________________
૫૬.
યોગવિવેકદ્ધાત્રિશિકા/શ્લોક-૧૭ નિરનુબંધ તે યોગ છે. યોગનું બાધક એવું નિરુપક્રમ કર્મ જ અપાય છે. ll૧૭ના ટીકા -
अपायेति-अपायस्याभावभावाभ्यां-असद्भावसद्भावाभ्यां, सानुबन्धोऽपरो निरनु बन्धश्च स योगः । अपायरहितः सानुबन्धः, तत्सहितश्च निरनुबन्ध इति । योगस्य बाधकं निरुपक्रमं विशिष्टानुष्ठानचेष्टयाप्यनुच्छेद्यमनाश्यस्वविपाकसामर्थ्य वा कर्मैव चारित्रमोहनीयाख्यमपायः ।।१७।। ટીકાર્ય :
ઉપાયસ્ય ... પાય: IT અપાયના અભાવ અને ભાવ દ્વારા અપાયના અસદ્ભાવ અને સદ્ભાવ દ્વારા, સાનુબંધ અને અપર=નિરનુબંધ, તે=યોગ છે. સાનુબંધ અને નિરનુબંધનું તાત્પર્ય સ્પષ્ટ કરે છે – અપાયરહિત સાનુબંધ છે અને અપાયસહિત નિરનુબંધ છે. ત્તિ શબ્દ સાનુબંધ અને વિરતુબંધ બે યોગભેદના કથનની સમાપ્તિસૂચક છે. અપાય શું છે તે બતાવે છે – વિશિષ્ટ અનુષ્ઠાનની ચેષ્ટાથી પણ=આચરણાથી પણ, અનુચ્છેદ્ય એવું અથવા અનાશ્ય એવા સ્વવિપાકના સામર્થ્યવાળું એવું યોગનું બાધક ચારિત્રમોહનીય કામનું કર્મ જ અપાય છે. II૧૭ ભાવાર્થ :સાનુબંધ અને નિરનુબંધ યોગનું સ્વરૂપ:
અધ્યાત્માદિ યોગના ભેદો પોતાની ભૂમિકા પ્રમાણે પ્રાપ્ત કરીને જે યોગી અધ્યાત્માદિ યોગનું સેવન કરે છે તે યોગીમાંથી કેટલાક યોગીઓનો અધ્યાત્માદિ યોગ અપાયના અભાવવાળો હોય છે, તેથી સાનુબંધ હોય છે; અને કેટલાક યોગીઓનો અધ્યાત્માદિ યોગ અપાયના સદ્ભાવવાળો હોય છે, તેથી તે અધ્યાત્માદિ યોગ નિરનુબંધ હોય છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે અપાય શું છે ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
