Yoga Viveka Dvantrinshika

SR No.: 004679
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2007
Total Pages: 124
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Yoga
File Size: 5 MB

Page 18

યોગવિવેકદ્ધાત્રિશિકા/સંકલના અને ધ્યાન, સમતા અને વૃત્તિસંક્ષય – આ ત્રણ યોગો અપનબંધક અને સમ્યગ્દષ્ટિને પણ હોતા નથી, પરંતુ ધ્યાનાદિ ત્રણ યોગો વિશિષ્ટ શુદ્ધિવાળા ચારિત્રીને હોય છે. સાનુબંધ, નિરનુબંધ બે યોગભેદો - તાત્વિક, અતાત્ત્વિક યોગના ભેદોને બતાવ્યા પછી યોગમાર્ગનો વિશદ બોધ કરાવવા અર્થે યોગમાર્ગના સાનુબંધ અને નિરનુબંધ એમ બે ભેદોથી યોગમાર્ગનું સ્વરૂપ બતાવેલ છે.
સાનુબંધ યોગ :- અપાયરહિત યોગ સાનુબંધ યોગ છે. નિરનુબંધ યોગ :- અપાયસહિત યોગ નિરનુબંધ યોગ છે.
અપાયનું સ્વરૂપ - યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ શરૂ થયા પછી યોગમાર્ગની પરિસમાપ્તિ થતાં પૂર્વે યોગના બાધક એવા નિરુપક્રમ કર્મો તે અપાય છે, જે વિશિષ્ટ પ્રકારના અનુષ્ઠાન કે વિશિષ્ટ પ્રકારની ચેષ્ટાથી પણ ઉચ્છેદ ન પામી શકે તેવા હોય. તેથી તે કર્મો પોતાના વિપાકને બતાવીને યોગીને કિંચિત્ કાળ સુધી યોગમાર્ગથી દૂર કરે છે, તેથી નિરનુબંધયોગવાળા યોગી યોગમાર્ગનો પ્રારંભ કર્યા પછી નિષ્ઠા સુધી પહોંચતા નથી, પરંતુ કિંચિત્ કાળના વિલંબથી તૂટેલો એવો યોગમાર્ગ ફરી શરૂ થાય ત્યારે તે યોગી યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ કરીને યોગમાર્ગની પરિસમાપ્તિ કરે છે અને મોક્ષરૂપ ફળને પામે છે.
સાનુબંધયોગવાળા યોગીને યોગમાર્ગમાં બાધક એવા નિરુપક્રમ કર્મ નહિ હોવાથી યોગમાર્ગને પ્રાપ્ત કર્યા પછી અવિરત યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ કરીને મોક્ષરૂપ ફળને પ્રાપ્ત કરે છે. સાશ્રવ અને અનાશ્રવબે યોગભેદો – યોગમાર્ગના સાનુબંધ અને નિરનુબંધ એવા બે ભેદોબતાવ્યા પછી સાથવ અને અનાશ્રવભેદથી યોગમાર્ગના બે ભેદો બતાવેલ છે.
સાશ્રવ યોગ :- જે યોગમાર્ગના સેવનમાં પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ થાય છે, તે સાશ્રવ યોગ છે.
અનાશ્રવ યોગ :- જે યોગમાર્ગના સેવનમાં પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ થતો નથી, પરંતુ નિર્જરા દ્વારા મોક્ષપ્રાપ્તિનું કારણ બને છે, તે અનાશ્રવ યોગ છે.
આ અનાશ્રવ યોગ બારમા ગુણસ્થાનકથી વીતરાગને હોય છે. બારમા ગુણસ્થાનકની પૂર્વે અનાશ્રવ યોગ હોતો નથી. વળી બારમાં, તેરમાં ગુણસ્થાનકે રહેલા વીતરાગને પણ યોગકૃત કર્મબંધ છે. તેથી બારમા, તેરમા ગુણસ્થાનકે