________________
૬૩
યોગવિવેકદ્રાસિંશિકા/બ્લોક-૧૮
પ્રસ્તુત શ્લોકમાં યોગબિંદુ ગ્રંથ શ્લોક-૩૭૬-૩૭૭-૩૭૮ની સાક્ષી આપી તેનો ભાવ આ પ્રમાણે છે – યોગબિંદુ શ્લોક-૩૭૬નો ભાવ -
સાશ્રવ અને નિરાશ્રવયોગના પ્રક્રમમાં બંધને જ આશ્રવ શબ્દથી ગ્રહણ કરેલ છે; કેમ કે આશ્રવ બંધનો હેતુ છે, તેથી ઉપચારથી બંધને જ આશ્રવ કહેલ છે, અને બંધ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મરૂપ છે અને તે કષાયથી થનારો છે. તેથી ૧૦માં ગુણસ્થાનક સુધી સાંપરાયિક કર્મબંધ છે અને સાંપરાયિક કર્મબંધને અહીં આશ્રવથી ગ્રહણ કરેલ છે. તેથી સાંપરાયિક કર્મબંધવાળો યોગ ૧૦માં ગુણસ્થાનક સુધી પ્રાપ્ત થાય છે. યોગબિંદુ શ્લોક-૩૭૭નો ભાવ:
ચરમશરીરી જીવોને પણ ૧૦માં ગુણસ્થાનક સુધી કષાયો છે અને ૧૦માં ગુણસ્થાનક પછી કષાયનો વિયોગ થાય છે, તેથી સંપરાયનો પણ વિયોગ પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારપછી ૧૨મા ગુણસ્થાનકમાં યોગપ્રત્યયિક બે સમયનો કર્મબંધ થાય છે, તો પણ તેની આશ્રવ તરીકે વિવક્ષા કરેલ નથી. તેથી ૧૨મા ગુણસ્થાનકથી અનાશ્રવ યોગ મનાયેલ છે.
૧૨મા ગુણસ્થાનકમાં બે સમયનો કર્મબંધ છે, તેથી ત્યાં સાશ્રયોગ કહેવો જોઈએ. અનાશ્રયોગ કેમ કહ્યો ? તેથી યોગબિંદુ શ્લોક-૩૭૮માં કહે છે - યોગબિંદુ શ્લોક-૩૭૮નો ભાવ -
યોગના અધિકારમાં નિશ્ચયનયથી ઉપલક્ષિત એવા વ્યવહારનયથી આશ્રવ, અનાશ્રવ આદિ શબ્દનો અર્થ કરવાનો છે. તેથી નિશ્ચયનયથી વિચારીએ તો અનાશ્રવયોગ ૧૪મા ગુણસ્થાનમાં પ્રાપ્ત થાય, પરંતુ નિશ્ચયપ્રાપક વ્યવહારનયથી વિચારીએ તો ૧૨માં ગુણસ્થાનકનો યોગ પણ અનાશ્રવયોગ કહી શકાય; કેમ કે ૧૨માં ગુણસ્થાનક પછી અવશ્ય તે ભવમાં ૧૪મું ગુણસ્થાનક આવશે. તેથી ૧૪મા ગુણસ્થાનકે પ્રાપ્ત થતા અનાશ્રવયોગનું કારણ ૧૨મા, ૧૩માં ગુણસ્થાનકનો યોગ છે. માટે તે યોગને પણ નિશ્ચયપ્રાપક વ્યવહારનય અનાશ્રવયોગરૂપે સ્વીકારે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
