________________
છo
યોગવિવેકદ્ધાત્રિશિકા/શ્લોક-૨૦ પ્રકારે પ્રસિદ્ધ, યોગસિદ્ધિરૂપ ઉપક્રિયા-ઉપકાર, થાય છે.
તદુર્ત યોવૃષ્ટિસમુચ્ચયે - તે કુલયોગીને અને પ્રવૃત્તચક્રોગીને યોગને કહેનારા શાસ્ત્રથી ઉપકાર થાય છે તે, યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય શ્લોક-૨૦૯માં કહેવાયું છે –
પ્રવૃત્ત ..... માવત:” || “જે કુલ-પ્રવૃત્તચક્રાયોગીઓ છે, તે જ આના= યોગશાસ્ત્રના, અધિકારી છે. પરંતુ સર્વ પણ નહિ; કેમ કે તે પ્રકારે અસિદ્ધિ આદિનો ભાવ છે.”
તેષાં ..... વિર્નિર્દિષ્ટમ્ તેઓનું કુલ-પ્રવૃત્તચયોગીઓનું, વળી આ= વસ્થમાણ લક્ષણ યોગાચાર્ય વડે યોગપ્રતિપાદક એવા સૂરિ વડે, કહેવાયું છે. li૨૦I. ભાવાર્થ :શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચયોગીનું સ્વરૂપ:
શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગગ્રંથના અધિકારી કોણ છે? તે બતાવવાનું પ્રસ્તુત શ્લોકમાં પ્રારંભ કરેલ છે. તેથી જે જીવોને શાસ્ત્રને અવલંબીને યોગમાર્ગનો ઉપકાર થાય તેવા યોગીઓને અહીં ગ્રહણ કરેલ છે અને તેવા યોગીઓ એટલે કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચક્રયોગી.
કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચયોગીને યોગશાસ્ત્રથી યોગની સિદ્ધિરૂપ ઉપકાર થાય છે, પરંતુ તે ઉપકાર બધાને સમાન થતો નથી, જે જે પ્રકારની યોગ્યતા કુલયોગી કે પ્રવૃત્તચયોગીમાં છે, તે તે પ્રકારે ઉપકાર થાય છે. તેથી ટીકામાં કહ્યું કે વિચિત્રપણારૂપે પ્રસિદ્ધ એવો યોગસિદ્ધિરૂપ ઉપકાર થાય છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે યોગમાર્ગનો ઉપકાર અનેક પ્રકારનો છે. કેટલાક જીવોને યોગશાસ્ત્રના શ્રવણથી રૂચિમાત્રમાં અતિશયતા થાય છે, તો કેટલાક જીવોને રૂચિ અનુસાર યત્ન કરવા માટે વીર્ય ઉલ્લસિત થાય છે, તેમ કેટલાક જીવોને યોગશાસ્ત્રના શ્રવણથી સામાન્ય વીર્ય ઉલ્લસિત થાય છે, તો કેટલાક યોગીને મહાવીર્ય પણ ઉલ્લસિત થાય છે. તેથી જીવની ભૂમિકા પ્રમાણે ઉપકાર થાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
