________________
go
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૮ તદુવમ્ - તે કહેવાયું છે=પ્રસ્તુત શ્લોકમાં જે કહ્યું તે યોગબિંદુ શ્લોક૩૭૬/૩૭૭/૩૭૮માં કહેવાયું છે –
શ્રવાં .... સંતઃ ” | જે કારણથી અહીં પ્રક્રમમા=આશ્રવયોગ અને અનાશ્રવયોગના પ્રક્રમમાં, બંધનો હેતુ હોવાથી, તે સાંપરાયિક એવો મુખ્ય બંધ જ આશ્રવ કહેવાયો છે. તે કારણથી આનો=આશ્રવનો, આ અર્થ=સાંપરાયિકબંધલક્ષણ અર્થ, સંગત છે.
“gવે ..... મતઃ” || એ રીતે=સકષાયવાળાને સાશ્રયોગ છે એ રીતે, ચરમદેહવાળાને સંપરાયવિયોગથી-ક્રોધાદિ કષાયના વિયોગથી, ઈત્વર આશ્રવના ભાવમાં પણ=બે સામાયિક બળવાળા વેદનીય કર્મના સર્ભાવમાં પણ, તે પ્રકારે=કષાયકૃત કર્મબંધનો અભાવ છે તે પ્રકારે, અનાશ્રવ નામનો બીજો તે યોગભેદ મનાયો છે.
નિશ્વન ..... મમતાર્થી” | અહીંયોગના અધિકારમાં નિશ્ચય ઉપલક્ષિત વ્યવહારનયથી, સર્વત્ર સર્વ પદોમાં, શબ્દાર્થ=અનાશ્રવાદિ શબ્દગત અર્થ છે; (અને આમ હોતે છતે) નિશ્ચય-વ્યવહાર બંને પણ અભિમત અર્થને આપનારા છેઃ ઈષ્ટફળને આપનારા છે.
નિશ્ચયેન ... સન્વય | યોગબિંદુ શ્લોક-૩૭૮માં નિશ્ચયેન' એ તૃતીયા વિભક્તિ ઉપલક્ષણ અર્થમાં છે. તેથી નિશ્ચય વડે ઉપલક્ષિત એવા તેના પ્રાપક વ્યવહારથી–નિશ્ચયના પ્રાપક વ્યવહારનયથી, સાશ્રવ અને અનાશ્રવ બે પ્રકારનો યોગભેદ છે, એમ અન્વય છે. II૧૮.
ભાવાર્થ :સાશ્રવ અને અનાશ્રવયોગનું સ્વરૂપ :
અધ્યાત્માદિ પાંચ પ્રકારના યોગને અન્ય રીતે સાશ્રવ અને અનાશ્રવરૂપ બે ભેદોથી પ્રસ્તુત શ્લોકમાં બતાવેલ છે – (૧) સાશ્રવયોગ અને (૨) અનાશ્રવયોગ.
કર્મબંધનું કારણ હોય તેને આશ્રવ કહેવાય છે. આમ છતાં કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર કરીને બંધને અહીં આશ્રવ શબ્દથી ગ્રહણ કરેલ છે. તેથી જે યોગમાં કર્મનો બંધ હોય તેને સાશ્રવયોગ કહેવાય અને જે યોગમાં કર્મનો બંધ ન હોય તેને અનાશ્રવયોગ કહેવાય.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
