________________
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૧ જન્મવાળા છે અને જેઓ પ્રકૃતિથી અન્ય પણ તેમના ધર્મને અનુસરનારા છે યોગીઓના ધર્મને અનુસરનારા છે, તેઓ દ્રવ્યથી અને ભાવથી કુળયોગી કહેવાય છે=યોગીકુળમાં જન્મેલા દ્રવ્યથી કુલયોગી કહેવાય છે અને અન્ય પણ અર્થાત્ યોગીકુળમાં નહીં જન્મેલો પણ પ્રકૃતિથી યોગીધર્મને અનુસરનારા ભાવથી કુલયોગી કહેવાય છે. ગોત્રવાળા પણ બીજા=સામાન્યથી કર્મભૂમિભવ્ય પણ બીજા યોગમાર્ગને અનુકૂળ એવી આર્યદેશની ભૂમિમાં જન્મેલા પણ બીજા અર્થાત્ જેઓ યોગીના કુળમાં જન્મ્યા નથી અને યોગીતા ધર્મને અનુસરનારા નથી એવા બીજા કુલયોગી નથી.
તિ' શબ્દ કથનની સમાપ્તિસૂચક છે. ૨૧
પ્રત્યાગચેડપિ - અહીં ‘કવિ” થી એ સમુચ્ચય થાય છે કે યોગીકુળમાં જન્મેલા તો યોગીના ધર્મને અનુસરનારા હોય તો ભાવથી કુલયોગી છે, પરંતુ અન્ય પણ= યોગીકુળમાં નહીં જન્મેલા પણ પ્રકૃતિથી યોગીના ધર્મને અનુસરનારા હોય તો ભાવથી કુલયોગી છે. ભાવાર્થ :
શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગ જેમનામાં ઉત્પન્ન થઈ શકે તેવા જીવો શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી છે, અને શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચયોગી છે, તેમ શ્લોક-૨૦માં બતાવ્યું. હવે તેમાં પ્રથમ કુલયોગીનું સ્વરૂપ બતાવે છે – કુલ યોગીનું સ્વરૂપ -
જે જીવો યોગીના કુલમાં જન્મેલા છે, તેઓ દ્રવ્યથી કુલયોગી છે. તેવા જીવોને શાસ્ત્રથી ઉપકાર થવાની સંભાવના છે, તેથી તેઓને યોગના અધિકારી તરીકે સ્વીકાર્યા છે.
વળી જેઓ યોગીના કુળમાં જન્મેલા નથી, એવા અન્ય પણ પ્રકૃતિથી યોગીના ધર્મને અનુસરનારા છે, તેઓ ભાવથી કુલયોગી છે, અને તેઓને પણ શાસ્ત્રથી ઉપકાર થઈ શકે છે, કેમ કે યોગમાર્ગને અનુસરનારા જીવોને શાસ્ત્ર સાંભળવા મળે તો વિશેષ પ્રકારના યોગમાર્ગની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી ભાવથી કુલયોગી પણ શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી છે. ગોત્રયોગી :- વળી જેઓ યોગીના કુળમાં જન્મેલા નથી અને યોગીધર્મને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
