhaM hi kevalArkata: kevalajJAnabhAnumAlinaH prAcyaM pUrvakAlInaM aruNodayakalpam / / 7 / / TIkArya : tat ..... ucyate (phugata) te kAraNathIkazAstrathI sAmarthyayoganA svarUpano bodha thato nathI te kAraNathI, prAtijajJAnagaNya A sAmarthya nAmano yoga, IcchAya che. liaa ahIM prazna thAya ke sAmarthyayogane prAbhijJAnagamya kema kahyo ? zAstravacanathI gamya kema na kahyo ? tethI graMthakArazrI kahe che - sArvaOM ..... mAva: sarvajJapaNAno hetu evo A=sAmarthyayoga, mArgAnusArI prakRSTa Uhano ja mArgAnusArI prakRSTa UharUpa prAtijajJAnano ja, viSaya che, paraMtu zAstravacanano viSaya nathI; kema ke kSapakazreNigata dharmavyApAranuM svAnubhavamAtra vedyapaNuM che, e prakAre bhAva che. zlokanA pUrvArdhathI sthApana karyuM ke pratibhajJAnagamya sAmarthya nAmano yoga IcchAya che. have zlokanA uttarArdhanA utthAna arthe nanu thI zaMkA karatAM kahe che - nanu..... - prAtibha paNa zrutajJAna ja che; kema ke pratibhane zrutajJAna na mAno to chaThThA jJAnano prasaMga che, ane te rIte=prAtibhajJAna zratamAM aMtarbhAva pAme che te rIte, AnuM=sAmarthyayoganuM, kevI rIte zAstraatikrAMta viSayapaNuM che? arthAt sAmarthyayoga zAstraatikrAMtaviSayavALo nathI. ethI graMthakArazrI kahe che zlokanA uttarArdhathI kahe che - Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-7 23 tastrAtimaM ..... yatpan ! te ja=prAtibha ja, kevalajJAnarUpI sUryathI prAcya-pUrvakAlIna, aruNodaya-kalpa=aruNodaya samAna che. liaa. bhAvArtha :prAtijajJAnagakhya sAmarthyayoga: zloka-pamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke sAmarthyayoga zAstrano viSaya thato nathI. tethI prazna thAya ke to pachI sAmarthyayoga kayA jJAnathI pragaTe che ? tethI graMthakArazrI kahe che - prAtijajJAnathI gamya evo sAmarthyayoga IcchAya che. ahIM prazna thAya ke zrutajJAnathI gamya sAmarthyayoga kema IcchAto nathI ? tethI graMthakArazrI kahe che - sarvajJapaNAnI prAptino hetu evo sAmarthyayoga vANIno viSaya nathI=vacanathI teno bodha thaI zakato nathI, paraMtu mArgAnusArI prakRSTa UharUpa prAtijajJAnano te viSaya che. temAM graMthakArazrI yukti batAve che - kSapakazreNigata dharmavyApAra svAnubhavamAtravedya che. Azaya e che ke mokSaprAptino je upAya che te mArga che, ane te mArga ratnatrayInI pariNatirUpa che. te ratnatrayInI pariNatine abhimukha evo mArgAnusArI Uha apunabaMdhakane hoya che, ane bhagavAnanA vacanathI ratnatrayIno yathArtha bodha karIne apramAdabhAvathI ratnatrayImAM yatna karanArA munione ratnatrayIne anusaranAro mArgAnusArI Uha hoya che, tethI saMsAranA bhAvothI nirlepa thaIne mokSane anukULa evI ratnatrayInI pariNatimAM teo yatna karI zake che. te mArgAnusArI Uha amuka bhUmikA sudhI zrutanA baLathI thAya che, tyArapachIno mArgAnusArI Uha zratathI pragaTa thaI zakato nathI, paraMtu zAstrAnusArI sevAyelA vacanAnuSThAnathI=krame karIne jIvamAM mArgAnusArI prakRSTa Uha pragaTe che, jene prAbhijJAna kahevAmAM Ave che. te prAtijJAnathI gamya evo A sAmarthyayoga che; ane A mArgAnusArI prakRSTa UhathI gamya evo sAmarthyayoga kSapakazreNimAM pragaTe che, ane te vakhate vartato mokSane anukULa vyApAra svAnubhavamAtra vedya che, zAstravacanathI vedya nathI. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 yogavivekadvAciMzikA/bloka-7 AnAthI e phalita thAya ke zAstraniyaMtrita vacanAnuSThAna sevanArA munio bhagavAnanA vacananA smaraNathI sUtra ane arthamAM yatna karIne AtmAne gupta karavA prayatna kare che, tyAM sudhIno mArga zAstra batAvI zake che. tyArapachI te prakAranA vacanAnuSThAnathI jIvamAM asaMgaanuSThAna pragaTe che tyAre zAstravacananA smaraNa vagara zAstravacanAnusAra ucita yatna karavAthI jIva asaMgabhAvamAM varte che. Ama chatAM haju paNa potAnA svarUpamAM vizrAMti mATeno kevo yatna Avazyaka che, teno bodha asaMgaanuSThAnavALA munine paNa prApta thayo nathI, paraMtu asaMgaanuSThAnanA sevananA baLathI mArgAnusArI prakRSTa Uha pragaTe tyAre te UhathI svarUpamAM vizrAMti mATe kevo yatna Avazyaka che, teno bodha prApta thAya che; ane te bodhanA baLathI svarUpavizrAMtine anukULa je dharmavyApAra pragaTa thAya che, te sAmarthyayoga che. zlokanA pUrvArdhanuM varNana karyA pachI zlokanA uttarArdhanuM utthAna karatAM graMthakArazrI kahe che - zAstramAM mati Adi pAMca jJAno prasiddha che, paraMtu pAMca jJAnothI atirikta pratibha nAmanuM jJAna prasiddha nathI. tethI prAbhijJAna paNa zrutajJAna che, tema mAnavuM joIe; ane jo prAtijajJAnane zrutajJAnarUpe na svIkArIe to chaThThA jJAnanA svIkArano prasaMga Ave, tethI prAtijajJAnane zrutajJAnarUpe svIkAravuM joIe, ane tema svIkArIe to sAmarthyayogane prAtijajJAnagamya kahevAthI sAmarthyayoga arthapattithI zAstrathI gamya che, tema siddha thAya che, tethI sAmarthyayoganuM zAstraatikrAMtiviSayapaNuM che, tema kema kahI zakAya ? e prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne zlokanA uttarArdhathI graMthakArazrI kahe che - kevalajJAnarUpI sUryanA pUrvakAlIna aruNodaya jevuM prAtijJAna che. AnAthI e phalita thayuM ke pratibhajJAna zrutajJAna nathI, paraMtu kevalajJAnathI pUrve pragaTa thanAruM jJAna che. mATe sAmarthyayoga zAstrathI atikrAMta viSayavALo che.llNA avataraNikA - etadeva bhAvayati - Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/bloka-8 ra5 avataraNitArtha : A ja bhAvata kare che kevalajJAnarUpI sUryanA pUrvakAlIna aruNodaya jevuM prAbhijJAna che, tethI mRtathI pRthar paNa che; ane prAtijajJAnane chaThThA jJAnarUpe mAnavAno prasaMga nathI, e ja bhAvana kare che - zloka : rAtrerdinAdapi pRthagyathA no vA'ruNodayaH / zrutAcca kevalajJAnAttathedamapi bhAvyatAm / / 8 / / anvayArtha: thA=je pramANe rAtrervinA=rAtrithI ane divasathI paNa aLava= aruNodaya pRthak no vA=pRthapha che athavA pRthar nathI, tathA te pramANe rUma =A paNa=prAtibhajJAna paNa, mRtAvya vanajJAnA=zratathI ane kevalajJAnathI bhavyatA=bhAvana karo-pRthapha che athavA pRthar nathI, e pramANe bhAvata karo. ITA zlokArtha : je pramANe rAtrithI ane divasathI paNa aruNodaya pRthaka che athavA pRthar nathI, te pramANe prAtijajJAna paNa mRtathI ane kevalajJAnathI pRthak che athavA pRthak nathI, e pramANe bhAvana karo. IITA TIkA - rAtreriti-yathA'ruNodayo rAtrerdinAdapi pRthag no vA'pRthagityarthaH, na punaratraikarUpyaM vivecayituM zakyate, pUrvAparatvAvizeSeNobhayabhAgasambhavAt / zrutAt kevalajJAnAcca tathedamapi-prAtibhaM jJAnaM, bhAvyatAM, tatkAla eva tathAvidhakSayopazamabhAvinastasya zrutatvena tattvato'saMvyavahAryatayA zrutAdazeSadravyaparyAyAviSayatvena kSAyopazamikatvena ca kevalajJAnAdvibhinnatvAt kevalazrutapUrvAparakoTivyavasthitatvena taddhetukAryatayA ca tAbhyAmabhinnatvAt / / 8 / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 yogavivekadvAciMzikA/zloka-8 TIkArya : cathI ..... mannatvanuM che. je pramANe aruNodaya trithI ane divasathI paNa pRthapha che athavA nathI=athavA pRtha nathI, kiMtu ahIM-aruNodayamAM ekarUpapaNuM=rAtrirUpa ke divasarUpa ekarUpapaNuM, vivecana karavuM zakya nathI; kema ke pUrvavarUpa ane aparatvarUpa avizeSa hovAthI=aruNodayano divasanA pUrvavarUpe ane rAtrinA aparatvarUpe avizeSa hovAthI, ubhayabhAgano saMbhava che=rAtri ane divasanA ubhayabhAgano saMbhava che. te pramANe mRtathI ane kevalajJAnathI A paNa=prAtibhajJAna paNa, bhAvana karo; kema ke te kALamAM ja=kevalajJAnanA pUrvakALamAM ja, tevA prakAranA kSayopazamabhAvI evA tenuM-mArgAnusAriprakRSTa Uhane anukULa evA pratibhajJAnanuM, zratapaNArUpe tatvathI asaMvyavahAryapaNu hovAthI zratathI vibhinnapaNuM che, ane azeSa dravyaparyAyanuM aviSayapaNuM hovAthI ane kSAyopathamikapaNuM hovAthI kevalajJAnathI vibhinnapaNuM che, ane kevalajJAnanI ane zrutajJAnanI pUrvAparakoTinuM vyavasthitapaNuM hovAthI-kevalanI pUrvakoTinuM ane zrutanI aparakoTinuM vyavasthitapaNuM hovAthI, tevA hetu ane kAryapaNAthI=kevalajJAnanA hetupaNAthI ane zrutajJAnanA kAryapaNAthI, te bethI-kevalajJAna ane zrutajJAnathI, prAtijajJAnanuM abhinnapaNuM che. bhAvArthaprAbhijJAna zrutajJAnathI ane kevalajJAnathI kathaMci bhinna ane kathaMci abhinna : divasa UgatAM pahelAM savAranA aruNodaya thAya che, te aruNodaya divasathI ane rAtrithI pRthaka che athavA pRthagu nathI. tethI e prApta thAya ke apekSAe aruNodaya rAtri ane divasathI pRthaka che ane apekSAe aruNodaya rAtri ane divasathI pRthagu nathI. kaI apekSAe aruNodaya rAtri ane divasathI pRthaka che ? ane kaI apekSAe aruNodaya rAtri ane divasathI pRthapha nathI ? te spaSTa karavA mATe graMthakArazrI kahe che - Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-8 aruNodayamAM rAtri ane divasanuM ekarUpapaNuM vivecana karavuM zakya nathI arthAt aruNodaya rAtri svarUpa che athavA to aruNodaya divasasvarUpa che, e rIte vivecana karavuM zakya nathI. aruNodaya rAtrisvarUpa che athavA to aruNodaya divasa svarUpa che, e rIte vivecana karavuM kema zakya nathI ? temAM graMthakArazrI yukti batAve che - aruNodayanuM divasanuM pUrvarUpapaNuM che ane rAtrinuM apararUpapaNuM che=pazcAtu rUpapaNuM che ane divasanA pUrvatvarUpa ane rAtrinA aparatvarUpa avizeSa=abheda aruNodayamAM che. tethI aruNodayamAM ubhayabhAgano saMbhava che=rAtrino bhAga paNa che ane divasano bhAga paNa che. tethI aruNodayane rAtri ane divasathI apekSAe pRthak ane apekSAe apRthak kahela che. te pramANe prAtijajJAna paNa zrutajJAnathI ane kevalajJAnathI apekSAe pRthaka che ane apekSAe apRthaka che. temAMthI prathama kevalajJAnathI ane zrutajJAnathI prAtibhajJAna pRthaka che tene graMthakArazrI spaSTa kare che - kevalajJAnanI prAptinA pUrvakALamAM ja tevA prakArano kSayopazama jIvamAM thAya che, jenAthI kevalajJAnanI prAptinA prakRSTa upAyanuM jJAna pragaTe che; te prAbhijJAna che, tethI prAtijajJAnane tattvathI zruta kahevAmAM AvatuM nathI, kema ke zAstravacananA bodhathI je jJAna thAya che, te zrutajJAna che e prakArano vyavahAra che; ane prakaSTabuddhivALA evA gaNadharone paNa zAstravacananA baLathI A pratibhajJAna pragaTa thatuM nathI, vaLI divasanI pUrvamAM jema aruNodaya thAya che, tema kevalajJAnanI pUrvamAM kevalajJAnanA prakRSTa upAyanuM jJAna karAve tevuM prAtibhajJAna pragaTe che, tethI jema rAtrithI aruNodaya pRthaka che, tema zrutathI prAtijJAna pRthaka che. vaLI kevalajJAna sarva dravya ane sarva paryAyanA viSayavALuM che ane kSAyikabhAvavALuM che, ane A pratibhajJAna kevalajJAnanI prAptinA praSTi upAyane jaNAvanAra hovA chatAM sarva dravya ane sarva paryAyano bodha karAvatuM nathI ane kSAyopathamikabhAvavALuM che, tethI jema divasathI aruNodaya pRthaka che, tema kevalajJAnathI prAbhijJAnane pRthak kahela che. AnAthI e prApta thAya ke jema aruNodaya rAtrithI pRthaka che ane divasathI paNa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 yogavivekadvAciMzikA/zloka-9 pRthak che, tema pratibhajJAna zrutajJAnathI pRthaka che ane kevalajJAnathI paNa pRthaka che. have jema aruNodaya rAtri ane divasathI apRthaka che, tema prAtijajJAna, kevalajJAnathI ane zrutajJAnathI apRthaka kaI apekSAe che ? te graMthakArazrI batAve che - prAbhijJAna kevalajJAnanI pUrvakoTimAM vyavasthita che=pUrva avasthAmAM raheluM che, tethI kevalajJAnano hetu che; ane prAtibhajJAna zrutajJAnathI aparakoTimAM vyavasthita che=prakRSTa zrutanI prApti thayA pachI uttaramAM thanAruM che, tethI zrutanuM kArya che mATe kevalajJAna ane zrutajJAnathI prAbhijJAna abhinna che arthAt zrutanuM kArya hovAthI zrutathI abhinna che ane kevalanuM kAraNa hovAthI kevalajJAnathI abhinna che. AnAthI e phalita thayuM ke prAbhijJAna, kevalajJAnathI ane zrutajJAnathI abhinna hovAne kAraNe prAtijJAnane chaThThA jJAnarUpe mAnavAno prasaMga nathI; ane prAtijajJAna zrutathI apekSAe pRthaka hovAne kAraNe zrutajJAnarUpa nathI, ane kevaLajJAnathI paNa bhinna hovAthI kevaLajJAnarUpa paNa nathI, ane A prAtijJAnathI kevalajJAnanA prakRSTa upAyarUpa sAmarthyayoganuM jJAna thAya che, mATe sAmarthyayogane zAstrathI atikrAMtiviSayavALo kahela che.uk avataraNikA : zloka-7mAM yuktithI sthApana karyuM ke pratibhajJAnathI gamya evo sAmarthyayoga che. have A sAmarthyayoga pAtaMjalAdine paNa RtaMbharAdi zabdothI kaI rIte abhimata che, te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka : RtambharAdibhiH zabdairvAcyametatparairapi / iSyate gamakatvaM cAmuSya vyAso'pi yajjagau / / 9 / / anvayArtha: paripi bIjAo vaDe paNa=pAtaMjalAdi vaDe paNa, tammarami: zaO = RtaMbharAdi zabdo vaDe ta-A prAtijJAna, vAdhya-vAcya IcchAya che Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-la 29 cAmuSya ane AnuM prAtijajJAnanuM, matyuM sAmarthyayogajJApakapaNuM te IcchAya che. -je kAraNathI cAroDapi vyAse paNa na kahyuM che. III zlokArya : pAtaMjalAdi vaDe paNa RtaMbharAdi zabdo vaDe pratibhajJAna vApya IcchAya che, ane pratibhajJAnanuM sAmarthyayogajJApakapaNuM IcchAya che, je kAraNathI vyAse paNa kahyuM che. II-II TIkA : RtambharAdibhiriti-etat-prakRtaM prAtibhajJAnaM, parairapi pAtaJjalAdibhiH, RtambharAdibhiH zabdairvAcyamiSyate, AdinA tArakAdizabdagrahaH, gamakatvaM-sAmarthyayogajJApakatvaM, cAmuSya prAtibhasya pariSyate, yad-yasmAd, vyAso'pi jagau / / 9 / / TIkArca - tat ..... nI // A prakRta evuM prAtibhajJAna, para evA pAtaMjalAdi vaDe paNa RtaMbharAdi zabdothI vAcya IcchAya che. RtaMbharAdimAM 'Adi' zabdathI tArakAdi zabdanuM grahaNa karavuM. AnuM pratibhajJAnanuM, gamakapaNuM=sAmarthyayoganuM jJApakapaNuM, bIjAo vaDe IcchAya che, je kAraNathI vyAse paNa kahyuM che. III bhAvArtha :pAtaMjalAdi vaDe RtaMbharAdi zabdothI vAcya sAmarthyayoga : zloka-7mAM graMthakArazrIe sAmarthyayoganuM jJApaka evuM prAtijJAna che, tema yuktithI sthApana karyuM. AthI sAmarmayoga zAstrathI atikrAMtaviSayavALo che, tema siddha karyuM. have jema jainadarzana zrutajJAnathI bhinna prAtijajJAnane sAmarthyayoganuM kAraNa svIkAre che, tema pAtaMjalAdi paNa zrutajJAnathI bhinna evA prAtijJAnane RtaMbharAdi zabdothI vAcya svIkAre che, ane bIjAo prAtijajJAnane sAmarthyayoganuM jJApaka paNa svIkAre che. tethI svamAnyatA sAthe pAtaMjalAdinI paNa ekavAkyatA che te siddha thAya che. anya darzanakAro prAtijajJAnane sAmarthyayoganuM jJApaka svIkAre Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 yogavivekadvAciMzikA/zloka-10 che, temAM vyAsaRSinI sAkSI graMthakArazrI Ape che, je zloka-10mAM svayaM graMthakArazrI batAvavAnA che. RtaMbharAprajJA - te satyaM viMrti' Rta=satya, satyane je dhAraNa kare, kyAre paNa viparyayathI AcchAdana na pAme te RtaMbharA prajJA che ane te prajJAthI yogI yathAvat sarva jue che prakRSTa yogamArgane prApta kare che. AnAthI e prApta thAya ke prakRSTa evA yogamArganI prAptinuM kAraNa evI ja prajJA te RtaMbharA prajJA che ane te prAtijajJAnarUpa che, tenAthI yogIne prakRSTa yogamArga prApta thAya che, tethI mohano nAza karIne yogI vItarAga bane che. RtaMbharAdimAM Adi zabdathI tArakajJAnanuM grahaNa che ane je saMsArasAgarathI taravAnuM kAraNa bane evuM je jJAna te tArakajJAna che, e prakAranI vyutpattithI tArakajJAna paNa prAtijajJAna che. III avataraNikA - zloka-9mAM kahyuM ke pratibhajJAna sAmarthyayoganuM jJApaka che, je kAraNathI vyAse paNa kahyuM che. tethI have vyAse je kahyuM che te graMthakArazrI batAve che - zloka : AgamenAnumAnena yogA(dhyAnA)bhyAsarasena ca / tridhA prakalpayan prajJAM labhate yogamuttamam / / 10 / / anvayArtha: lI+AmenAnumAne dhyAnAgasarasena =AgamathI, anumAnathI ane dhyAnAbhyAsanA rasathI tridhA prajJA prayatnatraNa prakAre prajJA prakalpato= vyApAra karato uttama yo namaste uttama yogane pAme che. 10mAM blokArya :AgamathI, anumAnathI ane dhyAnAbhyAsanA rasathI traNa prakAre Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 yogavivekaddhAtrizikA/zloka-10 prajJAno vyApAra karato uttama yogane pAme che. ll10IL. TIkA - Agameneti-Agamena-zAstreNa, anumAnena-liGgAlliGgijJAnarUpeNa, dhyAnAbhyAsasya rasa: zrutAnumAnaprajJAvilakSaNaRtambharAkhyo vizeSaviSayaH, tena ca tridhA prajJA prakalpayan uttamaM sarvotkRSTaM, yogaM labhate / / 10 / / TIkArca - sAmena .... mane ! AgamathI zAstrathI, liMgathI liMgInA jJAnarUpa anumAnathI, zrutaprajJAthI ane anumAnaprajJAthI vilakSaNa RtaMbharA nAmanA vizeSaviSayarUpa dhyAnAbhyAsano rasa tenAthI, traNa prakAre prajJAno vyApAra karato uttama yogane sarvotkRSTa yogane-sAmarthyayogane, pAme che. [10. bhAvArtha :AgamathI, anumAnathI ane dhyAnAbhyAsanA rasathI sAmarthyayoganI prApti - atIndriya padArtho matijJAnano viSaya nathI, paraMtu Agamano viSaya che. tethI yogI atIndriya padArthone zAstrothI jANe, zAstronA kahevAnA tAtparyano anumAnathI yathArtha nirNaya kare ane nirNaya karyA pachI te padArthone jIvanamAM utAravA mATe dhyAnamAM yatna kare. jema ke zAstro rAgAdinA ucchada mATe sarva ucita pravRtti batAve che. tethI yogI zAstravacanathI ucita pravRttinuM jJAna kare, yukti dvArA te zAstravacananA tAtparyane yathArtha joDe ane tyArapachI tene jIvanamAM utAravA mATe dhyAnamAM samyagu yatna kare, tyAre zuddha AtmAne pragaTa karavA mATeno dhyAnano abhyAsa pragaTe che. dhyAnanA abhyAsano rasa eTale zrutaprajJAthI ane anumAnaprajJAthI vilakSaNa evI RtaMbharA prajJA. te prajJA jyAre pragaTe tyAre zuddha AtmAne AvirbhAva karavAno dhyAnAbhyAsano rasa jIvamAM pragaTe che. A rIte AgamathI, anumAnathI ane dhyAnAbhyAsanA rasathI traNa rIte prajJAne Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 yogavivekadvAciMzikA/zloka-11 joDato sAdhaka yogI kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga karavAnuM kAraNa bane evA sAmarthyayogane prApta kare che. A sAmarthyayoga utkRSTa yoga che, kema ke pUrvano zAstravacanAnusAra sevAto yoga audayikabhAvanA dharmono tyAga karIne kSAyopathamikabhAvanA dharmone pragaTa kare che, ane sAmarthyayoga kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga karIne kSAyikabhAvanA dharmone prApta karAve che, mATe utkRSTa yoga che. ll1nA avataraNikA - zloka-7mAM prAtijajJAnagaNya sAmarthyayoga che ema batAvyuM ane te prAtibhajJAna kevalajJAnanI pUrve aruNodaya jevuM che, te yuktithI zloka-8mAM batAvyuM. A prAtijJAnane pAtaMjalAdi RtaMbharA Adi zabdothI kahe che, te zloka-9mAM batAvyuM ane A RtaMbharA prajJA sAmarthyayoganI gamaka che, te vAta vyAsa RSinA kathanathI zloka-10mAM batAvI. have te sAmarthyayoga be prakArano che. te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka : dvidhA'yaM dharmasaMnyAsayogasaMnyAsasajJitaH / kSAyopazamikA dharmA yogAH kAyAdikarma tu / / 11 / / anvayArtha:dharmasaMnyAsayo saMnyAsajJataH=dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa saMjJAvALo =A=sAmarthyayoga, divA=be prakArano che. dharmasaMnyAsa nAmanA prathama sAmarmayogamAM dharmono tyAga thAya che ane yogasaMnyAsa nAmanA bIjA saumarmayogamAM yogono tyAga thAya che. tethI te dharmonuM ane yogonuM svarUpa zlokanA uttarArdhathI graMthakArazrI batAve che - lAyopazamA gharmA =kSAyopazamika dharmo che, tu yAdi co:=vaLI kAyAdikarma yogo che. II11II Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 yogavivekadvAciMzikA/zloka-11 zlokArca - dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa saMjJAvALo sAmarthyayoga be prakArano che. kSAyopathamika dhama che, vaLI kAyAdikarma yogo che. ll11il TIkA : dvidheti-dvidhA dviprakAro'yaM sAmarthyayogaH / dharmasanyAsayogasanyAsasajhe jAte yasya sa tathA, saJjJA ceha tathA sajJAyata iti kRtvA tatsvarUpameva gRhyate / kSAyopazamikA:-kSayopazamanirvRttA: kSAntyAdayo dharmAH, yogAstu-kAyAdikarma kAyotsargakaraNAdayaH kAyAdivyApArAH / / 11 / / TIkArya - dvidhA ..... Jdyate | be prakAre A sAmarthyayoga che. dharmasaMnyAsa ane yogasaMcAsa saMjJA thaI che jene, te tevo che=dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa saMjJAvALo che. ahIM saMjJitano artha saMjJAvALo che ema kahyuM. tenuM tAtparya graMthakArazrI spaSTa kare che - ane ahIM dharmasaMnyAsa ane yogasaMvyAsasaMzita e prakAranA prayogamAM, tenA vaDe dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa saMjJA vaDe, jaNAya che. ethI karIne saMjJA zabda vaDe tenuM svarUpa ja grahaNa thAya che=sAmayoganuM svarUpa ja grahaNa thAya che. dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa saMjJAvALo be prakArano sAmarthyayoga batAvyo. temAM prathama sAmarthyayogamAM dharmono tyAga che ane bIjA sAmarthyayogamAM yogono tyAga che. tethI sAmarthyayogamAM kayA dharmono ane kayA yogono tyAga che, te graMthakArazrI spaSTa kare che - lApazamijA..... vyApArI: IT kSAyopathamika=NayopazamathI je niSpanna thayela, kSAMtyAdi dharmo che, vaLI kAyAdi karma kAyotsargakaraNAdi kAyAdi vyApAro, yoga che. |11| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 yogavivekadvAciMzikA/zloka-11 bhAvArtha : jIvanA svaparAkramathI mokSane anukULa pragaTa thanAro sAmarthyayoga nAmano vyApAra (1) dharmasaMnyAsa saMjJAvALo ane (2) yogasaMnyAsa saMjJAvALo ema be prakArano che. (1) dharmasaMnyAsasaMjJita sAmarthyayoganuM svarUpa - mokSane anukULa kSayopazamabhAvanA kSamAdi dharmo, te dharmono tyAga karIne te jIva potAnA mULa svabhAvarUpa sAyikabhAvanA kSamAdi guNo dharmo jenAthI pragaTa kare che, te dharmasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga che. (2) yogasaMnyAsasaMjJita sAmarthyayoganuM svarUpa :- kAyAdinI kriyAo= kAyotsargakaraNAdi vyApAro, te yogo che, ane te kAyAdi kriyAono tyAga bIjA yogasaMnyAsa nAmanA sAmarthyayogamAM thAya che. A yogamAM jIva karmabaMdhanA kAraNabhUta yoga vagarano thAya che, je jIvanI zailezI avasthA che. A zailezI avasthAnI prAptirUpa bIjo sAmarthyayoga che. ahIM vizeSa e che ke sAmarthyayoganI prApti pUrve yogIo zAstravacanAnusAra kSayopazamabhAvanA kSamAdi bhAvone pragaTa karavA arthe ane pragaTa thayelA kSayopazamabhAvanA kSamAdi guNone bhAvone, atizaya karavA arthe yatna kare che. tethI teo rAgAdinA pratipakSanuM bhAvana thAya te rIte sarva ucita kriyAo zAstravacanAnusAra kare che mATe te kriyAothI rAgAdinA pratipakSabhUta kSayopazamabhAvanA kSamAdi guNo uttarottara vRddhi pAme che ane yogImAM sAmarthyayoganI zakti Ave che. yogIo jyAre sAmarthyayogane prApta kare che tyAre AtmAnA zuddha svarUpane AvirbhAva karavA mATenuM sAmarthya pragaTe che, je AThamAM apUrvakaraNa guNasthAnakamAM pragaTa thAya che, ane pragaTa thayelA dharmasaMnyAsarUpa sAmarthyayogathI pUrvamAM prApta thayelA kSayopazamabhAvarUpa dharmono tyAga karavAno prAraMbha thAya che; paraMtu AThamA guNasthAnakamAM kSAyikabhAvanA kSamAdi guNo pragaTa thatA nathI. Ama chatAM AThamA guNasthAnakathI pragaTa thayelA sAmarthyayoganA baLathI navamAM guNasthAnaka AdimAM kramasara kSayopazamabhAvanA kSamAdi guNono tyAga thAya che ane jIvanI prakRtirUpa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/zloka-12 35 kSAyikabhAvanA kSamAdi guNo pragaTa thAya che, ane pUrNa kSAyikabhAvanA guNo dasamA guNasthAnakanA aMte pragaTa thAya che ane bA2muM guNasthAnaka saMpUrNa mohanA kSayathI kSAyikabhAvanuM che ane bAkInA jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAya, e traNa ghAtikarmanI apekSAe kSayopazamabhAvanuM che ane teramuM guNasthAnaka saMpUrNa kSAyikabhAvanuM che. vaLI te2mA guNasthAnakanA aMte kevalI yoganirodha ka2vAnuM zarU kare che ane caudamA guNasthAnakamAM kAyAdi karmono tyAga thAya che. tyAre bIjA sAmarthyayogano prAraMbha thAya che, tethI caudamuM guNasthAnaka yogasaMnyAsa saMjJAvALuM che. TIkAmAM, kAyAdi kriyArUpa yogono artha karyo ke kAyotsargakaraNAdirUpa kAyAdi vyApAro. tethI e prApta thAya ke jyAM sudhI yogIe yoganirodha karyo nathI, tyAM sudhI chadmasthAvasthAmAM kAyotsarga kare che, te kAyAno vyApAra che, ucita upadeza Ape che, te vAcika vyApAra che, ane tattvaciMtanamAM manoyogane pravartAve che te manano vyApAra che; ane A traNe vyApAro kevalIne paNa bhUmikA pramANenA hoya che. AthI kevalI paNa kAyAdivyApAro kare che, upadezAdi Ape che ane manodravya dvArA anutta2vAsI devone uttara paNa Ape che. te sarva vyApArono tyAga bIjA yogasaMnyAsasaMzita sAmarthyayogamAM thAya che.||11|| avataraNikA : zloka-11mAM dharmasaMnyAsasaMkSita ane yogasaMnyAsasaMkSita be prakArano sAmarthyayoga batAvyo. have be prakAranA sAmarthyayogamAMthI prathama sAmarthyayoga kyAre thAya che ane bIjo sAmarthyayoga kyAre thAya che, te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka H dvitIyApUrvakaraNe prathamastAttviko bhavet / AyojyakaraNAdUrdhvaM dvitIya iti tadvidaH / / 12 / / anvayArtha : dvitIyApUrvajara=bIjA apUrvakaraNamAM prathamaH=prathama sAmarthyayoga rttattvo Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 yogavivekadvAciMzikA/zloka-12 bhavet-tAripa thAya che. AyojyakaraNAdUrdhvaMsAyonya 24thI zI dvitIyaH= jIne saamthryyo| thAya che. iti=o pramAe tadvidaH tena nAmo yoganA naganArAmI, he cha. / / 12 / / ReosArtha : bIjA apUrvakaraNamAM prathama sAmarthyayoga tAtvika thAya che, AyojyakaraNathI Urdhva bIjo sAmarthyayoga thAya che, e pramANe yoganA yAnArAmo 5he cha. / / 12 / / ttii| : dvitIyeti-dvitIyApUrvakaraNa iti granthibhedanibandhanaprathamApUrvakaraNavyavacchedArtha dvitIyagrahaNaM, prathame'dhikRtasAmarthyayogAsiddheH, apUrvakaraNasya tu tatrAsaJjAtapUrvagranthibhedAdiphalenAbhidhAnAt, yathAprAdhAnyamayamupanyAsaH, cAruzca (lAbhazca) pazcAAnupUryeti samayavidaH / tato dvitIye'smiMstathAvidhakarmasthitestathAvidhasaGkhyeyasAgaropamAtikramabhAvini prathamo dharmasannyAsasaMjJita: sAmarthyayogastAttvika:-pAramArthiko, bhavet, kSapakazreNiyoginaH kSAyopazamikakSAntyAdidharmanivRtteH / atAttvikastu pravrajyAkAle'pi bhavati, pravRttilakSaNadharmasannyAsAyA: pravrajyAyA jJAnayogapratipattirUpatvAt, ata evAsyA bhavavirakta evAdhikAryuktaH / yathoktaM - "atha pravrajyArhaH, AryadezotpannaH, viziSTajAtikulAnvitaH, kSINaprAyaHkarmamalabuddhiH (kSINaprAyaHkarmamalaH, tata eva vimalabuddhiH) "durlabhaM mAnuSyaM, janmamaraNanimittaM, saMpadazcalAH, viSayA duHkhahetavaH, saMyogo viyogAntaH, pratikSaNaM maraNaM, dAruNo vipAkaH", ityavagatasaMsAranairguNyaH, tata eva tadviraktaH, pratanukaSAyaH, alpahAsyAdiH, kRtajJo, vinItaH, prAgapi rAjAmAtyapaurajanabahumataH, adrohakArI, kalyANAGgaH, zrAddhaH, (sthiraH,) samupasaMpannazceti" na hyanIdRzo jJAnayogamArAdhayati, na cedRzo nArAdhayatIti bhAvanIyaM, sarvajJavacanamAgamastannAyamanirUpitArthaH" / (yogadRSTi:/zloka-10 TIkAyAm) iti / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 yogavivekadvAciMzikA/zloka-12 TIkArca - dvitIya ..... dvitIyapradai, dvitIya apUrvakaraNamAM prathama tAtvika thAya che, e prakAranA zlokanA kathanamAM, graMthibhedanuM kAraNa prathama apUrvakaraNanA vyavaccheda mATe dvitIyanuM grahaNa che. ahIM prazna thAya ke prathama apUrvakaraNano vyavaccheda kema karyo ? tethI graMthakArazrI kahe che - prathame ..... samavidraH | prathamamAM=prathama apUrvakaraNamAM, adhikRta sAmarthyayoganI asiddhi che=kSayopazamabhAvanA dharmonA tyAgarUpa adhikRta sAmarthyayoganI asiddhi che. tethI prathama apUrvakaraNano vyavaccheda karavA mATe dvitIya apUrvakaraNanuM grahaNa che, ema avaya che. vaLI temAM=graMthibhedakAlIna thanA prathama apUrvakaraNamAM, apUrvakaraNanuM pUrve nahi thayelA evA graMthibhedAdi phaLa vaDe abhidhAna hovAthI tyAM paNa sAmarthyayoga che, Ama chatAM adhikRta sAmarthyayoga nathI, ema avaya che; (ane prathama apUrvakaraNa graMthibhedAdi phaLavALo che ane tenAthI samyakatva prApta thAya che, ane te samyakatva prazamAdi liMgavALuM che ane te prazamAdi liMgo prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikyanI abhivyakti svarUpa tattvArthazraddhAnarUpa samyagdarzana che, e prakAranA tattvArthanA vacanathI nakkI thAya che;) prAdhAnya pramANe A upacAsa che=zamasaMvegAditA kramano upacAsa che ane lAbha pazcAtupUrvIthI che, e pramANe samayanA jANanArAo kahe che. ahIM TIkAmAM tatrasajJatapUrvanzimekinTenAmadhAnAt tyArapachI yathApradhAnyamayamupacAsa: pATha che, tyAM vacce amuka pATha chUTI gayo lAge che, e pramANe saMbhAvanA che. tethI saMbhavita pATha yogadRSTi zloka-10nA AdhAre laIne TIkAryamAM teno artha ( ) mAM mUkela che. vAruzya pAnupUrthI - ahIM vAkya nA sthAne namagna pAThanI saMbhAvanA che ane te mujaba artha karela che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 yogavivekadvAciMzikAzloka-12 TIkArya : tato ..... dhanivRtta. / tethI dvitIya apUrvakaraNamAM dvitIyanuM grahaNa prathama apUrvakaraNanA vyavaccheda mATe che tethI, tevA prakAranI karmasthitithImunibhAvanI niSpattinI prAptimAM kAraNa bane tevA prakAranI karmasthitithI, tathAvidha saMdhyeya sAgaropama atikramabhAvI evA bIjA AmAM-kSapakazreNinuM kAraNa bane teTalA pramANamAM saMkhyAtA sAgaropamanI alpasthitivALA evA bIjA apUrvakaraNamAM, prathama=dharmasaMnyAsasaMjJAvALo sAmarthyayoga, tAtvika pAramArthika, thAya che; kema ke kSapakazreNivALA yogIne kSAyopazamika kSamAdi dharmonI nivRtti che. tattvavatu ..... utta: atAtvika vaLI pravrayAkALamAM paNa thAya che; kema ke pravRttilakSaNadharmasaMnyAsarUpa pravrajyAnuM jJAnayoganI pratipattirUpapaNuM che. AthI ja=pravrajyA jJAnayogapratipattirUpa che AthI ja, Avo= pravrajyAno, bhavavirakta ja adhikArI kahevAyo che. athottam - je pramANe yogadaSTisamuccaya graMtha zloka-10mAM kahevAyuM che - "matha pravrakhyA: ..... samupasannaati" pravrajyAyogya jIva AryadezamAM utpanna thayelo, viziSTa jAti ane kuLathI yukta, kSINaprAyaH karmamalavALo, tethI ja vimalabuddhivALo che. vimalabuddhi hovAthI saMsAranuM svarUpa jANe che, tene spaSTa kare che - manuSyapaNuM durlabha che, janma e maraNanuM nimitta che, saMpattio caMcaLa che, viSayo duHkhanA hetuo che, saMyoga viyogaaMtavALo che. pratikSaNa maraNa che, dAruNa vipAka cheHkarmano dAruNa vipAka che. A pramANe jANyuM che saMsAranuM nirguNapaNuM jeNe evo pravrajyAyogya jIva che. tethI ja, tenAthI=saMsArathI, virakta che, pratanu= alpa, kaSAyavALo che, alpa hAsyAdivALo che, kRtajJa che=karAyela upakArane smRtimAM rAkhanAro che, vinIta che=guru Adi pratye vinayavALo che, pUrve paNa=dIkSA grahaNa pUrve paNa, rAjA, amAtya, nagarajanane bahumata=bahumAvyuM che, adrohakArI che=koIno droha na kare tevA svabhAvavALo che, kalyANa aMgavALo che mokSasAdhanAne anukULa evAM zarIranAM sarva aMgo pUrNa che, zraddhAvALo che=bhagavAnanA vacanamAM sthira rucivALo che, sthira che=AtmakalyANanA mArgamAM sthira pariNAmavALo che Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 yogavivekadvAciMzikAzloka-12 ane samupasaMpanna che dIkSA grahaNa mATe upasthita thayelo che. rUta zabda dIkSAnA adhikArInA guNonI samApti sUcaka che. na hyadRzo ..... mAvanIyam, ane je Avo nathI=uparamAM batAvyuM tevA guNovALo nathI, te dIkSA grahaNa kare to paNa jJAnayoganuM ArAdhana karato nathI, ane Avo= uparamAM batAvelA guNovALo, jJAnayogane nathI ArAdhato ema nahi arthAt avazya ArAdhe che ema bhAvana karavuM. pUrvamAM pravrajyAyogyanA guNo batAvyA ane tenAthI sthApana karyuM ke Avo pravrajyAno adhikArI pravrajyA grahaNa karIne avazya jJAnayoganI ArAdhanA kare che. tethI e phalita thayuM ke pravrajyA jJAnayogapratipattirUpa che mATe pravrajyA sAmarthyayogarUpa che. Ama chatAM pravrajyAkALamAM kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga nathI, paraMtu audayikabhAvanI pravRttirUpa dharmono tyAga che, tethI pravrajyA atAtvika sAmarmayogarUpa che arthAt tAttvika sAmarthyayoganA kAraNabhUta evo sAmarthyayoga pravajyAkALamAM che, paraMtu atAttvika sAmarthyayoga eTale nakalI sAmarthyayoga nahi. ahIM prazna thAya ke sAmarthyayoga zAstraatikrAMtiviSayavALo che, tethI zAstranA baLathI sAmarthyayoga AvI zake nahi, ane pravajyA to zAstravacanAnusAra pravRtti karavAthI Ave che, tethI pravajyAkALamAM atAttvika sAmarthyayoga che, tema kema kahyuM ? yogadaSTinA uddharaNamAM pU. A. haribhadrasUri mahArAja kahe che - sarvajJa ... napArthata | sarvajJavacana Agama che, te kAraNathI A= jJAnayogapratipattirUpa sAmarthyayoga, anirUpitArtha nathI=sarvajJanA vacanarUpa AgamamAM sAmAnyathI jJAnayogapratipattirUpa sAmarthyayoganuM nirUpaNa karela che. 'ti zabda uddharaNanI samAptisUcaka che. A sAlIpAThamAM mudrita pratamAM kSIprAya:varSamatavRddhi pATha che, tyAM yogadRSTi samuccaya graMtha zloka-10 nI TIkA pramANe kSIprAyaHzrama:, tata chava vimana: e pramANe pATha joIe ane zrAddha: pachI sthira:' e pATha joIe. prathama sAmarthyayoga dvitIya apUrvakaraNamAM thAya che, tenuM varNana atyAra sudhI karyuM. have zlokanA uttarArdhamAM dvitIya sAmarthyayoga kyAre thAya che ? te batAvela Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 che. tenuM spaSTIkaraNa TIkAmAM graMthakArazrI kare che - yogavivekadvAtriMzikA/mloka-12 AyojyakaraNathI Urdhva=pachI bIjo sAmarthyayoga thAya che, e pramANe zlokamAM kahyuM. tethI prathama AyojyakaraNano artha karIne bIjA sAmarthyayoganuM svarUpa graMthakArazrI batAve che TIkA : AyojyakaraNaM kevalAbhogenAcintyavIryatayA bhavopagrAhikarmANi tathA vyavasthApya tatkSapaNavyApAraNaM zailezyavasthAphalaM tata UrdhvaM dvitIyo - yogasannyAsasaJjJitaH, iti tadvido'bhidadhati zailezyavasthAyAM kAyAdiyogAnAM sanyAsenAyogAkhyasya sarvasannyAsalakSaNasya sarvottamasya yogasya prApteriti / / 12 / / " TIkArya : ..... AyojyakaraNaM * prApteiita || kevalajJAnanA upayogathI aciMtya vIryapaNuM hovAne kAraNe bhavopagrAhI karmone te prakAre vyavasthApana karIne=je prakAre kramasara kSapaNA thAya che te prakAre vyavasthApana karIne, temanA kSapaNanuM vyApAraNa= bhavopagrAhI karmonA kSapaNanuM vyApAraNa, AyojyakaraNa che, ane A AyojyakaraNa zailezIavasthALavALuM che. tenAthI Urdhva=AyojyakaraNathI pachI, dvitIya cheyogasaMnyAsa saMjJAvALo sAmarthyayoga che, e pramANe tenA jANanArAo kahe che; kema ke zailezIavasthAmAM kAyAdi yogonA saMnyAsane kAraNe ayoga nAmanA sarvasaMnyAsarUpa sarvottama evA thogatI prApti che. 'kRti' zabda kathananI samAptisUcaka che. 125 bhAvArtha: : prathama apUrvakaraNamAM atAttvika sAmarthyayoga ane dvitIya apUrvakaraNamAM prathama sAmarthyayoga : dharmasaMnyAsa saMjJAvALo ane yogasaMnyAsa saMjJAvALo ema sAmarthyayoga be prakAre che, ema pUrvamAM batAvyuM. temAM prathama sAmarthyayoga dvitIya apUrvakaraNamAM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 yogavivekadvAciMzikA/zloka-12 prApta thAya che ane prastuta zlokanI TIkAmAM kahyuM ke dvitIya apUrvakaraNamAM prathama sAmarmayoga tAttvika thAya che. AnAthI arthathI e prApta thayuM ke dvitIya apUrvakaraNa pUrve atAttvika sAmarthyayoga pragaTa thAya che, ane te spaSTa karavA mATe TIkAmAM kahyuM ke dvitIya apUrvakaraNamAM e prakAranA kathanamAM dvitIyanuM grahaNa graMthibhedanA kAraNabhUta evA prathama apUrvakaraNanA vyavaccheda mATe che, ane temAM mukti ApI ke prathama apUrvakaraNamAM adhikRta sAmarthyayoganI asiddhi che. tethI arthathI e phalita thayuM ke prathama apUrvakaraNamAM adhikRta evo sAmarthyayoga nathI arthAt tAttvika sAmarthyayoga nathI, paNa tAttvika sAmarthyayoganuM kAraNa evo atAttvika sAmarthyayoga che. IcchAyoga ane zAstrayoga jemAM gauNa che ane sAmarthyayoga jemAM pradhAna che, ane je sAmarthyayoganA baLathI kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga karIne jIvanI prakRtirUpa tAttvika dharmonI prApti thAya che te tAttvika sAmarthyayoga che vaLI tAttvika sAmarthyayoganI prAptinuM je kAraNa ane IcchAyoga athavA zAstrayogamAMthI koIpaNa eka jemAM mukhya che te atAttvika sAmarthyayoga che. prathama apUrvakaraNa vakhate jIva je apUrva parAkrama phorave che, tenAthI graMthibheda, samyakatva ane prazamAdi bhAvo pragaTe che. te sarvanI prAptimAM atAttvika evo sAmarthyayoga kAraNa che ane atAttvika evA sAmarthyayogathI je apUrvakaraNa pragaTe che ane tenA baLathI je prazamAdi liMgo pragaTe che, teno upanyAsa prAdhAnyanI apekSAe prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikyanA kramathI karela che, ane prAptinI dRSTie pazcAnupUrvIthI lAbha che. A sarva kathana sAmarthyayoganA kathana vakhate batAvavAnuM prayojana prAsaMgika che; kema ke prathama apUrvakaraNa, graMthibheda, samyakatva ane pazcAnupUrvIthI zama, saMvegAdi guNono lAbha te sarva atAtvika sAmarthyayogathI thAya che. tyArapachI tAttvika sAmarthyayoga kyAre pragaTe che te spaSTa karavA mATe graMthakArazrI kahe che - bhAvathI saMyamanI prAptikALamAM je prakAranI karmanI sthiti laghu thayelI che, te karmasthitithI teTalI saMkhyAta sAgaropama karmanI sthiti saMyamanA pAlanathI laghu thAya Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 yogavivekadvAciMzikA/bloka-12 tyAre bIjuM apUrvakaraNa pragaTe che ane te vakhate dharmasaMnyAsa saMjJAvALo pAramArthika sAmarthyayoga pragaTa thAya che. AnAthI e prApta thAya ke samyakatvakALamAM karmanI sthiti ghaNI ghaTelI hoya che, tenA karatAM paNa ghaNI sthiti ghaTaTyA pachI jIvane bhAvathI dezavirati prApta thAya che. temAMthI paNa ghaNI karmanI sthiti ghaTe tyAre jIvane bhAvathI sarvavirati prApta thAya che ane sarvaviratinI prApti pachI saMkhyAtA sAgaropama sthiti ghaTe tyAre upazamazreNi pragaTe che ane upazamazreNimAM apekSita saMkhyAtA sAgaropamathI adhika saMkhyAtA sAgaropamanI sthiti ghaTe tyAre kSapakazreNi Ave che. tethI kSapakazreNi mATe apekSita saMkhyAta sAgaropamanI sthiti alpa batAvavA mATe tathAvidha saMkhyayasAgaropama atikramabhAvI kSapakazreNivALuM bIjuM apUrvakaraNa=AThamuM guNasthAnaka che ane te bIjA apUrvakaraNamAM prathama dharmasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga pAramArthika thAya che, tema kahela che; kema ke kSapakazreNivALA yogIone sAmarthyayogathI layopazamabhAvanA kSamAdi dharmonI nivRtti thAya che. ahIM kahyuM ke kSapakazreNimAM tAttvika sAmarthyayoga pragaTe che, tethI tenI pUrve atAttvika sAmarthyayoga hoya che, te batAvavA mATe graMthakArazrI kahe che - pravAkALamAM jJAnayogapratipattirUpa atAtvika sAmarthyayoga : atAttvika sAmarthyayoga pravajyAkALamAM paNa che; kema ke saMsAranI pravRtti svarUpa dharmonA tyAgarUpa pravrajyA jJAnayoganA svIkArarUpa che. AnAthI e phalita thAya ke rAgAdibhAvonA ucchedane anukULa jJAnayoga che, ane pravrajyA e rAgAdinA ucchedane anukULa bhagavAnanA vacanAnusAra sudaDha yatnarUpa che. tethI pravajyA jJAnayogapratipattirUpa che; ane pravajyA jJAnayoga pratipattirUpa che, mATe sAmarthyayoga che. Ama chatAM kSayopazamabhAvanA dharmono ahIM tyAga nathI, tethI kSayopazamabhAvanA dharmonA tyAgarUpa tAttvika sAmarthyayoga karatAM hinakakSAno sAmarthyayoga che, mATe A sAmarmayogane atAttvika sAmarthyayoga kahela che. ahIM prazna thAya ke pravajyA jJAnayogapratipattirUpa che, te kema nakkI thAya ? tethI graMthakArazrI kahe che - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 yogavivekadvAciMzikA/zloka-12 pravajyAno adhikArI bhavavirakta jIva che, ane pravajyAno adhikArI bhavavirakta jIva kevo che, tenuM coktam thI TIkAmAM yogadaSTinuM uddharaNa ApIne spaSTIkaraNa karyuM. tevo adhikArI jIva pravrajyA grahaNa kare to nakkI jJAnayoganI ArAdhanA kare che. tethI pravrajyAno adhikArI jIva pravrajyA grahaNa kare to avazya tenAmAM jJAnayoga pragaTa thAya che, mATe pravrajyAkALamAM paNa atAttvika sAmarthyayoga che, ema phalita thAya che. ahIM vizeSa e che ke kSapakazreNimAM tAttvika sAmarthyayoga pragaTe che ane pravajyAkALamAM jJAnayoga hovAthI atAttvika sAmarthyayoga pragaTe che, ane graMthibhedAdi kALamAM te atAttvika sAmarthyayoga prAraMbhika bhUmikAno che. AthI prathama apUrvakaraNamAM tAttvika sAmarthyayoganI asiddhi che, ema pUrvamAM kahela che. ahIM prazna thAya ke sAmarthyayoga to zAstraatikrAMtagocara che. tethI zAstrAnusArI pravRtti karanArA zAstrayogavALA munione kaI rIte saMbhave ? tethI yogadRSTinA uddharaNamAM pU. A. haribhadrasUri mahArAja kahe che - sarvajJanuM vacana Agama che, te kAraNathI prajyAkALamAM pragaTa thatA sAmarmayoganuM sAmAnyathI nirUpaNa AgamamAM karela che. Azaya e che ke Agama sarvajJanA vacanarUpa che, tethI sarvajJa bhagavaMtanA vacanathI kahI zakAya te sarva yogamArga AgamamAM batAvela che, tethI sAmAnyathI pravrayAkALamAM thatA sAmarthyayoganuM varNana paNa zAstramAM karAyuM che, ane sAtvika jIvo te zAstravacananA baLathI pravrajyAmAM yatna karIne jJAnayoganI pratipattirUpa sAmarthyayogane svaparAkramathI pragaTa kare che. AyojyakaraNanuM svarUpa - AyojyakaraNa pachI bIjA sAmarthyayoga pragaTe che, tethI AyojyakaraNano artha kare che - kevalajJAnanA upayoga dvArA aciMtya vIryanA parAkramathI bhavopagrAhI karmone te prakAre vyavasthApana karIne te karmone kSapaNa karavAno vyApAra te AyojyakaraNa che. AnAthI e prApta thAya ke AyojyakaraNa kevalajJAnanA upayogathI thaI zake Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 yogavivekadvAciMzikA/zloka-13 che, anya upayogathI nahi. vaLI kevalImAM kSAyikabhAvanuM vIrya che, tethI potAnAmAM rahela aciMtya kSAyikabhAvanA vIrya vaDe bhavopagrAhI karmone AyojyakaraNanI kriyA vakhate te rIte sthApana kare che ke jethI te sthApana karyA pachI kramasara tenA nAzamAM jIva vyApAra karI zake ane te nAzano vyApAra te AyojyakaraNa che. AyojyakaraNanuM phaLa zailezI avasthA che. vaLI AyojyakaraNathI UrdhvamAM zailezIavasthAkALabhAvI yogasaMnyAsa nAmano bIjo sAmarthyayoga pragaTe che, e pramANe yoganA jANanArAo kahe che. zailezI avasthAmAM yogasaMnyAsa kema che ? temAM graMthakArazrI hetu kahe che - zailezI avasthAmAM yogono saMnyAsa hovAne kAraNe ayoga nAmanA=mana, vacana ane kAyAnA yogonA abhAva nAmanA, sarvasaMnyAsarUpa sarvottama yoganI prApti thAya che arthAt karmabaMdhanAM sarva kAraNonA saMnyAsarUpa sarvottama yoganI prApti thAya che. I1rA avataraNikA: zloka-1nI avataraNikAmAM kahela ke yoganA adhyAtmAdi bhedone batAvIne tenA avAMtara judA judA bhedonA pradarzanathI adhyAtmanA vivekane graMthakArazrI kahe che. tethI e phalita thayela ke adhyAtmAdi bhedonA avAMtara judA judA bhedono bodha karavAmAM Ave to yogano yathArtha vizada bodha thAya che arthAt yogano viveka pragaTe che, ane te viveka pragaTa karavA arthe adhyAtmanA avAMtara IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoganuM svarUpa atyAra sudhI batAvyuM. have tAtvika yoga mokSayojanaphaLavALo che ane atAtvika yoga anarthaphaLavALo che, te batAvIne zrotAne yogano viveka karAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - zloka : tAttviko'tAttvikazceti sAmAnyena dvidhApyayam / tAttviko vAstavo'nyastu tadAbhAsaH prakIrtitaH / / 13 / / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 yogavivekaddhAtrizikA/zloka-13 anvayArtha: sAmAncana sAmAnyathI tAttvioDatAttviti tAtvika ane atAtvika e prakAre dvighApi be prakArano paNa =A yoga che. tAttvio vAstava = tAtvika yoga vAstava che=mokSayojana phaLavALo che sastu tamAsa =vaLI anya-atAtvika yoga, tenA AbhAsavALo-yoganA AbhAsavALo, prartita =kahevAyo che. I13 zlokArca - sAmAnyathI tAtvika ane atAtvika e prakAre be prakArano paNa yoga che. tAtvika yoga vAstava che, anya vaLI yoganA AbhAsavALo kahevAyo che. II1all TIkAH tAttvika iti-sAmAnyena-vizeSabhedAnupagraheNa, tAttviko'tAttvikazceti dvidhApyayaM yoga, iSyate / tAttviko vAstavaH kenApi nayena mokSayojanaphala ityarthaH, anya:-atAttvikaH, tu tadAbhAsaH uktalakSaNavirahito'pi yogocita-veSAdinA cAvamAsamAnI, pravartita 9rU I TIkArca - sAmAncana ...... artitaH | sAmAnyathI-vizeSa bhedanA anupagrahathI tAtvika ane atAtvika e prakAre be prakArano paNa A yoga IcchAya che. tAtvikatAtvika yoga, vAstava che koIpaNa vayathI mokSayojanaLavALo che, e pramANe artha che. vaLI aca=atAtvika atAtvika yoga, teno AbhAsa che=ukta lakSaNathI virahita paNa yogane ucita veSAdi dvArA yoganA jevo AbhAsamAna kahevAya che. II13. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 bhAvArtha: sAmAnyathI tAttvika ane atAttvika be prakAranA yoganuM svarUpa HsAmAnyathI yoganA be bheda che : yogavivekadvAtriMzikA/zloka-13 (1) tAttvika yoga ane (2) atAttvika yoga. A be bhedomAM vizeSa bhedonuM grahaNa karela nathI, paraMtu eka vAstavika yoga che ane tenA koIpaNa bhedano vibhAga karyA vagara avAstavika yogathI vAstavika yogane judo batAvavA mATe A be vibhAgo pADela che. (1) vAstavika yoga eTale koIpaNa nayathI mokSanA yojanaphaLavALo hoya te yoga. jema - nizcayanayathI dezaviratiguNasthAnaka pUrve yogano prAraMbha thato nathI, jyAre vyavahAranayathI to apunarbaMdhakane paNa yoganI prApti che. tethI vyavahAranayathI ke nizcayanayathI koIpaNa nayathI yoganI prApti hoya, je avazya dUra-AsannabhAvathI mokSanuM kAraNa che te tAttvika yoga che. AnAthI e prApta thAya ke mokSane anukULa evI apunarbaMdhaka dazAnI Adya bhUmikAthI mAMDIne caudamA guNasthAnaka sudhIno yoga tAttvika yoga che. (2) avAstavika yoga eTale te yoganuM sevana koIpaNa nayathI mokSalakSaNa phaLavALuM nathI. phakta yogane ucita evo veSa ane bAhya AcAronuM pAlana che, tethI yoganA jevo bhAse che, paNa te vAstavika yoga nathI. AnAthI e prApta thAya ke yogane anukULa veSa grahaNa karyo hoya ane yoganA AcAronuM pAlana hoya, Ama chatAM mokSane anukULa bhavavairAgyAdi bhAva leza paNa na hoya to te atAttvika yoga che. sArAMza: * mokSane anukULa Adya bhUmikAno paNa bhavavairAgyAdi bhAva jyAM hoya te tAttvika yoga. ** mokSane anukULa bhavavairAgyAdi bhAva leza paNa na hoya tevI yoganI AcaraNA te atAttvika yoga.II13/ Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/bloka-14 avataraNikA - zloka-13mAM vizeSa prakAranA bheda vagara yoganA tAtvika, atAtvika be prakAranA bheda batAvyA. temAM atAtvika yoga to paramArthathI yoga nathI, paraMtu je tAtvika yoga che te mokSanuM kAraNa hovAthI vAstavika yoga che. have te tAtvika yoga vyavahAranayathI kone hoya che ane nizcayanayathI kone hoya che ? te batAvavA mATe graMthakArazrI kahe che - zloka : apunarbandhakasyAyaM vyavahAreNa tAttvikaH / adhyAtmabhAvanArUpo nizcayenottarasya tu / / 14 / / anvayArca - punarvazvaveca=apanabaMdhakane 3thyAtmabhAvanAvo adhyAtmarUpa ane bhAvanArUpa A=yoga vyavadArena vyavahAranayathI tAttviA : tAtvika yoga che nizcayena vaLI nizcayanayathI uttarI tu=uttarane ja cAritrIne ja tattvikatAtvika yoga che. 14 zlokArca - apunarbalakane adhyAtmarUpa ane bhAvanArUpa yoga vyavahAranayathI tAtvika yoga che, vaLI nizcayanayathI cAritrIne ja tAtvika yoga che. II14. TIkA : apunarbandhakasyeti-apunarbandhakasya upalakSaNAtsamyagdRSTezca, ayaM-yogo, vyavahAreNa-kAraNasyApi kAryopacArarUpeNa, tAttviko'dhyAtmarUpo bhAvanArUpazca nizcayena-nizcayanayena upacAraparihArarUpeNa, uttarasya tu cAritriNa eva / / 14 / / TIkArya - lapunarvazvavasya ../ apunabaMdhakane ane upalakSaNathI samyagdaSTi, kAraNano paNa kAryarUpe upacAra karanAra vyavahAranayathI Ayoga, adhyAtmarUpa Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ane bhAvanArUpa tAttvika che. yogavivekadvAtriMzikA/bloka-14 nizcayathI=upacAranA parihArarUpa nizcayanayathI, uttarane ja=cAritrIne ja, Ayoga tAttvika yoga hoya che. / / 14 / / bhAvArtha: tAttvika yoganA adhikArI : kAraNamAM kAryanA upacArane yoga svIkAranAra vyavahAranayathI apunarbaMdhakane ane samyagdaSTine adhyAtmarUpa ane bhAvanArUpa tAttvika yoga che. AnAthI e phalita thAya ke adhyAtmarUpa ane bhAvanArUpa tAttvika yoga paramArthathI apunarbaMdhaka ane samyagdaSTine nathI, paraMtu paramArthathI adhyAtmarUpa ane bhAvanArUpa tAttvika yoganuM kAraNa bane evo yoga apunarbaMdhakane ane samyagdaSTine che, ane tethI kAraNane paNa kAryarUpe kahenAra vyavahAranaya apunarbaMdhakane ane samyagdaSTine adhyAtmarUpa ane bhAvanArUpa tAttvika yoga svIkAre che. vastuta: Agamane parataMtra thaIne jeo sadanuSThAna karatA hoya temanAM sadanuSThAno adhyAtmarUpa ane bhAvanArUpa tAttvika yoga bane. apunarbaMdhakane sUkSma bodha nahi hovAthI Agama anusAra anuSThAna karI zake tema nathI; ane aviratasamyagdaSTine sUkSma bodha hovA chatAM Agamane parataMtra thaI zake tevuM sIrya nahIM hovAthI Agamane 52taMtra thaIne sadanuSThAna karI zake tema nathI. Ama chatAM zAstravacana pratye sthUlathI rucivALA apunarbaMdhakanuM, ane zAstra pratyenI pUrNa rucivALA ane zAstrAnusArI ka2vAnI IcchAvALA samyagdaSTi jIvonuM, je kAMI truTita anuSThAna che, te paNa paraMparAe zuddha anuSThAnanuM kAraNa che, mATe upacArathI vyavahAranaya tene paNa tAttvika yoga kahe che. vaLI upacAranA parihArane svIkAranAra nizcayanayathI cAritrIne ja= dezaviratidhara ane sarvaviratidharane ja, adhyAtmarUpa ane bhAvanArUpa tAttvika yoga che; kema ke dezivaratidhara ane sarvaviratidhara potapotAnI bhUmikAnuM anuSThAna Agamane parataMtra thaIne kare che tyAre temane pAramArthika adhyAtmayoga ane bhAvanAyoga pravarte che. 14 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/bloka-15 49 mavatarazis: tAtvikayoga vyavahAranayathI kone hoya che ane nizcayanayathI kone hoya che te zloka-14mAM batAvyuM. have atAtvika yoga kone hoya che, te graMthakArazrI kahe che - cos: sakRdAvartanAdInAmatAttvika udAhRtaH / pratyapAyaphalaprAyastathAveSAdimAtrataH / / 15 / / manvayArtha : sakRdAvartanAdInAm sat arthAt me AvartanAcA pAne tathAveSAdimAtrataH=tevA praranA veSAmAtrane 12 prAyaH bahulatAme pratyapAyaphala:= pratyapAya javANo atAttvikaH satAvidhyoga udAhRtaHvAyeto cha. // 15 // RCoDArtha : sakRAvartanAdivALA jIvone tevA prakAranA veSAdimAgane kAraNe pratyapAyaphaLavALo atAvikayoga kahevAyelo che. ll15ll TIs: sakRditi-sakRdekavAramAvartanta utkRSTasthitiM badhnantIti sakRdAvartanAH, AdizabdAd dvirAvartanAdigrahaH, teSAmatAttviko vyavahArataH nizcayatazcAtattvarUpo, azuddhapariNAmatvAdudAhRtaH, adhyAtmabhAvanArUpo yogaH, pratyapAya:-anarthaH phalaM prAyo bAhulyena yasya sa tathA, tathA tatprakAraM, bhAvamA(sA)rAdhyAtmabhAvanAyuktayogiyogyaM yadveSAdimAnaM nepathyaceSTAbhASAlakSaNaM zraddhAnazUnyaM vastu tasmAt / tatra hi veSAdimAtrameva syAt, na punasteSAM kAcicchraddhAluteti / / 15 / / TImArtha : sakRd ..... zraddhAluteti / / sa6 sAvartanano vyutpatti artha batAve cha - saphaekavAra Avartana kare che utkRSTa sthitine bAMdhe che, e samudra Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 yogavivekaddhAtrizikA/bloka-15 AvartanavALA che. vIvartanAvInA ahIM '' zabdathI dviAvartanAdinuM grahaNa karavuM=be-traNa ItyAdi AvartanavALA grahaNa karavA. teone sakRAvartanAdivALA jIvone, vyavahArathI ane nizcayathI atatvarUpa adhyAtma, bhAvanAsvarUpa yoga kahevAyo che; kema ke azuddha pariNAmapaNuM che=sakRbaMdhakAdi jIvomAM azuddha pariNAmapaNuM che. sabaMdhakAdino adhyAtma, bhAvanArUpa atAttvika yoga kevo che, te graMthakArazrI spaSTa kare che -- pratyapAya=anarthaphaLa prAyaH arthAt bahulatAe che jene te tevo cheH anarthaphaLavALo adhyAtma, bhAvanArUpa atAtvika yoga che. atAttvika adhyAtma, bhAvanArUpa yoga anarthaphaLavALo kema che? temAM graMthakArazrI yukti batAve che - tathA te prakAre je veSAdimAtra=bhAvasAra evA adhyAtma-bhAvatAyukta yogiyogya evA je veSAdimAtra arthAt nepaththa=vastra, ceSTA ane bhASArUpa veSAdimAtra zraddhAvya vastu hovAne kAraNe adhyAtma, bhAvanArUpa atAtvika yoga atarthaphaLavALo che, ema avaya che. tyAM=sakRAvartanAdivALA atAtvika yogamAM, veSAdimAtra ja hoya, paraMtu teone kAMI zraddhALutA nathI. rUti' zabda kathananI samAptisUcaka che. 15 ja mavamaIrAdhyAtmabhAvanApuvattayojiyorSa pATha che tyAM yogabiMdu zloka-370mAM bhAvasArAdhyAtmiHvanAyuvatolivuM pATha che te saMgata che, tethI te mujaba artha karela che. bhAvArtha - atAviyoganA adhikArI : apunabaMdhaka sivAyanA sabaMdhakAdi jIvone adhyAtma, bhAvanArUpa yoga vyavahAranayathI ke nizcayanayathI atAttvika che, ane te atAttviyoganuM sevana teone mATe hitanuM to kAraNa nathI, paraMtu prAyaH karIne anarthaphaLavALuM che; kema ke atAtvikayoganA sevanathI ja teo yogamArgathI adhika dUra jAya che. mATe Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 yogavivekaddhAtrizikA/zloka-16 teonI yogasevananI kriyA anartharUpa che. saphaAvartanAdivALA jIvo paNa sAdhuveSa grahaNa kare, sAdhunA AcAro pALe ane sAdhu jevI suMdara bhASA vagere paNa bole; Ama chatAM A suMdara kriyAo saMsAranA aMtanuM kAraNa che, mATe te kriyAone sevIne huM saMsArano aMta karuM" tevA saMveganA pariNAmanuM kAraNa bane evI zraddhA teomAM hotI nathI, kema ke teomAM sadA azuddha pariNAma vartI rahyo che arthAt saMsAra pratye gADha AkarSaNano azuddha pariNAma vartI rahyo che. tethI sadupadezane sAMbhaLIne paNa bhagavAnanA vacana pratyenI leza paNa zraddhA temane thatI nathI. mAtra tuccha, aihika ane pAralaukika phaLanA arthe teo dharmAnuSThAna kare che ane teonuM dharmAnuSThAna dUra-dUravartI paNa mokSanuM kAraNa nahi hovAthI vyavahAranaya ke nizcayanaya tene yogarUpe svIkArato nathI. teonA dharmanA sarva AcAro bAhyathI suMdara sevAtA hoya topaNa mokSanuM kAraNa nahi banavAthI yogarUpa nathI. te spaSTa karavA mATe TIkAmAM kahyuM ke teone sAdhuno veSa, sAdhunI ceSTA Adi mAtra ja che, paraMtu kAMIpaNa zraddhALupaNuM nathI. AnAthI e phalita thAya che ke jemane kAMIka paNa bhagavAnanA vacanamAM zraddhA che, tevA jIvo yogya upadezakane pAmIne "A anuSThAnane sevIne huM saMsArathI nistAra pAmuM" evA abhilASarUpa saMveganA pariNAmavALA avazya thAya che. IIupAya avataraNikA - sAmAnyathI tAtvika ane atAtvika ema be bhedathI zloka-13mAM yoga batAvyo. tyArapachI adhyAtma ane bhAvanArUpa tAtvikayoga vyavahArathI kone che ane nizcayathI kone che ? te zloka-14mAM batAvyuM ane adhyAtma ane bhAvanArUpa yoga baMne nayathI atAtvika kone che, te zloka-15mAM batAvyuM. have adhyAtmayoga ane bhAvanAyoga sivAyanA tAtvika dhyAnAdi yoga kone hoya che ? te graMthakArazrI batAve che - zloka : zuddhyapekSo yathAyogaM cAritravata eva ca / hanta dhyAnAdiko yogastAttvikaH pravijRmbhate / / 16 / / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2 yogavivekadvAciMzikA/zloka-16 anvayArtha - caritravata va A=ane cAritravALAne ja yathAyo yathAsthAna zudhyakSo= zuddhinI apekSAvALo dhyAnAvize tattva: yo:=dhyAnAdika tAtvika yoga vijhanmate ullAsa pAme che. 16 zlokArca - ane cAritravALAne ja yathAsthAna zuddhinI apekSAvALo dhyAnAdika tAtvikayoga ullAsa pAme che. II16ll TIkA - zuddhyapekSa iti-yathAyogaM yathAsthAnaM, zuddhyapekSa:-uttarottarAM zuddhimapekSya pravartamAnaH, cAritravata eva ca hanta tAttvika: pAramArthikaikasvarUpo, dhyAnAdiko yogaH pravijRmbhate-prollasati / / 16 / / TIkArya : yathAyo ... prIti jA ane cAritravALAne ja yathAyoga yathAsthAna, zuddhinI apekSAvALo-uttarottara zuddhinI apekSA rAkhIne pravartato, tAtvikA pAramArthika eka svarUpavALo, dhyAnAdikayoga ullAsa pAme che. 16i. dhyAnAvivo vI7: ahIM kAti thI samatAyoga ane vRttisaMkSayayoganuM grahaNa karavuM. bhAvArtha - tAtvika dhyAnAdikayoganA adhikArI - cAritravALA munio apramAdathI cAritrane sevatA hoya tyAre adhyAtmayoga ane bhAvanAyoga uttarottara zuddhinI apekSAe pravartamAna hoya che, paraMtu dhyAnAdiyoga tenA karatAM uparanI bhUmikAvALo che. te batAvavA mATe kahe che ke adhyAtmayoganAM ane bhAvanAyoganAM sthAnone choDIne dhyAnAdiyoganAM je sthAno che, te sthAnone AzrayIne uttarottara zuddhinI apekSAe je pravartato hoya te dhyAnAdikyoga che; paraMtu adhyAtmayoga ane bhAvanAyoganAM sthAnone AzrayIne uttarottara zuddhinI apekSAe je pravartato hoya te dhyAnAdikyoga nathI, paraMtu Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/zloka-16 adhyAtmayoga ane bhAvanAyoga che. vaLI A dhyAnAdikayoga cAritravALAne ja hoya che, paraMtu acAritravALAne hoto nathI. 53 vaLI A dhyAnAdikayoga tAttvika ane atAttvika evA be bhedavALo nathI, paraMtu tAttvika ekasvarUpavALo che. vaLI jema adhyAtmayoga ane bhAvanAyoga vyavahArathI tAttvika ane nizcayathI tAttvika ema be bhedavALo che, tema A dhyAnAdikyoga vyavahArathI tAttvika ane nizcayathI tAttvika ema be bhedavALo nathI, paraMtu nizcayathI ja tAttvika eka svarUpavALA che, ane te batAvavA mATe pAramArthika eka svarUpavALo dhyAnAdikayoga che, tema kahela che. A dhyAnAdikayoga sAtamI dRSTivALA yogI Adine ullasita thAya che. tenI pUrve pAramArthika dhyAnAdikayoga nathI, e batAvavA mATe 'yathAsthAna' kahela che. AnAthI e phalita thAya ke yoganAM ATha aMgomAMthI chaThThI dRSTi sudhI dhyAna nAmanuM yogAMga AvatuM nathI, paraMtu sAtamI dRSTimAM Ave che, ane A dhyAna samatA sAthe saMlagna che. tethI prathama dhyAna ane pachI samatA pragaTe che, mATe dhyAnayogane uttarabhAvI samatAyoga che, ane prathamanA dhyAna pachI pragaTa thayela samatAno paraspara uttara uttaranA dhyAnano ane uttara uttaranI samatAno kAryakAraNabhAva che. jema ke prathama dhyAnayoga nAmano trIjo yogabheda pragaTyo tyAre samatAyoga nAmano cotho yogabheda na hato, paraMtu te dhyAnayogathI samatAyoga Ave che, ane pachI te samatA uttaranA baLavAna dhyAnane pragaTa kare che, ane te baLavAna dhyAna pUrva karatAM adhika baLavattara samatAne pragaTa kare che. tethI sAtamI dRSTimAM AvelA jIvo dhyAna ane samatA dvA2A uttarottara vRddhi pAmatA hoya che, ane jyAre kevalajJAna pAme che, tyAre mananA vikalporUpa vRttionA saMkSayarUpa prathama vRttisaMkSaya nAmano yoga pragaTe che, ane jyAre yoganirodha kare che tyAre sarva vRttionA saMkSayarUpa bIjo vRttisaMkSaya nAmano yoga pragaTe che. II16 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-16 pa4 zloka-13 thI 16no sArAMza : (1) adhyAtmayoga tAttvika-nirvANa phalaka atAttvika anarthaphalaka 1 sakubaMdhakAdine vyavahArathI tAttvika nizcayathI tAtvika apunabaMdhaka ane samyagdaSTine dezaviratidhara ane sarvaviratidharane (2) bhAvanAyoga tAttvika=nirvANa phalaka atAttvikAanarthaphalaka sabaMdhakAdine vyavahArathI tAttvika nizcayathI tAtvika apunabaMdhaka ane samyagdaSTine dezaviratidhara ane sarvaviratidharane (3) dhyAnayoga pAramArthika ekasvarUpavALo tAtvika parama upekSAvALA cAritrIne (4) samatAyoga pAramArthika ekasvarUpavALo tAttvika parama upekSAvALA cAritrIne Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-17 (5) vRttisaMkSayayoga - papa pAramArthika ekasvarUpavALo tAtvika mananA vikalporUpa vRttionA saMkSayarUpa sarva vRttionA saMkSayarUpa sayogI kevalIne ayogI kevalIne. avataraNikA - zloka-1nI avataraNikAmAM kahela ke adhyAtmAdi yoganA bhedone batAvIne tenA avAMtara aneka bhedo batAvavA dvArA yoganA vivekane kahe che. tyArapachI adhyAtmAdi pAMca yoganA avAMtara bhedo IcchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoganuM svarUpa zloka-1 thI 12 sudhI batAvyuM. tyArapachI adhyAtmAdi pAMca bhedono yathArtha bodha karAvavA mATe tAtvika, atAtvika bhedane zloka-13 thI 16 sudhI batAvyA. have sAdhakanA sopakrama ane nirupakrama karmodayanI apekSAe adhyAtmAdi yogabhedanA avAMtara sAnubaMdha ane niranubaMdha yogabhedane graMthakArazrI batAve che - zloka : apAyAbhAvabhAvAbhyAM sAnubandho'parazca saH / nirupakramakarmaivApAyo yogasya bAdhakam / / 17 / / anvayArtha - apAyAmAmAvAgyA=apAyanA abhAva ane apAyanA bhAva dvArA sAnuvanya pazca-sAtubaMdha ane apara=niranubaMdha sa =te=yoga che. yogI vALA=yoganuM bAdhaka evuM nirUpamava=nirupakrama karma ja upAya =apAya che. 17aa. zlokArca - apAyanA abhAva ane apAyanA bhAva dvArA sAnubaMdha ane apara Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56. yogavivekaddhAtrizikA/zloka-17 niranubaMdha te yoga che. yoganuM bAdhaka evuM nirupakrama karma ja apAya che. ll17nA TIkA - apAyeti-apAyasyAbhAvabhAvAbhyAM-asadbhAvasadbhAvAbhyAM, sAnubandho'paro niranu bandhazca sa yogaH / apAyarahitaH sAnubandhaH, tatsahitazca niranubandha iti / yogasya bAdhakaM nirupakramaM viziSTAnuSThAnaceSTayApyanucchedyamanAzyasvavipAkasAmarthya vA karmaiva cAritramohanIyAkhyamapAyaH / / 17 / / TIkArya : upAyasya ... pAya: IT apAyanA abhAva ane bhAva dvArA apAyanA asadbhAva ane sadbhAva dvArA, sAnubaMdha ane apara=niranubaMdha, te=yoga che. sAnubaMdha ane niranubaMdhanuM tAtparya spaSTa kare che - apAyarahita sAnubaMdha che ane apAyasahita niranubaMdha che. tti zabda sAnubaMdha ane viratubaMdha be yogabhedanA kathananI samAptisUcaka che. apAya zuM che te batAve che - viziSTa anuSThAnanI ceSTAthI paNa=AcaraNAthI paNa, anucchedya evuM athavA anAzya evA svavipAkanA sAmarthyavALuM evuM yoganuM bAdhaka cAritramohanIya kAmanuM karma ja apAya che. II17 bhAvArtha :sAnubaMdha ane niranubaMdha yoganuM svarUpa: adhyAtmAdi yoganA bhedo potAnI bhUmikA pramANe prApta karIne je yogI adhyAtmAdi yoganuM sevana kare che te yogImAMthI keTalAka yogIono adhyAtmAdi yoga apAyanA abhAvavALo hoya che, tethI sAnubaMdha hoya che; ane keTalAka yogIono adhyAtmAdi yoga apAyanA sadbhAvavALo hoya che, tethI te adhyAtmAdi yoga niranubaMdha hoya che. ahIM prazna thAya ke apAya zuM che ? tethI graMthakArazrI kahe che - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 yogavivekadvAciMzikA/bloka-17 yoganuM bAdhaka evuM nirupakrama cAritramohanIya karma e apAya che. AnAthI e phalita thAya che, je yogI bhAvathI yoganuM sevana karI rahyA che, tevA yogIno adhyAtmAdi yoga paramArthathI mokSaphaLamAM paryavasAna pAmanAro che. Ama chatAM keTalAka yogI, jemane nirupakrama cAritramohanIya karma che, te karma yogamArgano kiMcit kALa sudhI bAdha karaze. tethI jyAre te karma vipAkamAM Avaze tyAre te yogamArgano uttarottara vadhato pravAha aTakI jaze. tethI te yogInA yogano pravAha sAnubaMdha nathI, paraMtu niranubaMdha che. ane je yogI adhyAtmAdi yoganuM sevana karI rahyA che ane teone yoganuM bAdhaka evuM nirupakrama cAritramohanIya karma nathI, teo uttara uttaranA yogane sevIne yogamArgathI pAna pAmyA vagara mokSarUpa phaLane avazya pAmaze. tethI teono adhyAtmAdi yoga sAnubaMdha che. ahIM nirupakrama karma zuM che te spaSTa karavA arthe kahe che - viziSTa anuSThAnanI AcaraNAthI paNa je cAritramohanIya karma nAza na pAme, te nirupakrama karma kahevAya. AnAthI e prApta thAya ke koIe nirupakrama karma bAMdhyAM hoya ane teno nAza karavA mATe viziSTa tapAdi anuSThAnonuM sevana kare athavA koI jJAnI pAsethI potAnA pAtanA karmo che tema jANyuM hoya tethI pAtanI sAmagrIthI dUra rahevA mATe je kAMI upAya seve e rUpa viziSTa anuSThAnanuM sevana kare, tenAthI paNa te karma nAza na pAme, to te karma viziSTa anuSThAnathI anucchedya che, mATe nirupakrama karma che. athavA to anAzya svavipAkanA sAmarthyavALuM karma nirupakrama karma che. koI paNa sAmagrIne pAmIne nAza na pAmI zake evA svavipAkanuM sAmarthyaHkarmanA potAnA vipAkanuM sAmarthya che jemAM, te anAzya svavipAkanA sAmarthyavALuM nirupakrama karma che. AnAthI e prApta thAya ke je yogInuM cAritramohanIya karma koI anuSThAnanA sevanathI nAza na pAme, paraMtu potAnA vipAkane avazya batAve, te yogI adhyAtmAdi yogane prApta karyA pachI paNa te nirupakrama karmane kAraNe pAta pAme che. mATe teono adhyAtmAdi yoga sAnubaMdha nathI. II1LA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 yogavivekadvAciMzikA/zloka-18 savataranis: apAyanA bhAvanI ane abhAvanI apekSAe adhyAtmAdi yoganA avAMtara sAzravayoga ane anAzravayoga ema be prakAranA anya bhedo graMthakArazrI batAve che - Rels : bahujanmAntarakaraH sApAyasyaiva sAzravaH / anAzravastvekajanmA tattvAGgavyavahArataH / / 18 / / manvayArtha : sApAyasyaiva apAyavANAne 4 bahujanmAntarakaraH=Lg40mAMtarane nAro ghae manA hetu sAzravaH sAzrayo che tattvAGgavyavahArataH tu-vaNI dain vyavahArathI zyayA vyavahAranayathI ekajanmA=se 048mavANI anAzravaHsanAzrayo che. // 18 // zloArtha: apAyavALAne ja bahujanmAMtarane karanAro sAzravayoga che, vaLI nizcayaprApaka vyavahAranayathI eka janmavALo anAzravayoga che. II18ll TIs: bahviti-bahujanmAntarakaro-devamanuSyAdyanekajanmavizeSahetuH, nirupakramakarmaNo'vazyavedanIyatvAt sApAyasyaivApAyavata eva sAzravo yogaH / ekameva vartamAnaM janma yatra sa tvanAzravaH / nanu kathametadayogikevaliguNasthAnAdarvAk sarvasaMvarAbhAvenAnAzravatvAsambhavAdityata Aha - tattvAGga-nizcayaprApako, yo vyavahArastataH, tena sAmparAyikakarmabandhalakSaNasyaivAzravasyAbhyupagamAttadabhAve itvarAzravabhAve'pi nAnAzravayogakSatiriti bhAvaH / taduktam - "Azravo bandhahetutvAda bandha eveha yanmataH / sa sAMparAyiko mukhyastadeSo'rtho'sya saGgataH" / / (yo. biM./zlo. 376) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/zloka-18 " evaM caramadehasya samparAyaviyogataH / nRtyarAzravamAvaMDapi ta tathAnAzrayo mataH" || (co. vi./hto. rU77) " nizcayenAtra zabdArthaH sarvatra vyavahArataH / nizvavavyavahAro thavuM (va) dvAvamimatArthavo" || (co. vi./hto. rU78) nizcayenetyupalakSaNe tRtIyA, tato nizcayenopalakSitAttatprApakavyavahArata nRtyanvayaH ||1855 * yogabiMdu-378 zlokamAM v ne sthAne = zabda che te zuddha bhAse che. TIkArya : ChS bahujanmAntarakaro JanAzrava:| bahujanmAMtarane karanAro=devamanuSyAdi aneka janmano hetu evo, sAzravayoga sApAyavALA evA yogIne ja= apAyavALA evA yogIne ja, che. vaLI eka ja vartamAna janma che jemAM, te anAzrava che=anAzrava yoga che. nanu rUti mAvaH / 'nanu' thI zaMkA kare che ke A kema che ? arthAt eka janmavALo atAzravayoga kema che ? arthAt eka janmavALo anAzravayoga saMbhave nahi; kema ke ayogIkevalI guNasthAnakathI pUrve sarvasaMvarano abhAva hovAne kAraNe anAzravapaNAno asaMbhava che. ethI zlokamAM graMthakArazrI kahe che tattvanuM aMga evo je vyavahAra=tattvanuM kAraNa evo je vyavahAra= nizcayaprApaka evo je vyavahAranaya, tenAthI eka janmavALo anAzravayoga che, ema anvaya che. tenA vaDe=nizcayaprApaka vyavahAranaya vaDe, sAMparAyika karmabaMdhasvarUpa ja Azravano abhyupagama hovAne kAraNe, tenA abhAvamAM=sAMparAyika karmabaMdharUpa AzravanA abhAvamAM, Itvara AzravanA bhAvamAM paNa= alpakALavALA evA dvisAmayika AzravanA sadbhAvamAM paNa, anAzravayoganI kSati nathI, e prakArano bhAva che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ go yogavivekadvAciMzikA/zloka-18 taduvam - te kahevAyuM che=prastuta zlokamAM je kahyuM te yogabiMdu zloka376/377/378mAM kahevAyuM che - zravAM .... saMtaH " | je kAraNathI ahIM prakramamA=Azravayoga ane anAzravayoganA prakramamAM, baMdhano hetu hovAthI, te sAMparAyika evo mukhya baMdha ja Azrava kahevAyo che. te kAraNathI Ano=Azravano, A artha=sAMparAyikabaMdhalakSaNa artha, saMgata che. "gve ..... mataH" || e rIte=sakaSAyavALAne sAzrayoga che e rIte, caramadehavALAne saMparAyaviyogathI-krodhAdi kaSAyanA viyogathI, Itvara AzravanA bhAvamAM paNa=be sAmAyika baLavALA vedanIya karmanA sarbhAvamAM paNa, te prakAre=kaSAyakRta karmabaMdhano abhAva che te prakAre, anAzrava nAmano bIjo te yogabheda manAyo che. nizvana ..... mamatArthI" | ahIMyoganA adhikAramAM nizcaya upalakSita vyavahAranayathI, sarvatra sarva padomAM, zabdArtha=anAzravAdi zabdagata artha che; (ane Ama hote chate) nizcaya-vyavahAra baMne paNa abhimata arthane ApanArA cheH ISTaphaLane ApanArA che. nizcayena ... sanvaya | yogabiMdu zloka-378mAM nizcayena' e tRtIyA vibhakti upalakSaNa arthamAM che. tethI nizcaya vaDe upalakSita evA tenA prApaka vyavahArathI-nizcayanA prApaka vyavahAranayathI, sAzrava ane anAzrava be prakArano yogabheda che, ema anvaya che. II18. bhAvArtha :sAzrava ane anAzravayoganuM svarUpa : adhyAtmAdi pAMca prakAranA yogane anya rIte sAzrava ane anAzravarUpa be bhedothI prastuta zlokamAM batAvela che - (1) sAzravayoga ane (2) anAzravayoga. karmabaMdhanuM kAraNa hoya tene Azrava kahevAya che. Ama chatAM kAraNamAM kAryano upacAra karIne baMdhane ahIM Azrava zabdathI grahaNa karela che. tethI je yogamAM karmano baMdha hoya tene sAzravayoga kahevAya ane je yogamAM karmano baMdha na hoya tene anAzravayoga kahevAya. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtrizikA/bloka-18 61 ahIM prazna thAya ke je yogamAM karmabaMdha na hoya tevo yoga anAzravayoga kahIe to ayogIkevalI guNasthAnakavALAno yoga karmabaMdha vagarano che, tethI ayogIkevalInA yogane anAzravayoga kahI zakAya, paraMtu ayogIkevalInI pUrvanA bAramA-teramAM guNasthAnakavartI yogInA yogane anAzravayoga kahI zakAya nahi. tethI graMthakArazrIe khulAso karyo ke tattvAMga prApaka evA vyavahAranayathI temanA yogane paNa ahIM anAzravayoga grahaNa karela che. AnAthI e prApta thAya ke tattvane svIkAranAra nizcayanaya che, ane te nathI vicArIe to je yogamAM karmabaMdha na hoya te yogane anAzravayoga kahI zakAya; ane ayogIkevalI guNasthAnakamAM mokSanuM kAraNa evo yoga varte che, ane ayogIkevalImAM karmabaMdha nathI, tethI ayogIkevalIno yoga nizcayanayathI anAzravayoga tarIke prApta thAya; ane te anAzravayoganI prAptinuM kAraNa je hoya tene paNa anAzravayoga tarIke svIkAranAra je vyavahAranaya che, te nizcayaprApaka vyavahAranayathI vicArIe to, bAramA guNasthAnakathI anAzravayoga che; kema ke bAramA guNasthAnakanI prApti pachI avazya caudamuM guNasthAnaka te ja bhavamAM Avaze. tethI nizcayane prApta karAvanAro je vyavahAranaya che, te nayathI be samayanA thatA karmabaMdhavALA 12mA, 13mA guNasthAnakamAM vartatA evA yogane paNa anAzravayoga kahevAya che. vaLI nizcayaprApaka vyavahAranayane sAme rAkhIne graMthakArazrI kahe che ke anAzravayoga eka janmavALo hoya che; kema ke 12mA guNasthAnakane prApta karyA pachI yogI anya janmane prApta karatA nathI. vaLI 10mA guNasthAnaka sudhInA adhyAtmAdi yogone sevanArA je yogI che, te yogIno yoga sAzrava che; kema ke 10mA sUkSmasaMparAya guNasthAnaka sudhI yogamArgamAM pravartatA yogIo avazya karmabaMdha kare che; ane je sApAyayogI che te sApAyayogIne to ghaNA janmane karanAro sAzravayoga che. AnAthI e phalita thAya ke caramazarIrIne 10mA guNasthAnaka sudhI sAzravayoga che topaNa te sAva yoga ghaNA janmane karanAro nathI, ane je sApAyayogI che te yogIne ghaNA janmane karanAra sAzravayoga che. ahIM vizeSa e che ke sA2vayogavALA je yogIo adhyAtmAdi yogane Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 yogavivekadvAciMzikA/zloka-18 pAmelA che ane teone jo nirupakrama karma na hoya to uttara uttaranA yogane prApta karIne te ja bhavamAM anAzrava yogane prApta karIne kSapakazreNi prApta kare che, te bhavamAM mokSamAM jAya che. je yogIne avazya vedanIya evuM nirupakrama karma vidyamAna che, tethI uttarauttaranA yoganI vRddhi karIne te bhavamAM mokSamAM jatA nathI, teo sApAyayogI che, ane tevA yogIno sAzravayoga te bhavamAM anAzravayoganuM kAraNa banato nathI. tethI teo A bhavamAM cAritrane pALIne avazya devabhavAdine pAme che, ane jyAM sudhI nirupakrama karma bhogavAIne pUruM na thAya tyAM sudhI deva-manuSyAdi ghaNA bhavone karanAro sAzravayoga te yogImAM varte che, tethI jyAre te sAzravayogI te karmone bhogavIne anAzravayoga prApta karaze tyAre kSapakazreNine prApta karIne te bhavamAM mokSe jaze. je yogIne nirupakrama karma nathI ane dezavirati guNasthAnakane pAmelA che, tethI adhyAtmAdi yogo temanAmAM pragaTela che, tevA yogI dezaviratinA pAlana dvArA zaktino saMcaya thaze tyAre te bhavamAM avazya cAritra grahaNa karaze, ane cAritranI prApti pachI paNa nirupakrama karma nahi hovAne kAraNe te yogI uttara-uttaranA saMyamasthAnanA pratibaMdhaka sopakrama karmane avazya toDIne anAzrava yogane prApta karIne kSapakazreNi mAMDaze, ane mokSanI prApti karaze. vaLI je yogIne pAMcamuM Adi guNasthAnaka bhAvathI prApta thayuM che, chatAM sopakrama cAritramohanIya karma nathI, paraMtu nirupakrama cAritramohanIya karma che, te yogIno sAzravayoga ghaNA janmane karanAro che, ane tevA yogIo jo yogamArgathI pAta na pAme to deva-manuSyAdi keTalAka bhavo karIne mokSamAM jAya, ane mArgathI bhraSTa thAya to ghaNA kALa pachI paNa pharI mArga prApta karIne mokSamAM jAya. eka janmavALo anAzravayoga che te yogInI pAchaLanI bhUmikAmAM che, chatAM te yogI jyAre AdyabhUmikAmAM che, tyAre to tene paNa sAzravayoga che ane te yogI anAzravayogane pAmIne te ja janmamAM mokSamAM jAya che ane tevA yogIno pUrvano sAzravayoga grahaNa karIne bahujanmavALo sAzravayoga che, teno artha zlokano karavAno nathI. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 yogavivekadrAsiMzikA/bloka-18 prastuta zlokamAM yogabiMdu graMtha zloka-376-377-378nI sAkSI ApI teno bhAva A pramANe che - yogabiMdu zloka-376no bhAva - sAzrava ane nirAzravayoganA prakramamAM baMdhane ja Azrava zabdathI grahaNa karela che; kema ke Azrava baMdhano hetu che, tethI upacArathI baMdhane ja Azrava kahela che, ane baMdha jJAnAvaraNIyAdi karmarUpa che ane te kaSAyathI thanAro che. tethI 10mAM guNasthAnaka sudhI sAMparAyika karmabaMdha che ane sAMparAyika karmabaMdhane ahIM AzravathI grahaNa karela che. tethI sAMparAyika karmabaMdhavALo yoga 10mAM guNasthAnaka sudhI prApta thAya che. yogabiMdu zloka-377no bhAva: caramazarIrI jIvone paNa 10mAM guNasthAnaka sudhI kaSAyo che ane 10mAM guNasthAnaka pachI kaSAyano viyoga thAya che, tethI saMparAyano paNa viyoga prApta thAya che, tyArapachI 12mA guNasthAnakamAM yogapratyayika be samayano karmabaMdha thAya che, to paNa tenI Azrava tarIke vivakSA karela nathI. tethI 12mA guNasthAnakathI anAzrava yoga manAyela che. 12mA guNasthAnakamAM be samayano karmabaMdha che, tethI tyAM sAzrayoga kahevo joIe. anAzrayoga kema kahyo ? tethI yogabiMdu zloka-378mAM kahe che - yogabiMdu zloka-378no bhAva - yoganA adhikAramAM nizcayanayathI upalakSita evA vyavahAranayathI Azrava, anAzrava Adi zabdano artha karavAno che. tethI nizcayanayathI vicArIe to anAzravayoga 14mA guNasthAnamAM prApta thAya, paraMtu nizcayaprApaka vyavahAranayathI vicArIe to 12mAM guNasthAnakano yoga paNa anAzravayoga kahI zakAya; kema ke 12mAM guNasthAnaka pachI avazya te bhavamAM 14muM guNasthAnaka Avaze. tethI 14mA guNasthAnake prApta thatA anAzravayoganuM kAraNa 12mA, 13mAM guNasthAnakano yoga che. mATe te yogane paNa nizcayaprApaka vyavahAranaya anAzravayogarUpe svIkAre che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 yogavivekaddhAtrizikAzloka-18 Ama svIkAravAthI zuM prApta thAya ? te yogabiMdu zloka-378nA uttarArdhamAM kahe che - Ama svIkAravAthI nizcaya ane vyavahAra e baMne nayo ISTaphaLane ApanArA che, e prakAre siddha thAya che arthAt jema nizcayanayane mAnya anAzravayoga te bhavamAM mokSarUpa phaLane ApanAra che, tema nizcayaprApaka vyavahAranayane mAnya evo paNa anAzravayoga te bhavamAM ISTa evA mokSaphaLane ApanAro che, tema siddha thAya che. 18II zloka-18no sArAMza : adhyAtmAdi pAMca yoga prathamanA cAra sAzravayoga pAMcamo anAzravayoga nirapAya yogIne sApAya yogIne nizcayanayathI nizcayaprApaka 14mA vyavahAranayathI 10mAM guNasthAnaka aneka janmane guNasthAnake 12,13 ane sudhI karanAro 14mAM guNasthAnake - nirupakrama karmavALA sApAyayogIno sAzravayoga te bhavamAM anAzravanuM kAraNa na bane mATe bahujanmane karanAro che. nirupakrama karma vagaranA sopakrama karmavALA nirapAya yogIno sAzravayoga te bhavamAM anAzravayoganuM kAraNa bane che, ane te anAzravayoga eka janmane karanAro che. avataraNikA : itthaM sAzravAnAzravatvAbhyAM yogadvaividhyamuktvA zAstrasApekSasvAdhikArikatvatadviparyayAbhyAM tadvaividhyAbhidhAnAbhiprAyavAnAha - Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapa yogavivekadvAciMzikA/bloka-19 avataraNitArtha - A rIte=zloka-18mAM batAvyuM e rIte, sAzrava ane anAzrava dvArA yoganA be prakArane kahIne zAstrasApekSasvaadhikArikatva dvArA ane tadviparyaya dvArA=zAstrasApekSa yoganA adhikArIpaNA dvArA ane zAstrasApekSa yoganA anadhikArIpaNA dvArA tenA kaividhyane yoganA be prakArane, kahevAnA abhiprAyavALA graMthakArazrI kahe che - bhAvArtha : zloka-18mAM sAzrava ane anAzravarUpe be prakArano yoga che, ema kahyuM. have jemanAmAM zAstrathI yoganuM AdhAna thAya che, tevA jIvo zAstrasApekSa yoganA adhikArI che, ane jemanAmAM zAstrathI yoganuM AdhAna thatuM nathI, tevA jIvo zAstra sApekSa yoganA adhikArI che, te prakAranI vivakSAthI yoganA be bhedone graMthakArazrI kahe che. temAM prastuta zlokamAM jemanAmAM zAstrathI yoganuM AdhAna thatuM nathI, tevA be prakAranA yogIone batAve che - bloka : zAstreNAdhIyate cAyaM nAsiddhergotrayoginAm / siddherniSpannayogasya noddeza: pazyakasya yat / / 19 / / anvayArtha: siddha =asiddhi hovAne kAraNe gotranA=gotrayogIone, ra=ane siddhe =siddhi hovAne kAraNe niprayogastha niSpannayogavALAne thaM A yoga zAstraba=zAstra dvArA, nathI =AdhAra karAto nathI. siddhi hovAne kAraNe niSpanna yogIne zAstra dvArA yoga kema AdhAna karAto nathI ? tethI graMthakArazrI kahe che - ya=je kAraNathI prazyastha pazyakanekaniSpannayogavALA evA pazyakate uddezaH na=uddeza nathI. I19i Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 zlokArtha : asiddhi hovAne kAraNe gotrayogIone ane siddhi hovAne kAraNe niSpanna yogavALAne Ayoga zAstra dvArA AdhAna karAto nathI. siddhi hovAne kAraNe niSpakSa yogIne zAstra dvArA yoga kema AdhAna karAto nathI ? tethI graMthakArazrI kahe che jekAraNathI pazyane niSpannayogavALA pazyanne, uddeza nathI. / / 19 / / TIkA : -: yogavivekadvAtriMzikA/zloka-19 1 zAstreNeti - ayaM ca - yogo, gotrayoginAM - gotramAtreNa yoginAm asiddheH = malinAntarAtmatayA yogasAdhyaphalAbhAvAt, zAstreNa yogatantreNa, nAdhIyate / tathA siddheH-sAmarthyayogata eva kAryaniSpatteH, niSpannayogasyAsaGgAnuSThAnapravAhapradarzanena siddhayogasyAyaM zAstreNa nAdhIyate, yat - yasmAt pazyakasya - svata eva viditavedyasya, uddizyata ityuddezaH sadasatkartavyAkartavyAdezo nAsti / yatoDiidatamAvAre - "uddezo pAsasa nathi" tti 95 || ..... TIkArya : ayaM ca nAdhIyate / ane asiddhi hovAne kAraNe=malina aMtarAtmapaNuM hovAthI yogasAdhyaphaLano abhAva hovAne kAraNe=gotrayogIonuM malina mana hovAthI yoganA upadeza dvArA AtmAmAM yogane abhimukhabhAva thAya tevA prakAranA phaLano abhAva hovAne kAraNe, gotrayogIone=gotramAtrathI yogIone, A=yoga, zAstra dvArA=yogazAstra dvArA, AdhAna karAto nathI. ane siddhi hovAne kAraNe=sAmarthyayogathI kAryanI niSpatti hovAne kAraNe, niSpannayogavALAne=asaMgaanuSThAnanA pravAhanA pradarzana vaDe arthAt sevana vaDe siddhayogavALAne, A=yoga, zAstra dvArA AdhAta karAto nathI. niSpakSayogIne zAstra dvArA yoganuM AdhAna kema karAtuM nathI ? temAM hetu kahe che - yat nAsti | je kAraNathI pazyakane=svataH viditavedyane=zAstranI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u7 yogavivekadvAciMzikA/zloka-19 apekSA vagara potAnI meLe ja vedya evA tatvane jemaNe jANyuM che evA pazyakane, uddeza nathI=sat-asat kartavyatAno Adeza nathI. uddezano artha satu-asat kartavyatAno Adeza kema karyo ? te spaSTa karavA mATe uddezanI vyutpatti batAve che - dirate rUti uddeza:" A vyutpatti pramANe uddezanI kriyA prApta thAya, ane zAstrakAroe yogya jIvone uddezIne satya-asat kartavyatAno Adeza karyo che, te uddeza kriyA che, ane tevo Adeza pazyakane nathI mATe pazyaka evA niSpannayogavALAne zAstrathI yoganuM AdhAra nathI, ema avaya che. pazyakane uddeza nathI, temAM sAkSI ApavA mATe kahe che - thatoDamitimavAre - 'so pAnAmsa natyei tti' 1 ja kAraNathI AcAramAM= AcArAMga sUtramAM "pazyakane uddeza nathI" e pramANe kahevAyuM che. 19I bhAvArtha : zAstrasApekSayoganA anadhikArI gotra yogInu ane niSpannayogInuM svarUpa : gotrayogI - saMsAramAM keTalAka jIvone zAstra dvArA koI upakAra thaI zakato nathI. Ama chatAM tevA jIvo AryabhUmimAM janmelA che teTalA mAtrathI teone gotrayogI kahevAmAM Ave che. AvA gotrayogIonuM citta bhoga taraphanA atyaMta valaNavALuM hoya che. tethI teo zAstranA upadeza mATe ayogya che. zAstra dvArA AvA gotrayogIomAM yoganuM AdhAna karAtuM nathI. AthI upadezako paNa AvA jIvonI ayogyatA joIne zAstravacana dvArA yogamArga batAvavA mATe prayatna karatA nathI. niSpannayogI :- vaLI niSpannayogavALA jIvone paNa zAstra dvArA yoganuM AdhAna karAtuM nathI. niSpannayogavALA eTale sAmarmayoganI prAptithI jeonuM kArya niSpanna thayuM che, te niSpannayogavALA che. AvA niSpannayogavALA jIvo potAnA bodhanA baLathI asaMgaanuSThAnanA pravAhanA sevanathI siddhayogavALA che. tethI AvA jIvomAM zAstra dvArA yoganuM AdhAna karAtuM nathI. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/zloka-19 ahIM prazna thAya ke niSpakSayogavALA paNa yogIo vItarAga sarvajJa thayA nathI, mATe teone vItarAga sarvajJa thavA yogamArga sevavAno bAkI che. tethI te sevavAnI dizAne batAvavA zAstra upakArI thaze. mATe niSpannayogavALAne zAstra dvArA yoganuM AdhAna karAtuM nathI, tema kema kahI zakAya ? tethI graMthakArazrI kahe che - pazyakane uddeza nathI." 68 Azaya e che ke sAmarthyayogavALA yogIone potAne kaI dizAmAM yatna karavo joIe, tevo bodha thaI cUkyo che. tevA jIvone uddezIne zAstra A kartavya che ane A akartavya che, tevo Adeza karatuM nathI; kema ke je jIvone svabhUmikA anusAra zuM kartavya che ane zuM akartavya che, tevo bodha nathI tevA jIvone tevo bodha karAvavA mATe zAstra upayogI che, ane sAmarthyayogavALAne tevo bodha svayaM varte che. tethI svabodhanA baLathI ja teo mohano nAza karavA mATe udyama karI rahyA che. mATe zAstra dvArA teomAM yoganuM AdhAna karAtuM nathI. AnAthI e phalita thayuM ke yogadRSTi graMthamAM gotrayogIne 'bhUmibhavya' kahela che tevA gotrayogI ane niSpannayogI baMne zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. // 19 // zloka-19no sArAMza : -: zAstrasApekSayoganA anadhikArI : gotrayogI malina aMtaHkaraNa hovAne kAraNe zAstrasApekSa yoganA anadhikArI niSpannayogI svayaM tattvane jANela hovAthI zAstrasApekSa yoganA adhikArI * gotrayogIo yogamArga mATe yogyatArUpa koI vizeSatA vagara sAmAnyathI AryadezamAM janmarUpa bhUminI apekSAe yogya che. avataraNikA : zloka-19nI avataraNikAmAM kahela ke zAstrasApekSa yoganuM adhikArIpaNuM ane zAstrasApekSa yoganuM anadhikArIpaNuM : A baMnene AzrayIne yoganA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 yogavivekadvAciMzikA/zloka-20 be bheda kahevAnA abhiprAyathI graMthakArazrI kahe che, tyAM zAstrasApekSa yoganA adhikArI bhedanuM varNana zloka-19mAM karyuM. have zAstrasApekSa yoganA adhikArI bhedanuM varNana batAve che - zloka : kulapravRttacakrANAM zAstrAttattadupakriyA / yogAcAryairvinirdiSTaM tallakSaNamidaM puna: / / 20 / / anvayArtha - yufpravRttivALAM kulayogIone ane pravRtacakrAyogIone zAstrA-zAstrathI tattaDukiyA te te upakriyA-te te yoganI siddhirUpa upakAra, thAya che. punaH=vaLI cothAyaeN=yogAcArya vaDe taktakSARtenuM lakSaNa=kulayogI ane pravRttacayogInuM rUTuM A vakSyamANa vinirvei kahevAyuM che. ll20I zlokArca - kulayogIone ane pravRttacakyogIone zAstrathI te te yoganI siddhirUpa upakAra thAya che. vaLI yogAcArya vaDe kulayogI ane pravRttayajayogInuM lakSaNa AEvakSyamANa kahevAyuM che. lol TIkA : kuleti-kulayoginAM pravRttacakrayoginAM ca zAstrAt-yogatantrAt, sA vicitratvena prasiddhA upakriyA yogasiddhirUpA bhavati / taduktaM yogadRSTisamuccaye - "kulapravRttacakrA ye ta evAsyAdhikAriNaH / thAno na tu sarvekavi tathasidhyAmiAvata:" |09|| (co.. sa./sto. 202) teSAM kulapravRttacakrayoginAM lakSaNaM punaridaM vakSyamANaM yogAcArya: yogapratipAdakaiH sUrimi:, vinim pArA TIkArya : yoninAM ..... mati / kulayogIne ane pravRttacakrogIne zAstrathI= yogataMtrathI=yogane kahenArA zAstrathI, vicitrapaNArUpe prasiddha bhinna bhinna Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chao yogavivekaddhAtrizikA/zloka-20 prakAre prasiddha, yogasiddhirUpa upakriyA-upakAra, thAya che. tadurta yovRSTisamuccaye - te kulayogIne ane pravRttacakrogIne yogane kahenArA zAstrathI upakAra thAya che te, yogadRSTisamuccaya zloka-209mAM kahevAyuM che - pravRtta ..... mAvata:" || "je kula-pravRttacakrAyogIo che, te ja AnA= yogazAstranA, adhikArI che. paraMtu sarva paNa nahi; kema ke te prakAre asiddhi Adino bhAva che." teSAM ..... virnirdiSTam teonuM kula-pravRttacayogIonuM, vaLI A= vasthamANa lakSaNa yogAcArya vaDe yogapratipAdaka evA sUri vaDe, kahevAyuM che. li20I. bhAvArtha :zAstrasApekSa yoganA adhikArI kulayogI ane pravRttacayogInuM svarUpa: zAstrasApekSa yogagraMthanA adhikArI koNa che? te batAvavAnuM prastuta zlokamAM prAraMbha karela che. tethI je jIvone zAstrane avalaMbIne yogamArgano upakAra thAya tevA yogIone ahIM grahaNa karela che ane tevA yogIo eTale kulayogI ane pravRttacakrayogI. kulayogI ane pravRttacayogIne yogazAstrathI yoganI siddhirUpa upakAra thAya che, paraMtu te upakAra badhAne samAna thato nathI, je je prakAranI yogyatA kulayogI ke pravRttacayogImAM che, te te prakAre upakAra thAya che. tethI TIkAmAM kahyuM ke vicitrapaNArUpe prasiddha evo yogasiddhirUpa upakAra thAya che. AnAthI e prApta thAya ke yogamArgano upakAra aneka prakArano che. keTalAka jIvone yogazAstranA zravaNathI rUcimAtramAM atizayatA thAya che, to keTalAka jIvone rUci anusAra yatna karavA mATe vIrya ullasita thAya che, tema keTalAka jIvone yogazAstranA zravaNathI sAmAnya vIrya ullasita thAya che, to keTalAka yogIne mahAvIrya paNa ullasita thAya che. tethI jIvanI bhUmikA pramANe upakAra thAya che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 yogavivekadvAciMzikA/zloka-21 vaLI zAstrasApekSa yoganA adhikArI kulayogI ane pravRttacakrayogInuM lakSaNa yogAcArya vaDe A pramANe batAvAyuM che, je svayaM graMthakArazrI AgaLa batAve che. rabA avataraNikA : zAstrasApekSa yoganA adhikArI kulayogI ane pravRttacakrayogI che, ema zloka-20mAM batAvyuM. have kulayogI ane pravRttacakrAyogInuM lakSaNa graMthakArazrI batAve che - zloka : ye yoginAM kule jAtAstaddharmAnugatAzca ye / kulayogina ucyante gotravanto'pi nApare / / 21 / / anvayArtha : ce=jeo yoninAM yogIonA kuLamAM nAtA =janmelA che tarmAnuAtAzca=ane jeo temanA=yogIonA dharmane anusaranArA che, yuyonina uccatte teo kulayogI kahevAya che. travantoDa upare ra=gotravALA paNa bIjA nathI kulayogI nathI. 21 zlokArca - jeo yogIonA kuLamAM janmelA che ane jeo yogIonA dharmane anusaranArA che, teo kuLayogI kahevAya che. gobavALA paNa bIjA nathI kulayogI nathI. [21] TIkA : ya iti - ye yoginAM kule jAtA-labdhajanmAnaH, taddharmAnugatAzca=yogidharmAnusaraNavantazca, ye prakRtyA'nye'pi, kulayogina ucyante dravyato bhAvatazca, gotravanto'pi sAmAnyena karmabhUmibhavyA api, nApare kulayogina iti / / 21 / / TIkArca - 2 nanAM ... rUtti || jeo yogInA kuLamAM janmelA che=prApta Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-21 janmavALA che ane jeo prakRtithI anya paNa temanA dharmane anusaranArA che yogIonA dharmane anusaranArA che, teo dravyathI ane bhAvathI kuLayogI kahevAya che=yogIkuLamAM janmelA dravyathI kulayogI kahevAya che ane anya paNa arthAt yogIkuLamAM nahIM janmelo paNa prakRtithI yogIdharmane anusaranArA bhAvathI kulayogI kahevAya che. gotravALA paNa bIjA=sAmAnyathI karmabhUmibhavya paNa bIjA yogamArgane anukULa evI AryadezanI bhUmimAM janmelA paNa bIjA arthAt jeo yogInA kuLamAM janmyA nathI ane yogItA dharmane anusaranArA nathI evA bIjA kulayogI nathI. ti' zabda kathananI samAptisUcaka che. 21 pratyAgaceDapi - ahIM 'kavi" thI e samuccaya thAya che ke yogIkuLamAM janmelA to yogInA dharmane anusaranArA hoya to bhAvathI kulayogI che, paraMtu anya paNa= yogIkuLamAM nahIM janmelA paNa prakRtithI yogInA dharmane anusaranArA hoya to bhAvathI kulayogI che. bhAvArtha : zAstrasApekSa yoga jemanAmAM utpanna thaI zake tevA jIvo zAstrasApekSa yoganA adhikArI che, ane zAstrasApekSa yoganA adhikArI kulayogI ane pravRttacayogI che, tema zloka-20mAM batAvyuM. have temAM prathama kulayogInuM svarUpa batAve che - kula yogInuM svarUpa - je jIvo yogInA kulamAM janmelA che, teo dravyathI kulayogI che. tevA jIvone zAstrathI upakAra thavAnI saMbhAvanA che, tethI teone yoganA adhikArI tarIke svIkAryA che. vaLI jeo yogInA kuLamAM janmelA nathI, evA anya paNa prakRtithI yogInA dharmane anusaranArA che, teo bhAvathI kulayogI che, ane teone paNa zAstrathI upakAra thaI zake che, kema ke yogamArgane anusaranArA jIvone zAstra sAMbhaLavA maLe to vizeSa prakAranA yogamArganI prApti thAya che. tethI bhAvathI kulayogI paNa zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. gotrayogI :- vaLI jeo yogInA kuLamAM janmelA nathI ane yogIdharmane Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-22 73 anusaratA nathI, paraMtu AryabhUmimAM janmelA che, tethI karmabhUminI apekSAe sAmAnyathI teo yogya che, tevA jIvo paNa kulayogI nathI, paraMtu gotrayogI che. teo kulayogI nahi hovAthI zAstrathI thatA upakAra mATe yogya nathI. 21 avataraNikA - bhAvathI kulayogIonuM vizeSa svarUpa graMthakArazrI batAve che - bloka : sarvatrAdveSiNazcaite gurudevadvijapriyAH / dayAlavo vinItAzca bodhavanto jitendriyA: / / 22 / / anvayArtha: ca=ane sarvatraSiA :=sarvatra advaiSavALA=sarva darzananA yogamArgamAM advaiSavALA vanapriyA =guru, deva ane dvija che priya jemane evA DhAnavo-dayALu vinItAzva=vinIta ghoghavantotraMbodhavALA nikriyA:= jitendriya evA tai=AebhAvathI kulayogIo che. rA zlokArtha : ane sarvatra advaiSavALA, guru, deva ane dvija jemane priya che evA, dayALu, vinIta, bodhavALA ane jitendriya evA bhAvathI kulayogIo che. rA . - sarvatrApAzva ahIM kAra che te pUrvazlokanA kathana sAthe samuccayArthe che. TIkA - sarvatreti-ete ca tathAvidhAgrahAbhAvena sarvatrAdveSiNaH, tathA dharmaprabhAvAdyathAsvAcAraM gurvAdipriyAH, tathA prakRtyA kliSTapApAbhAvena dayAlavaH, vinItAzca kuzalAnubandhibhavyatayA, bodhavanto granthibhedena, jitendriyAzcAritrabhAvena / / 22 / / TIkArca - ..caritramAvena Iii ane A=bhAvathI kulayogI, tevA prakAranA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 yogavivekadvAciMzikA/zloka-22 AgrahanA abhAvavALA hovAne kAraNe koIpaNa darzanamAM rahelA hoya topaNa yogamArgane sparzanArI yuktiyukta evI vAto atyadarzananI che eTalA mAtrathI tenA pratye dveSa utpanna karAve tevA Agrahano abhAva hovAne kAraNe, sarvatra yogamArgane sparzanArA sarva kathanamAM, aSavALA; ane dharmanA prabhAvane kAraNe=dharma sevavAnI vRtti hovAne kAraNe, potAnA AcAra pramANe guru Adi priya che jemane tevA che; ane kliSTa pApano abhAva hovAne kAraNe prakRtithI dayALu che; ane kuzalAnubaMdhI bhavyapaNuM hovAne kAraNe-kuzalanI paraMparA prApta kare evI yogyatA hovAne kAraNe, vinayavALA che; ane graMthibheda thayelo hovAne kAraNe bodhavALA, ane cAritrano bhAva hovAne kAraNe jitendriya che. 22aa. bhAvArtha:bhAvathI kulayogInuM svarUpa - (1) sarvatra aSayukta :- bhAvathI kulayogIne koIpaNa darzananI yogamArgane sparzanArI yuktiyukta vAta sAMbhaLavA maLe to te sAMbhaLavA pratye abhimukha thavAmAM pratibaMdhaka evo svadarzanano Agraha hoto nathI. tethI bhAvathI kuyogI sarva darzananI yogamArganI yuktiyukta vAta sAMbhaLavA pratye aSavALA hoya che. (2) guru-deva-dvijapriya - bhAvathI kulayogI yogIkuLanA dharmanuM AcaranArA hovAthI teonA cittamAM vartatA dharmabhAvanA prabhAvane kAraNe potAnA AcAra pramANe guru, deva ane vidyAnA vyAsaMgavALA brAhmaNo temane priya hoya che. (3) dayALu :- kliSTa pApano abhAva hovAne kAraNe bhAvathI kulayogI prakRtithI dayALu hoya che. AnAthI e prApta thAya ke saMsAranI pravRtti karAve ane saMsAramAM pratikULatA vagere prApta thAya tevI pApaprakRti teone hoI zake, paraMtu krUratA Adi bhAvo utpanna karAve tevI pApaprakRtino teone abhAva che, tethI teo dayALu hoya che. (4) vinIta :- kuzaLanI paraMparA prApta thAya tevI yogyatA hovAne kAraNe bhAvathI kulayogI sarvatra ucita vinaya karanArA hoya che. AthI teonA ucita Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chapa yogavivekadvAciMzikA/bloka-23 vinayane kAraNe yogIo pAsethI viziSTa yogamArganI prApti teone thAya che, tenAthI kuzaLanI paraMparA pragaTe che. (5) bodhayukta :- bhAvathI kulayogI tattvanA tIvra arthe hoya che, ane atyaMta madhyasthatApUrvaka tattvAtattvano vibhAga karIne tattvane pAmelA hoya che. tethI AvA jIvone graMthibheda thayelo hovAthI sUkSma tattvamArgano bodha hoya che. (6) jitendriya :- bhAvathI kulayogI yogIdharmane anusaranArA hoya che, tethI Indriyo upara ati saMyamavALA hoya che; kema ke temanuM cAritramohanIya karma atyaMta zithila thayeluM che athavA kSayopazamabhAvane pAmyuM che. tethI bhAvathI kulayogI jitendriya hoya che. AvA prakAranA kulayogIone zAstrathI upakAra thAya che, ema zloka-19 sAthe saMbaMdha che. maracA avataraNikA :zAstrasApekSa yoganA adhikArI kulayogI ane pravRttacayogI che, ema zloka-20mAM batAvyuM. tyArapachI kulayogInuM svarUpa zloka-21 ane 22mAM batAvyuM. have pravRttacakrayogInuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka - pravRttacakrAstu punaryamadvayasamAzrayAH / zeSadvayArthino'tyantaM zuzrUSAdiguNAnvitAH / / 23 / / anvayArtha : punarNamayasamAyA =vaLI yamadrayanA AzrayavALA=IcchAyama ane pravRttiyamanA AzrayavALA satyanta zeSayarthano zeSa yamadvayatA atyaMta arthI-sthirathama ane siddhiyamanA atyaMta arthI guNavinditA =zuzruSAdi guNathI yukta evA pravRttithA =pravRttacakrAyogIo che. 23 zlokArdha :vaLI IcchAyama ane pravRttiyamanA AzrayavALA, sthirayama ane Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 yogavivekadvAciMzikA/zloka-23 siddhiyamanA atyaMta arthI ane zuzruSAdi guNathI yukta evA pravRttacakayogI che. ll23II. * zlokamAM kahela 'tu' zabda pAdapUrti mATe che. TIkA - pravRttacakrAstviti-pravRttacakrAstu punaH yamadvayasya icchAyamapravRttiyamalakSaNasya, samAzrayA-AdhArIbhUtAH, zeSadvayArthinaH sthirayamasiddhiyamadvayArthina: atyantaM sadupAyapravRttyA, zuzrUSAdayo guNAH zuzrUSAzravaNagrahaNadhAraNavijJAnohApoha (tattvAbhiniveza) lakSaNAstairanvitAH yuktAH / / 23 / / TIkArya : pravRttivA ... yuvattA: || vaLI pravRttacakrAyogI yamadbhayatA=IcchAyama ane pravRttimasvarUpa yamadrayanA AzrayavALA che=AdhArabhUta che, ane sAcA upAyamAM pravRtti hovAne kAraNe zeSaDhayanA atyaMta arthI cheHsthirayama ane siddhiyama e benA atyaMta arthI che. vaLI zuzruSAdi ATha guNo zuzraSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNa, vijJAna, Uha, apoha ane tattvAbhinivezarUpa buddhinA ATha guNothI avitayukta che. 23 * TIkAmAM zazrapAzravapradaUdhAravijJAnadipada ..... pachI tattvamaniveza zabda yogadRSTi zloka-212nI TIkAmAM che, te mujaba hovuM joIe. bhAvArtha - zAstrasApekSa yoganA adhikArI pravRttacayogInuM svarUpa - (1) IcchAyama ane pravRttiyamane sevanArA, sthirayama ane siddhiyamanA atyaMta arthI : IcchAyama, pravRttiyama, sthirayama ane siddhiyama e cAra prakAranA yamamAMthI pravRttacayogI IcchAyamane sevI cUkelA che ane pravRttimane sevanArA hoya che. jyAM sudhI paripUrNa yamanI pravRtti na thaI zake tyAM sudhI pAMca prakAranA ahiMsAdi yamomAM jeo yatna karatA hoya te IcchAyamavALA che, ane teo Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 yogavivekadvAtriMzikA/zloka-24 zAstrAnusA2I pAMca prakAranA yamonuM samyak pAlana karanArA bane che tyAre pravRttiyamavALA thAya che ane pravRttiyamavALA yogIo pravRttacakrayogI kahevAya che. AvA prakAranA pravRttacakrayogIo sthirayama ane siddhiyamanA atyaMta arthA hoya che. AthI pote je yama sevI rahyA che, tene samyag sthira karavA mATe je ucita upAyo che, temAM pravRtti kare che, tethI nakkI thAya che ke pravRttacayogIo IcchAyama ke pravRttiyamane sevanArA hoya che ane sthirayama ane siddhiyamanA atyaMta arthI hoya che. (2) zuzruSAdi guNothI yukta : pravRttacakrayogIo sadupAyamAM pravRtti karI rahyA che. AthI teo sadupAyanI samyak prAptinA ananya upAyabhUta evA zuzruSAdi ATha guNone dhAraNa karanArA hoya che. tethI ucita sthAnethI tattvane sAMbhaLIne samyagdbodha karIne tattvano abhiniveza kare che, tattvanA atyaMta abhinivezathI tattvanI prAptinA sadupAyamAM pravRtti kare che ane te pravRtti dvArA krame karIne avazya sthirayama ane siddhiyamane prApta karaze. AvA prakAranA pravRttacakrayogIone zAstrathI te te prakArano bodha thavA dvArA upakAra thAya che, tethI pravRttacakrayogI zAstrasApekSa yoganA adhikArI che. II233 // avataraNikA : zAstrasApekSa yoganA adhikArI phulayogI ane pravRttacakrayogI che, ema zloka-20mAM kahyuM ane kulayogI ane pravRttacakrayogInuM svarUpa zloka-21 thI 23 sudhI batAvyuM. have zAstrasApekSa yoganA adhikArI evA paNa jIvono kulayogI ane pravRttacakrayogImAM samuccaya na thayo hoya, tevA keTalAka jIvo Adya avaMcakayoganI prAptithI zAstrasApekSa yoganA adhikArI che, te batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che zloka H AdyAvaJcakayogAptyA tadanyadvayalAbhinaH / ete'dhikAriNo yogaprayogasyeti tadvida: / / 24 / / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 yogavivekadvAciMzikA/zloka-24 anvayArtha : udyAvizvocA-Adya avaMcakayoganI prAptithI tadracayitnamanaH= tenAthI acaMdvayanA lAbhavALA=Adya avaMcakathI avya evA kriyAvaMcaka ane phalAvaMcakano jemane lAbha thavAno che tevA, tteAyogAvaMcaka jIvo vo prayAstha=yogaprayoganA=adhikRta yogavyApAranA dharino= adhikArIo che, rUti taddhiA e pramANe tenA jANanArAo-yoganA jANanArAo kahe che. rA. zlokArtha : AdhaavaMcakyoganI prAptithI Adha avaMyasthI anya evA kyiAvaMyaka ane phalAvaMcakano jemane lAbha thavAno che tevA yogAvaMcaka jIvo yoprayoganA adhikArIo che, e pramANe yoganA jANanArAo kahe che. ra4ll TIkA : Adyeti-AdyAvaJcakayogasya yogAvaJcakayogasya, AptyA prAptyA hetubhUtayA, tadanyadvayalAbhina: kriyAvaJcakaphalAvaJcakayogalAbhavantaH, tadavandhyabhavyatayA tattvatasteSAM tallAbhavattvAt, ete'dhikAriNaH, yogaprayogasya-adhikRtayogavyApArasya, ityevaM tadvido yogavidaH, abhidadhati / / 24 / / TIkArca - sAvaceve ..... samadrathati IT tadavyadvayanA lAbhavALA=kriyAvaMcaka ane phalAvaMcakayoganA lAbhavALA, AyogAvaMcaka jIvo, hetubhUta evI= kAraNabhUta evI=yoganA adhikArI thavAmAM kAraNabhUta evI, Adya avaMcakayoganI prAptithI yogaprayoganA=adhikRta yogavyApAratA, adhikArI che=upadeza ApavA yogya che. e pramANe tenA jANanArAo yoganA jANanArAo, kahe che. ahIM TIkAmAM kahyuM ke kriyAvaMcaka ane phalAvaMcakayoganA lAbhavALA yogAvaMcaka jIvo yogaprayoganA adhikArI che. tyAM prazna thAya ke jemane haju Adya avaMcakayoga Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/bloka-24 79 prApta thayo che ane kriyAvaMcaka ane phalAvaMcakyoga prApta thayA nathI, chatAM te anya avaMcakayoganA lAbhavALA che=kriyAvaMcaka ane phalAvaMcakayoganA lAbhavALA che, tema kema kahyuM ? temAM graMthakA2zrI hetu kahe che tadavandhya tajJAmavattvAt / tenuM avaMdhyabhavyapaNuM hovAthI--kriyAyaMcaka ane lAvaMcakanuM avaMdhyayogyapaNuM hovAthI, tattvathI teone=Adya avaMcakayogavALAne, tenA lAbhavALApaNuM=kriyAocakayogatA ane phalAvaMcakayoganA lAbhavALApaNuM che. / 24 / / bhAvArtha : ***** zAstrasApekSa yoganA adhikArI evA yogAvaMcaka yogavALA yogInuM svarUpa : keTalAka jIvo yogInA kuLamAM janmyA nathI ane yogIonA AcAra paNa pALatA nathI, tethI dravyathI ke bhAvathI kulayogInuM lakSaNa temanAmAM nathI. vaLI pravRttacakrayogInI jema teo yogamArgamAM pravRtta paNa nathI. tethI zAstrathI upakAra yogya adhikArI jIvo kulayogI ane pravRttacakrayogIne svIkArIe to tevA jIvono zAstrathI upakArayogya jIvomAM saMgraha thAya nahi. Ama chatAM tevA jIvomAMthI keTalAka jIvone Agha avaMcakayoganI prApti thayelI hoya che, ane anya be avaMcakayoganA lAbhane prApta ka2vAnI avaMdhyayogyatAne paNa teo dhAraNa karanArA hoya che. tethI AvA jIvone zAstrathI upakAra thaI zake tema che. mATe temano saMgraha karavA mATe ahIM kahyuM ke Agha avaMcakayoganI prAptine kAraNe=yogAvaMcakayoganI prAptine kAraNe, tenAthI anyakrayanA lAbhavALA= kriyAvaMcakyoganA ane phalAvaMcakayoganA lAbhavALA avaMcakayogIo yogaprayoganA adhikArI che. AnAthI e prApta thAya ke kulayogI ane pravRttacakrayogI to Adya avaMcakayogavALA che ane anya be avaMcakayoga=kriyApaMcakayoga ane phalAvaMcakayogane prApta kare tevA paNa che; keTalAka anya vaLI kriyAvaMcakayoga ane phalAvaMcakayogane paNa pAmelA che; paraMtu te baMnethI anya evA cilAtIputra Adi jevA keTalAka jIvo yogIkuLamAM janmyA paNa nathI ane yogInA AcAro pALatA paNa nathI; Ama chatAM guNavAna yogIne joIne karmanI laghutAne kA2Ne guNavAna Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 yogavivekaddhAtrizikA/bloka-24 pratye bahumAna dharAve tevA che. tevA jIvomAM yogAvaMcakarUpa Adya avaMcakayoganI prApti che, tethI AvA jIvone yogIne joIne temanA pratye bahumAnabhAva thAya che, ane yogInA saMparkathI teone kriyAvaMcakayoganI ane phalAvaMcakayoganI prApti thAya tema che. tevA jIvo paNa yogamArganA upadezanA adhikArI che, mATe zAstrasApekSa yoganA adhikArI che, e pramANe yoganA jANanArAo kahe che. 24 zloka-24no sArAMza - -: zAstrasApekSayoganA adhikArI : kulayogI pravRttacakrayogI Adya avaMcakayogI dravyathI bhAvathI IcchAyamane sevI kulayogI ane cUkelA, pravRttiyamane pravRttayogInuM yogInA yogIkuLamAM sevanArA ane sthirayama lakSaNa jemAM na ghaTatuM kuLamAM janmelA ke nahi ane siddhiyamanA arthI. hoya tevA, janmelA janmelA paraMtu yogAvaMcakyoganI yogInA AcArane prAptivALA. anusaranArA. avataraNikA - zloka-23mAM pravRttacayogInuM svarUpa batAvatAM kahyuM ke pravRttacakrayogI IcchAyamane sevI cUkelA che ane pravRttimane sevanArA hoya che ane sthirayama ane siddhiyamasvarUpa zeSa be yamanA arthI hoya che; ane zloka24mAM yogaprayoganA adhikArInuM svarUpa batAvatAM kahyuM ke A avaMcakayoganI prAptivALA ane kriyAvaMcakayoga ane phalAvaMcakayoganA lAbhavALA yogaprayoganA adhikArI che. tethI cAra prakAranA yamo ane tenuM svarUpa tathA avaMcakatrayanuM svarUpa batAvavA arthe graMthakArazrI kahe che - WWW.jainelibrary.org Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekaddhAtrizikA/bloka-25 zloka : yamAzcaturvidhA icchApravRttisthairyasiddhyaH / yogakriyAphalAkhyaM ca smaryate'vaJcakatrayam / / 25 / / anvayArtha: succha pravRttisthasiddhayaH=IcchA, pravRtti, vairya ane siddhirUpa thanAzvaturvadhA= yamo cAra prakAranA che; yoDhiyAnAthiM ca=ane yoga, kriyA ane phala nAmanA avazvayam artha-avaMcakatraya saMbhaLAya che. rapA zlokArca - IcchA, pravRtti, svairya ane siddhirU5 yamo cAra prakAranA che; ane yoga, kyiA ane phaLa nAmanA avaMcaka traNa saMbhaLAya che. ripo TIkA - __yamA iti-yamAzcaturvidhA icchAyamAH, pravRttiyamAH, sthirayamA:, siddhiyamAzca / avaJcakatrayaM ca yogakriyAphalAkhyaM zrUyate yogAvaJcakaH kriyAvaJcaka: phalAvaJcaka TIkArya - yamA: .... rUti | yama cAra prakAranA che - (1) IcchA mo=ahiMsAdi pAMca yamo IcchArUpa, (2) pravRttiyamo ahiMsAdi pAMca yamo pravRttirUpa, (3) sthiyamo=ahiMsAdi pAMca yamo sthiratArUpa, (4) siddhiyamo=ahiMsAdi pAMca yamo siddhirUpa. yoga, kriyA ane phaLa nAmanA avaMcakatraya saMbhaLAya che, ane te traNa nAmo spaSTa kare che ? (1) yogAvaMcaka, (2) kriyAvaMcaka ane (3) phalAvaMcakarUpa traNa avaMcaka yogo che. tti' zabda TIkAnI samAptisUcaka che. rapA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 yogavivekaddhAtrizikA/zloka-26 bhAvArthaIcchAdi cAra yamono adhyAtmAdiyoga sAthe saMbaMdha - adhyAtmAdi pAMca yogomAMthI prathama adhyAtmayoga pragaTe che, tyArapachI bhAvanAyoga pragaTe che, tyArapachI dhyAnayoga pragaTe che ane dhyAnayogathI samatAyoga Ave che. te sarva bhUmikAomAM kramasara IcchAdi cAra yamo hoya che ane jyAre vRttisaMkSaya nAmano pAMcamo yoga Ave che tyAre yogIne kevalajJAna thAya che, te vakhate pAMca mahAvratorUpa yamo kSAyikabhAvanA prApta thAya che ane 10mA guNasthAnaka sudhI te pAMca mahAvrato kSayopazamabhAvavALA hoya che ane pAMca mahAvrato taratamatAnI bhUmikAthI IcchAdi cAra yamomAM vibhakta che. ripo. avataraNikA: zloka-25mAM cAra prakAranA yamo ane traNa prakAranA avaMcakayogo uddezamAtrathI batAvyA. have temanA svarUpano nirdeza kramasara zloka-26 thI 31mAM graMthakArazrI batAve che - zloka : icchAyamo yameSvicchA yutA tadvatkathAmudA / sa pravRttiyamo yattatpAlanaM zamasaMyutam / / 26 / / anvayArtha:tathAbhuvAtavAnanIyamavALAnI, kathAthI thayelI prItithI yuvA-yukta evI carthacchA=yamomAM IcchA chAyAmAM IcchAyama che. ca=je zamasaMyutazamasaMyuta taspAnanaMteonuM pAlana yamonuM pAlana, sakate pravRttima=pravRttima che. 26 zlokArtha : tadvAnanI=mavALAnI, kathAthI thayelI prItithI yukta evI yamomAM IcchA te IcchAyama che. je zamasaMyuta teonuMyamonuM pAlana, te pravRttima che. |rA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadrAviMzikAzloka-26 TIkAH iccheti-tadvatAM yamavatA, kathAto yA mut=prItistayA yutA-sahitA, yameSvicchA icchAyama ucyate / yatteSAM yamAnAM, pAlanaM zamasaMyutam-upazamAnvitaM, sa pravRttiyamA, tatpAlanaM cAtrAvikalamabhipretaM, tena na kAlAdivikalatatpAlanakSaNe icchAyame'tivyAptiH, na ca so'pi pravRttiyama eva, kevalaM tathAvidhasAdhuceSTayA pradhAna icchAyama eva, tAttvikapakSapAtasyApi dravyakriyAtizAyitvAt / taduktam - "tAttvikaH pakSapAtazca bhAvazUnyA ca yA kriyA / nayorantara zeyaM mAnuvidyotayariva| (co. . sa./zno. 223) saMvignapAkSikasya pravRttacakratvAnurodhe tu pravRttiyama evAyaM tasya zAstrayogAniyatatvAditi nayabhedena bhAvanIyam / / 26 / / TIkArca - tatAM ..... pravRttima:, taddAnanIyamavALAnI, kathAthI thayelI je mutra prIti, tethI yukta=sahita, yamomAM IcchA, IcchAyama kahevAya che. zamasaMyuta=upazamathI avita je temanuM yamonuM, pAlata te pravRttiyama che. pUrvamAM pravRttiyamanuM lakSaNa karyuM. te lakSaNa viziSTa IcchAyamamAM ativyApta thAya che. tenA nivAraNa mATe lakSaNamAM pariSkAra batAvIne te lakSaNa pravRttiyamamAM che ane viziSTa IcchoyamamAM ativyApta nathI, te graMthakArazrI batAve che -- tatpattine ...... tivyakti, ane ahIM pravRttiyamamAM, temanuM pAlanayamonuM pAlana, avikala abhipreta che=zAstravidhinI truTi vagaranuM abhipreta che. te kAraNathI=pravRttiyamamAM yamonuM pAlana avikala abhipreta che te kAraNathI, kAlAdithI vikala evA tenA=yamonA, pAlanakSaNavALA IcchAyamamAM ativyApti nathI IcchAmamAM pravRttiyamanA lakSaNanI ativyApti nathI. ahIM koI kahe ke pUrvamAM pravRttiyamanA lakSaNano pariSkAra karyo te karavAnI jarUra nathI; kema ke kAlAdithI vikala paNa yamonuM sevana pravRttiyama ja che, to tenuM nirAkaraNa karavA arthe graMthakArazrI kahe che -- na ..... rUchAyama rva, ane te paNa=kAlAdithI vikala evuM yamonuM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 yogavivekadvAciMzikA/zloka-26 pAlana paNa, pravRttiyama ja che ema na kahevuM. kevala tathAvidhisuMdara ceSTAnA kAraNe zamasaMyuta evA yamanA pAlananI suMdara ceSTAne kAraNe, pradhAna IcchAyama ja che. ahIM prazna thAya ke zamasaMyuta kAlAdipikala yamanA pAlanane pradhAna IcchAyama kema kahyo ? temAM graMthakArazrI hetu kahe che - tAttvi ..... tizayitvAn ! tAtvika pakSapAtanuM paNa dravyakriyAothI atizAyIpaNuM che. tAttvika pakSapAtanuM dravyakriyAothI atizAyIpaNuM che, temAM sAkSI Ape che - tavaktam - teetAtvika pakSapAtanuM dravyakriyAthI atizAyIpaNuM che ke, kaheluM che=yogadaSTi graMtha zloka-223mAM kaheluM che. "tattva: _..... vadyotayariva" || "tAtvika pakSapAta ane bhAvazUnya je kriyA, A benuM sUrya ane khajuAnI jema aMtara jANavuM." pUrvamAM kahyuM ke pravRttiyamamAM zAstrAnusArI avikala yamonuM pAlana abhipreta che, mATe IcchAyamamAM ativyApti Avaze nahi. tyAM prazna thAya ke zAstramAM saMvignapAkSikane pravRttacakrayogI kahelA che ane pravRttacakayogIne pravRttiyama ja hoya che. vaLI saMvignapAkSikanuM cAritranuM pAlana avikala nathI. tethI zAstranA vikala pAlanamAM paNa pravRttimaya svIkAravo joIe, ane tema svIkArIe to pravRttiyamamAM avikala pAlana abhipreta che te kathanano virodha Ave. tenA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI kahe che - savina ... bhAvanIyam || vaLI saMvigsapAkSikanA pravRttacakrapaNAnA anurodhamAM=pravRttacakravarUpe svIkAramAM, A=kAlAdithI vikala evuM yamanuM pAlana, pravRttiyama ja che; kema ke tenuM pravRttiyamanuM, zAstrayoga sAthe aniyatapaNuM che, e pramANe nayabhedathI bhAvana karavuM. 26 bhAvArtha : (1) IcchAyamanuM svarUpa :- je jIvone IcchAyamavALA yogIonI kathAmAM prIti thAya che ane te prItithI sahita yamanA pAlananI IcchA varte che ane Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAtriMzikA/mloka-26 85 svazakti anusAra IcchAyamamAM yatna kare che, Ama chatAM zAstravidhi mujaba avikala pAlana thatuM nathI, tevA yogIonA yamanuM sevana IcchAyama che. (2) pravRttiyamanuM svarUpa :- je yogIo zamapariNAmathI yukta che ane zamapariNAmathI yukta hovAne kAraNe anuSThAnanA prAraMbhathI mAMDIne aMta sudhI zAstrAnusArI samyak pAlana karI zake che, tevA yogIonuM yamanuM pAlana pravRttiyama che. je pravRtticakrayogI pravRttiyamavALA thayA, tenI pUrve kAlAdithI vikala yamanuM pAlana upazama anvita karatA hatA. Ama chatAM kAlAdithI vikala yamanA pAlananI kSaNamAM te yogI IcchAyamavALA hatA, paraMtu pravRttiyamavALA na hatA. ane pravRttiyamanA lakSaNamAM zAstravidhithI avikala zamasAra yamanuM pAlana pravRttiyama che ema kahyuM, tethI temanA IcchAyamanA pAlanamAM pravRttiyamanA lakSaNanI ativyApti thaze nahi. ahIM koI kahe ke pravRttacakrayogI pravRttacakra banyA te pUrvenA temanA kAlAdithI vikala chatAM upazama anvita yamanA pAlanakSaNavALA yamane IcchAyama na mAnIe, ane pravRttiyama mAnIe to zuM vAMdho che ? tethI graMthakArazrI kahe che -- kAlAdithI vikala yamonA pAlanakSaNavALo upazama anvita yama pravRttiyama ja nathI, kevala pravRttiyamanuM kAraNa bane tevI suMdara ceSTA hovAne kAraNe pradhAna IcchAyama ja che. ahIM prazna thAya ke kAlAdithI vikala upazama anvita yamanA pAlanane pradhAna IcchAyama che, ema kema kahyuM ? tethI graMthakArazrI kahe che tAttvika pakSapAtanuM paNa dravyakriyAthI atizayapaNuM che. tethI jeo mAtra dravyakriyA kare che, teomAM je zubhabhAva che, tenA karatAM dravyakriyA nahi karanArA chatAM tAttvika kriyAnA pakSapAtI jIvomAM vartato tAttvika pakSapAta zreSTha che; ane je jIvo paripUrNa vidhizuddha kriyA karavAnA pakSapAtarUpa tAttvika kriyAnA pakSapAtavALA che, ane kAMIka truTita paNa IcchAyamane sevI rahyA che, teonuM IcchAyamanuM sevana tAttvika pakSapAtarahita yamanA sevanavALA karatAM pradhAna IcchAyamanA sevanarUpa che; ane vidhizuddha karavAnA pakSapAta vagaranA jIvo je yamonuM sevana kare che, te yonuM sevana dravyakriyAmAtrarUpa che, tethI kAlAdithI vikala paraMtu tAttvika pakSapAtayukta evA yamonuM pAlana pravRttiyama nathI, paraMtu pradhAna IcchAyama che. -- Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 yogavivekadvAciMzikA/zloka-26 ahIM prazna thAya ke zAstramAM saMvignapAkSikane keTalAka AcAryo pravRttacakrayogI kahe che. tethI saMvignapAkSikane pravRttacayogI svIkArIe to tenA yamonA sevanane pravRttiyama ja kahevo paDe; kema ke pravRttacayogI IcchAyamane sevI cUkelA che ane pravRttimane sevanArA che. tethI saMvignapAkSikane pravRttacakra svIkAranAranA mata pramANe saMvignapAkSikanI yamanA sevananI AcaraNAne pravRttiyamarUpe mAnavI paDe; ane saMvignapAkSikanI yamanI AcaraNA zAstranA sarva aMgothI avikala nathI. tethI temanA pravRttiyamane zAstranA avikala pAlanarUpe svIkArI zakAya nahi. tenA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che - je AcAryo saMvignapAkSikane pravRttacakyogI kahe che, temanA matAnusAra kAlAdithI vikala yamanuM pAlana paNa pravRttiyama ja che, ane te mata pramANe pravRttiyamanuM zAstrayoga sAthe niyata nathI, paraMtu aniyata che, e pramANe artha prApta thAya che; arthAt pravRttiyamavALA keTalAka yogIo zAstrayoga pramANe pravRttiyamanuM pAlana karanArA hoya che, ane keTalAka yogIo zAstrAnusArI pAlana karavAnI balavAna IcchAvALA hovA chatAM kAMIka truTita zAstrAnusArI pAlana kare che, teone paNa pravRttiyama che. vaLI pUrvamAM kAlAdi vikala paNa zamasAra yamanA pAlanane pradhAna IcchAyama kahyo ane anya AcAryo saMvignapAkSikanA zamasAra yamanA pAlanane pravRttima svIkAre che, ema je graMthakArazrIe kahyuM te kathananuM na bhedathI bhAvana karavuM. AnAthI e phalita thAya che ke eka naya pramANe zAstrayoganI sAthe niyata yoga hoya te pravRttiyama che. tethI zAstrAnusArI zamasAra avikala yamanA pAlanane pravRttiyama kahI zakAya, anyane nahi; ane bIjA nayathI zAstrAnusArI zamasAra avikala yamonuM pAlana hoya to te pravRttiyama ja che, paraMtu zAstrAnusArI pAlananI balavAna IcchAvALA chatAM kAMIka truTithI zAstrAnusArI yamanI pravRtti kare che, tevA yogIonuM truTita paNa zamasAra yamanuM pAlana pravRttiyama ja che. paraphA avataraNikA : zloka-26mAM IcchAyama ane pravRttiyamanuM svarUpa batAvyuM. have sthirayamanuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekadvAciMzikA/zloka-27 zloka - satkSayopazamotkarSAdaticArAdicintayA / rahitA yamasevA tu tRtIyo yama ucyate / / 27 / / anvayArtha: satsovazano -sat kSayopazamanA utkarSathI=viziSTa kSayopazamanA utkarSathI tivAravicintaya ditA=aticArAdi ciMtAthI rahita camasevAyamanI sevA yamanuM sevana, tuvaLI tRtIyo yama ucyate-trIjo yama=sthirayama kahevAya che. ra7mA zlokArtha : sat kSayopazamanA utkarSathI aticArAdi ciMtAthI rahita yamanuM sevana, vaLI sthirayama kahevAya che. ra7A TIkA - saditi-sato-viziSTasya kSayopazamasyotkarSAda-udrekAd, aticArAdInAM cintayA rahitA, tadabhAvasyaiva vinizcayAt, yamasevA tu tRtIyo yamaH sthirayamaH, 3vyakti sArI TIkArya : sato . 3bate IT sat kSayopazamanA=viziSTa kSayopazamanA utkarSathI udrakathI, aticArAdinI ciMtAthI rahita yamanuM sevana, trIjo yama=sthira yama, kahevAya che. ahIM prazna thAya ke trIjA yamamAM aticArAdinI ciMtA kema nathI ? tethI kahe che - aticAranA abhAvano ja vinizcaya che. pArakA bhAvArtha (3) sthirayamanuM svarUpa :- je sAdhaka atyaMta upazama pariNAmathI yukta che ane tenA kAraNe kriyAnA prAraMbhathI niSThA sudhI citta upazAMta hovAne kAraNe pUrNa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 08 yogavivekadvAciMzikA/zloka-28 zAstravidhi anusAra yamanuM pAlana kare che, tevA paNa yogIne anAbhogathI sUkSma aticAra lAgavAno saMbhava rahe che, ke bAdhaka sAmagrIthI skUlanA thavAno saMbhava rahe che; tethI teo yamanA pAlanamAM kyAMya aticAra na lAge e prakAranA upayogathI yamanA pAlanamAM yatna karatA hoya che. tevA yogIo zAstrAnusArI yamanuM pAlana karI karIne yamaviSayaka viziSTa kSayopazamabhAvane prApta kare che tyAre, yamanA pAlanamAM pratibaMdhaka karmono viziSTa kSayopazamabhAva thayelo hovAne kAraNe, yamanA sevanamAM aticAranI saMbhAvanA rahetI nathI. tethI teo aticAranI ciMtAthI rahita yamanuM sevana kare che, te sthirayama che. vastutaH anuSThAna sevanAra yogI anuSThAnamAM aticAra na lAge tevI ciMtA kare nahi to temanuM anuSThAna aticArathI nirapekSa pariNAmavALuM hovAne kAraNe asAra bane che. tethI yogIe anuSThAnamAM aticAra na lAge tenI ciMtA karavI joIe. aticAranI ciMtA e jIvamAM pragaTelo guNavizeSa che, je anuSThAnanI samyagU niSpattinuM kAraNa che. aticAranI ciMtAvALA yogIo anuSThAnamAM aticAra na lAge tevo yatna kare che, ane kvacit aticAra lAgI jAya topaNa zuddhi mATe yatna kare che; paraMtu sthirayamavALA yogIone to aticArano ja saMbhava nathI. mATe aticAranI ciMtA nathI. tethI sthirayamavALAne aticAranI ciMtAno abhAva doSarUpa nathI, paraMtu guNarUpa che; ane jeo sthirayamavALA nathI, teo aticAranI ciMtA na kare te doSarUpa che. parA avataraNikA - zloka-26mAM IcchAyama ane pravRttiyamanuM svarUpa batAvyuM. tyArapachI zloka-27mAM sthirayamanuM svarUpa batAvyuM, have siddhiyamanuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka : parArthasAdhikA tveSA siddhiH zuddhAntarAtmanaH / acintyazaktiyogena caturtho yama ucyate / / 28 / / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 yogavivekaddhAtrizikA/zloka-28 anvayArthaH vicavittiyona aciMtya zaktinA yogane kAraNe zuddhAntaratminaHzuddha aMtarAtmAvALA yogIone parArthadhA =parArthane sAdhanArI tuvaLI = A=kamanI sevA=yamanuM sevana, siddhiH vaturtho ane vyate-siddhirUpa cotho yama kahevAya che. 28. zlokArtha : aciMtya zaktinA yogane kAraNe zuddha aMtarAtmAvALA yogIone parArthane sAdhanArI vaLI A camanI sevA, siddhirUpa cotho yama kahevAya che. 28 TIkA : parArtheti-parArthasAdhikA svasannidhau parasya vairatyAgAdikAriNI tu eSA-yamasevA, siddhiH, zuddha:-kSINamalatayA nirmalo'ntarAtmA yasya, acintyAyA anirvacanIyAyAH zakte:-svavIryollAsarUpAyA yogena caturtho yama ucyate / / 28 / / TIkArca - parArthafthA .. ucyate | svasaMnidhimAM paranA vairatyAgAdine karanArI evI parArthasAdhikA yamanI sevA yamanuM sevana, siddhi che. AvA prakAranI yamanI sevA=yamanuM sevana, kone hoya che ? te batAvavA kahe che - zuddha kSINamalapaNuM hovAne kAraNe nirmaLa aMtarAtmAvALA yogIne AvA prakAranI dhamanI sevAkayamanuM sevana, hoya che, ema avaya che. * zAnA kAraNe AvI yamanI sevA=AvuM yamanuM sevana, thAya che ? tethI kahe che - aciMtya-anirvacanIya, svavIrSollAsarUpa zaktinA yogane kAraNe AvI yamanI sevAkayamanuM sevana, yogIne thAya che, ane e cotho yamaH siddhiyama kahevAya che. ll28. bhAvArtha :(4) siddhiyamanuM svarUpa - sthirayamane sevIne yogImAM svavarSollAsarUpa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90. yogavivekadvAciMzikA/zloka-29 aciMtya zakti pragaTe che tyAre temanA yamanuM sevana siddhiyamarUpa bane che, ane te vakhate kSINamalapaNAne kAraNe nirmaLa cittavALA evA te yogIne temanA sAMnidhyamAM AvanAra bIjAne vairatyAgAdi karAve tevA yamanuM sevana prApta thAya che, te siddhiyamasvarUpa che. ahIM vairatyAgAdimAM Adi' padathI ahiMsAyama siddha thayelA yogInA sAMnidhyamAM hisAzIla jIvomAM vairatyAga thAya che, tema siddha satyayamavALA yogInA sAMnidhyamAM asatyapriya svabhAvavALA jIvo paNa asatya bolavA samartha nathI, tenuM grahaNa karavuM.IN28 avataraNikA : zloka-25nA uttarArdhamAM kahela ke yoga, kriyA ane phaLa nAmanA avaMcakatraya saMbhaLAya che. tethI te avaMcakatrayane batAvavA arthe prathama yogAvaMcakatuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka : sadbhiH kalyANasampannairdarzanAdapi pAvanaiH / tathAdarzanato yoga AdyAvaJcaka ucyate / / 29 / / anvayArtha : tanAva pavanai=darzanathI paNa pavitra sthAsimpanna =kalyANasaMpanna evA mi =uttama puruSonI sAthe tathA darzanato te prakAranA darzanathI=guNavAnapaNArUpe darzanathI, yoga:=saMbaMdha lAdyArthI =Adya avaMcaka-yogAvaMcaka 3vyate kahevAya che. 29 zlokArca - darzanathI paNa pavitra, kalyANasaMpanna evA uttama puruSonI sAthe guNavAnapaNArUpe darzanathI saMbaMdha, Agha avaMcakAyogAvaMcaka, kahevAya che. 29. TIkA - sadbhiriti-sadbhiH uttamaiH, kalyANasampanna:-viziSTapuNyavadbhiH, darzanAdapi= Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 yogavivekadvAciMzikA/zloka-29 avalokanAdapi, pAvanaiH pavitraiH, tathA tena prakAreNa guNavattayetyarthaH darzanato yogaH= sA , sAdhavaSyavAdyo vaLyu, (uccatai=) phugate bhAra ! TIkArca - mi ..... (uccata) te darzanathI paNa avalokanathI paNa, pAvana pavitra, kalyANathI saMpanna puruSo sAthe=viziSTa puSyavALA uttama puruSo sAthe, te prakAre=guNavAnapaNArUpe, darzanathI yoga-saMbaMdha, Adya avaMcaka= sogAvaMcaka, IcchAya che=sapuruSono yoga avaMcaka IcchAya che. ra9 bhAvArtha - (1) yogAvaMcakayoganuM svarUpa - je jIvo viziSTa prakAranA puNyavALA che, te jIvone bhavathI viraktabhAva thAya che, tethI bhavanA uccheda arthe saMyama grahaNa kare che, tyAre nirlepatAnuM paramasukha anubhave che ane te vakhate teonuM viziSTa puNya paripAkamAM vartatuM hoya che evA jIvo kalyANanI paraMparAne pAmelA che. AvA prakAranA uttama jIvo AcArathI to pavitra che, paraMtu avalokanamAtrathI paNa pavitra che ane AvA pavitra jIvonI sAthe guNavAnarUpe darzanathI saMbaMdha thAya te Adya yogAvaMcakayoga che. Azaya e che ke jIvane saMsAramAM anaMtI vakhata tIrthaMkarAdino yoga thayo, paraMtu tevA uttama puruSono yoga paNa guNane abhimukha thavAnuM kAraNa banyo nahi, tenuM kAraNa jIvamAM tevA prakAranI bhAvanalanI adhikatA hatI, jenA kAraNe uttama puruSomAM vartatA guNone guNarUpe jovAnI nirmaLa prajJA jIvamAM pragaTI na hatI; paraMtu jyAre jIvamAM bhAvamala alpa thAya che tyAre jIva guNavAna puruSane guNavAnarUpe jue che, ane guNavAna puruSonA darzanathI guNavAnanA guNone abhimukha bhAvavALo thAya che. A prakAre jIvamAM guNavAnane joI temane abhimukha bhAva thAya che tyAre te satparuSono yoga jIvane avaMcaka thayo kahevAya.ra9ll avataraNikA : zloka-29mAM yogAvaMcakayoganuM svarUpa batAvyuM. have krama prApta kriyAvaMcakayoganuM svarUpa batAve che - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 yogavivekadrAviMzikA/zloka-30 zloka : teSAmeva praNAmAdikriyAniyama ityalam / kriyAvaJcakayogaH syAnmahApApakSayodayaH / / 30 / / anvayArtha: taipAva=teone ja=saMtone ja satta--atyaMta pra zciyaniyama:= praNAmAdi kriyAno niyama rUtie mahApApakSayoH=mahApApanA kSayanA udayavALoHutpattivALo, kriyAvizvo =kriyAvaMcakayoga che. 30 zlokArya : saMtone ja atyaMta praNAmAdi kriyAno niyama e mahApApanA kSayanI utpattivALo kriyAvaMcakayoga che. Il3ol. TIkA: teSAmeveti-teSAmeva satAmeva, praNAmAdikriyAniyama ityalaM kriyAvaJcakayoga syAt, mahApApakSastha nIvarmakSayaD, 3=4tpatti, smAta sa tathA rUA TIkArya : teSAmeva ..... tathA / teone ja=saMtone ja, atyaMta praNAmAdi karavAnA niyama, mahApApanA kSayatonanIcagotrakarmanA kSayano, udayaautpatti, che jenAthI teno arthAt mahApApanA kSayanI utpattivALo, rUti e kriyAvaMcakayoga che. 30I. BUTHtiniyana'' ahIM praVImati mAM savizabdathI pUjana, satkArAdinuM grahaNa karavuM. bhAvArtha (2) kriyAvaMcayoganuM svarUpa :- guNavAnane guNavAnarUpe joyA pachI teonA guNa pratyenA atyaMta bahumAnane kAraNe temanA pratyenA atyaMta bahumAnathI upayukta thaIne karAtI praNAmAdi kriyAo nIcagotrakarmarUpa mahApApanA kSayane karanArI hoya che, ane AvI praNAmAdi kriyAo kalyANanI paraMparAnuM kAraNa bane che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogavivekaddhAtrizikA/zloka-31 93 tethI A praNAmAdinI kriyA jIva mATe kriyAvaMcakayogarUpa bane che. ahIM "praNAmAdi kriyAno niyama' ema kahyuM, tenAthI e prApta thAya ke uttama puruSone atyaMta niyaMtraNapUrvaka praNAmAdi karavA te kriyAvaMcakayoga che, paraMtu praNAmAdinI pratijJA mAtra karIne praNAmAdi kriyA kare te kriyAvaMcakayoga nathI. potAnA AtmA upara atyaMta niyaMtraNapUrvaka guNavAnanA guNo tarapha javA mATe abhimukha evI praNAmAdinI kriyA nIcagotrAdi karmono kSaya kare che. tethI yogIne uttama kuLa, uttama jAti AdinI prApti thAya che. tethI te yogI uttama kuLa, uttama jAti AdinA baLathI yogamArgamAM samyaka pravRtti karavA mATe samartha bane che. RSabhadeva bhagavAnanI paraMparAmAM AvanArA yogIo prAyaH karIne AvA guNothI ja caramazarIrI hatA. If30mI avataraNikA : zloka-29mAM yogAvaMcakayoganuM svarUpa batAvyuM. tyArapachI zloka30mAM kriyAvaMcakayoganuM svarUpa batAvyuM. have krama prApta phalAvaMcakayoganuM svarUpa graMthakArazrI batAve che - zloka : phalAvaJcakayogastu sadbhya eva niyogataH / sAnubandhaphalAvAptidharmasiddhau satAM matA / / 31 / / anvayArtha tu=vaLI samya =uttama puruSo pAsethI ja=pUrvamAM varNana karAyelA uttama puruSo pAsethI ja, dharmasiddha dharmanI siddhinA viSayamAM niyataH= niyogathI=avazyapaNAthI, sAnuvazvanIti =sAnubaMdha phaLanI prApti navagreviyo =phalAvaMcakayoga satAmatA=saMtone mAnya che. 31 zlokArca - uttama puruSo pAsethI ja dharmanI siddhinA viSayamAM avazyapaNAthI sAnubaMdha phaLanI prApti phalAvaMcakayoga saMtone mAnya che. ll3nA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 yogavivekadvAciMzikA/zloka-32 TIkA : phaleti-phalAvaJcakayogastu sadbhya evAnantaroditebhyo niyogata: avazyabhAvena sAnubandhasya-uttarottaravRddhimataH phalasya, avAptiH tathA sadupadezAdinA dharmasiddhI viSaye samatA sArU9 Tii rIphArtha :-- vizvayotu .... matA || vaLI anaMtara kahevAyelA=zloka-29mAM kahevAyelA, satparuSo pAsethI ja niyogathI=avazyabhAvathI, te prakAranA sadupadezAdi dvArA zrotAnI bhUmikAne anurUpa sadupadezAdi dvArA, dharmasiddhinA viSayamAM sAnubaMdha phaLanI avApti-uttarottara vRddhivALI evI sAnubaMdha phaLanI prApti, saMtone phalAvaMcakayoga mAtra che. 31 bhAvArtha: (3) phalAvaMcakayoganuM svarUpa - uttama puruSono yoga thayA pachI uttama puruSo pratyenI atyaMta bhaktithI ane zaktinA prakarSathI yogI uttama puruSone praNAmAdi. kriyA karatA hoya tyAre kriyAvaMcakayoga prApta thAya che ane te yogI jyAre uttama puruSo pAsethI tattvaprApti arthe atyaMta abhimukha bhAvapUrvaka tattva sAMbhaLavA bese tyAre te yogImAM phalAvaMcakayogane anukULa nirmaLatA vartatI hoya to, zaktinA prakarSathI tattva sAMbhaLavA prayatna kare che; ane uttama puruSanA sadupadezAdi dvArA AvA yogIne uttarottara vRddhi thAya tevA tattvanA pariNamanarUpa phaLanI prApti thAya che. te tattvanA pariNamanarUpa phaLanI prApti phalAvaMcakayoga cheHuttama puruSonA yogathI prApta thayela upadezanA pariNamanarUpa phaLa avaMcakapaNuM prApta thAya che. IuvA avataraNikA : yogavivekabatrIzInuM nigamana karatAM graMthakArazrI kahe che - zloka : itthaM yogavivekasya vijJAnAd vAntakalmaSaH / yatamAnA yathAzakti paramAnandamaznute / / 32 / / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cu yogavivekadvAciMzikA/zloka-32 anvayArtha: tyaM A prakAranA=pUrva batrIzImAM adhyAtmAdi yogonA ja anya anya prakAranA vibhAgo prastuta batrIzImAM batAvyA e prakAranA, yavivecaka yoganA bhedanA vijJAnA=vijJAnathI vAnta" vamana karAyela pApavALA, yathAzavitta zakti anusAra yatamAnA=yatna karatA paramAnandra=paramAnaMdane zna=pAme che. li32aa. zlokArca - adhyAtmAdi yoganA pAMca bhedonA anya anya prakAranA vibhAgo prastuta batrIzImAM batAvyA, e prakAranA yoganA bhedanA vijJAnathI vamana karAyela pApavALA, zakti anusAra yatna karatA paramAnaMdane pAme che. II3rA. TIkA :rUmiti - aSTa: rUrI zlokArtha spaSTa hovAthI graMthakArazrIe tenI TIkA karela nathI. 3rA bhAvArtha - 18mI yogabhedabatrIzImAM adhyAtmAdi pAMca yoganA bhedo batAvyA. te yogabhedono viveka karavA arthe judA judA prakAre yoganA bhedone prastuta batrIzImAM batAvIne graMthakArazrIe atyAra sudhI vivecana karyuM, tethI yoganA arthI jIvane prastuta batrIzIthI yoganA vivekanuM vijJAna thAya to yogamArgano pakSapAta vadhe, jethI yogamArgamAM pravRtti karavAmAM pratibaMdhaka evAM kliSTakarmonuM vamana thAya, ane evAM karmonuM vamana thavAthI jIva svazakti anusAra yogamArgamAM yatna kare to tevA yatamAna yogI uttarottara adhika adhika yogamArgane pAmIne paramAnaMdane= mokSane, prApta kare che. rUpA iti yogavivekadvAtriMzikA / / 19 / / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaviveostha, vijnyaanaadvaantklmssH| yatamAnA yathAzakti; paramAnandramanutte '' adhyAtmAdi yoganA pAMca bhedo tema ja anya anya yoganA vibhAgo batAvyA, e prakAranA yoganA vijJAnathI vamana karAyela pApavALA, zakti anusAra yatna karatA sAdhaka yogI paramAnaMdane pAme che." : prakAzaka : tA - 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. phona : (079) 26604911, 32911471 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in ': mudraka : suthI okaTa AMbalIgAma, seTelAITa-bopala roDa, amadAvAda-380058. phona : (0ra717) 230366, 230112