Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAnkriImahattarAsUnu zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita yoTiTiTikArItyI zabdazaH vivecana (bhAga - 3) ETAIL pravRtti guNa tattvapratipatti guNa mImAMsA guNa bodha guNa dravyArthika naya paryAyArthika naya 'vivecaka : paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana (bhAga-3) * mULa graMthakAra tathA TIkAkAra ja laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka sva. 5. pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA SadarzanavettA prAvacanika pratibhAdhAraka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja tathA vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna 5. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja * vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalana-saMzodhanakArikA * pa.pU. zAsanasamrATa nemisUri mahArAjAnA samudAyanA sAdhvIjI cAritrazrIjI ma. sA. nA praziSyA sAdhvI RjumatizrIjI ma. sA. * prakAzaka saMsthAnA jJAnakhAtAmAMthI A pustaka jJAnabhaMDAra|zrIsaMghane bheTa Apela che. * gItArtha gaMgA 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. titha mAM
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana (bhAga - 3). vivecanakAra + paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. rapa33 AvRttiH prathama vi. saM. 2063 takalaH 500 mUlya : rU. 80-00 F O = , . MR ILa O - . . . . O F Arthika sahayoga ka "paramArAthyapAda pUjyapAda AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyavartI siddhahasta lekhaka paramapUjya AcAryadeveza zrImad vijaya pUrNacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna tapasvI munirAja zrI prazamapUrNavijayajI mahArAja sAhebanI pAvana preraNAthI zrI AlavADA jaina saMgha taraphathI A pustakanA prakAzanamAM jJAnakhAtAnI rakama maLI che." - - - : mukhya prAptisthAna : mAtAnA 5, jeta marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. je mudraka che navaraMga prinTarsa AsToDiyA, amadAvAda-1. phona : (mo.) 9428500401 (ghara) 27614603
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 prAptisthAna che * amadAvAda : gItArtha gaMgA 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. 6 (079) 26404911, 32911471 zrInaTavarabhAI ema.zAha(AphrikAvALA) phleTa naM. 501, bloka-e, riddhivinAyaka TAvara, vijayanagara relve krosiMganI pAse, nAraNapurA, amadAvAda-13, : (079) 27478512 muMbaI : zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI viSNu mahala, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, DI-roDa, carcageTa, muMbaI-400020. 1 (022) 22814048 zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. : (022) 39438434 (mo.) 9322274851 zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, javAharalAla naherU roDa, sarvodaya pArzvanAthanagara, jaina derAsaranI pAchaLa, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 1 (022) 25380014, 25689030 jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, c-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. (0288) 2678513 * surata : DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001, 1 (0261) 3228123 ja rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. : (0281) 2233120 * Bangalore : Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. (080) (O) 22875262, (R) 22259925
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9 prakAzakIya che ! "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja sAheba, pa. pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthabhUta tatvonAM rahasyonuM naya, vikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAgI bodhamAM sahAya maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che, ghaNAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyAM che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyAM che, te anusAra kAma bahAra AvI rahyuM che ane kramasara AvatuM raheze. daramyAna zrI saMghamAMthI jijJAsu mumukSao tathA zrAvaka-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAja sAhebanAM tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja sAhebanAM judA judA viSayo paranAM apAyelAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAI motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecato chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa zrI saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTe nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecanonAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mukhya lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tatvajijJAsu mATe hitakArI hovAthI tema ja ati mAMgane kAraNe uparyukta vinaMtI lakSamAM rAkhIne A pravRtti cAlu rAkhela che. tatvajijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyajJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze, tevI AzA sahita - 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. TrasTIgaNa gItArtha gaMgA (sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ SS & gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vyAkhyAnanA graMtho (gujarAtI) vyAkhyAnakAra :- pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI (moTA paMDita) mahArAja sAheba 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAheba 1. yogadaSTisamuccaya. 2. karmavAda karNikA 3. sadgati tamArA hAthamAM ! 4. darzanAcAra 5. zAsana sthApanA 6. anekAMtavAda 7. praznottarI 8. cittavRtti 9. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 10. manovijaya ane Atmazuddhi 11. bhAgavatI pravajyA paricaya 12. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 13. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, viSNajaya, siddhi, viniyoga) 14. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 15. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 16. dharmarakSA pravacana zreNI (bhAga-1) - pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAheba saMpAdita | 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ tejaGa :- pa. pU. gazivarya zrI yugabhUSAvibhya (nAnA paMDita) mahArAna sAheja 1. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? hindI vyAkhyAnakAra :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAhaba 1. jainazAsana sthApanA 3. zrAvaka ke bAraha vrata evaM vikalpa 4. praznottarI 2. cittavRtti lekhaka :- pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI (nAnA paMDita) mahArAja sAhaba 1. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya ? saMpAdaka :- pa. pU. gaNivarya zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra ENGLISH Lecturer: H. H. GANIVARYA SHRIYUGBHUSHANVIJAYJI MAHARAJ SAHEB 1. Status of religion in modern Nation State theory Author: H. H. GANIVARYA SHRIYUGBHUSHANVIJAYJI MAHARAJ SAHEB 1. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination?
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananA graMtho (gujarAtI) [vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA | 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSata prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI zabdazaH vivecana 9. samyaktva SasthAna caupaI zabdazaH vivecanA 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadrAviMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. bhikSuddhAtrizikA-27 zabdazaH vivecanA 28. dIkSADhAtrizikA-28 zabdazaH vivecanA 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhaktivyavasthApanahAviMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjala yogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisa sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAtrizikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecanA 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiaSaprAdhAnyatAbiMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !! (gujarAtI) 4. svataMtra bhArata meM gharma parataMtra !!! (hindI) 5. Right to Freedom of Religion mm (aMgrejI) 6. 'rakSAdharma' abhiyAna (gujarAtI) 7. "Rakshadharma' Abhiyaan (aMgrejI) saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA H jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA H dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'yogaSTisamuccaya' graMtha zabdazaH vivecana bhAga-3 nA saMkalana-saMpAdananI veLAe prAstAvika avyavahArarAzimAMthI vyavahA22AzimAM AvIne paMcendriyatva pAmyA pachI manuSyabhavamAM dharmanI sAmagrI maLatAM jIve dharma to aneka vAra karyo, chatAM mokSa na pAmyo; kema ke yogamArganI jijJAsA karIne jIve yogamArgamAM praveza ja karyo nathI. tevA jIvonI karuNAthI te jIvone sanmArga batAvavA yAkinImahattarAsUnu 1444 graMthanA racayitA sUripuraMdara pUjya haribhadrasUri mahArAjAe 'yogadRSTisamuccaya' graMthanI racanA karI che. madhyama vistAravALo A graMtha, apunarbaMdhakAdi avasthAne nahi pAmelA paNa saraLa buddhithI satyane svIkAravAnI taiyArIvALA prajJApanIya jIvone apunarbandhakAdi avasthA pamADavA mATe ane apunaba~dhakAdi avasthA pAmelA jIvone yogamArganI kramasara bhUmikAo pamADIne kevaLajJAna ane mokSaprApti mATe atyaMta upakAraka thAya tema che. 'yogadRSTisamuccaya' graMthanA mitrA, tArA, balA, dIprA, sthirA, kAMtA, prabhA, parA e ATha dRSTiothI ATha vibhAga paDe che. cAritra aMgIkAra karatAM pahelAM meM zrI mahendrabhAI paMDitane (pU. mohajitavijaya ma.sA.) joyelA, ane emaNe je jJAna prApta karyu che te jJAna prApta karavAnI mArI icchA hatI. tethI emanI pAse bhaNelAM aruNAbena, hAlamAM pU. bhaktisUri ma.sA.nA samudAyanAM pU. sA. bodhiratnAzrIjIno paricaya karyo. tyArapachI pU. sA. bodhiratnAzrIjI dvArA pa. pU. munizrI yugabhUSaNa vi. ma.sA. ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motAno paricaya thayo. zAsanasamrATa pU. A. bha. nemisUri mahArAjanA samudAyanA pU. caMdrodayasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pU. paMnyAsa nirmaLacaMdra vi. ma.sA.nI (saMsArI pakSe bhAI) saMmati meLavIne paMDitavarya zrI pravINabhAI pAse abhyAsa zarU karyo. meM eka vAra vAMceluM ke mokSa pAmavA mATe yogamArga jANavo atyaMta Avazyaka che, ane koIka 52ma puNyodaye tattvajJa adhyAtmarasika paMDitavarya zrI pravINabhAI motA pAse 'yogadRSTisamuccaya' graMthano abhyAsa ka2vAnI mane sonerI taka sAMpaDI, te badala A upakArI mahAtmAonI huM RNI chuM. A graMthanA gujarAtI vivaraNanA prUphasaMzodhanAdi kAryamAM zrutopAsaka-zrutapipAsu suzrAvaka zrI zAMtilAla zivalAla zAhano vizeSa sahayoga prApta thayo che. teoe paNa potAne AvA uttama graMtharatnanA svAdhyAyanIvAMcananI amUlya taka sAMpaDI te badala dhanyatA ane upakRtatA anubhavela che. A graMtharatna dvArA mane ane anya vAMcakone yogamArganI prApti thAya, saMsA2 TUMko thAya ane mokSadhAma prati zIghra gatie prayANa karIe ane paramapadane pAmIe e ja abhyarthanA. zAsanasamrATa pa. pU. nemisUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA pU. sAdhvIjI cAritrazrIjI ma.sA.nA praziSyA sAdhvIjI RjumatizrIjI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA 'yogadRSTisamuccaya' graMtha bhAga-3 nA padArthonI saMkalanA (5) sthirAdaSTi : sthirAdaSTimAM pratyAhAra nAmanuM yogAMga hoya che ane bhrAnti nAmano doSa hoto nathI. tethI yogamArganI pravRtti abhrAnta ane aticAra rahita thAya che. bodha nAmano guNa pragaTe che, tethI yogamArganI pravRtti sUkSmabodhathI yukta hoya che. A zloka-154mAM batAvela che. sthirAdaSTivALA yogIone sUkSmabodha hovAne kAraNe bhavaceSTA kevI dekhAya che, te zloka-1551paDamAM batAvela che. vaLI, sthirAdaSTivALA yogIone AtmAnA pAramArthika svarUpano spaSTa bodha hoya che, te zloka157mAM batAvela che. vivekavALA, dhIra, pratyAhArapara, dharmabAdhAnA parityAgavALA evA sthirAdaSTivALA yogIo bhoganuM svarUpa kaI rIte vicAre che, te zloka-158 thI 161 sudhI batAvela che. A pAMcamI sthirAdRSTimAM rahelA yogIomAM kayA kayA guNo hoya che, tenA viSayamAM anya darzanakArono mata zloka-16ranI avataraNikAmAM batAvela che. (6) kAntAdRSTi : kAntAdRSTimAM dhAraNA nAmanuM yogAMga hoya che, anyamud nAmano kriyAno doSa jAya che ane nitya hitodayavALI tattvamimAMsA hoya che, ane nityadarzanAdi anyanI prItinA kAraNe bane che, te zloka19ramAM batAvela che. kAntAdRSTivALA logIonAM nityadarzanAdi anyanI prIti mATe kema thAya che, tenuM spaSTIkaraNa zloka193mAM karela che. kAntAdRSTivALA yogIonuM citta hamezAM zrutamAM hoya che. bhogAdinI pravRtti hoya topaNa kAyAthI hoya che, ane AkSepaka jJAnane kAraNe bhogo paNa saMsAranA hetu thatA nathI, te kathana zloka-164 thI 196 sudhI batAvela che. vaLI, je jIvone bhoga paramArtharUpe dekhAya che arthAt sukhanA heturUpe dekhAya che, teo yogamArganI pravRtti karatA hoya topaNa bhoganA kAraNabhUta dehAdinA prapaMcathI moha pAmelA hovAthI yogamArgamAM pravRtti karI zakatA nathI, te zloka-167 thI 168mAM batAvela che.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA vaLI, kAntAdRSTivALA yogIo niyamimAMsAvALA hoya che. tethI teone moha thato nathI ane sadA hitano udaya hoya che, te zloka-109mAM batAvela che. (7) prabhASTi sAtamI dRSTivALA yogIone dhyAna nAmanuM yogAMga hoya che, kriyAmAM vartatA doSomAMthI roga nAmano doSa hoto nathI, ane vizeSathI tattvamatipatti nAmano guNa pragaTe che. AthI asaMgaanuSThAnarUpa sa...vRttipadane lAvanArI A dRSTi che=asaMgaanuSThAnane prApta karAvanArI A dRSTi che, te zloka-170mAM batAvela che. sAtamI dRSTivALA yogIone dhyAnathI utpanna thanAra uttama sukha hoya che, te zloka-171mAM batAvela che. sAtamI dRSTivALA yogIone dhyAnanuM sukha hoya che, je pAramArthika sukha che. tethI pAramArthika sukhaduHkhanuM lakSaNa zloka-17ramAM batAvela che. pAramArthika sukhanA lakSaNanI apekSAe puNyathI prApta thayela sukha paNa duHkharUpa che, ane dhyAnathI utpanna thayela sukha te pAramArthika sukha che, te zloka-173mAM yuktithI batAvela che. sAtamI dRSTivALA yogIone nirmaLa bodha hovAthI sadA dhyAna che, te zloka-174mAM batAvela che. sAtamI dRSTivALA yogIomAM rahela satyavRttipadanuM svarUpa zloka-175mAM batAvela che. sa-vRttipada asaMgaanuSThAna svarUpa che, ane te asaMgaanuSThAnane bhinna bhinna darzananI apekSAe tenAM kayAM kayAM nAmo che, te zloka-176mAM batAvela che, jethI asaMgaanuSThAnanA svarUpano pAramArthika bodha thAya. sAtamI dRSTivALA yogIo asaMgaanuSThAnane zIdhra prApta kare che, te zloka-177mAM batAvela che. (8) parAdaSTi : parASTimAM samAdhi nAmanuM yogAMga hoya che, kriyAmAM vartatA doSomAMthI samAdhimAM AsaMga nAmano doSa hoto nathI, ane adveSa Adi guNomAMthI parizuddha pravRttirUpa guNa pragaTe che, te zloka-178mAM batAvela che. vaLI AThamI dRSTivALA yogI nirAcArapadavALA hoya che, temanI yogamArganI pravRtti aticAra rahita hoya che ane AcArajeya AcArathI jItavA yogya karmano abhAva hoya che, te zloka-179mAM batAvela che. AThamI dRSTivALA yogIo nirAcArapadavALA hovA chatAM bhikSATanAdi AcAro kema kare che, te, ane AThamI dRSTivALA yogIone AcArajeya karmo nahi hovAthI anya dRSTivALA yogI karatAM teonA bhikSAaTanAdi AcAro judA hoya che, te, zloka-180mAM batAvela che. jema ratnanA niyogathI ratnanA vepArI kRtakRtya thAya che, tema AThamI dRSTivALA yogIo dharmasaMnyAsanA niyogathI kRtakRtya thAya che, te zloka-181mAM batAvela che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA AThamI dRSTimAM dvitIya apUrvakaraNa vakhate dharmasaMnyAsa pragaTe che, tethI kevaLajJAna pragaTe che, te zloka182mAM batAvela che. kevaLajJAna pragaTa thayA pachI AtmA kevo zuddha bane che, te dRSTAntathI zloka-183-184-185mAM batAvela che. kSINadoSavALA mahAtmAo zaileSI avasthA prApta karIne bhavavyAdhino kSaya kare che, te zloka-186mAM batAvela che. mukta AtmAo kevA hoya che, te vyAdhimuktanA dRSTAntathI zloka-187mAM spaSTa karela che. mokSa pAmatAM pUrve sarva jIvo bhavavyAdhivALA hoya che, te zloka-188mAM batAvela che. keTalAka darzanakAro bhavavyAdhine upacarita mAne che, tenuM nirAkaraNa zloka-189mAM karela che. bhavavyAdhithI mukta thayela ja anupacarita mukta che, te yuktithI zloka-190-191mAM batAvela che. bauddha darzanakAro sAdhanA karIne nirvANanI prApti thAya che tyAre bujhAyelA dIpakanI jema AtmAnA abhAvane mAne che, tenuM nirAkaraNa zloka-192 thI 197 sudhI karela che. tethI mukta AtmA karmavyAdhithI mukta zuddha AtmA che, tenI siddhi thAya che. keTalAka darzanakAro AtmAne ekAntanitya mAne che, tethI AtmAne nityamukta mAne che. tenuM nirAkaraNa zloka-198 thI 200 sudhI karela che. A rIte ATha dRSTionuM kathana pUrNa thavAthI sarva kathanano upasaMhAra zloka-207 thI karela che. potAnA yoganA smaraNa arthe granthakArazrIe aneka yogazAstromAMthI saMkSepathI A granthanuM uddharaNa karela che, te zloka-207mAM batAvela che. vaLI, anyanA upakAranA prayojanathI paNa A grantha racyo che, te zloka-208mAM batAvela che. kulAdi bhedathI cAra prakAranA yogIo che. temAM prathama prakAranA yogI ayogya che ane carama prakAranA yogI yoganiSpanna che. mATe te baMnene upakAra thato nathI, paraMtu kulayogI ane pravRttacayogIne A granthathI upakAra thAya che, te zloka-209mAM batAvela che. kulayogI ane gotrayogInuM svarUpa zloka-210mAM batAvela che. kulayogInuM vizeSa lakSaNa zloka-211mAM batAvela che. pravRttacayogInuM svarUpa zloka-212mAM batAvela che. cAra prakAranA yogIomAMthI kulayogI ane pravRttacayogI yogagranthanA adhikArI che, tethI temanA upakAra arthe granthakAre prastuta grantha racyo che. te sivAya anya paNa yogamArganA adhikArIonA upakAra arthe granthakAre A grantha racyo che. te batAvIne kulayogI ane pravRttacakyogIthI anya prakAranA yogamArganA adhikArInuM svarUpa zloka-213mAM spaSTa karela che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/saMkalanA icchAyama, pravRttiyama, dhairyayama ane siddhiyama : e cAra prakAranA yamonuM svarUpa zloka-214 thI 218 sudhI batAvela che. yogAvaMcakyoganuM svarUpa zloka-219mAM batAvela che. kriyAvaMcakayoganuM svarUpa zloka-220mAM batAvela che. phalAvaMcakayoganuM svarUpa zloka-221mAM batAvela che. granthakAra karatAM jaDamativALA kulAdi yogIone A granthanA zravaNathI upakAra thaze, mATe granthakAre prastuta granthanI racanA karI che, te zloka-222mAM spaSTa karela che. yogamArganA sevana vagara mAtra yogamArganA pakSapAtathI kaI rIte upakAra thAya? tenuM spaSTIkaraNa zloka223-224mAM karela che. yogya jIvone prastuta granthazravaNamAM prArthanAnI AvazyakatA nathI; kema ke, yogya jIvo svayaM ja mahAratna jevA yogagranthamAM yatna karanArA hoya che, te zloka-22pamAM batAvela che. vaLI, ayogya jIvone A grantha Apavo joIe nahi, ema pUjya haribhadrasUri mahArAja zloka226mAM kahe che. ahIM koIne prazna thAya ke pUjya haribhadrasUri mahArAja ayogya jIvone A grantha ApavAno niSedha kema kare che ? udAra AzayathI badhAne ApavAno prayatna kema karatA nathI ? tenuM spaSTIkaraNa karavA arthe zloka227mAM kahe che ke pUjya haribhadrasUri mahArAja kSudra prakRtine kAraNe ayogyane grantha ApavAno niSedha karatA nathI, paraMtu ayogya jIvonA ahitanA parivAra mATe temane prastuta grantha ApavAno niSedha kare che. yogya jIvone kaI rIte A grantha Apavo, jethI sarva kalyANanuM kAraNa bane, tenuM spaSTIkaraNa zloka-228mAM karela che. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2063 tithi-vaizAkha suda 3 tA. 20-4-2007, zukravAra 302, vimala vihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/anukramaNikA ( anukramaNikA) viSaya bloka naM. pAnA naM. -: zloka-154 thI 171 sudhI sthirAdaSTinuM nirUpaNa - 397 thI 415 154. sthirAdaSTinuM svarUpa. 397 thI 401 155-153. | granthibhedathI dekhAtuM bhavanuM svarUpa. 401 thI 404 157. granthibhedathI dekhAtuM mokSanuM svarUpa. 404 thI 405 158. samyagdaSTi jIvano vivekapUrvakano pratyAhAra. 406 thI 407 159thI 11 | samyagdaSTi jIvonuM uttama zrutapradhAna AlocananuM svarUpa. 407 thI 415 12. zloka-102nI avataraNikAmAM pAMcamI dRSTithI pragaTa thatA guNonuM svarUpa. 415 thI 421 - bloka-10ra thI 119 sudhI kAntAdaSTinuM nirUpaNa - 415 thI 431 11ra-103. kAntAdRSTinuM svarUpa. 415 thI 422 164. AkSepaka jJAna hovAne kAraNe kAntAdRSTivALA yogIone bhogo paNa bhavanA ahetu. 423 thI 425 195-199. bhogakALamAM paNa kAntAdRSTivALA yogIonI asaMga pravRttinuM svarUpa. 425 thI 429 157-158. bhogamAM paramArtha buddhivALA jIvone dharmanI pravRttithI paNa mokSamArganI aprApti. 428 thI 430 169. kAntAdRSTivALA yogIonI mImAMsAthI sadA hitanI prApti. 430 thI 431 -: zloka-170 thI 177 sudhI prabhASTinuM nirUpaNa : 432 thI 442 178. parASTinuM svarUpa. 443 parASTimAM rahelA yogIonA nirAcArapadanuM svarUpa. 446 thI 447 180. anya dRSTivALA yogIonA bhikSATanAdi AcAra karatAM parASTivALA yogIonA bhikSATanAdimAM AcArabheda. 447 thI 449 179. 181-182. | parASTimAM asaMgabhAvathI kSapakazreNInI prApti ane anne kevaLajJAnanI 449 thI 4para prApti. 183-184. | dRSTAntathI jIvanuM, jIvanA jJAnanuM ane karmanA AvaraNanuM svarUpa. 45ra thI 455
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnA naM. 450 thI 4pa9 4pa9 thI 460 461 thI 462 462 thI 464 464 thI 468 468 thI 483 483 thI 495 495 thI 500 yogadaSTisamuccaya/anukramaNikA | zloka naM. viSaya 185-186. kevaLajJAnane pAmIne parASTimAM rahelA yogIone yoganirodha dvArA bhavakSayanI prApti. 187. muktAtmAnuM svarUpa. 188. bhavarUpa mahAvyAdhinuM svarUpa. 189. jIvane nirupacarita bhavavyAdhinA svIkAranI yukti. 190-191. |bhavavyAdhithI muktane muktarUpe svIkAranI yukti. 192 thI 197, kSaNikavAdamAM mokSanA asaMbhavanI yukti. 198 thI 203 ekAnta nityapakSamAM mokSanI asaMgatinI yukti. 204 thI 201bhavavyAdhithI muktane muktarUpe svIkAranI yukti. 207-208. granthakAranuM grantha racavAnuM prayojana. 209. prastuta granthanA adhikArInuM svarUpa. 210. kulayogI ane gotrayogInuM svarUpa. 211. kula yogInuM vizeSa lakSaNa. 212. pravRttacayogInuM svarUpa. 213. Adya avaMcakayoganI prAptivALA jIvo prastuta granthanA adhikArI. 214. ahiMsAdi pAMca yamonuM svarUpa. 215. icchAyamanuM svarUpa. 216. pravRttiyamanuM svarUpa. 217. sthirayamanuM svarUpa. 218. siddhiyamanuM svarUpa. 219. yogAvaMcakayoganuM svarUpa. 220. kriyAvaMcakayoganuM svarUpa. 221. phalAvaMcakayoganuM svarUpa. 222. prastuta granthathI kulAdi yogIone thatA upakAranuM svarUpa. 500 thI pa03 503 thI 504 504 thI 500 506 thI 508 508 thI 509 509 thI 512 512 thI 513 a pa13 thI 514 pa15 thI 516 516 thI 517 517 thI 218 518 thI 220 pa20 thI 221 = para1 thI 522 = para2 thI 524 =
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/anukramaNikA pAnA naM. bloka naM. viSaya 223-224, pa24 thI 527 225. pa27 thI 29 223. tattvano pakSapAta ane bhAvazUnya kriyA e be vaccenuM aMtara. yogya jIvonI granthazravaNamAM svAbhAvika pravRtti. ayogya jIvane prastuta grantha ApavAno niSedha. ayogya jIvane prastuta grantha ApavAnA niSedhanuM prayojana. yogya jIvane vidhipUrvaka prastuta grantha ApavAnI vidhi. pa30 thI 531 pa31 thI 533 227. 228. pa33 thI 536
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM hrI~ aha~ namaH / OM hrIM zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / OM nama: || sUripurandara zrIharibhadrasUrisanTabdha svapajJavyAkhyArmita zrI yogadaSTisamuccaya sthirAdaSTi = avataraNikA : evaM saprapaJcaM caturthI dRSTimabhidhAya paJcamImabhidhAtumAha - avataraNikArya : A rIte zloka-pa7 thI varNana karyuM e rIte, prapaMca sahita zloka-67 thI je vistAra karyo te prapaMcathI vistArathI sahita, cothI daSTine kahIne pAMcamI daSTine kahe che - bhAvArtha : zloka-153mAM upasaMhAra karatAM kahyuM ke dRSTinuM kathana je prakRti che tene ame kahIe chIe, ane te prakRti pAMcamI dRSTi che. te kathanathI pAMcamI dRSTi kahevAnI pratijJA karI. have pAMcamI dRSTinuM svarUpa batAvavA mATe kahe che - zloka : sthirAyAM darzanaM nityaM, pratyAhAravadeva ca / kRtyamabhrAntamanaghaM, sUkSmabodhasamanvitam / / 154 / / anvayArca - sthirAya sthirAmAM sthirA dRSTimAM nityaM pratyAhAravava va naM-nitya ane pratyAhAravALuM ja darzana che, prAntamanAM sUkSmavosamanvitam kRtya--abhrAMta, anagha, sUkSmabodhathI yukta kRtya che. ll154nA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 yogadaSTisamuccayagAthA-154 zlokArdha : sthirAdaSTimAM nitya ane pratyAhAravALuM ja darzana che, abhrAMta, anagha, sUkSmabodhathI yukta kRtya che. ll154ll TIkA - _ 'sthirAyAM' dRSTau, 'darzana'-bodhalakSaNaM, 'nityam' apratipAti niraticArAyAm, sAticArAyAM tu prakSINanayanapaTalopadravasya taduktopAyAnavabodhakalpamanityamapi bhavati, tathAticArabhAvAt ratnaprabhAyAmapi (miva) dhUlyAderupadravaH, 'pratyAhAravadeva ca' 'svaviSayA'samprayoge svacittasvarUpAnukArI cendriyANAM pratyAhAraH' (yo. sU. 2-64) tavetaddanaM, kRtya-vandranahi, 'brAnta' mathavRtva, gata va, nava anaticAratvAt, etadeva vizeSyate, 'sUkSmabodhasamanvitaM'-granthibhedAvedyasaMvedyapadopapatteriti / / 154 / / TIkArya : 'cirA' .. poSaparitti niraticAra sthirAdraSTimAM bodhasvarUpa darzana nitya apratipAtI che, sAticAramAM vaLI prakSINa thayelA nayanapaTalathI upadravavALAne takuttopAyAnava voipaM=zAstramAM kahelA saMsAranA ucchedanA upAyanA anavabodhakalpa, anitya paNa darzana thAya che; kema ke te prakAranA aticArano bhAva che=yogamArganA samyam bodhamAM plAni thAya te prakAranA aticArano bhAva che. sAticAramAM anavabodha thAya che, temAM dRSTAMta batAve che : ratnaprabhAmAM dhULa AdinA upadravanI jema arthAt ratnanI prabhA upara dhULa Adi UDe to prabhA jema jhAMkhI thAya, tema sAticAra evI sthirAdaSTimAM darzanamohanIyakarmarUpa dhULa AdinA upadravane kAraNe yogamArgano sUkSma bodha hovA chatAM bodha kaMIka glAni pAme che. ane pratyAhAravALo ja sthirAdaSTino bodha che. pratyAhAra zuM che te pAtaMjala sUtrathI batAvIne, pratyAhAravALo sthirAdaSTino bodha che te batAve che - viSayAsayo =rUviSayano asaMprayoga karAya chad=IndriyonA viSayono asaMprayoga karAya chate arthAt indriyonA viSayonA grahaNanA AbhimukhyanA tyAgathI svarUpamAtramAM avasthAna karAve chate svavattasvarUpAnurI = svacittanA svarUpane anusaranAra=niruddha evA potAnA cittane anusaranAra IndriyonI je nirodhyatAnI prApti che, te ndriyAnAM pratyAhAra =indriyono pratyAhAra che. tarata naM pratyAhAravALuM A darzana sthirAdaSTinuM darzana che. zlokanA pUrvArdhathI pAMcamI dRSTimAM rahelA jIvonA bodhanuM svarUpa batAvyuM. have pAMcamI dRSTivALA yogIo je dharmakRtyo kare che, te kevAM che ? te batAvavA mATe zlokanA uttarArdhathI kahe che -
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-154 399 kramane AzrayIne vaMdanAdi kRtya abhrAMta che, AthI karIne ja anagha che=doSa vagaranuM che; kema ke anaticArapaNuM che. Ane ja=kRtyane ja, vizeSaNathI vizeSita kare che. sUkSmabodhathI yukta kRtya che; kema ke graMthibhedane kAraNe vedyasaMvedyapadanI upapatti che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 154 / / * 'vanvavi' mAM 'vi' padathI anya dharmakRtyo grahaNa karavAnAM che. 'ghUtyAre' mAM 'vi' padathI dhUma, dhummasanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : sthirAdaSTimAM bodha nitya che=apratipAtI che arthAt pragaTa thayelo bodha kyAreya jato nathI. A prakAranuM sthirAdRSTinuM varNana kSAyika samyagdaSTine AzrayIne che ane nirmaLa koTInA kSayopazama samyaktvavALAne AzrayIne che; kema ke kSAyika samyagdaSTino bodha kyAreya javAno nathI ane nirmaLa koTInuM kSayopazamabhAvanuM samyagdarzana paNa kyAreya pAta pAmatuM nathI. jema tIrthaMkaranAmakarma nikAcita karyA pachI tIrthaMkaromAM vartatuM kSayopazamabhAvanuM samyagdarzana pAta pAmatuM nathI. tethI niraticAra evI sthirAdRSTimAM vartatuM samyagdarzana apratipAtI che. vaLI jeone sAticAra sthirAdaSTi prApta thaI che teone zAstramAM kahevAyelA saMsAranA ucchedanA upAyomAM koIka sthAnamAM anavabodha hoya tevuM anitya paNa darzana che. jema koInI cakSuno paDado kaMIka kSINa thayelo hoya ane pANInI bhInAzane kAraNe upadrava vartato hoya, to jotI vakhate tenI cakSu spaSTa jotI nathI; tema kSayopazamabhAvane pAmeluM darzanamohanIyakarma paNa AMtarcakSu nabaLI hovAthI upadravavALuM bane tyAre, saMsAranA ucchedanA upAyanA koIka sthAnamAM bodhanI khAmInI prApti thAya, te apekSAe sAticAra sthirAdaSTimAM darzana anitya paNa che. ahIM vizeSa e che ke jema koIno cakSuno paDado nabaLo paDyo na hoya to cakSuthI je kaMI bodha thAya te yathArtha ja thAya, paraMtu jenI cakSuno paDado kaMIka nabaLo paDyo che chatAM dRSTi naSTa thaI nathI tevo jIva, cakSunI kALajI rAkhato hoya to cakSunA paDadAnI nabaLAIne kAraNe koI upadrava na thAya to tene paNa yathArtha darzana thAya che, ane jo te kALajI na rAkhe to koIka vakhate koIka sthAnamAM yathArtha bodha na paNa thAya. te rIte jeonI AMtarcakSu tattvane jovAmAM spaSTa khUlelI che, tevA kSAyika samyagdaSTi ke nirmaLa koTInA kSayopazamabhAvavALA samyagdaSTi jIvo, zAstra kahela saMsAranA ucchedanA upAyane yathArtha jonArA che, ane temano te yathArtha bodha kyAreya jhAMkho paDato nathI; paraMtu jeonuM kSayopazamabhAvanuM samyagdarzana tevuM nirmaLa koTInuM nathI, tethI tattvane jovAnI AMtardaSTi khUlelI hovA chatAM kaMIka nabaLI che, tethI potAne koIka sthAnamAM aticAra na lAge ane yathArtha darzana thAya tenA mATe tevA jIvo kALajI rAkhatA hoya ane ucita upAyomAM apramAdabhAvathI yatna karatA hoya, to teonuM paNa tattvadarzana kyAreya jhAMkhuM paDe nahi; paraMtu jo teo pramAda kare to koIka sthAnamAM teone anavabodha paNa prApta thAya, te batAvavA mATe TIkAmAM kahyuM ke sAticAra sthirAdaSTimAM anitya paNa darzana che; kema ke upadravanI sAmagrInA kALamAM te prakArano aticAra
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 yogadaSTisamuccaya/gAthA-154 thAya che arthAt jo jIva sAvaceta na rahe to tattvadarzananA koIka sthAnamAM tevA jIvono sUkSmabodha jhAMkho paDe che. jema ratnanI prabhA kyAreya nAza na pAme tevI hoya che, topaNa dhULa Adino upadrava thAya to te prabhA jhAMkhI paDe che, tema sattAmAM raheluM pradezodayarUpe vartatuM darzanamohanIyakarma kyAreka vipAkodaya batAvIne sAticAra bhUmikAvALA jIvonA samyagdarzanane malina paNa kare che. vaLI sthirAdaSTimAM vartatuM bodharUpa darzana pratyAhAravALuM che, ane pratyAhArano artha pAtaMjala sUtramAM batAvyo, teno bhAva e che ke sthirAdRSTivALA jIvone tattvano sUkSmabodha hoya che, tethI tattva pratyenuM temane atyaMta AkarSaNa hoya che, jenA kAraNe temanuM citta viSayothI nirodhane pAmeluM che. tethI sthirAdaSTivALA jIvo indriyonA viSayonA grahaNanI abhimukhatAnA tyAgamAM yatna karanArA hoya che, ane tenA kAraNe temanI indriyo svarUpamAtramAM avasthAnavALI hoya che=viSayo pratyenI utsukatAvALI hotI nathI. arthAt temanuM citta viSayothI niruddha hovAne kAraNe indriyomAM nirodhatAnI prApti che. tethI nirodha pAmelI indriyo viSayono saMparka thAya topaNa bodhamAtra kare che, paNa viSayo sAthe saMzleSa pAmatI nathI. AvA prakAranI indriyonA pratyAhAravALo sthirASTino bodha che. Azaya e che ke sthirAdaSTimAM rahelA jIvo samyagdaSTi paNa hoya, dezaviratidhara paNa hoya ane sarvaviratidhara paNa hoya; Ama chatAM sAmAnya rIte prastuta evI ATha yogadRSTiomAM bodhane anurUpa kRtya karanArA jIvone sAme rAkhIne dRSTionuM varNana karela che. tethI pAMcamI dRSTivALA paNa bodhane anurUpa kRtya karanArA sarvaviratidharane sAme rAkhIne teonuM darzana pratyAhAravALuM che ema kahela che. vaLI sthirAdaSTivALA jIvomAM vartato ratnanI prabhA jevo bodha haMmezAM teonA cittane viSayothI nirodhavALuM rAkhe che, ane nirodhane sthira karavA mATe pAMcamI dRSTivALA jIvo indriyonA viSayothI dUra rahe che. temanA nirodhavALA cittane kAraNe temanI indriyo nirodhatAne pAmelI hoya che, kvacit temanI indriyo sAthe koI viSayono saMsarga thAya, topaNa viSayo pratyenA saMzleSa vagaranI teonI indriyo hoya che. Ama chatAM koIka jIvane aviratiApAdakakarma ati prabaLa hoya to tattvane jovA chatAM indriyo nirodhavALI na paNa bane. jema satyakI vidyAdhara Adi kSAyika samyagdaSTi jIvonI indriyo nirodhavALI na hatI, tevA jIvonI vivakSAe sthirAdaSTivALA jIvanuM darzana pratyAhAravALuM nathI. vaLI sthirAdRSTino bodha ucita kRtyo karavA mATe preraNA karanAra che. tethI sthirAdRSTivALA jIvo ucita evAM vaMdanAdi kRtyo kare che, ane A dRSTimAM bhrAMti nAmano doSa gayelo hovAthI vaMdanAdi kRtyo zAstrIya kramane AzrayIne abhrAMta hoya che, kema ke sthirAdRSTivALA jIvone sUkSmabodha hoya che, ane tethI teonI buddhimAM mokSa eka sAra lAge che, ane mokSano upAya sarvajJanuM vacana lAge che. tethI svazakti anusAra sarvajJanA vacanano bodha karIne ucita kRtyomAM sthirAdiSTivALA jIvo yatna kare che, ane zAstrAnusArI bodha hovAthI tenuM vaMdanAdi kRtya kramane AzrayIne yathAtathI hotuM nathI, paraMtu zAstrAnusArI hoya che, arthAt (1) zAstramAM dareka jIvane potAnI bhUmikA anusAra anuSThAna karavAnuM kahela che, ane (2) te anuSThAna sevavA mATe prathama vinayapUrvaka gItArtha guru pAsethI zravaNa karavuM joIe, (3) zravaNa karIne pUrNa vidhi yathArtha jANI, (4) te te anuSThAna karavAnI pratijJA karavI joIe, ane (5) te anuSThAna tazcitta
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-154-155 tamana-taddezyA AdithI karavuM joIe, (6) jethI te anuSThAnanA sevanathI utta2 uttaranA guNasthAnakanI prApti thAya. AvuM anuSThAna kramane AzrayIne abhrAMta hoya che, ane AthI aticAra vagaranuM paNa hoya che. Azaya e che ke samyag bodha samyapravRtti karAve tevo niyama che, ane sthirAdaSTivALA jIvone samyagbodha hoya che, tethI potAnA vaMdanAdi kRtyamAM koI aticAra na lAge te rIte zAstranA kramathI kRtya kare che, tethI teonuM kRtya aticAra vagaranuM kahela che. Ama chatAM koIka jIvane aticAraApAdakakarma balavAna hoya to samyag bodha ane samyag ruci hovA chatAM kRtyamAM skhalanA paNa thAya, tenI ahIM vivakSA karI nathI; paraMtu samyag bodha samyapravRtti karAve te niyamane sAme rAkhIne aticAra vagaranuM vaMdanAdi kRtya kahela che. 401 vaLI sthirAdaSTivALA jIvonuM vaMdanAdi kRtya abhrAMta hoya che, aticAra vagaranuM hoya che, tema sUkSmabodhathI yukta paNa hoya che; kema ke graMthibhedane kAraNe sthirAdaSTivALA jIvomAM veghasaMvedyapada hoya che. Azaya e che ke sthirAdRSTivALA jIvoe, dareka kRtyane lakSya evA mokSa sAthe joDI zake tevo sUkSmabodha prApta karelo hoya che, ane tethI sthirAdRSTivALA jIvo je anuSThAno kare che te sarva anuSThAno sUkSmabodhathI yukta hoya che; ane tenA kAraNe teonAM te te anuSThAno uttara uttaranAM anuSThAnonI niSpatti dvArA vItarAgabhAvarUpa phaLamAM paryavasAna pAmanArAM hoya che. II154 // avataraNikA : zloka-154mAM kahyuM ke sthirAdaeNSTinuM darzana pratyAhAravALuM che. tethI sthirAdaeNSTivALA jIvone saMsAranI pravRtti kevI dekhAya che ? te batAve che zloka H - bAladhUlIgRhakrIDAtulyA'syAM bhAti dhImatAm / tamogranthivibhedena, bhavaceSTAkhilaiva hi / / 155 / / anvayArtha : tamopranthivimevena=tamograMthino vibheda thayelo hovAnA kAraNe-tattvane jovAmAM AMtaracakSune apravRtta karanAra aMdhakArarUpa graMthino bheda thayelo hovAnA kAraNe ghImatA=buddhimAnone vAnapUttIvRdghaDAtutvA= bALakanI dhULanAM ghara banAvavAnI krIDA jevI asvitA va mavaceSTA=saghaLI jabhavaceSTA akSyAM=AmAM= sthirAdaSTimAM mAti=bhAse che. / / 155aa zlokArtha H sthirAdRSTimAM tattvane jovAmAM AMtaracakSune apravRtta karanAra aMdhakArarUpa graMthino bheda thayelo hovAne kAraNe saghaLI ja bhavaceSTA buddhimAnone bALakanI dhULanAM ghara banAvavAnI krIDA jevI bhAse che. / / 155 / /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 yogadaSTisamuccayagAthA-15-156 TIkA : 'bAlathUlIgRhakrIDAtulyA'-prakRtyasundaratvA'sthiratvAbhyAM, 'asyAM' sthirAyAM dRSTo, 'bhAti dhImatAM'puMsAM, 'tamogranthivibhedena' hetunA, 'bhavaceSTAkhilaiva hi' cakravartyAdiceSTArUpApi, prakRtyasundaratvAdasthira TIkArca - vArtadhUnI hIDAtunyA'....pratyasutvA sthiratnAkya | AmAM sthirAdaSTimAM, tamograMthinA vibhedane kAraNe saghaLI ja bhavaceSTA, tenuM prakRtithI asuMdarapaNuM ane asthirapaNuM hovAne kAraNe buddhimAna puruSone bALakanI dhULanAM ghara banAvavAnI krIDA jevI bhAse, tevI bhAse che. kaI ceSTA tevI bhAse che ? te spaSTa karavA mATe kahe che - prakRtithI asuMdarapaNuM ane asthirapaNuM hovAthI cakravartI AdinI ceSTArUpa paNa pravRtti bAladhUlIgRhakrIDAtulya bhAse che. I15pA. varyAvaceSTArUpa' mAM 'di' padathI rAjA, zrImaMta Adi grahaNa karavAnA che. 'pavastraSTiArUpaffpa' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke sAmAnya jIvonA bhogo to asAra bhAse che, paraMtu cakravartI AdinA bhogorUpa ceSTAo paNa asAra bhAse che. bhAvArtha : pAMcamI dRSTimAM vivekacakSune jovAmAM vighna kare tevI aMdhakArarUpa rAga-dveSanI gAMThano vizeSathI bheda thayelo che arthAt mithyAtvamohanIyakarmano kSayopazamabhAva thayelo che, ane tenA kAraNe pAMcamI dRSTivALAne saMsArI jIvonI sarva paNa ceSTAo bALakanI dhULanAM ghara banAvavAnI kriIDA jevI lAge che. jema juvAna mANasane bALakanI ceSTA joIne potAne tevI ceSTA karavAnI icchA thatI nathI, kAraNa ke te pravRtti potAne prakRtithI asuMdara lAge che, tema vivekIne saMsArI jIvonI bhogAdinI pravRtti prakRtithI asuMdara lAge che. vaLI bALakanI ghara banAvavAnI kriyA jema yuvAnane asthira jaNAya che arthAt A ghara alpakALa mATe ramata pUratuM upayogI che paNa bhoga mATe upayogI nathI tema jaNAya che, tema vivekIne saMsAranA bhogo asthira dekhAya che. tethI asthira bhAvovALA bhogone meLavavAnI icchA thatI nathI, paraMtu jema yuvAna puruSane dhana arjana karIne potAnA bhavane saphaLa karavAno pariNAma thAya che, paraMtu bALakanI jema nirarthaka ceSTA karavAnuM mana thatuM nathI; tema tattvanA jonArAne AtmahitanI pravRtti karIne potAnA bhavane saphaLa karavAno pariNAma thAya che, paraMtu nirarthaka ceSTA karavAnuM mana thatuM nathI. ll1papA avataraNikA - zloka-15pamAM kahyuM ke sthirAdaSTivALA jIvo AkhI bhavaceSTAne asAra joI zake che. have sthirAdaSTivALA jIvomAM zratano viveka hovAne kAraNe bAhya bhAvone kevA jue che ? te batAve che -
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 403 yogadaSTisamuccaya/gAthA-156 zloka : mAyAmarIcigandharvanagarasvapnasanibhAn / bAhyAn pazyati tattvena, bhAvAn zrutavivekataH / / 156 / / anvayArtha: sthirAdaSTivALo jIva Rvita: zratavivekane kAraNe vAn bhavA=bAhya bhAvone mAthAmaravikatharvanArasvatrimA=jhAMjhavAnA jaLa, gaMdharvanagara ane svapna jevA tattvane tatvathI pati jue che. 156 zlokArtha :sthirAdaSTivALo jIva, cutavivekane kAraNe bAhya bhAvone jhAMjhavAnA jaLa, gaMdharvanagara ane svapna jevA tattvathI jue che. ll15kA TIkA : 'mAyAmarIcayo'=mRgatRSNikA, 'gandharvanagaraM' harizcandrapurAdi, 'svapnaH' pratIta eva, etatsannibhAn= etadAkArAn, 'bAhyAn'-dehagRhAdIn, 'pazyati' 'tattvena'=paramArthena, 'bhAvAn' padArthAn, kuta ityAha 'RvivetA'=sacarAna zrutajJAnena zAradA. TIkArya : mAthAmarIyo' . zrutajJAnena ! bAhya evA dehagRhAdi bhAvone=AtmAthI judA evA deha, ghara Adi padArthone mAyAmarIci=jhAMjhavAnA jaLa, gaMdharvanagara=harizcaMdra nagarAdi devonA nagarAdi, svapna= pratIta ja che, emanA jevA=emanA AkAravALA, tatvathI=paramArthathI, jue che - zenAthI jue che ?=kayA hetuthI jue che ? ethI kahe che; zrutatA vivekathI=samyapha pariNata evA zrutajJAnathI, bAhyabhAvone jhAMjhavAnA jaLa Adi jevA jue che. ll156aaaa bhAvArtha: bhagavAnanuM vacana aneka nayAtmaka che, ane dareka nayane ucita sthAne yojana karavAthI jIvane vivekadRSTi Ave che, ane vivekadRSTithI nayone yojavAmAM Ave to AtmakalyANanuM kAraNa bane che. vaLI bhagavAnanI dezanA dravyAstikanaya ane paryAyAstikanayathI yukta hoya che, ane paryAyAstikanaya padArthane kSaNika batAve che; eTaluM ja nahi, paNa paryAyAstikanayanI sUkSmadraSTithI jovAmAM Ave to kSaNika evA A bAhya padArtho AtmAne mATe upayogI nathI, tethI paramArthathI te padArtho nathI tema jaNAya che. sthirAdaSTivALA yogIne A
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 yogadaSTisamuccaya/gAthA-1pa-157 sUkSmadraSTi samyagu pariNAma pAmelI hoya che. tethI jema svapnamAM dekhAyelo vaibhava koI vivekIne AsthAnuM sthAna banato nathI, tema zrutano viveka jeno khUlelo che tevA sthirAdaSTivALA yogIne paryAyAstikanayanI sUkSmadaSTithI saMsAranA dekhAtA sarva padArtho AtmA mATe upayogI nathI, tema bhAse che. tethI tene te sarva padArtho svapna jevA padArthonI jema anAsthAnuM sthAna bane che. bAhya padArtho svapna jevA asAra batAvavA mATe bIjAM be dRSTAMto batAvyAM che : (1) jema jhAMjhavAnuM jaLa vAstavika hotuM nathI, paraMtu tRSNAvALA mRgalAne retI upara paDatAM sUryanAM kiraNo joIne dUra dUra pANI che tevo bhrama thAya che, tenA jevA ja bAhya padArtho che. athavA (2) AkAzamAM meghadhanuSa thAya che tyAre lokamAM kahevAya che ke A gaMdharvanagara che arthAt devonAM nagarAdi che. vastutaH te devonAM nagaro nathI, paraMtu vAdaLAMnI te prakAranI racanA mAtra che, je kSaNamAM vinAza pAmanArI che. tema AtmA mATe A bAhya padArtho upayogI nathI, phakta bhramane kAraNe jIvone A saMsAra bhogasAmagrImAM dekhAya che; jyAre zratavivekathI sthirAdRSTivALAne te sarva asAra dekhAya che. ll1pavA avataraNikA : sthirAdaSTivALA jIvo zratavivekane kAraNe AkhI bhavaceSTAne asAra jue che ane bAhya bhAvo svapna jevA jue che, tema sthirAdaSTivALA jIvo zratavivekane kAraNe Atmatatva kevuM jue che? te batAve che - bloka : abAhyaM kevalaM jyotirnirAbAdhamanAmayam / yadatra tatparaM tattvaM, zeSaH punarupaplavaH / / 157 / / anvayArtha : atra=ahIM=lokamAM je vAhya vevajyotiH niravA" nAmayaabAhya, kevala, jyoti, nirAbAdha, anAmaya che tatte paraM tattva zreSTha tattva che. zeSa: puna: A paraM tattva sivAya anya vaLI 35rtava=upaplava che jIva mATe upadrava che, e pramANe zratavivekathI sthirAdaSTivALo jue che, ema pUrvazlokathI anuvRtti che. 1pazA. zlokArdha : lokamAM je abAhya, kevala, jyoti, nirAbAdha, anAmaya che te zreSTha tattva che. A paraM tattva sivAya anya vaLI jIva mATe upadrava che, e pramANe zratavivekathI sthirAdaSTivALo jue che, ema pUrvazlokathI anuvRtti che. 157ii
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-157 TIkA H 'gavAdyam'=gAntara, 'vAM'=, 'byoti:'=jJAnaM, 'anAvArtha'=amUrtatavA pIDArahita, 'anAmavam'=gom gata tra, 'vavuM' 'atra'=lo, 'tatpara tattva' vartate, savA tathAmAvAt, 'zeSa: punarupatnava:' tathA svarUpena mAvAvitti / / 7 / / 405 TIkArtha H 'avAdyam' bhAvAvitti / / ahIM=lokamAM, je abAhya=AMtara, kevala=eka, jyoti=jJAna, anAbAdha=amUrtapaNuM hovAne kAraNe pIDA rahita, AthI ja=amUrtapaNuM hovAthI ja, anAmaya=roga rahita che, te paraM tattva varte che=jIva mATe zreSTha tattva che; kema ke sadA te prakArano bhAva che=haMmezAM te prakArano arthAt pUrvamAM varNana karyuM te prakArano jIvano pariNAma che. zeSa=AvA jJAnathI zeSa dehAdi padArtho, AtmA mATe upaplava che; kema ke tathAsvarUpathI bhAva che=upaplava svarUpathI dehAdinA saMbaMdhano AtmA sAthe bhAva che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 157 / / ..... bhAvArtha : AtmAno jJAnano pariNAma e enI mULa saMpatti che ane te jJAna jIvamAM vartato aMtaraMgabhAva che, ane A jJAna amUrta hovAne kAraNe pIDArahita che ane amUrta hovAne kA2Ne rogarahita che. Avo je jJAnano pariNAma che te ja jIva mATe tattva che. tethI sthirAdaSTivALA yogI tevA jJAnane tattvarUpe joIne tene ja lakSya ka2Ine tene pragaTa karavA mATe sarva ucita pravRtti kare che; kema ke vivekane kAraNe te jue che ke 'Avo jJAnano pariNAma jIvano svabhAva hovAthI sadA te rUpe rahenAro che. AthI ja siddhanA AtmAo AvA jJAnanA pariNAmavALA hovAthI sadA sukhamaya avasthAno anubhava kare che; vaLI AvA jJAna sivAyanA bAhya dehAdi padArtho jIva mATe upadravarUpa che; kema ke dehanA saMbaMdhane kAraNe jIvane pIDAno anubhava thAya che, rogano anubhava thAya che ane saMsAranI sarva paribhramaNanI kadarthanA bhinna bhinna dehanI prAptithI thAya che. mATe dehAdi sarva padArtho jIva mATe sadA upadravarUpa che. vaLI jIvano jJAnano pariNAma jo dehAdi sAthe saMbaMdhavALo na hoya to amUrtabhAvarUpa che, tethI tene kyAreya pIDAno anubhava thAya nahi; paraMtu saMsA2vartI jIvone deha sAthe saMbaMdha hovAne kAraNe saMsArI jIvonA jJAnamAM mohanA upadravo thAya che, zAtA-azAtAnA upadravo thAya che. tethI saMsArI jIvo potAnA jJAnathI ja sarva upadravonuM saMvedana kare che; paraMtu jo dehAdino viyoga thAya to tenuM aMtaraMga jJAna koI upadravane pArma nahi, paraMtu sadA pIDArahita, rogarahita saMvedanavALuM bane, ane jIva mATe te parama sukhavALI avasthA che. tethI tevA jJAnane pragaTa karavuM e jIva mATe tattva che. A prakAre zrutavivekathI sthirAdaSTivALA jue che. II157II
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405 thagadaSTisamuccaya/gAthA-158 avataraNikA : sthirAdaSTivALA jIvo saMsArane kaI rIte jue che? te zloka-135-156mAM batAvyuM ane AtmAne mATe sAdhavA jevA tatvane kevuM jue che te zloka-157mAM batAvyuM. have AvA tatvane jonArA sthirAdaSTivALA jIvo lakSyane sAdhavA mATe kevo yatna kare che ? te batAve che - bloka : evaM vivekino dhIrAH, pratyAhAraparAstathA / dharmabAdhAparityAgayatnavantazca tattvataH / / 158 / / anvayArtha: pUrva A rIte zloka-155 thI zloka-157 sudhImAM batAvyuM. e rIte vilina tharA: prasAdArapurA vivekavALA, dhIra ane pratyAhArapara=Indriyone viSayothI dUra rAkhavAmAM tatpara, evA sthirAdaSTivALA jIvo tattvata paramArthathI tathA te prakAre je prakAre potAnI zakti hoya te prakAre tharmavALAparityAtnivanta = dharmabAdhAnA parityAgamAM yatvavALA hoya che. II158 zlokArca - zloka-155 thI zloka-157 sudhImAM batAvyuM e rIte vivekavALA, ghIra ane indriyone viSayothI dUra rAkhavAmAM tatpara evA sthirAdaSTivALA jIvo, paramArthathI je prakAre potAnI zakti hoya te prakAre dharmabAdhAnA parityAgamAM yatnavALA hoya che. ||158 TIkA - va'=3nItyA, 'vivina' "rA', garapA, "pratyAhAraparA '=awtnakSapratyAhAraprathAnA: 'tathA'=jona prakAre "dharmavALAparityAtmivatta' tathAjo:rizuddha, "tattvataH-paramAna ! ete hi bhinnagranthitvAduttamazrutapradhAnA ityevamAlocayanti / / 158 / / TIkArca - va'=3nItyA, rUvAtotti | A rIte=ukta nItithI=zloka-155-156-157mAM batAvyuM e nItithI, vivekavALA=saMsAranA pAramArthika svarUpane ane AtmAnA pAramArthika svarUpane jonArA, A=sthirAdaSTivALA jIvo, dhIra lakSyane sAdhavAmAM capaLatA vagaranA, pratyAhArapara zloka-154mAM kahela lakSaNavALA pratyAhArapradhAna, tattvathI=paramArthathI=bAhya AcaraNAmAtrathI nahi paraMtu lakSyanI niSpattinuM kAraNa bane tevA paramArthathI, te prakAre je prakAre potAnI zakti hoya te prakAre, dharmabAdhAnA parityAgamAM yatvavALA hoya che zuddha AtmAne pragaTa karanArI jIvanI pariNatirUpa
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-158-159 407 je dharma, tene pragaTa karavAmAM bAdhA kare tevo aMtaraMga pramAdano pariNAma, tenA parityAga mATe ucita thatvavALA hoya che; kema ke te prakAranI aMtaHparizuddhi che=lakSyanI niSpattino nirNaya karI zake tevI citanI parizuddhi che. 158 ahIM zloka pramANe TIkAno artha pUro thAya che. tyAra pachI "teM hi mitratvAkuzrutaprathAnA phlevamAtrocanti" sudhI TIkAmAM kathana che, te vastutaH AgaLanA zloka-159-160-161 e traNa zlokanA utthAnarUpa bhAse che. pAThazuddhi maLI nathI. sarvatra prastuta zlokanI TIkAmAM A ja pATha che, chatAM padArthanI dRSTie AgaLanA zlokonI avataraNikArUpa hovAnI saMbhAvanA che. tethI te pramANe A bhAgano artha AgaLanA zlokanI avataraNikArUpe karela che. bhAvArtha : sthirAdaSTivALA jIvo zloka-155-156mAM batAvyuM e rIte saMsAranA svarUpane jonArA che, ane AtmA mATe tattvarUpa zuddha jJAna che tene paNa yathArtha jonArA che, je zloka-157mAM batAvyuM. teo AvA prakAranA vivekavALA hovAthI saMsArano uccheda karIne zuddha AtmAnA svarUpane pragaTa karavAmAM dhIratApUrvaka yatna karanArA hoya che, ane tenA arthe bAhya indriyone viSayothI parAkSukha rAkhavA mATe teo pratyAhArapara hoya che. vaLI teo potAnI zakti anusAra ucita pravRttio karIne zuddha AtmAnA svarUparUpa dharmane pragaTa karavA mATe yatna karatAM bAdha kare tevA pramAdadoSanA parityAgamAM yatna karanArA hoya che, kema ke sUkSmabodhane kAraNe teonuM aMtaHkaraNa tattvanI niSpattinA upAyane joI zake tevuM parizuddha hoya che. tethI lakSyane yathArtha joIne dhIratApUrvaka te prakAranI ucita pravRtti kare che ke jethI potAnI zakti pramANe saMsAranA ucchedamAM yatna thAya ane vItarAgabhAvanI niSpattine anukULa samyagu yatna thAya. ahIM vizeSa e che ke sthirAdRSTimAM avirata samyagdaSTi paNa hoya, dezaviratidhara paNa hoya ane sarvaviratidhara paNa hoya, paraMtu teo sarva tattvane jonArA che. tethI pote je bhUmikAmAM che te bhUmikAthI uparanI bhUmikAmAM javA mATenA yatnapUrvaka zuddha AtmAne pragaTa karavAnA abhilASavALA hoya che. tethI dhIratApUrvaka potAnI zaktine anurUpa ucita anuSThAno te rIte seve che ke jethI anuSThAnakALamAM pramAdane vaza thaIne dharmaniSpattimAM bAdhA na thAya. tethI AvA prakAranA sthirAdRSTivALA jIvo jo samyaktvathI pAta na pAme to avazya alpakALamAM saMsArano aMta karIne saMsAranA pArane pAmanArA bane che. I158 avataraNikA : ete hi bhinnagranthitvAduttamazrutapradhAnA ityevamAlocayanti - avataraNikArya : A sthirAdaSTivALA jIvo, bhinnagraMthipaNuM hovAne kAraNe uttama zrutapradhAna che. ethI A pramANe zloka-159-160-161mAM batAve che e pramANe vicAre che -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 yogadaSTisamuccaya/gAthA-159 bhAvArtha : sthirAdRSTivALA jIvone viveka khUlelo hovAthI saMsAranuM svarUpa jevuM asAra che tevuM ja dekhAya che, te zloka-15-153mAM batAvyuM, temane AtmA mATe mokSa ja paramahita che tema dekhAya che, te zloka-157mAM batAvyuM ane AvA vivekavALA sthirAdRSTivALA jIvo zaktinA prakarSathI mokSanI niSpatti mATe ucita yatna karanArA hoya che, te vAta zloka-158mAM batAvI. have sthirAdaSTivALA jIvo potAnI ucita pravRttine vega ApavA mATe zuM Alocana kare che ? te batAvavA mATe zloka-1pa9 thI zloka-161 sudhImAM te jIvonuM Alocana batAve che. A sthirAdRSTivALA jIvonI rAga-dveSanI graMthi bhedAyelI hovAthI teo uttama mRtadRSTivALA hoya che arthAtu AtmA mATe uttama mokSa che ane te uttama mokSane sAdhanAra je zrata che te uttama zrata che, AvA uttama zratanA paramArthane upadezAdinA baLathI sthirAdaSTivALA jIvo pAmelA hoya che. mATe AvA uttama zratavALA sthirAdRSTivALA jIvo che, tethI uttama zratanuM avalaMbana laIne AgaLa batAvAze te pramANe Alocana kare che, jethI mokSanI niSpattine anukULa potAnI pravRttimAM veganI prApti thAya. bloka : na hyalakSmIsakhI lakSmIryathAnandAya dhImatAm / tathA pApasakhA loke, dehinAM bhogavistaraH / / 159 / / anvayArtha: atnIthI nakkIalakSmInI sakhI evI lakSmI yathA=je pramANe ghImatAbdabuddhimAnone mAnanAra AnaMda mATe di nathI ja, tathA te pramANe no-lokamAM dinAM pApA movistara=prANIono pApano mitra evo bhogano vistAra buddhimAnone AnaMda mATe nathI. 159i zlokArca - alakSmInI sakhI evI lakSmI je pramANe buddhimAnone AnaMda mATe nathI ja, te pramANe lokamAM prANIono pApano mitra evo bhogano vistAra buddhimAnone AnaMda mATe nathI. II159ll. TIkA : ra di'-naiva, "annakSmIthI trasmIda' tathomarimorIne yathA' 'kAnaMlAya'=mAnanArtha, 'ghImata'= buddhimatAM, 'tathA pApasakhA loke' tadavinAbhAvena, 'dehinAM bhogavistaro' nAnandAya, 'nAnupahatya bhUtAni bhoga: saMbhavati, bhUtopaghAtAcca pApamiti bhAvanA' / / 159 / / TIkArya : ra di'-naiva, ... bhAvanA' je pramANe te prakAre ubhayano paribhoga hovAne kAraNe=prathama lakSmInI prApti thAya ane pachI alpakALamAM daridratAnI prApti thAya, te prakAre lakSmI ane alakSmI
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 409 yogadaSTisamuccaya/gAthA-159-160 ubhayano paribhoga hovAne kAraNe, alakSmInI sakhI evI lakSmI=pAchaLathI daridratAnI prApti che jene evI lakSmI, buddhimAnone AnaMdane mATe nathI ja; te prakAre lokamAM dehIono=saMsArI jIvono, pApano mitra evo bhogano vistAra buddhimAnone AnaMda mATe nathI; kema ke tenI sAthe pApanI sAthe, avinAbhAva che=bhoganA vistArano pApanI sAthe avazyabhAva che. ahIM prazna thAya ke bhoganA vistAranA pApanI sAthe avinAbhAva kema che? tethI kahe che; bhUtone jIvone, hayA vagara bhoga saMbhavato nathI, ane prANIonA upaghAtathI pApa che, e prakAranI bhAvanA che=e prakAranI sthirAdaSTivALAnI vicAraNA che. ll1pa9 bhAvArtha je saMsArI jIvane prathama lakSmI prApta thAya ane pAchaLathI daridratA prApta thAya, eka bhavamAM lakSmI ane alakSmI ubhayano paribhoga prApta thAya che, tene prApta thayelI lakSmI daridratAnI sakhI che. tevI lakSmI vicArakane AnaMda mATe thatI nathI, paraMtu je lakSmI AvyA pachI jAya nahi tevI lakSmI AnaMda mATe thAya che. te rIte saMsArI jIvono bhogano vistAra pApano mitra che; kema ke prANIone haNIne bhoganI prApti che ane prANIono ghAta e pApa che. tethI saMsArI jIvono bhogano vistAra pApano mitra che, je vicArakane AnaMda mATe thAya nahi. je bhoga pApanI sAthe mitratAvALo na hoya tevo bhoga AnaMda mATe thAya che. jema saMyamanA pAlanathI upazama sukhano bhoga thAya che je bhoga pApanI sAthe mitratAvALo nathI, ane saMyama prApta thayA pachI samyapha pAlana karavAmAM Ave to upazamanuM sukha uttarottara vRddhi pAmIne pUrNa sukhamaya mokSanA sukhanI prApti sadA mATe karAve che. tethI buddhimAnone tevuM sukha AnaMda mATe che." A prakAre sthirAdaSTivALA jIvo Alocana karIne mokSanI niSpatti arthe karAto potAno prayatna sthira kare che. II15lA avataraNikA - dharmabhoga: sundara ityapyAzaGkApohAyAha - avataraNikArya : dharmabhoga=dharmanA sevanathI baMdhAyelA puNyathI prApta thato bhoga, suMdara che, e prakAranI paNa AzaMkAtA nivAraNa mATe kahe che - bhAvArtha : sthirAdRSTivALA jIvo potAnI dharmanI pravRttine vegavAna banAvavA mATe "bhoga pApano mitra che tema vicArIne, bhoganA vistArathI parAmukha thaIne, saMyamanA sukha mATe udyamazIla thAya che. tyAM koIka vicArakane vicAra Ave ke dharmanA sevanathI maLatA cakravartI AdinA bhogo to alakSmInI sakhI evI lakSmI jevA nathI; kema ke te bhogothI pApa baMdhAtuM nathI ane puNyAnubaMdhI puNyathI maLelA bhogo hovAnA kAraNe te bhogo bhogavIne bhoganI icchA zAMta thAya che, tethI te mahAtmA saMyamanA pariNAmavALA thAya che ane uttarottara dharmanuM sevana karIne AtmakalyANa kare che. mATe tevA bhogo pratye jIvane icchA thAya to zuM vAMdho ?
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 yogadaSTisamuccaya/gAthA-160 tevI AzaMkAnuM nivAraNa karIne dharmathI thatA bhogo paNa suMdara nathI te batAve che, tema ja te pramANe sthirAdaSTivALA jIvo vicArIne dharmathI thatA bhoga pratye paNa vimukha bhAva keLavIne mAtra mokSanA pAramArthika sukha mATe baddhacittavALA thaIne udyama kare che, te batAvavA kahe che - zloka : dharmAdapi bhavana bhogaH prAyo'narthAya dehinAm / candanAdapi sambhUto dahatyeva hutAzanaH / / 160 / / anvayArtha : ghapi bhavana mora=dharmathI paNa thato bhoga=dharmanA sevanathI baMdhAyelA puNyathI paNa thato bhoga praya=ghaNuM karIne dinAkhyajIvone manayaSaanartha mATe che, vandanApikacaMdanathI paNa samUto hutAzana = utpanna thayelo agni hava=bALe che ja. II160 zlokArca - dharmanA sevanathI baMdhAyelA puNyathI paNa thato bhoga ghaNuM karIne jIvone anartha mATe che, caMdanathI paNa utpanna thayelo agni bALe che ja. II16oll TIkA : 'dharmAdapi bhavana bhogo'-devalokAdau, 'prAyo' bAhulyena, 'anarthAya dehinAM' tathA pramAdavidhAnAt, prAyograhaNaM zuddhadharmAkSepyabhoganirAsArthaM, tasya pramAdajIva(bIja)tvAyogAt, atyantAnavadyatIrthakarAdiphalazuddheH puNyasiddhyAdAvAgamAbhinivezAddharmasAracittopapatteriti / sAmAnyato dRSTAntamAha-'candanAdapi sambhUtaH' tathA zaityaprakRteH kimityAha 'dahatyeva hutAzanaH' tathAsvabhAvatvAt / prAya etadevaM, na dahatyapi kazcit satyamantrAbhisaMskRtAddAhA'siddheH, sakalalokasiddhametaditi / / 160 / / TIkArya : papa . siddhameti || dharmathI paNa devalokAdimAM thato bhoga dharmanA sevanathI baMdhAyelA puNyanA kAraNe devalokAdimAM prApta thato bhoga, prAyaH=bahulatAthI, jIvone anartha mATe che; kema ke te prakAranA pramAdanuM vidhAna cheete bhogo bhoganA prAptikALamAM bhoga pratye saMzleSa thAya te prakAranA pramAdane kare che. zlokamAM prAyaH zabdanuM grahaNa zuddha dharmathI AkSepya bhoganA nirAsa mATe che zuddha dharmanA sevanathI prApta evA bhoganA nirAsa mATe che, kema ke tenA=zuddha dharmathI AkSipta evA bhogatA, pramAdabIjatvano ayoga che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-160 411 ahIM prazna thAya ke dharmathI AkSipta puNya te prakArano pramAda karAve che, to zuddha dharmathI AkSipta puNya pramAdanuM bIja kema banatuM nathI ? temAM hetu kahe che . -- atyaMta anavadya tIrthaMkarAdi phLazuddhinI=atyaMta niravadya evA tIrthaMkarAdi bhAvorUpa phLanI prAptinI kAraNIbhUta evI jIvamAM pedA karAvanArI zuddhinI, puNyasiddhi AdimAM=puNyanI niSpatti AdimAM, AgamanA abhinivezane kAraNe dharmasAra evA cittanI upapatti hovAthI zuddha dharmathI AkSipta bhoga pramAdanuM bIja banatA nathI, e prakAre anvaya che. 'kRti' zabda kathananI samAptimAM che. sAmAnyathI dRSTAMtane kahe che=vyAptigrAhaka dRSTAMta nahi, paraMtu bodha karavAmAM upayogI evA sAmAnya dRSTAMtane kahe che - caMdanathI paNa utpanna thayela agni bALe che ja; kema ke te prakArano svabhAva che=agnimAM dAhya vastune bALavAno svabhAva che. ahIM prazna thAya ke caMdanathI thato agni kema lIdho ? anya agni kema nahi ? tethI kahe che caMdananI te prakAranI zItaLa prakRti hovAthI dRSTAMta bhAvanI saMgati thAya tad arthe caMdanathI paNa thato agni bALe che ema kahela che. arthAt jema zItala paNa caMdananA agnithI dAha thAya che, tema AtmAne hitakArI evA dharmanA sevanathI paNa prApta thayela bhogo AtmAne anartha kare che, batAvavA caMdananuM dRSTAMta grahaNa karela che. prAyaH A=caMdanathI thayelo agni, Avo che=bALavAnA svabhAvavALo che. koIka agni nathI paNa bALato; kema ke satyamaMtrathI abhisaMskRta evA agnithI dAhanI asiddhi che. A=satyamaMtrathI abhisaMskRta evA agnithI dAhanI asiddhi che e, sakala lokamAM siddha che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 160|| * 'devovAro' mAM 'vi' padathI manuSyalokanuM grahaNa karavuM. * 'atyantAnavadyatIrthAnizuddhe:' mAM 'vi' padathI gaNadharAdinuM grahaNa karavuM. * 'pusindhyAro' mAM 'vi' padathI puNyanA udayanuM grahaNa karavuM. * 'candranApi' mAM 'pi' thI e kahevuM che ke anya kASThathI thayelo agni to bALe che ja, paNa caMdanathI paNa thayelo agni bALe che. bhAvArtha : koI jIva dezavirati ke sarvavirati Adi rUpa dharmanuM sevana kare che, tyAre tenAthI baMdhAyeluM AnuSaMgika puNya te jIvane devalokAdinI prApti karAve che, ane devalokAdi bhavamAM bhogo prApta thAya che te bhogo paNa prAyaH jIvone anarthanuM kAraNa bane che; kema ke bhogakALamAM bhogamAM kaMIka saMzleSa thAya te prakArano pariNAma
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 yogadaSTisamuccaya/gAthA-160 te bhoganA saMparkathI thAya che, ane te saMzleSavALo pariNAma jIva mATe hitakArI nathI. mATe dharmathI thanArA bhogo paNa suMdara nathI, e prakAre sthirAdaSTivALA jIvo vicAre che, ane tenA baLathI bhogathI vimukha thaIne dharmaniSpattimAM daDha yatna kare che. dharmathI thanArA bhogo anartha mATe che, te batAvavA mATe sAmAnyathI daSTAMta batAve che : Azaya e che ke vyAptigrAhaka dRSTAMtamAM vyAptinI prApti hoya che. jema parvatamAM agninI siddhi mATe anumAna karAya che, tyAre mahAnasanuM dRSTAMta ApavAmAM Ave che, jemAM dhUma ane agninI vyApti hoya che. tenA jevuM A dRSTAMta nathI, ane tevuM dRSTAMta ApavuM hoya to e batAvavuM paDe ke koI jIve dharmanuM sevana karyuM hoya, tenAthI tene bhogonI prApti thaI hoya ane te bhogothI tene anarthanI prApti thaI hoya; paraMtu evuM A dRSTAMta nathI, paNa padArthane samajavA mATe sAmAnyathI A dRSTAMta che. te batAvavA mATe ahIM kahyuM ke sAmAnyathI daSTAMtane kahe che. caMdanathI paNa thayelo agni bALe che; kema ke agnino bALavAno svabhAva che. ahIM caMdanathI thato agni bALe che, ema batAvIne e kahevuM che ke caMdana prakRtithI zItaLa che, Ama chatAM tenAthI thato agni bALavAnA svabhAvavALo che. tema dharma paNa AtmAne mATe hitakArI che, topaNa te dharmathI prApta thatA bhogo jIvane pramAda karAvanArA che, mATe anarthane karanArA che. tethI sthirAdaSTivALA jIvo te prakAre bhoganuM svarUpa vicArIne bhogathI dUra rahevA yatna kare che, jethI bhoga pratyenA valaNathI potAnI yogamArganI pravRtti zithila thAya nahi. ahIM dharmathI thatA bhogo prAyaH jIvane anartha mATe che tema kahyuM, temAM prAyaH kahevAnuM kAraNa zuddha dharmathI AkSepya bhogo anarthanuM kAraNa nathI tema batAvavuM che, kema ke zuddha dharmanA sevanathI prApta thayelA bhogo pramAdanuM kAraNa banatA nathI. ahIM prazna thAya ke dharmathI thatA bhogo jema pramAdanuM kAraNa bane che, tenI jema zuddha dharmathI thatA bhogo pramAdanuM kAraNa kema banatA nathI ? tethI kahe che - zuddha dharmanA sevanakALamAM baMdhAtuM puNya vizuddha koTInuM hoya che, ane te puNya vipAkamAM Ave che tyAre Agama pratyeno abhiniveza utpanna thAya che, jethI Agamana abhinivezavALA te jIvo devalokAdimAM bhogo bhogavatA hoya tyAre paNa dharmapradhAna cittanI upapatti che; ane bhogakALamAM dharmapradhAna citta hovAne kAraNe tevA jIvomAM evI zuddhi varte che ke je zuddhi atyaMta anavadya evA tIrthaMkarAdi phaLanI prAptinuM kAraNa bane che. AthI AvA jIvo devalokamAM bhogAdi karatA hoya tyAre tIrthaMkaranAmakarma paNa bAMdhatA hoya che; . kema ke tIrthakara nAmakarma nikAcita karyA pachI AThamAM guNasthAnaka sudhI satata baMdhAyA kare che; ane AvA yogIo bhogakALamAM paNa bhoganI asAratA spaSTa jonArA hoya che, tethI AvA yogIo devalokAdimAM bhogakarma bhogave che tyAre paNa AgamamAM abhinivezavALuM citta hoya che, tethI saMsAranA ucchedane anukULa evI zaktino saMcaya kare che. jema koI zrAvakone mokSa pratye baLavAna icchA hoya, mokSanA upAyarUpa nirlepa citta atyaMta priya hoya, ane tevA cittanI niSpatti mATe sarvavirati upAyarUpe dekhAtI hoya; Ama chatAM
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 413 yogadaSTisamuccaya/gAthA-160-161 zaktino saMcaya na thayo hoya tyAre atyaMta sAvadhAnIpUrvaka zakti anusAra tevA zrAvako dharmamAM yatna karatA hoya, ane bhoganI icchA thAya tyAre paNa tene zAMta karavA bhagavAnanA vacananuM smaraNa kare, ane vicAre ke bhagavAne 'sanna mAM visaM AmAM' ityAdi kahyuM che; ane A prakAranA ciMtanathI paNa bhoganI icchArUpa khaNaja zAMta na thAya, ane yogamArganI pravRttimAM sudaDha yatna karavAmAM te khaNaja vijJabhUta jaNAya, tyAre bhagavAnanI AjJAnuM smaraNa karIne mAtra khaNajanA zamana mATe te zrAvako bhogamAM yatna karatA hoya, to te bhogakALamAM paNa te zrAvakonA cittamAM Agamano abhiniveza jIvaMta hovAthI dharmapradhAna citta varte che; ane A rIte bhoga karanArA mahAtmAone bhogakALamAM paNa bhogathI pramAda thato nathI, paraMtu bhoganI icchArUpa upadravanuM zamana thavAthI yogamArganI pravRtti sudaDha bane che. AvA sAdhako manuSyabhavamAM zuddha dharmane sevIne devalokAdimAM jAya ane bhoga kare, topaNa bhogakALamAM pramAdavALA thatA nathI. mATe tevA yogIonA bhogo anarthanuM kAraNa banatA nathI, te batAvavA mATe zlokamAM prAyaH zabdano prayoga che, ane tenI saMgati dRSTAMtamAM A rIte che - koI jIva agnimAM rahelI dAhazaktino pratibaMdha kare evA satyamaMtrathI agnine abhisaMskRta kare, to te maMtrathI saMskArita karelo agni, dAha karato nathI, A vAta lokamAM siddha che. tema zuddha dharmane sevIne devalokamAM gayelA yogIo Agama pratyenA abhinivezane kAraNe bhogone paNa evA saMskAravALA banAve che ke jethI te bhogo temanA pramAdanuM kAraNa banatA nathI, paraMtu te bhogothI bhoga pratyenI icchAnI nivRtti thavAthI yogamArgane anukULa evuM zuddha citta pragaTe che, jenA phaLarUpe atyaMta anavadya evA tIrthaMkarAdi uttama bhavonI prApti thAya che. I16nA avataraNikA : vaLI sthirAdaSTivALA jIvo uttama zrutapradhAna hoya che. tethI jema bhogonI asAratAno vicAra kare che, tema bhogo bhogavavAthI thatI bhoganI icchAnI nivRtti e IcchAtA nAzano upAya nathI, paraMtu bhogavA tyAgamAM yatna karIne dharmanA sevanathI thatI icchAnI nivRtti e IcchAnA nAzano upAya che, tevI buddhine sthira karavA mATe je vicAre che te batAve che - bloka :_ bhogAttadicchAviratiH skandhabhArApanuttaye / skandhAntarasamAropastatsaMskAravidhAnataH / / 161 / / anvayArtha : moSThiAvitti: bhogathI tenI icchAnI virati=bhogathI bhoganI icchAnI virati mArApanuttakhabhAnA bhArane dUra karavA mATe saMsthAntarasamAropa =bIjA khabhAmAM AropaNa che tatsAvighAnataH=kema ke tenA saMskAranuM vidhAna che=bhoganA saMskArane kare che. II161].
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 yogadaSTisamuccaya/gAthA-161 zlokArdha : bhogathI bhoganI icchAnI virati khabhAnA bhArane dUra karavA mATe bIjA khabhAmAM AropaNa che; kema ke bhoganA saMskAranuM vidhAna che. ||11|| TIkA : 'bhogAt' sakAzAt, 'tadicchAvirati:' bhogecchAviratiH, tAtkAlikI, kimityAha 'skandhabhArApanuttaye' skandhabhArApanuttyarthaM, 'skandhAntarasamAropa:' vartate, kuta ityAha 'tatsaMskAravidhAnataH'= tathAkarmabandhenAniSTabhogasaMskAravidhAnAttattvatastadicchA'nivRtteriti / / 161 / / TIkArya : 'mota' ..... nivRtti | bhogathI tenI icchAnI virati=bhoganI icchAnI virati, tAtkAlikI che. kema ? tAtkAlikI kema che ? sarvathA kema nathI ? ethI kahe che - khabhAnA bhArane dUra karavA mATe anya khabhA upara Aropa che. kema ? arthAt bhogathI thatI bhogavI IcchAthI virati bIjA khabhA upara AropasvarUpa kema che ? ethI kahe che - tenA saMskAranuM vidhAna hovAthI te prakAranA karmabaMdhathI sahita arthAt bhogakALamAM je prakArano saMzleSabhAva varte che tene anurUpa pharI bhoganI icchA pedA karAve te prakAranA karmabaMdhathI sahita aniSTa evA bhoganA saMskAranuM vidhAna hovAthI arthAt jIvane yogamArgamAM vighna karAve tevA aniSTa bhoganA saMskAronuM AdhAra hovAthI, tatvathI=paramArthathI "sAnubaMdha icchAnA ucchedanuM je kAraNa bane tene icchAno uccheda kahe anyane IcchAno uccheda kahe nahi" evI tatvadRSTithI, tenI icchAnI anivRtti hovAthI bhogavI IcchAnI anivRtti hovAthI, bhoganI kriyA khabhAnA bhArane dUra karavA mATe bIjA khabhA upara bhArano Aropa che, e prakAre avaya che. 'tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 161 bhAvArtha sthirAdRSTivALA sAdhaka vicAre che ke bhogamAM pravRtti karIne bhoganI icchAnI nivRtti thAya che te icchAnI nivRtti tAtkAlikI che, paraMtu mokSanuM kAraNa bane tevI atyaMta icchAnI nivRtti nathI. jema koI mANasanA eka khabhA upara bhAra hoya ane te bhAranI pIDAne dUra karavA te bhArane bIjA khabhA upara mUke, tyAre kSaNabhara je khabhA upara bhAra hato tyAM pIDAnI nivRtti thAya, topaNa bIjA khabhA upara bhAra javAne kAraNe te pIDAnA saMskAro te bIjA khabhA upara thAya che. tethI eka khabhA parathI bhArane upADIne anya khabhA upara mUkavAthI pIDAnI atyaMta nivRtti thatI nathI; tema bhogakALamAM anubhavAyelA madhurapaNAnA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 415 yogadaSTisamuccaya/gAthA-11-1ra vedananA saMskAro AtmA upara rahe che, tethI amuka kALa pachI pharI te icchA uddabhava pAme che. mATe bhogathI thatI icchAnI nivRtti tAtkAlikI che. TIkAmAM kahyuM ke bhogathI icchAnI nivRtti eka khabhAthI anya khabhA para bhAranA Aropa samAna che. temAM hetu Apyo ke tenA saMskAranuM vidhAna che, ane tenA saMskAranuM vidhAna che e hetuno artha kyuM ke te prakAranA karmabaMdhathI sahita evA aniSTa bhoganA saMskAranuM vidhAna hovAthI tattvathI icchAnI anivRtti che. enuM tAtparya e che ke jIva bhogamAM pravRtti kare che tyAre bhogane anukULa koIka pariNAma varte che, ane te pariNAma je aMzamAM bhoga sAthe saMzleSavALo che te pramANe pharI saMzleSa utpanna kare tevA prakAranA karmano baMdha thAya che, ane bhoganI pravRttinA kALamAM AtmAne yogamArgamAM vidana kare evA aniSTa bhoganA saMskAro paDe che, je bhoganA saMskAro pharI nimitta pAmIne bhoganI icchA utpanna kare che. tethI paramArthathI bhoganI pravRtti dvArA icchAnI atyaMta nivRtti nathI, paraMtu kSaNabhara icchAnI nivRtti che. jema eka khabhA upara mukAyelo bhAra duHkhanA saMskAro pedA kare che, te bhAra jyAre anya khabhA upara jAya che tyAre kSaNabhara te duHkhanA saMskAro nivartana pAme che; chatAM thoDIvAramAM anya khabhA upara duHkhanA saMskAro paDavAthI duHkhano anubhava thAya che. mATe bhogathI icchAnI nivRtti eka khabhA uparathI bIjA khabhA upara bhAra mUkavAnI pravRtti jevI kSaNika che, paraMtu AtyaMtika nathI. II16nA ja kAttAdaSTika avataraNikA :uktA paJcamI dRSTiH, satyAmasyAmaparairapi yogAcAryaralaulyAdayo guNA: procyante, yathoktam - [skaMdapurANe mAhezvarakhaNDe - kumArikAkhaNDe ca, tathA zAGgadharapaddhatau ca] alaulymaarogymnisstthurtvN| gandhaH zubho mUtrapurISamalpam / kAnti: prasAdaH svarasaumyatA ca / yogapravRtteH prathamaM hi cihnam / / 1 / / maitryAdiyuktaM viSayeSvacetaH prabhAvavaddhairyasamanvitaM ca / dvandvairadhRSyatvamabhISTalAbha: janapriyatvaM ca tathA paraM syAt / / 2 / / doSavyapAya: paramA ca tRptiraucityayoga: samatA ca gurvI / vairAdinAzo'tha RtambharA dhIniSpannayogasya tu cihnametat / / 3 / / ityAdi - ihApyetadakRtrimaM guNajAtam ata evArabhya vijJeyam, tathA ca SaSThI dRSTimabhidhAtumAha -
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 yogadaSTisamuccaya/gAthA-16ra avataraNikArya : pAMcamI dRSTi kahevAI. A hote chatepAMcamI daSTi hote chate, bIjA paNa yogAcAryo vaDe alaulyAdi guNo kahevAyA che. je pramANe kahevAyuM che=bIjAo vaDe kahevAyuM che - alaulya, Arogya zarIranuM Arogya, aniSpharapaNuM=dayALupaNuM, zubha gaMdha=yoganA kAraNe zarIramAM zubha gaMdhano uddabhava, mUtra-viSTAnI alpatA, kAMtiyoganA sevanane kAraNe saumya svabhAvatA, prasAda=prasannatA, svarasaumyatA=yoganA sevanane kAraNe madhurabhASitA, yoganI pravRttinuM prathama cihna che=pUrvamAM varNana karyuM evA bhAvonI prApti e yoganI pravRttinuM prathama cihna che. [1] tathA paraM ane bIjuM - maitrAdiyukta citta, viSamatA viSayomAM acetana citta, prabhAvavALuM cita, vairyathI samanvita cita yogamArganI pravRtti karavAmAM gheryathI samanvita cita, DhabdothI avRSyapaNuM= anukULa-pratikULamAM anAkuLapaNuM, abhISTano lAbha ane janapriyapaNuM =thAya=ghogapravRttithI thAya. rA toSavyapatridoSano vizeSarUpe apagama, ane parama tRpti=bhogAdithI thatI tRpti karatAM vizeSa koTInI tRpti, aucityayoga-sarvatra ucita vyApAra, guva samatA=zreSTha koTInI samatA, vairAdino nAza sAMnidhyamAM AvanArA jIvonA vairAdino nAza, tamarA =atyaMta tatvane sparzatArI buddhi, je apekSAe prAbhijJAna athavA kevaLajJAna svarUpa che. niSpavayoganuM A=pUrvamAM varNana karAyuM che, cihna che. IIyA 'tyavi' thI AvAM anya kathanono saMgraha jANavo. gata vAgya=AnAthI ja AraMbhIne=sthirAdaSTithI ja AraMbhIne, ahIM paNa AgaLa batAvAze te kAnAdi daSTiomAM paNa, A pUrvanA zlokomAM alaulyAdi varNana karAyA e, akRtrima guNono samudAya jANavo, ane te rIte je rIte kArAdi dRSTiomAM A akRtrima guNono samudAya thAya che te rIte, chaThThI dRSTine kahevA mATe kahe che - bhAvArtha : atyAra sudhI pAMcamI dRSTi varNana karAI. have pAMcamI dRSTi sAthe saMbaMdha joDIne chaThThI dRSTi kahevA mATe graMthakAra kahe che tyAM, pAMcamI dRSTi sAthe chaThThI dRSTino saMbaMdha banAvatI vakhate graMthakArane anya yogAcAryo vaDe kahevAyelA guNonuM smaraNa thayuM, ane teno pAMcamI dRSTi sAthe kaI rIte saMbaMdha che te batAvavuM upayogI jaNAvAthI batAve che ke pAMcamI dRSTi pragaTa thAya tyAre bIjA AcAryoe alaulyAdi guNo pragaTa thAya che tema kahyuM che. temanA vacananI sAkSI Ape che - tyAM prathama zlokamAM batAvela guNo yoga pravRttinuM prathama cihna che. tethI e prApta thAya ke pAramArthika yoganI pravRtti sthirAdRSTithI thAya che, kema ke sthirAdRSTimAM viparyAsa vagarano bodha che, tattvanI sthira ruci
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-16ra 417 che ane zakti anusAra yogamArgamAM pravRtti che; jyAre tenI pUrve prathamanI cAra dRSTiomAM bodhamAM kaMIka viparyAsa hovAthI samyak yogamArganI pravRtti nathI. A sthirAdRSTivALA yogI yogamArgamAM pravRtti kare che tyAre temanI yoganI pravRttithI je guNo pragaTe che te batAve che - 1. alaulya :- sthirAdRSTivALA jIvone bhogAdi pravRttimAM alolupatA hoya che. 2. Arogya :- yogamArganI pravRttine kAraNe sthirAdaSTivALA jIvonuM citta saumya hovAthI prAyaH zarIramAM ArogyanI prApti thAya che, kema ke yoganI pravRttithI dehanI prakriyA paNa ArogyanI vRddhinuM kAraNa bane tevI thAya che, kvacit ja baLavAna karmane kAraNe rogAdinI prApti thAya; paraMtu je jIvo yogamArgamAM pravRtta nathI temane to tevuM baLavAna karma na hoya topaNa yogamArgathI viparIta pravRttine kAraNe tevuM Arogya prApta thatuM nathI; ane yogamArgamAM pravRttane uttama cittane kAraNe dehanuM Arogya prApta thAya che. 3. aniSpharatva :- yogamArgamAM pravRtta evA sthirAdaSTivALA jIvonuM citta dayALu hoya che. 4. zubha gaMdha :- sthirAdaSTivALA jIvone yogamArganI pravRttithI yogamArgane anukULa evA temanA uttama bhAvone kAraNe dehamAM zubha gaMdha prAyaH pragaTa thAya che. viziSTa karma hoya to ja durgadhI dehanI prApti thAya, nahi to yogamArganI prApti pUrve dehanI sthiti je gaMdhavALI hoya tenA karatAM yogamArganI prAptine kAraNe sthirAdaSTivALAonI dehamAM zubha gaMdha thAya che. 5. viSTA-mUtranI alpatA :- yogIonI yogamArganI pravRttithI AhAra Adino pariNAma paNa sAta dhAtuorUpe adhika pariNamana pAme che ane maLa-mUtra AdirUpe alpa pariNamana pAme che. tethI sthirAdaSTivALA yogIonI yogapravRttine kAraNe maLa-mUtranI alpatA thAya che. 6. kAMti :- yogamArganI pravRttine kAraNe prAyaH pUrve je zarIranI suMdaratA hoya temAM atizaya thAya tevI kAMti pragaTe che; kema ke yoganA sevanathI sthirAdaSTivALA jIvonA zarIranI kAMtinI vRddhi thAya te rIte AhArAdinAM pudgalo pariNamana pAme che. 7. prasAda :- yogamArganI pravRtti karanAranuM citta haMmezAM prasannatAvALuM hoya che. 8. svarasaumyatA :- yogamArganI pravRtti karanArA yogIone kudaratI zarIranI racanAnA anusAre je prakArano svara prApta thayo hoya temAM yoganA sevanathI saumyatA pragaTe che. tethI temanA vacanaprayogamAM saumyatAnuM darzana thAya che. yogamArganI pravRttinAM A prathama cihno che. tethI e phalita thAya ke pAMcamI daSTivALA jIvo yogamArgane yathArtha joIne yogamArganI prAthamika pravRtti kare che, jenA phaLarUpe pUrvamAM varNana karAyelA ATha guNonI prApti thAya che. yogamArganI prAthamika pravRtti karyA pachI yogIo jema jema yogamArganuM sevana kare che tema tema navA navA guNo pragaTe che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 yogadaSTisamuccaya/gAthA-16ra 9. maitrI AdithI yukta citta :- yogIo ucita pravRtti karavAnI prakRtivALA hoya che, tethI yoganA sevananA kAraNe (1) jagatanA tamAma jIvo pratye maitrIbhAva pragaTe che. arthAt jIvonuM hita thaI zake tyAM hita karavAno prayatna thAya che, ane jyAM zakya na hoya tyAM paNa temanuM hita karavAno pariNAma hoya che, (2) guNavAna jIvonA guNo pratye pakSapAtano pariNAma thAya che, (3) duHkhI jIvo pratye karuNA thAya che ane (4) ayogya jIvo pratye paNa dveSa thato nathI, ane prayatnathI sudhare tevuM na jaNAya to upekSAno pariNAma thAya che. AnAthI e prApta thAya ke jenuM citta maitrI Adi cAra bhAvothI atyaMta vAsita hoya tevo jIva jIvamAtra sAthe ucita pravRtti karI zake che. A ucita pravRttimAM je kaMI skUlanA thAya che tenuM kAraNa vivekapUrvakanA maitrI Adi bhAvonI nyUnatA che. 10. viSayomAM aceta :- yoganA sevanathI viSayonI pravRttimAM citta acetana jevuM bane che. prAyaH yogIo viSayonI pravRtti karatA nathI, topaNa pAMce indriyo vidyamAna che ane jagatamAM tenA viSayo paNa vidyamAna che, ane te viSayono iMdriyonI sAthe saMparka paNa anAyAse thato hoya che; topaNa citta nipa hovAthI viSayomAM temanI cetanA pravartatI nathI. tethI padArthano bodhamAtra thAya che, paraMtu sujyapUrvaka viSayomAM pravRtti thatI nathI. 11. prabhAvavALuM citta :- yogIonuM citta prabhAvavALuM hoya che. yogamArgamAM pravRtta thayelA yogIo jagata pratye nirapekSabhAvavALA hoya che. tethI temanI pravRtti joIne vicAraka upara temanA uttama cittano prabhAva paDe tevuM prabhAvavALuM citta yoganA sevanathI yogIone pragaTe che. 12. gheryasamanvita :- saMsArano uccheda ati duSkara che, sAdhanA ati duSkara che, topaNa yoganA sevanathI yogIomAM duSkara evA paNa yogamArgane sevavAne anukULa vairyathI yukta citta hoya che. 13. dvandra aspRSyatA:- zAtA-azAtAnAM dvanDomAM ke anukuLa-pratikULa bhAvonAM dhAmAM yogIonuM citta vyAkuLa thatuM nathI. tevuM dvandrothI avRSya uttama citta yoganA sevanathI pragaTe che. 14. abhISTa lAbha:- yogIo yoganuM sevana karatA hoya che ane tenAthI teone yogamArganA atizaya arthe je je abhISTa hoya che, tenI prAptine anukULa evI puNyaprakRtio jAgRta thAya che, jethI potAne abhISTa evI sAmagrI prApta thAya che. 15. janapriyatna :- yogIone uttama citta ane uttama AcAro hovAthI lokomAM teo priya bane che. tethI yoganA sevananuM phaLa janapriyatna che. prathama zlokamAM yoganA sevanathI thatA ATha prAthamika guNo batAvyA, bIjA zlokamAM yoganA sevanathI tyArapachI thatA sAta guNo batAvyA. have je yogIo niSpanna yogavALA che temAM thatA anya cha guNa batAve che -
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 419 yogadaSTisamuccaya/gAthA-162 16. doSavyapAya -doSono vizeSa rIte apagama:- niSpannayogI prAyaH sarvatra asaMgabhAvavALA hoya che. tethI rAgAdi doSo vizeSa rIte teomAMthI dUra thayelA hoya che. 17. paramatRpti :- niSpanna yogavALA yogIonuM citta asaMgabhAvavALuM hovAthI AtmAne niSpanna karavAne anukULa dhyAnAdithI parama tRptine anubhave che. tevI tRpti cakravartI AdinA bhogothI paNa anubhavAtI nathI. 18. aucityayoga :- niSpanna yogIo rAgAdithI anAkuLa hovAthI sarvatra ucita vyApAra karanArA hoya che. jIva je kaMI manathI, vacanathI ke kAyAthI anucita vyApAra kare che tenuM bIja rAgAdi AkuLatA che, ane niSpanna yogInA rAgAdi bhAvo atyaMta naSTaprAya che, tethI sahaja prakRtithI teo ucita pravRtti kare che. 19. gu samatA- zreSTha samatA :- niSpanna yogIo sahaja prakRtithI dhyAnamAM vartatA hoya che ane teomAM dhyAnanA baLathI samatAnI vRddhi thAya che, ane vRddhi pAmelI samatA uparanI kakSAnA dhyAnamAM sahaja pravartAve che. tethI niSpanna yogIonI samatA uttarottara prakarSane pAmatI jAya tevI zreSTha koTInI hoya che. 20. verAdinAza :- yoganuM sevana karIne siddhayogI banelA evA te yogIonA sAMnidhyamAM AvanArAM hiMsaka prANIomAM paNa vairAdino nAza thAya che. 21. RtaMbharA buddhi :- niSpanna yogIone yoganA sevananA prakarSathI RtaMbharA prajJA pragaTe che, je prAtijJAna athavA kevaLajJAnasvarUpa che. ahIM paNa=AgaLanI kAntA Adi dRSTio batAvAze emAM paNa, pUrvamAM varNana karAyelA akRtrima evA alaulyAdi guNono samudAya hoya che, ane teno prAraMbha pAMcamI dRSTithI thAya che. Azaya e che ke pAMcamI dRSTivALA jIvo vedyasaMvedyapadane pAmelA che, tethI tattvane spaSTa jue che ane svazakti anusAra tattvanI niSpattimAM udyamavALA hoya che. tethI upara varNana karAyelA ekavIsa guNono prAraMbha pAMcamI dRSTithI mAMDIne thAya che. vaLI A sarva guNo kRtrima hotA nathI, paraMtu yoganA sevanathI jIvanI prakRtirUpa hoya che, ane te guNo uttara uttaranI dRSTiomAM kramasara vadhe che. joke niSpanna yogInA guNo pAMcamI dRSTimAM hotA nathI, topaNa te bhUmikAnAM bIja pAMcamI dRSTimAM paNa che. tethI ahIM kahyuM ke A akRtrima guNono samudAya pAMcamI dRSTithI pragaTa thAya che ane te guNo chaThThI dRSTimAM kaMIka khIlelA che. te rIte chaThThI dRSTine batAvavA mATe kahe che - zloka : kAntAyAmetadanyeSAM prItaye dhAraNA parA / ato'tra nAnyamunnityaM mImAMsAsti hitodayA / / 162 / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-162 AntAyAm=kAMtAdRSTimAM ta=A=zloka-154mAM batAvelA pAMcamI dRSTinA nityadarzanAdi bhAvo, anveSAm=anyone=teonA saMparkamAM AvanArA jIvone prItane=prIti mATe thAya che, parA dhArA=zreSTha dhAraNA hoya che, ataH=AnAthI=dhAraNA hovAthI tra=ahIM=kAMtAdRSTimAM anyamud na=anyatra harSa nathI, tiovavA mImAMsA=hitodayavALI mImAMsA asti=che. / / 162 / / zlokArtha H kAMtAdRSTimAM zloka-154mAM batAvelA nityadarzanAdi bhAvo, teonA saMparkamAM AvanArA jIvonI prIti mATe thAya che, zreSTha dhAraNA hoya che, dhAraNA hovAthI kAMtAdRSTimAM anyatra harSa nathI, hitodayavALI mImAMsA che. II162aa TIkA H 420 anvayArtha : 'hrAntAyAM'-tRSTo 'tad'=anantarovita nityavarganAvi 'anveSAM prItave' mati, na tu dveSAya, tathA 'dhArA parA'-pradhAnA cittasya nezavanyalakSaLA, thom - "vaizavazvittasya dhArA" (rU-2 pA.yo.pU.), 'ato'=dhArAta:, 'atra'=rRSTo, 'nAnyamud'=nAnyatra darSa:, tevA tattatpratimAsAyoAt, tathA 'nityaM'=sarvAnaM, 'mImAMsAsti'-dvicArAtmiA, gata vAda 'hitopavA' samvajJAnatatvana / / 6 / / TIkArya : 'jJAntAyAM' sabhya jJAnatatvana / / kAMtAdRSTimAM A=anantarodita=zloka-154mAM batAvela nityadarzanAdi bhAvo, anyone teonA saMparkamAM AvanArA jIvone, prIti mATe thAya che, paraMtu dveSa mATe thatA nathI; ane cittanI parA=pradhAna, dezabaMdhalakSaNa dhAraNA che; je pramANe pAtaMjala sUtramAM kahevAyuM che, "cittanI dezabaMdha dhAraNA che." AnAthI=dhAraNA hovAthI, ahIM=kAMtAkruSTimAM, anyamud nathI=je sthAnamAM dhAraNA karI che tenA karatAM anyatra harSa tathI; kema ke tyAre=sAdhanAkALamAM dhAraNA varte che tyAre, tenA pratibhAsano ayoga che=dhAraNAnA viSayathI anya evA AjubAjunA te te viSayanA pratibhAsano ayoga che, ane nitya=sarvakAla, sadvicArAtmikA mImAMsA che. AthI ja= sadvicArAtmikA mImAMsA che AthI ja, hitodayavALI mImAMsA che; kema ke samyag jJAnanuM phaLapaNuM che=samyag jJAnanA phaLarUpe sadvicArAtmikA mImAMsA che. / / 162 / / bhAvArtha : pAMcamI dRSTimAM rahelA yogIne nityadarzana, iMdriyono pratyAhAra, abhrAMta vaMdanAdi kRtya ane sUkSmabodha : A cAra bhAvo pragaTe che, je zloka-154mAM batAvyA che. te cAre bhAvo kAMtAdRSTimAM paNa hoya che; ane
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-1ra-163 421 kAMtAdRSTivALA jIvonI upazamanI pariNati sthirAdaSTivALA jIvo karatAM adhika hoya che. AthI teonA nityadarzanAdi guNo temanA saMparkamAM AvanArA jIvone mATe prItinuM kAraNa bane che, paraMtu dveSanuM kAraNa banatA nathI. vaLI kAMtAdRSTivALA jIvomAM dhAraNA nAmano guNa parAkoTIno pragaTelo hoya che. Azaya e che ke yogamArganI pravRtti karanArA sthirAdRSTivALA yogIo dharmaanuSThAna kare che tyAre cittane nAsikA Adi sthAnomAM sthira karIne lakSyane anurUpa daDha yatna karanArA che, tethI kaMIka aMzathI dhAraNAguNa sthirAdaSTivALAne paNa che; paraMtu kAMtAdRSTimAM dhAraNAguNa zreSTha koTIno hoya che. tethI dharmaanuSThAnanA sevanakALamAM cittane nAsikA ke nAbhicakra Adi sthAnomAM sthApana karIne te te anuSThAna, lakSyane anurUpa bane tema sudaDha yatna kare che; jyAre sthirAdRSTivALA yogIone tevI dhAraNA nahi hovAthI skUlanAo paNa thavAno saMbhava rahe che. vaLI kAMtAdRSTimAM dhAraNAguNa zreSTha koTIno hovAne kAraNe dhyAna-adhyayanAdi dharmaanuSThAnanA sevanakALamAM anyamud nAmano doSa hoto nathI; kema ke dhyAna-adhyayanAdinA sevanakALamAM lakSyathI anya evA te te padArthonA pratibhAsano ayoga che. Azaya e che ke kAMtAdRSTivALA yogIo yogamArganI pravRtti karatA hoya tyAre potAnA cittane lakSyanI niSpattinuM kAraNa bane te rIte yogya sthAnamAM sthApana karIne ucita kriyAo kare che, ane teomAM prakRSTa dhAraNAguNa hovAne kAraNe anuSThAnanA sevanakALamAM AjubAjunA padArthomAMthI koI padArthano pratibhAsa thato nathI ke koI anya kAryanuM smaraNa thatuM nathI, paraMtu temanuM citta ucita sthAne sthirarUpe sthApana thayeluM hovAthI, lakSyane anurUpa te anuSThAna thAya che, tethI anyamud nAmano doSa hoto nathI. vaLI kAMtAdRSTimAM sadA sadvicArAtmikA mImAMsA hoya che, ane savicArAtmikA mImAMsA hovAne kAraNe teonI mImAMsA hitanA phaLavALI che; kema ke samyagu jJAnanA phaLarUpe teone haMmezAM saMsAranA ucchedane anukULa sadvicArarUpa mImAMsA vartatI hoya che. tethI te mImAMsAthI saMsAranA ucchedane anukULa vIryano saMcaya thato hoya che ane saMsAranA ucchedamAM sahAyaka thAya tevI puNyaprakRtio baMdhAtI hoya che ane vipAkamAM AvatI karmaprakRtio paNa sarvicArarUpa mImAMsAne kAraNe hitamAM upaSTabhaka thAya te rIte phaLa ApanArI bane che. tethI kAMtAdRSTimAM vartatI mImAMsA hitodayavALI che. I16razA avataraNikA : amumevArthaM spaSTayannAha - avataraNikArya : A ja arthane pUrvazloka-162mAM batAvyuM ke kAMtAdaSTimAM rahelA yogIonAM nityadarzanAdi atyanI prIti mATe thAya che, e ja arthane, spaSTa karatAM graMthakAra kahe che - bloka : asyAM tu dharmamAhAtmyAtsamAcAravizuddhitaH / priyo bhavati bhUtAnAM dhamakAgramanAstathA / / 163 / /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 yogadaSTisamuccaya/gAthA-163-174 anvayArtha: masyAM tu=AmAM ja=kAMtAdaSTimAM ja, tharmamAhAnyA-dharmanuM mAhAbhya hovAne kAraNe samAcAravizuddhiti:samAcAranI vizuddhi hovAthI AcaraNAonI vizuddhi hovAthI, kAMtAdaSTivALA yogI bhUtAnA bhUtone=saMparkamAM AvatA jIvone priyA=priya tathA=ane thavAnanAra=dharmamAM ekAgra manavALA matiH thAya che. ll163. zlokArca - kAMtAdaSTimAM ja dharmanuM mAhAbhya hovAne kAraNe AcaraNAonI vizuddhi hovAthI kAMtAdaSTivALA yogI saMparkamAM AvatA jIvone priya ane dharmamAM ekAgramanavALA thAya che. [16 TIkA - 'asyAm' eva-dRSTau kAntAyAM niyogena, 'dharmamAhAtmyAt' kAraNAt, 'samAcAravizuddhito' hetoH kimityAha 'priyo bhavati' 'bhUtAnAM' prANinAM, 'dharmakAgramanAstathA' bhavatIti / / 163 / / TIkArya : cAn'. AvatIti AmAM ja=kAMtAdRSTimAM ja, niyogathI atyaMta vyApArathI, dharmanuM mAhAbhya hovAne kAraNe samAcAranI vizuddhi hovAthI AcaraNAonI vizuddhi hovAthI, bhUtone saMparkamAM AvatA prANIone, priya thAya che =kAMtAdRSTivALA yogI priya thAya che, ane dharmamAM ekAgramatavALA thAya che. 'tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. ll163 bhAvArtha : kAMtAdRSTimAM niyogathI=atyaMta vyApArathI, kAMtAdRSTivALA yogIne dharmanuM mAhAlya hoya che, ane tenA kAraNe teonI AcaraNAnI vizuddhi sthirAdRSTivALA yogI karatAM ghaNI adhika hoya che. tethI teonA vizuddha AcArane kAraNe teonA saMparkamAM AvanArA prANIone AvA yogIo priya bane che. AthI zloka-16ramAM kahela ke kAMtAdRSTivALAnAM nityadarzanAdi anyanI prIti mATe thAya che. vaLI kAMtAdRSTivALA yogIne dharmanuM mAhAtma ghaNuM hovAthI teonA AcAranI vizuddhi atizayavALI hoya che, tethI dharmanI pravRttimAM ekAgra manavALA hoya che. AnAthI e batAvyuM ke kAMtAdRSTimAM dhAraNAguNa pradhAna hoya che. ll16all avataraNikA - etadevAha -
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 423 yogadaSTisamuccaya/gAthA-164 avataraNikArya : Ane jaEzloka-163mAM kahyuM ke kAMtAdaSTimAM AcAronI vizuddhi hovAne kAraNe yogI dharmamAM ekAgramanavALA hoya che ene ja, kahe che - zloka : zrutadharme mano nityaM kAyastvasyAnyaceSTite / atastvAkSepakajJAnAnna bhogA bhavahetavaH / / 164 / / anvayArtha: zrAtharne mRtadharmamAM=zAstravacanamAM mano nityaM mana nitya hoya che, =AvI kAMtAdaSTivALAnI vAstukAyA ja kacaSTite acaceSTitamAM hoya che. satatu AthI ja AkSeparvajJAna=AkSepakajJAna hovAne kAraNe zrutamAM mana nitya AkSita rahe tevuM AkSepakajJAna hovAne kAraNe mo mavahetavA na= bhogo bhavanA hetu nathI. 164. zlokArca - kAntAdaSTivALAnuM zAstravacanamAM mana nitya hoya che, kAyA ja anyaceSTitamAM hoya che. AthI ja zratamAM mana nitya AkSipta rahe tevuM AkSepaka jJAna hovAne kAraNe bhogo bhavanA hetu nathI. ll164. TIkA : 'RtathaE'=sAme, "mano nitya tadmAvanopapa:, "yastu =vAya pava, 'gastha'=thivRttavRSTikato, 'anyaceSTite' sAmAnye, 'atastu' ata eva kAraNAt 'AkSepakajJAnAt'=samyagAkSepakajJAnena hetubhUtena, 'mA II:'-jiyArthasakvanthA "mavahetava:'=saMsAratavo na rUti 64 TIkArca - 'mRta'..... saMsArato tti | zratadharmamAM=AgamamAM=sarvajJanA vacanamAM, mana nitya che. ahIM prazna thAya ke covIsa kalAka mana AgamamAM ja pravartatuM hoya to anya pravRtti kaI rIte saMbhave ? tethI mana zrutamAM nitya che tenA tAtparyane batAvavA mATe kahe che - tadbhAvanAnI upapatti hovAthI=mRtanI bhAvanAnI matamAM nitya upapatti hovAthI, mana zratamAM nitya che, e prakArano saMbaMdha che. AnI=adhikRtadaSTivALAnI, kAyA ja sAmAnya evA anya ceSTitamAM che=saMsAranI anya pravRttimAM sAmAnyathI kAyAnI pravRtti che.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 yogadaSTisamuccaya/gAthA-164 A ja kAraNathI mRtadharmamAM nitya mata che A ja kAraNathI, AkSepakajJAna hovAne kAraNe mRtathI dekhAtA sArabhUta bhAvo pratye cittano AkSepa rahe tevuM samyajJAna hovAne kAraNe, iMdriya ane arthatA saMbaMdharUpa bhogo bhavanA hetu saMsAranA hetu, nathI. ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 164. bhAvArtha : zloka-193mAM kahela ke kAMtAdRSTimAM vartatA yogIo dharmamAM ekAgra manavALA hoya che. te vastu batAvavA mATe kahe che ke kAMtAdRSTivALA yogIonuM mana haMmezAM mRtadharmamAM hoya che, kAyA ja anya pravRttimAM hoya che. ahIM sthUlathI vicAratAM e artha jaNAya ke kAMtAdRSTivALA yogIono manovyApAra satata zrutamAM varte che, mATe temanuM mana nitya zrutamAM che, paraMtu tema svIkArIe to, saMsAranI koIpaNa pravRtti saMpUrNa mananA vicAra vagara karavI duSkara che. jemAM eka sthAnathI anyatra javuM hoya tyAre paNa "mAre tyAM javuM che' tevuM manathI prathama vicAre, tyArapachI javAnI pravRttino prAraMbha thAya. kvacit te pravRttino prAraMbha karyA pachI mana abhISTa padArthamAM rAkhI zake, paraMtu pravRttino prAraMbha to manathI vicArIne thaI zake. vaLI keTalIka pravRttio to pravRttikALamAM paNa manane te pravRttiviSayaka rAkhavAmAM na Ave to vyApAra thaI zake nahi. tethI mana nitya zrutamAM che tema kaI rIte kahI zakAya ? tethI TIkAmAM khulAso karyo ke zrutanI bhAvanAthI bhAvita mananI nitya upapatti che. tethI e prApta thAya ke jenuM citta zrutanI bhAvanAthI bhAvita hoya, ane tethI potAnA mokSaprAptirUpa lakSyane cittathI bhUlyA vagara kAyAthI koI pravRtti karatA hoya, tyAre manathI te karAtI pravRttino vicAra cAlato hoya topaNa, kAyAthI karAtI evI pravRttimAM mana saMzleSavALuM banatuM nathI; paraMtu mana zrutanI bhAvanAthI bhAvita hovAne kAraNe zrute batAvelI dizAmAM Alipta hoya che, tethI karAtI kriyAmAM mana saMzleSa pAmatuM nathI. te arthane batAvavA mATe mana nitya zrutamAM che tema kahela che. mana zratamAM nitya hovAne kAraNe zrata AtmAne je rIte nirlepa karavAnI preraNA Ape te tarapha cittano AkSepa thAya tevo bodha kAMtAdRSTimAM hoya che. tethI bhogakALamAM paNa temanuM aMtaraMga citta nirlepa dazA tarapha AkSipta hoya che. mATe kAyAthI thatI bhoganI pravRttimAM saMzleSa hoto nathI. tethI bhogo saMsAranA hetu banatA nathI. ahIM vizeSa e che ke pAMcamI dRSTivALA jIvo paNa bhogane asAra jue che ane mokSanI avasthAne sArarUpe jue che. vaLI mokSanI prApti mATe dharmamAM zakti anusAra yatna kare che ane potAnI dharmamAM karAtI pravRttine atizaya karavA mATe zloka-159-160-161mAM batAvyuM tema bhoganI asAratAnuM Alocana paNa kare che. tethI teonA bhogo anubaMdhanA pravAhane calAve tevA hotA nathI; chatAM temane bhogakALamAM bhogajanya kaMIka saMzleSa paNa hoya che. jema vivekIne khaNajamAM 'rote' evI buddhi thatI nathI, topaNa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 425 yogadaSTisamuccaya/gAthA-164-1pa-166 khaNaja kALamAM khaNajanI mIThAza paNa pratIta thAya che. tema pAMcamI dRSTimAM viveka hovAne kAraNe bhoga sArabhUta dekhAtA nathI, topaNa bhogakALamAM kaMIka saMzleSa paNa thAya che. jyAre chaThThI dRSTivALA yogIone bhoga to asAra lAge che, ane zrutamAM citta atyaMta AkSipta hovAne kAraNe bhoganI icchA paNa pAMcamI dRSTivALA jIvo jevI balavAna hotI nathI, chatAM bhogakarmane kAraNe aviratijanya kaMIka icchA thAya che; topaNa zrutano ati AkSepa hovAne kAraNe kAyAthI thatI te pravRttimAM nahivat saMzleSa hoya che, je kevala aviratinA udayarUpa kahI zakAya. mATe temanA bhogo bhavanA hetu thatA nathI, phakta aviratiApAdakakarma bhogathI bhogavAIne naSTa thAya che, jethI yogamArganI pravRtti ativegavALI thaI zake che. II164mAM avatAraNikA : amumevArthaM dRSTAntamadhikRtyAha - avataraNitArtha : - daSTAMtane AzrayIne A ja arthane=AkSepaka jJAnane kAraNe bhogo saMsAranA hetu thatA nathI e ja artha, kahe che - bhAvArtha - zloka-164mAM kahyuM ke chaThThI dRSTivALA yogIne AkSepaka jJAna hovAne kAraNe bhogo bhavanA hetu thatA nathI. e artha dRSTAMtathI batAve che - zloka : mAyAmbhastattvataH pazyannanudvignastato drutam / tanmadhyena prayAtyeva yathA vyAghAtavarjitaH / / 165 / / bhogAnsvarUpataH pazyaMstathA mAyodakopamAn / bhujAno'pi hyasaGga: san prayAtyeva paraM padam / / 166 / / anvayArtha: mAyAnmastatvata: padya--mAyArUpI pANIne tatvathI joto tata: anudina=tenAthI advigna mAyArUpI pANIthI advigna, vyAyAtavaMnata =vyAghAtarahita puruSa yathA=je pramANe tanmathena tenI madhyamAMthI= mAyApANInI madhyamAMthI dutazzIdhra prayAva jAya che ja; tathA te pramANe mAyazopanA mo svata: paraca-mAyApANInI upamAvALA bhogone svarUpathI joto, mujhAno pi dikabhogavato paNa saE sankaasaMga chato, kAMtAdaSTivALo yogI para paE mokSa tarapha pravi =jAya che ja. IT16pa-166
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-11pa-16 426 zlokArdha : mAyArUpI pANIne tatvathI joto, mAyArUpI pANIthI anudvigna, vyAghAtarahita puruSa je pramANe mAyApANInI madhyamAMthI zIgha jAya che ja; te pramANe mAyApANInI upamAvALA bhogone svarUpathI joto, bhogavato paNa asaMga chato, kAMtAdaSTivALo yogI, mokSa tarapha jAya che ja. II11pa-166ll ja cAlatanatae chaThThI dRSTivALAnuM hetu arthaka vizeSaNa che. tethI vyAghAtarahita hovAne kAraNe mAyApANImAMthI zIdhra jAya che ja, ema anvaya che. TIkA :_ 'mAyAmbhastattvataH pazyan'-mAyAmbhastvenaiva, 'anudvignaH' 'tato mAyAmbhasaH, drutaM'-zIghraM, 'tanmadhyena'= mAyAmbhomadhyena 'prayAtyeva'-na na prayAti, 'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH 'vyAghAtavarjito'mAyAmbhasastattvena vyAghAtA'samarthatvAditi / / 165 / / TIkArya : nAyAstattvataH' . vyAyAvADa samarthatvaviti | mAyApANIne tatvathI jotomAyApANIrUpe ja joto, tenAthI=mAdhApANIthI, anuddhigna, zIdhra tanmadhyethI mAyApANInI madhyamAMthI, je pramANe jAya che ja, nathI jato ema nahi, kaI rIte jAya che e batAvavA mATe janAranuM vizeSaNa batAve che - vyAghAtarahita jAya che, ema avaya che. ahIM prazna thAya ke vyAghAtavarjita kema jAya che? tethI kahe che - tatvathI mAyApANInuM vyAghAta karavAmAM asamarthapaNuM che. ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 16pA. pUrvazlokamAM "vathI' thI udAharaNano upabhyAsa karyo che, ethI have 'tathA' thI kahe che - TIkA : 'bhogAn'-indriyArthasambandhAn, 'svarUpataH pazyan' samAropamantareNa, 'tathA' tenaiva prakAreNa, 'mAyodakopamAn' asArAn, 'bhuJjAno'pi hi' karmAkSiptAn, 'asaGga: san prayAtyeva paraM padaM', tathA'nabhiSvaGgatayA paravazatAbhAvAt / / 166 / / TIkArya : 'mo' .... paravazatAmavA che tathA te ja prakAre, mAyApANInI upamAvALA asAra, iMdriya ane arthatA saMbaMdharU5 bhogone samAropa vagara svarUpathI joto, karmathI AkSipta evA bhogone
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-10pa-166 427 bhogavato paNa asaMga chatA=bhogo pratyenA saMzleSa vagarano chato, paraM pada pratye mokSa pratye, jAya che ja; kema ke te prakAranuM bhoganA pravRttikALamAM bhoga pratye saMzleSa na thAya te prakAranuM, anabhiLaMgapaNuM hovAthI rAgano abhAva hovAthI, paravazatAno abhAva che. 166 che munnAno - chaThThI dRSTivALA yogI aviratinA udayavALA hoya tyAre karmathI alipta bhogo paNa bhogave che, ane jeone aviratipAdaka karma baLavAna nathI teo bhogano tyAga karIne saMyamamAM yatna kare che. teono 'munnAno ji' nA 'pa' thI saMgraha che. bhAvArtha :- chaThThI dRSTivALA yogIone zrutadharma samyagu pariNamana pAmela che, tethI zrutajJAna padArthanuM svarUpa jevuM batAve che te rIte ja teone zrutacakSuthI padArtho satata buddhimAM pratibhAsa thAya che. tenA kAraNe chaThThI dRSTivALA yogI bhogone kaI rIte jue che, te dRSTAMtathI batAve che : koI musAphara sthAnAMtara jato hoya ane vacce mAyArUpI pANI AvatuM hoya arthAtuM pANI nahi hovA chatAM pANIno pratibhAsa thAya tevI sphaTikavALI bhUmi AvatI hoya, ane janAra musAphara "A mAyArUpI pANI che vastuta: pANI nathI tema joto hoya, to te mAyArUpI pANIthI udvega pAmato nathI, paraMtu vyAghAta vagara te mAyArUpI pANImAMthI jAya che ja; kema ke te jANe che ke pANI jevuM dekhAtuM sphaTika gamanamAM vyAghAta karavA mATe asamartha che. tema chaThThI dRSTivALA yogIo iMdriyo sAthe saMbaMdhamAM AvatA bhogone svarUpathI jue che arthAt "A bhogo sukhanA kAraNa che te prakAranA samAropa vagara' jue che, tethI nirmaLa zratavivekavALI temanI dRSTimAM bhogo sukhanA upAya che tevI buddhi utpanna karAvatA nathI, paraMtu jema mAyApANI asAra che tema A bhogo asAra che tema dekhAya che. Azaya e che ke sthAnAMtaragamanamAM mAyAudaka vyAghAta karavA mATe jema asamartha che, tema asaMgabhAva tarapha javA mATe karAtA yatnamAM bhogo khUlanA karavA asamartha che, te rUpe jotA kAMtAdRSTivALA yogI, karmathI AkSipta bhogone bhogavatA hovA chatAM paNa bhogamAM saMzleSa pAmatA nathI, paraMtu bhogakALamAM paNa asaMgabhAvane anukULa yatna karatA hoya che. tethI paramapada pratye javA mATeno temano yatna khUlanA pAmato nathI arthAt bhogo pratyeno abhinkaMga nahi hovAne kAraNe bhogane vaza thaIne lakSya taraphanA yatnamAM alanA thatI nathI. ahIM vizeSa e che ke pANInA bhramane pedA karAve tevI sphaTikanI bhUmi joIne javA mATe prayatna karanAra musAphara javAmAM yatna karI zakato nathI; paNa je musApharane jJAna che ke pANI jevuM dekhAtuM A sthaLa pANIvALuM nathI, tethI javAmAM koI vAMdho nathI, te musAphara koI jAtanA vyAghAta vagara gamanakriyA kare che. tema chaThThI dRSTivALA yogI jANe che ke dekhAtA pudgalAtmaka padArthomAMthI koI bhAva nIkaLIne potAnA AtmAmAM praveza pAmato nathI ke jethI te pudgalanA baLathI potAne sukha prApta thAya, kharekhara asaMgabhAvavALuM citta ja sukhanuM bIja che. A prakAranI zratanI pariNatine kAraNe bhogone te rIte jue che ke jethI bhogomAM sukhanA upAyanI buddhi thatI nathI. Ama chatAM bhogaekanAzya evA karmathI AkSipta bhogo prApta thayA hoya, ane
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-165-166-167-168 aviratiApAdakakarma udayamAM vidyamAna hoya, ane tenA vipAkathI aviratinI pravRttirUpa bhoganI pravRtti karatA hoya, tyAre paNa bhoganA pAramArthika svarUpano bodha hovAne kAraNe bhogakALamAM citta saMzleSa pAme tevo rAgano pariNAma teone hoto nathI. tethI bhogakALamAM paNa bhoga pratye saMga vagaranuM citta hoya che . tethI bhogakriyA dvArA paNa bhogakarmano nAza karIne paramapada tarapha ja teo gamana karatA hoya che. 428 pAMcamI dRSTivALA, chaThThI dRSTivALA ane kevalInI saMsArakriyAmAM rahela nirlepatAno bheda : pAMcamI dRSTivALA yogIone bhogakALamAM bhoganI asAratAno bodha hovAne kAraNe citta bhoga pratye saMzleSavALuM nathI chatAM kaMIka saMzleSa che, tenA karatAM paNa vizeSa prakAranuM asaMzleSavALuM citta chaThThI dRSTivALA yogInuM che arthAt alpa saMzleSa che. tethI bhogakALamAM paNa aviratiApAdakakarmathI citta adhika leza paNa saMzleSa pAmatuM nathI; ane tevA prakAranI saMsAranI kriyA karanAra gRhavAsamAM rahelA kevalI kurmAputrane to sarvathA leza paNa saMzleSa nathI; kema ke temane aviratiApAdaka karma nathI. II165-166 // avataraNikA : zloka-164mAM batAvyuM kAMtAdRSTivALA yogIonuM citta nitya zrutadharmamAM hoya che, tethI teonA bhogo bhavanA hetu thatA nathI ane te vAtane dRSTAMtathI zloka-165-166mAM batAvI. have vyatirekathI te kathanane dRDha karavA mATe, jeone bhogo sukhanA upAyarUpa dekhAya che, teo dharmanI pravRtti karatA hoya topaNa mokSamArgamAM yatna karI zakatA nathI, te batAvavA mATe kahe che zloka H bhogatattvasya tu punarna bhavodadhilaGghanam / mAyodakadRDhAvezastena yAtIha kaH pathA / / 167 / / sa tatraiva bhayodvigno yathA tiSThatyasaMzayam / mokSamArge'pi hi tathA bhogajambAlamohitaH / / 168 / / -- anvayArtha : punaH=vaLI moLatattvasva tu=bhogane tattvarUpe jonArAnuM modhitattvanam na=bhavasamudranuM ullaMghana nathI. mAyAvatRDhAveza :=mAyAudakamAM dRDha AvezavALo, koNa,=mAyAudakamAM A udaka che evA dRDha nirNayavALo koNa, tena pathA=te mArgathI hra=ahIM=iSTa sthAne yAti=jAya ? / / 167 / / F=te=mAyAudakamAM udakanA dRDha AvezavALo treva=tyAM ja=te mArgamAM ja moduina:=bhayathI udvigna=AgaLa javAthI DUbI javAnA bhayathI udvigna yathA=je pramANe asaMzavam=nakkI titi= Ubho rahe che, tathA-te pramANe mozanamvAlamohita =bhogajaMbAlathI mohita=bhogatA samudAyamAM mUMjhAyelo mokSamArge'pi hri=mokSamArgamAM paNa AgaLa jatAM aTake che. / / 168 / /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 429 yogadaSTisamuccaya/gAthA-117-168 zlokArya : vaLI bhogane tattvarUpe jonArAnuM bhavasamudranuM ullaMghana nathI. "mAyAudakamAM, A udaka che evA daDha nirNayavALo' koNa te mArgathI ISTasthAne jAya? I167ll mAyAudakamAM udakanA daDha AvezavALo, te mArgamAM ja AgaLa javAthI DUbI javAnA bhayathI udvigna je pramANe nakkI Ubho rahe che, te pramANe bhoganA samudAyamAM mUMjhAyelo mokSamArgamAM paNa AgaLa jatAM aTake che. [118 TIkA :___ 'bhogatattvasya tu'-bhogaparamArthasya 'punaH, na bhavodadhilaGghanaM'-tathAbuddhestadupAye'pravRtteH, Aha ca, 'mAyodakadRDhAvezaH' tathAviparyAsAt, 'tena yAtIha kA pathA'-yatra mAyAyAmudakabuddhiH / / 167 / / TIkArya : 'motisvastha tu' mAvAyAmuvavRddhiH | vaLI bhogane paramArtharUpe jonArane bhavodadhilaMghana nathI; kema ke tathAbuddhithIebhogane sukhanA upAyarUpe jonAra buddhithI, tenA upAyamAM=bhavasamudranA ullaMghananA upAyabhUta nirlepadazAmAM, apravRtti che, ane kahe che=bhogane paramArtharUpe jonArane bhavodadhilaMghana tathI, e kathanane dAMtathI kahe che - mAyAudakamAM daDha AvezavALo koNa =kayo musAphara, te mArgathI je mAyArUpa mArgamAM udakabuddhi che te mArgathI, ahIM=ISTa sthAnamAM, jAya ? arthAt jato nathI. ahIM prazna thAya ke mAyAudakamAM daDha Aveza hovAne kAraNe kema jato nathI ? tethI kahe che - te prakArano viparyAsa hovAthI mAyAudakamAM, A udaka che mATe tyAMthI javAthI pote DUbI jaze' te prakArano viparyA hovAthI, te mArgathI ISTasthAnamAM jato nathI, ema avaya che. 167nA ahIM 'pAyodravRDhAveza' e : nuM vizeSaNa che, ane te mArgathI jato nathI te batAvavAmAM hetuarthaka vizeSaNa che, ane tethI ja TIkAmAM tenuM tAtparya kholatAM kahyuM ke te prakArano viparyA hovAthI te mArgathI jato nathI. TIkA : '=mArAthI veza:, 'tatreva'-patha, "modhina' san "kathA'-phalAdirApanyAsArtha, 'tiSThatyasaMzayaM'-tiSThatyeva jalabuddhisamAvezAt / 'mokSamArge'pi hi' jJAnAdilakSaNe 'tathA' tiSThatyasaMzayaM 'bhogajambAlamohita:'-bhoganibandhanadehAdiprapaJcamohita ityarthaH / / 168 / / TIkArya : '.... prapaSyamadita cartha: /te=mAyAmAM arthAt mAyArUpI pANImAM udaka che e prakAranA daDha nirNayavALo, te ja mArgamAM je prakAre bhayathI udvigna chato='A mArgamAMthI javAthI huM DUbI jaIza'
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 yogadaSTisamuccaya/gAthA-17-18-169 e prakAranA bhayathI udvigna chato, asaMzaya =nakkI, Ubho rahe che, kema ke jalabuddhino samAveza cheete mArgamAM jalabuddhino bodha che. te prakAre jJAnAdi svarUpa mokSamArgamAM paNa bhogajaMbAlathI mohita=bhogatA kAraNIbhUta dehAdi samudAya pratye mohavALo, asaMzaya Ubho rahe che=dharmaanuSThAna karato hoya topaNa mokSamArgamAM gamana karato nathI. II168 bhAvArtha : je jIvo koIka rIte dharma karavA mATe pravRtti karatA hoya, Ama chatAM bhogapadArthamAM sukhanuM saMvedana hovAne kAraNe bhogasAmagrI sukhano upAya che tevI jemane buddhi che, te jIvo bhogane paramArtharUpe jue che. tethI teonI dharmapravRttithI paNa bhavasamudranuM ullaMghana nathI; kema ke bhogamAM paramArthabuddhi hovAthI bhavasamudranA ullaMghananA kAraNabhUta nirlepadazAmAM dharmasevanathI paNa pravRtti thatI nathI. A kathanane dRSTAMtathI batAve che - koI pathika mAyArUpI pANImAM 'A udaka che' evA daDha nirNayavALo hoya, te musAphara te sthAnane oLaMgIne sAme javAnI icchAvALo hoya to paNa te mArgathI jato nathI; kema ke "mAyArUpI pANImAM, A vAstavika pANI che' tevo viparyAya che. tethI te sthAnamAMthI javA te yatna karato nathI, paraMtu DUbI javAnA bhayathI udvigna thayelo tyAM ja nakkI Ubho rahe che. te rIte je jIvo bhoganA kAraNabhUta deha Adi samudAyamAM mohavALA che, teo dharmanI pravRtti kare topaNa cittane nirlepa karavA arthe yatna karI zakatA nathI, ane citta aMze aMze paNa nirlepa thayA vagara mokSamArganI pravRtti thatI nathI. II17-18 avatarANikA : zloka-16ramAM batAvyuM ke kAMtAdaSTimAM nityadarzanAdi anyanI prIti mATe thAya che, ane dhAraNA parA hoya che, te vAta atyAra sudhI spaSTa karI. have kAMtAdaSTimAM hitodayavALI mImAMsA hoya che, te batAvavA mATe kahe che - zloka : mImAMsAbhAvato nityaM na moho'syAM yato bhavet / atastattvasamAvezAtsadaiva hi hitodaya: / / 169 / / anvayArtha: nityaM-nitya mImAMsamAvato-mImAMsAno bhAva hovAne kAraNe mImAMsAno sadbhAva hovAne kAraNe yata: je kAraNathI cAMA dRSTimAM moTo moha na ma-ta hoya, ata: AthImohathI pravRtti na hoya AthI tattvasamAvezatrutatvano samAveza hovAne kAraNe=sarva pravRttiomAM sadattaHkaraNarUpa tatvano samAveza hovAne kAraNe saMva di=sadA ja hoya =hitano udaya che. 169.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-169 zlokArtha : nitya mImAMsAno sadbhAva hovAne kAraNe, je kAraNathI A dRSTimAM moha na hoya, AthI sarva pravRttiomAM sadantaHkaraNarUpa tattvano samAveza hovAne kAraNe sadA ja hitano udaya che. / / 169 / / TIkA H 431 'mImAMsAmAvata:'-dvidhAmAvena, 'nityaM'=sarvAnaM, 'na moddo'syAM' pRSTo, 'yato bhavet' 'atastattvasamAvezAt' ArAt, 'sarvava hitono' asyAM dRSTAvitti / / 6 / / TIkArya : 'mImAMsAmAvata:' . dRSTAviti / / nitya=sarvakAla, sadvicArabhAvarUpe mImAMsAno sadbhAva hovAne kAraNe, AmAM=A dRSTimAM, je kAraNathI moha na hoya=pravRttimAM moha pravartaka na hoya, AthI= mohapravartaka nathI AthI, tattvano samAveza hovAne kAraNe=pravRttimAM sadantaHkaraNarUpa tattvanuM sthAna hovAne kAraNe, A dRSTimAM=kAMtAdRSTimAM, sadA ja hitano udaya che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 169 / / bhAvArtha: chaThThI dRSTivALA yogIo saMsAranA ucchedane anukULa zrutanA avalaMbanathI sadvicAra karatA hoya che, je teonI hitane anukULa mImAMsA che; ane AvI mImAMsA teo sadA karatA hoya che. tethI teonI koIpaNa pravRttimAM moha pravartaka nathI, ane sarvapravRttimAM tattvano samAveza hoya che arthAt zrutanA baLathI mImAMsA karIne je hitane anukULa tattva dekhAya te tattva temanA aMtaHkaraNane pravRtti karAvavAmAM kAraNa bane che, paraMtu mohane paravaza thaIne koI pravRtti karatA nathI. AthI A dRSTimAM sadA ja hitano udaya che arthAt bhoga karatA hoya tyAre paNa bhogaekanAzya karmano uccheda karIne yogamArgamAM askhalita yatna karatA hoya che, ane jyAre bhogakarma na hoya tyAre potAnI bhUmikAne anurUpa ucita anuSThAna karIne potAnA hitane anurUpa sudRDha yatna karatA hoya che. tethI saMsAranA ucchedanuM kAraNa bane tevA hitano udaya temanI pravRttithI sadA varte che. ahIM vizeSa e che ke koI muni bhAvathI guNasthAnakamAM hoya, chatAM pAMcamI dRSTimAM hoya, ane paDilehaNa karatA hoya tyAre kvacit pramAdanA vazathI ayatanAno pariNAma hoya, to temane guNasthAnakamAM aticAra che, paNa guNasthAnakano pAta nathI; topaNa te pramAdano pravartaka moha che, sadantaHkaraNa nathI; ane koI chaThThI dRSTivALA yogI avirata avasthAmAM hoya ane bhoganI pravRtti karatA hoya, tyAre paNa temanI te bhoganI pravRttimAM moha pravartaka nathI; kema ke tattvanI mImAMsA karIne tattvathI vAsita aMtaHkaraNapUrvaka bhAMgakarmanA nAza mATe bhoganI pravRtti kare che. tethI temanI bhoganI pravRttimAM paNa moha pravartaka nathI, sadantaHkaraNa pravartaka che. 169 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 yogadaSTisamuccaya/gAthA-170 ja prabhAdaSTika avataraNikA : pratipAditA SaSThI dRSTiH sAmprataM saptamyucyate - avataraNikArca - chaThThI daSTi kahevAI, have sAtamI dRSTi kahevAya che - zloka : dhyAnapriyA prabhA prAyo nAsyAM rugata eva hi / tattvapratipattiyutA satpravRttipadAvahA / / 170 / / anvayArtha : pramAM prAyo dhyAnaprava=prabhASTi prAyaH dhyAnapriyA hoya che, ca=AmAM prabhASTimAM = roga doSa nathI, gata va =AthI ja=ogadoSa nathI AthI ja tattapratipattiyutA tatvamatipattiyukta che mImAMsAthI uttaramAM A Ama ja che' evA prakAranA nirNayarUpa tatvapratipattiyukta che, ane satravRttivavAda=sampravRttipadAvaha che-asaMgaanuSThAna lAvI ApanAra che. ll170] zlokArca - prabhAdaSTi prAyaH dhyAnapriyA hoya che, AmAM roga doSa nathI, AthI ja mImAMsAthI uttaramAM "A Ama ja che" evA prakAranA nirNayarUpa tattvamatipattiyukta che, ane satyavRttipadAvaha che. ll17 || TIkA - avayavArthaM tvAha - 'dhyAnapriyA' dhyAnavallabhA vikSepodvegAt, prabhAdRSTi: 'prAya:' bAhulyena, 'na masya' =venA, 'gata jIva di tathatindrapratipattiyutA' vizeSA, parva sampravRtti vidA' tti upakrtha 70nA TIkArya : avayavALuM .... pArtha vaLI avayavArthane kahe che arthAt zlokanA dareka avayavano artha kahe prAya =bAhulyathI, prabhASTi dhyAnapriyA che=dhyAta che vallabhA arthAt patnI jene evI A prabhAdaSTi che; kema ke vikSepano udvega che=prabhASTivALA jIvone vikSepa avasthA apriya che. A
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-170 433 dRSTimAM vedanA, nathI. AthI ja=prabhAdraSTimAM roga nathI AthI ja, vizeSathI te prakAranI tatvanI pratipattiyukta che=samyagdaSTine je prakAranI tatvanI pratipatti che tenA karatAM vizeSathI dhyAnathI thanAruM sukha ja pAramArthika sukha che te prakAre tatvanI pratipattithI yukta che. A rIte rogadoSarahita dhyAna bahulatAe che e rIte, saspravRttipadane lAvanArI che=asaMgaanuSThAnarUpa sapravRttipadane prApta karAvanArI che. e zlokano pippArtha che=samudIta artha che. ll170 bhAvArtha : chaThThI dRSTivALA yogI karatAM paNa vizeSa prakAranA upazamano bhAva sAtamI dRSTimAM hoya che. tethI sAtamI dRSTivALA jIvone dhyAna priya hoya che; kema ke vikSepa avasthA pratye temane uga hoya che. tethI bhikSAaTanAdi koIka pravRttikALane choDIne teo prAyaH dhyAnamAM vartatA hoya che. A dRSTivALA jIvone roga doSa hoto nathI. tethI e prApta thAya ke chaThThI daSTivALA jIvone kvacituM koIka nimittane pAmIne kriyAmAM upayoganI plAni Ave evo roga doSa AvI zake, paraMtu A sAtamI prabhASTimAM ragadoSa hoto nathI. tethI lakSyane anurUpa sarva ucita anuSThAno skUlanAnA sparza vagara yathArtha karI zake che. sAmAnyathI je guNasthAnakamAM je doSa uccheda thAya che, tenI pUrvanI najIkanI bhUmikAmAM te doSa nimittane pAmIne kvacit prApta thayo hoya topaNa maMda hoya che. tenI jema sAtamI dRSTimAM rogadoSa jato hovAthI tenI pUrvanI chaThThI dRSTimAM rogadoSanI saMbhAvanA che, paraMtu niyamA rogadoSa hoya tevI vyApti nathI; chatAM kvacit upayoganI plAni thAya to lakSyane anurUpa karAtI ucita pravRttimAM paNa leza alanArUpa rAgadoSa AvI zake, jyAre prabhASTimAM te roga sarvathA nathI. AthI ja=prabhAdRSTivALA yogIo rogadoSa vagara dhyAna karanArA che AthI ja, vizeSathI te prakAranI tattvapratipattivALA hoya che. Azaya e che ke samyagdaSTi jIvone bhagavAnanA vacana pratye sthira ruci hoya che. tethI temane "saMsArathI atIta avasthA jIva mATe sArarUpa che ane tenI prAptino upAya nirlepadazA che, tethI tenI niSpatti mATe saMyamamAM yatna karavo joIe tevI sthira ruci hoya che. mATe svazakti anusAra bhagavAnanA vacananA paramArthane jANavA ane jANIne jIvanamAM utAravA teo yatna karatA hoya che. te apekSAe samyagdaSTine tattvanI pratipatti yathArtha hoya che, topaNa samatAnA pariNAmano sAkSAt anubhava hoto nathI. tethI jema koI jIva kaMThagata suvarNamALA hovA chatAM bhrama doSane kAraNe suvarNamALAnI bahAra zodha kare, tema samyagdaSTi jIva "mArA AtmAmAM sukha paDyuM che tema zAstravacanathI jANato hovA chatAM, samatAno pariNAma nahi hovAne kAraNe anubhavathI AtmAmAM sukha jANato nathI; ane AtmAmAM AtmAnuM sukha anubhavathI nahi dekhAvAthI AtmAnuM sukha pragaTa karavA mATe bAhya upAyomAM prayatna kare che, kema ke jo kaMThamAM suvarNanI mALA dekhAtI hoya to te mALAne zodhavA mATe bAhya prayatna karavAno rahe nahi, paraMtu kaMThamAM mALA dekhAtI nathI, tethI tene zodhavA mATe bahAra prayatna thAya che; tema samyagdaSTi jIvane paNa Atmika sukha
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 yogadaSTisamuccayagAthA-170-171 potAnAmAM vidyamAna che tevo anubhavathI bodha nathI, tethI tene pragaTa karavA mATe bAhya anuSThAno AdimAM prayatna kare che, ane e rIte ja teo hita sAdhI zake che. A viSayamAM upadeza rahasyano zloka-4ramo jovo. jyAre sAtamI dRSTivALA yogIo to vizeSathI samatAnA sukhanA anubhavavALA hovAthI te prakAranI tattvanI pratipattivALA che arthAt "mArA AtmAmAM ja sukha raheluM che" ane "jIva mATe te ja tattva che tevI pratipattiyukta che. tethI teono sarva yatna te sukhanA arthe dhyAnamAM hoya che. vaLI prabhASTi rum doSa vagara dhyAnamAM yatna karAvanAra hovAthI satyavRttipadane lAvanArI che= asaMgaanuSThAna prApta karAvanArI che. 17ll avataraNikA - zloka-170mAM kahyuM ke prabhASTivALA yogIone dhyAnapriya hoya che ane temanI dhyAnanI kriyAmAM gUM doSa hoto nathI. tethI teone kevA prakAranuM sukha thAya ? te batAvavA mATe kahe che - zloka : dhyAnajaM sukhamasyAM tu jitamanmathasAdhanam / vivekabalanirjAtaM zamasAraM sadaiva hi / / 171 / / anvayArtha: cAM tu AmAM ja=prabhASTimAM ja dhyAnanaMdhyAnathI pedA thayeluM, nita-nmathasAthana vivevatnanirvAtaM zamasAjaM surva=jitAyelA zabdAdi viSayovALuM, vivekanA sAmarthyathI utpanna thayeluM, zamapradhAna sukha sava di=haMmezAM ja che. II171. zlokArdha : prabhASTimAM ja dhyAnathI pedA thayeluM, jitAyelA zabdAdi viSayovALuM, vivekanA sAmarthyathI utpanna thayeluM, zamapradhAna sukha haMmezAM ja che. ll171] TIkA - 'dhyAnajaM sukham' 'asyAM tu'=adhikRtadRSTAveva, kiMviziSTamityAha-'jitamanmathasAdhanaM'= vyudastazabdAdiviSayam, etadeva vizeSyate 'vivekabalanirjAtaM' jJAnasAmotpannam, ata eva 'zamasAraM sadaiva hi', vivekasya zamaphalatvAditi / / 171 / / TIkArca - 'dhyAnanaM suvim'... zamapatnatviita AmAM ja=adhikRta evI prabhASTimAM ja, dhyAnathI pragaTa thayeluM sukha che. dhyAnathI pragaTa thayeluM sukha kevA vizeSaNathI viziSTa che ? ethI kahe che -
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-171-172 435 jitAyelA kAmanA sAdhanavALuM bhudAsa karAyelA arthAt dUra karAyelA zabdAdi viSayovALuM, dhyAnathI pragaTa thayeluM sukha che. ene ja=dhyAnathI pragaTa thayelA sukhane ja, vizeSarUpe batAve che - vivekanA baLathI thayeluM che jJAnanA sAmarthyathI utpanna thayeluM che. AthI ja jJAnanA sAmarthyathI utpanna thayeluM che AthI ja, haMmezAM ja, zamapradhAna sukha che; kema ke vivekanuM zamaphaLapaNuM che. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. ll171TI bhAvArtha - sAtamI dRSTivALA yogIonA pAMca indriyonA viSayo atyaMta zAMta thayelA hoya che, ane viveka ghaNo utpanna thayelo hovAne kAraNe vivekanA baLathI thayeluM ane dhyAnathI utpanna thayeluM sukha hoya che. Azaya e che ke vivekasaMpanna jIvane nirAkuLa cetanAmAM sukha dekhAya che, ane sAtamI dRSTivALA yogI nirAkuLa cetanAne phuraNa karavA mATe prayatna karatA hoya che, je AtmabhAvomAM javAne anukULa dhyAnarUpa che; ane dhyAnanA baLathI UThelI nirAkuLa cetanA sukharUpa hoya che, tethI pAMca indriyonA viSayo temanA cittane sparzI zakatA nathI. vaLI sAtamI dRSTivALA yogIone, zamapariNAma pradhAna che jemAM evuM dhyAnanuM Atmika sukha sadA varte che; kema ke vivekanuM phaLa upazamabhAva che, ane zAstranA vacanathI niSpanna thayelI mati vivekavALI hoya che, tethI A sAtamI dRSTivALA yogIo vivekavALA hovAthI zamapariNAmamAM sudaDha yatna karIne dhyAnathI thanArA sukhane anubhave che. vaLI dhyAnathI samatAnI vRddhi thAya che ane vRddhi pAmelI samatA vizeSa prakAranuM dhyAna karAve che. tethI A yogIone vizeSa koTInuM samatAnuM sukha pratikSaNa pravardhamAna hoya che. ll17nA avataraNikA :ziSya - avataraNikArya : zloka-171mAM kahyuM ke sAtamI dRSTivALA yogIone dhyAnathI pragaTa thayeluM samatAnuM sukha hoya che. te sukha vAstavika sukha che anya nahi, te batAvavA mATe "vizva' thI samuccaya kare che - zloka : sarvaM paravazaM duHkhaM sarvamAtmavazaM sukham / etaduktaM samAsena lakSaNaM sukhaduHkhayoH / / 172 / / anvayArtha - sarva paravaza turaM=sarva parane AdhIna duHkha che, sarva AtmavizaM suvaM=sarva AtmAne AdhIna sukha che. samAsena=saMkSepathI suSa9:3yo ta nakSai=sukhaduHkhanuM A lakSaNa vatta kahevAyuM che. II172
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 yogadaSTisamuccaya/gAthA-172-173 zlokArca - sarva parane AdhIna duHkha che, sarva AtmAne AdhIna sukha che. saMkSepathI sukhaduHkhanuM A lakSaNa kahevAyuM che. ll172aa TIkA : 'sarvaM paravazaM duHkhaM'-tallakSaNayogAt, 'sarvamAtmavazaM sukham' ata eva hetoH, 'etaduktaM' muninA "samAna'=saMkSepeon, "nakSa'=svarUpa, 'suvidhuravada ti pAcharA TIkArca - 'rva paravazaM... suhagyo' rUri sarva parane AdhIna duHkha che; kema ke tenA lakSaNano yoga che= duHkhanA lakSaNano yoga che. sarva AtmAne AdhIna sukha che. A ja hetuthI=paravaza du:kha che te svavaza sukha che e ja hetuthI, saMkSepathI sukhaduHkhanuM A lakSaNasvarU5 muni vaDe kahevAyuM che. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 172aa. bhAvArtha: jIvano potAne AdhIna je bhAva che te svayaM sukharUpa che, ane je parane AdhIna bhAva che te duHkharUpa che" e prakAranuM sukhaduHkhanuM lakSaNa che. tethI parane AdhIna je koI bhAva jIvamAM thAya te duHkha kahevAya, ane AtmAne AdhIna je koI bhAva thAya te sarva sukha kahevAya, e pramANe sukhaduHkhanuM lakSaNa saMkSepathI bhagavAne kahyuM che. tethI e phalita thAya ke dhyAnamAM rahelA yogIo potAnA AtmAne vaza hovAthI sadA sukhano anubhava kare che, jyAre saMsArI jIvo karmane vaza thaIne je kaMI prayatna kare che te sarva duHkharUpa che. I17zA zloka - puNyApekSamapi hyevaM sukhaM paravazaM sthitam / tatazca duHkhamevaitattallakSaNaniyogataH / / 173 / / anvayArtha : parva A rIte zloka-172mAM kahyuM ke sarva paravaza duHkha che e rIte, puthApekSama di surva paravAM sthitapuNyanI apekSAvALuM paNa sukha paravaza raheluM che, tatakSya ane tethI puNyanI apekSAvALuM sukha paravaza che tethI tad suvameva A duHkha ja che= puSyanI apekSAvALuM sukha duHkha ja che, tannakSa niyoti =kema ke tenA lakSaNano niyoga che=duHkhanA lakSaNano niyoga che. II173nA zlokArca - zloka-172mAM kahyuM ke sarva paravaza duHkha che, e rIte puNyanI apekSAvALuM paNa sukha paravaza raheluM che, tethI puNyanI apekSAvALuM sukha duHkha ja che; kema ke duHkhanA lakSaNano niyoga che. ll173
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-173 TIkA H " 'puNyApekSamapi' 'hyevam'= uktanItyA 'sukhaM paravazaM sthitaM' - puNyasya paratvAt, tatazca duHkhamevaitat tallakSaNaniyogAt,' taditthaM dhyAnajaM tAttvikaM sukham, aparAyattatvAtkarmaviyogamAtrajatvAditi / / 173 / / TIkArya H 437 'pukhyApekSamapi' karmaviyogamAtrajatvAditi / evam ukta nItithI=sloka-172mAM kahyuM ke sarva paravaza duHkha che e nItithI, puNyanI apekSAvALuM paNa sukha paravaza raheluM che; kema ke puNyanuM parapaNuM che=AtmAthI anyapaNuM che, ane tethI=puNyanI apekSAvALuM sukha paravaza tethI, A= puNyanI apekSAvALuM sAMsArika sukha, du:kha ja che; kema ke tenA lakSaNano niyoga che=duHkhanA lakSaNano niyoga che. zlokano artha karyA pachI zlokanA kathanathI phalita thatA arthane batAvavA arthe 'tat' zabdathI nigamana kare che; tat - te kAraNathI, A rIte=zloka-172mAM batAvyuM ke sarva paravaza duHkha che ane sarva Atmavaza sukha che e rIte, dhyAnathI pragaTa thayeluM sukha tAttvika che; kema ke aparAyattapaNuM che=svAdhInapaNuM che. ahIM prazna thAya ke dhyAnathI pragaTa thanAruM sukha svAdhIna kema che ? tethI kahe che; karmanA viyogamAtrathI utpanna thanAruM hovAthI dhyAnathI pragaTa thanAruM sukha aparAdhIna hovAne kAraNe tAttvika che, ema anvaya che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 173|| bhAvArtha : vyavahAradRSTithI jIvane je anukULa jaNAya te sukha ane pratikULa jaNAya te duHkha ema kahevAya che, arthAt puNyathI thayeluM sukha e sukha che ane pApathI pragaTa thayeluM duHkha e duHkha che, ema manAya che; topaNa nizcayanayanI sUkSmadraSTithI vicA2vAmAM Ave to jIvane potAne AdhIna je bhAva che te sukharUpa che, ane parane AdhIna je bhAva che te duHkharUpa che, ane te dRSTie puNyanI apekSAthI thanAruM paNa indriya ane zarIrAdinuM sukha te duHkharUpa che; kema ke puNya AtmAthI bhinna padArtha che, tethI 525dArtha che. vaLI dhyAnathI pedA thanAruM sukha e tAttvika che arthAt jIvanA svAbhAvika pariNAmarUpa che. ahIM prazna thAya ke dhyAnathI thanAruM sukha paNa pragaTa karavA mATe yatna karavo paDe che. tethI jIvanA svabhAvarUpa che, tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che -- dhyAnamAM jIvanA prayatnathI karmano viyoga thAya che, ane karmanA viyogamAtrathI pragaTa thanAruM dhyAnanuM sukha che, tethI svAdhIna che, mATe dhyAnathI pragaTa thanAruM sukha tAttvika che. vastutaH dhyAnathI pragaTa thanArA sukha mATe zrama karavAno hoto nathI, paraMtu te sukhane avarodha karanAra karma vidyamAna che, ane dhyAna mATe karAtA yatnathI jIvanA svabhAvabhUta sukhane aTakAvanArA karmano viyoga thAya che. tethI karmanA viyogamAtrathI thanAruM jIvanA svabhAvabhUta evuM te sukha che, mATe tAttvika sukha che. II173]]
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 yogadaSTisamuccaya/gAthA-174 avataraNikA : zloka-173mAM sthApana karyuM ke dhyAnathI tAtvika sukha thAya che. te dhyAna sAtamI dRSTivALA jIvone prayatnathI nathI, paraMtu nirmaLa bodhane kAraNe sadA hoya che, te batAvavA mATe kahe che - zloka : dhyAnaM ca nirmale bodhe sadaiva hi mahAtmanAm / kSINaprAyamalaM hema sadA kalyANameva hi / / 174 / / anvayArtha : ra=ane nirmane vothe nirmaLa bodha hote chate mahatminA--mahAtmAone sadaiva di=sadA ja dhyAnaM dhyAna che, kSIprAyamai =kSIprAyamalavALuM suvarNa salA=sadA cALameva dikakalyANa ja che. 174 zlokArdha : ane nirmaLa bodha hote chate mahAtmAone sadA ja dhyAna che, kSINaprAyamalavALuM suvarNa sadA kalyANa ja che. ll174ll TIkA - 'dhyAnaM ca nirmale bodhe'-spaSTakSayopazamasamutthe sati kimityAha 'sadaiva hi' 'mahAtmanAM'=munInAm, etadeva prativastUpamayAha kSINaprAyamalaM' 'hema' svarNaM sadA kalyANameva hi' tathAvasthopapatteH / / 174 / / TIkArca - dhyAna ra .. tathAvasthApa: || ane spaSTa kSayopazamathI utpanna thayelo nirmaLa bodha hote jIte mahAtmAone-munione, sadA ja dhyAna che. Ane ja=nirmaLa bodha hoya to sadA ja dhyAna che ene ja, prativastunI upamAthI=sadaza vastunI upamAthI, kahe che - kSINaprAyamalavALuM suvarNa sadA kalyANa ja che; kema ke tathAavasthAnI upapatti che= kSINaprAyamalavALA suvarNamAM kalyANa avasthAnI upapatti che. II174l bhAvArtha sAtamI dRSTivALA yogIone, Atmika bhAvomAM sukha che ane parathI thanArA bhAvomAM duHkha che, tevo spaSTa kSayopazamabhAva varte che. tethI tattvane jovAne anukULa nirmaLa bodha tevA yogIomAM hoya che ane tenA kAraNe AvA yogIone sadA ja dhyAna varte che. Azaya e che ke nirmaLa bodhane kAraNe, rAgAdithI anAkuLa cetanA sukharUpa che, tevo spaSTa bodha prabhASTimAM hoya che; ane tethI sahaja rIte rAgAdithI anAkuLa cetanAne pravartAvavAmAM temano mAnasa vyApAra hoya che, je sadA dhyAnarUpa che. A ja vAtane sadRza vastunI upamAthI batAve che -
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-174-175 439 jema mATIthI mizra sonuM sadA suvarNanA ATha guNothI yukta paNa kalyANarUpa nathI, paraMtu zuddhinI prakriyA dvArA teno mala kSINa thAya che, tyAre te suvarNa sadA kalyANarUpa ja che. tema tattvane jovAmAM bAdhaka karmarUpI malanuM vigamana thAya tyAre jIvano vizuddha upayoga sadA kalyANarUpa ja che. ll174ll avataraNikA : zloka-170mAM sAtamI daSTi sapravRttipadAvaha che, tema kahela. tethI have saspravRttipada zuM che? te batAvavA mATe kahe che - zloka : satpravRttipadaM cehA'saGgAnuSThAnasaMjJitam / mahApathaprayANaM yadanAgAmipadAvaham / / 175 / / anyathArtha : =ane rUda ahIM-tatvamArgamAM=zuddha AtmAne pragaTa karavAnA mArgamAM satravRttipadaM=zuddha AtmAne pragaTa karavAne anukULa evI suMdara pravRttinuM sthAna, sAnuSThAnasaMti asaMgaanuSThAna kAmavALuM che, je asaMgaanuSThAna mApathapravA=mahApathamAM prayANa che (a) anAmipAvara anAgAmi padane lAvanAruM che=jyAMthI pharI Agamana na thAya tevA sthAnane lAvanAruM che. 17pA. zlokArdha : ane zuddha AtmAne pragaTa karavAnA mArgamAM zuddha AtmAne pragaTa karavAne anukULa evI suMdara pravRttinuM sthAna, asaMgaanuSThAna nAmavALuM che; je asaMgaanuSThAna mahApathamAM prayANa che, ane jyAMthI pharI Agamana na thAya tevA sthAnane lAvanAruM che. 175ll TIkA - 'satpravRttipadaM' 'ca' 'iha' tattvamArge kimityAha 'asaGgAnuSThAnasaMjJitaM' vartate tathAsvarasapravRtteH, 'mahApathaprayANaM' 'yad' asaGgAnuSThAnam, 'anAgAmipadAvahaM'-nityapadaprApakamityarthaH / / 175 / / TIkArya - padmavRttiparva'... nityapAlamitvartha che ane ahIM tatvamArgamAM, sampravRttipada asaMgaanuSThAna saMjJAvALuM varte che; kema ke te prakAranI svarasapravRtti che je prakAre siddhanA AtmAmAM svAbhAvika pariNAma varte che, tenuM kAraNa bane tevA svarasanI arthAt svapariNAmanI pravRtti che. vaLI te asaMgaanuSThAna kevuM che? te batAvavA mATe kahe che - je=asaMgaanuSThAna, mahApathamAM prayANa che=AtmAnA zuddha bhAvamAM javA mATeno je mahApatha temAM gamanasvarUpa che.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 yogadaSTisamuccaya/gAthA-175-176 vaLI te asaMgaanuSThAna kevuM che ? te batAve che - anAgAmi padane lAvanAruM cheHnityapadaprApaka che=sarva karmathI rahita avasthArUpa sadA sthAyI evA mokSapadanuM prApaka che, e prakArano artha che=anAgAmi padAvahano artha che. 17pA bhAvArtha : jIva apunabaMdhaka avasthAthI tattvamArgamAM pravRtti kare che, ane te pravRtti ja prakarSane pAmIne siddha avasthAnuM kAraNa bane che, chatAM te pravRtti sAkSAt siddhapadanuM kAraNa nathI, jyAre sAtamI daSTivALA yogI je asaMgaanuSThAna seve che, te mokSanI niSpattine anukULa satyavRttinuM sthAna che. tethI e prApta thAya ke asaMgaanuSThAna prakarSane pAmIne vItarAgatAnuM kAraNa che. tethI asaMgaanuSThAnamAM karAtI pravRtti sampravRttipada che; kema ke asaMgaanuSThAnavALA munio dhyAna dvArA AtmAmAM nirizamAna che, ane tethI temanI te pravRtti jIvanI svarasanI pravRtti che arthAt jIvanA potAnA bhAvomAM yatna karavA svarUpa che. vaLI A asaMgaanuSThAna mokSamArgarUpa je mahApatha che, temAM prayANarUpa che. Azaya e che ke asaMgaanuSThAnakALamAM ratnatrayInI pariNati ekatAvALI hoya che. tethI mohanA tyAgathI zuddha AtmAnA saMvedanarUpa ratnatrayInI ekatAnI pariNati asaMgaanuSThAnakALamAM varte che, je prakarSane pAmIne vItarAgabhAvamAM pariNamana pAmaze. tethI asaMgaanuSThAna mahApathamAM prayANarUpa che, ane jyAMthI pharI janmavAnuM nathI, evA anAgAmi padarUpa mokSane lAvanAra che; kema ke sarAgasaMyama devagatinI prAptinuM kAraNa bane che, jyAre asaMgaanuSThAna navA bhavanI prAptinuM kAraNa banatuM nathI, paraMtu sarva saMganA ucchedanuM kAraNa bane che, jethI sarvasaMgarahita evI muktaavasthAnI prAptinuM zIdhra kAraNa asaMgaanuSThAna che. II17pA avataraNikA - asaGgAnuSThAnanAmAnyAha - avataraNitArtha - asaMgaanuSThAnanA nAmone asaMgaanuSThAnane kahenArAM che te darzanane abhimata nAmone, kahe che - zloka : prazAntavAhitAsaMjJaM visabhAgaparikSayaH / zivavartma dhruvAdhveti yogibhirgIyate hyadaH / / 176 / / anvayArtha: a =A asaMgaanuSThAna prazAntavAditAsaM vimA rikSaya: ziva chuvAati= prazAttavAhitAsaMjJAvALuM, visabhAgaparikSaya, mokSamArga, dhruvamArga e pramANe vomiyogIo vaDe jIvate kahevAya che. ll176o.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 441 yogadaSTisamuccaya/gAthA-176 zlokArya : asaMgaanuSThAna prazAntavAhitAsaMjJAvALuM, visabhAgaparikSaya, mokSamArga, dhruvamArga e pramANe yogIo vaDe kahevAya che. ll176 TIkA : prIttavAditAsaM'-sAMdhyAnAM, "visamAkapariyo'-vIddhAnAM, "ziva'-zavAnAM, jhuvAaA'mahAvratinAM, "ti'=d, "miyate' ?' sasaTSnuSThAnamiti pAchaddA TIkArca - "prazAntavAditAsaM' ...... masADanuSThAnamiti | DhAla =AkaasaMgaanuSThAna, sAMkhyadarzananA mata pramANe prazAMtavAhitAsaMjJAvALuM, bauddhadarzananA mata pramANe visabhAgaparikSaya, zaivadarzananA mata pramANe zivamArga-sukhano mArga, mahAvratikonA mata pramANe dhruvaadhva=dhruvapadanI prAptino mArga, ti=rva=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, yogIo vaDe kahevAya che. I176 ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. bhAvArtha : prazAMtavAhitA saMjJa:- sAtamI dRSTivALA yogI sarvathA saMgarahita thaIne sahaja dhyAnamAM sadA pravartatA hoya che, tethI cittamAM kaSAyono atyaMta upazamabhAva vartato hoya che. mATe temanA cittano pravAha sadA prazAMtavAhitAvALo che. tene sAme rAkhIne sAMkhyadarzanavALA yogIo asaMgaanuSThAnane prazAMtavAhitA kahe che. visabhAgaparikSaya:- cittano pravAha bhinna bhinna viSayane sparze che, tyAre visabhAgasaMtati varte che, je sAtamI dRSTithI pUrvamAM yathAyogya hoya che. jyAre sAtamI dRSTivALA yogIo asaMgabhAvavALA hovAthI cittano pariNAma vibhAganA parikSayavALo hoya che arthAt eka sadaza ja cittanI pariNati varte che, je pUrva pUrva karatAM vizuddha vizuddhatara jIvanA pariNAmarUpa che. tethI bauddho asaMgaanuSThAnane vibhAgaparikSaya kahe che. bauddhamata anusAra dareka padArtha pratikSaNa nazvara che, topaNa uttaramAM potAnA sadaza saMtAnane pedA kare che, tyAre sabhAga saMtati varte che; ane jyAre visadaza saMtAnane pedA kare che, tyAre vibhAga saMtati pedA thAya che, ane sAtamI dRSTimAM cittanI saMtati visabhAganA parikSayavALI hovAthI sabhAgasaMtati varte che. visabhAgaparikSaya-saMganA kAraNe cittano pravAha je visadaza varte che, te visabhAga che, ane teno kSaya te visabhAga parikSaya; ane asaMgabhAvavALA cittano sadeza pravAha satata varte tevI je cittanI avasthA te visabhAgaparikSaya che, ane sAtamI dRSTimAM sadA dhyAna hoya che, tethI sadA vibhAgano parIkSaya che. mATe bauddhadarzanavALA asaMgaanuSThAnane vibhAgaparIkSaya kahe che. zivamArga :- ziva eTale upadrava vagaranI avasthA, ane teno je mArga e zivamArga che, ane te asaMgaanuSThAna che. mATe zaivadarzanavALA asaMgaanuSThAnane zivamArga kahe che.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 yogadaSTisamuccaya/gAthA-171-177 dhruvaadhva:- sarvakarmarahita AtmAnI avasthA, te dhruvaavasthA che, ane tenI prAptino mArga te dhruvaadhva che, ane te asaMgaanuSThAna che. mATe mahAvratiko asaMgaanuSThAnane dhruvaadhva kahe che. I176aaaa avataraNikA : zloka-170mAM kahyuM ke prabhASTi sampravRttipadAvaha che. tethI jijJAsA thAya ke sapravRttipada zuM che? te batAvavA mATe zloka-175mAM sampravRttipada batAvyuM, ane satyavRttipada asaMgaanuSThAnarUpa che te batAvIne asaMgaanuSThAnanA paryAyavAcI nAmo zloka-176mAM batAvyA. have prabhASTi sapravRttipadane lAvanArI kema che ? te batAve che - zloka : etatprasAdhayatyAzu yadyogyasyAM vyvsthitH| etatpadAvahaiSaiva tattatraitadvidAM matA / / 177 / / anvayArtha : je kAraNathI trasyAM A daSTimAM=prabhASTimAM vyavasthita: sojItrarahelo yogI Ane asaMgaanuSThAnane gA=zIdhra sAgati sAdhe che, ta-te kAraNathI tatra yogamArganA viSayamAM diva= AnA jANanArAone=asaMgaanuSThAnanA jANanArAone tatvavida A padane lAvanArI= sapravRttipadane lAvanArI ghaNA va kRSTi: A ja daSTi matA=mAnya che. II177 zlokArtha : je kAraNathI prabhASTimAM rahelo yogI asaMgaanuSThAnane zIdhra sAdhe che, te kAraNathI yogamArganA viSayamAM asaMgaanuSThAnanA jANanArAone sapravRttipadane lAvanArI A ja daSTi mAnya che. 177nA TIkA : 'ta'=sa nuSThAna, prasAghati' "mAza' zIrgha, "yadya' "astha'- 'vyavasthita:' sana, 'talAvava' vRSTi: 'tattatradi' "mA' rUti sAu77 TIkArca - ta'= nuSThAna, .... rUddheti A ja kAraNathI A daSTimAM rahelo yogI taasaMgaanuSThAnane, zIdhra sAdhe che, tatsate kAraNathI, tatra tai=yogamArganA viSayamAM asaMgaanuSThAnanA jANanArAone tatvavAdA=sapravRttipadane lAvanArI, Sa Ava kRSTi: A ja daSTi prabhASTi, mAnya che. kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 177aa.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-178 443 nA parAdaSTi = avataraNikA : uktA saptamI dRSTiH, adhunAnantarocyate, tadAha - avataraNikArya : sAtamI daSTi kahevAI. have anaMtarA=sAtamI dRSTinI pachInI AThamI daSTi, kahevAya che. tene= parAdaSTine, kahe che - zloka : samAdhiniSThA tu parA tadAsaGgavivarjitA / sAtmIkRtapravRttizca taduttIrNAzayeti ca / / 178 / / anvayArtha : - tuM-vaLI tahAsavitA=temAM AsaMgathI vivajita=samAdhimAM AsaMgabhAvathI rahita samaniSA= samAdhimAM niSThAvALI sAtmIvRttapravRtti =sAtmIkRta pravRttivALI=AtmAnA svabhAvabhUta thayelI pravRttivALI =ane taduttIzaya taattIrNa AzayavALI pravRtiviSayaka uttIrNa AzayavALI parAdaSTi che. 178 zlokArtha : vaLI samAdhimAM AsaMgabhAvathI rahita, samAdhimAM niSThAvALI, sAtmIkRta pravRttivALI ane pravRtiviSayaka uttIrNa AzayavALI parAdaSTi che. ll178II. TIkA : samaghiniSTa tu para' aSTApI vRSTi, "samavastu vizeSa:" (tata) maje, ratho - "sezanyazcittazu thAra" (rU-2 pao) "tatrapratyayezatAnatA dhyAna" (rU-2 pao) "tavArthamatranirbhaasN svarUpazUnyamiva samAdhiH" (3-3 pA0) iti, 'tadAsaGgavivarjitA'=samAdhyAsaGgavivarjitA bhUtapravRttizcaiSA (sAtmIkRtapravRttizcaiSA)candanagandhanyAyena, 'taduttIrNAzayeti ca' asaccittA'bhAvena (pravRttivAsaNavattAmAve) II78aaaaN TIkArya : samAghiniSThA ..... garavADamAvena | vaLI AThamI parAdaSTi samAdhiniSThA che, samAdhi vaLI dhyAnavizeSa che, tenuM phaLa=dhyAnanuM phaLa, che, e pramANe bIjA kahe che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 yogadaSTisamuccaya/gAthA-178 samAdhi dhyAnavizeSa che te batAvavA mATe prathama dhAraNA pachI dhyAna ane pachI samAdhine kahenAra sAkSIpAThonuM uddharaNa thottam' thI batAve che, jethI dhAraNA ane dhyAna karatAM samAdhimAM zuM bheda che, teno nirNaya thAya. cittano dezamAM baMdha dhAraNA che=nAsikAdi koI dezamAM cittane sthApana karIne bhAvyane niSpanna karavA mATe citta pravartatuM hoya te dhAraNA che. tyAM dhAraNAnA viSayamAM, pratyAyanI ekatAnatA=upayoganI ekatAnatA, dhyAna che. svarUpazUnyanI jema te ja arthamAtrano nirmAsa samAdhi che arthAt dhyAnanA viSayabhUta evA dhyeyanA svarUpamAtrano nirmAsa che, ane potAnA jJAnano upayoga gauNa banyo che ane dhyeyaAkArapariNati mukhya banI che. tethI jJAnanA upayogarUpa svarUpathI zUnya evo arthamAtra nirmAsa samAdhimAM hoya che. tti' zabda pAtaMjala sUtronA uddharaNanI samAptisUcaka che. taAsaMga vivajita che=samAdhimAM AsaMgabhAvathI rahita parAdaSTi che. sAtmIkRta pravRtivALI A che= caMdanamAM gaMdha rahe che' e nyAyathI jIvatA svabhAvabhUta thayelI pravRttivALI parAdaSTi che. tad uttIrNa AzayavALI che= pravRttivAsaka cittano abhAva hovAne kAraNe pravRttiviSayaka uttIrNa AzayavALI parAdaSTi che arthAt pravRtti karavAnA AzayavALI nathI. 178. 'pUtapravRttithre'nA sthAne 'sAtmIkRtapravRttizleSA' ema zloka pramANe pATha hovo joIe. "vAnvittADamAvena'nA sthAne hastalikhita pratamAM vAyattAvena pATha che, paraMtu tri ikSatriziT' 24mInA zloka-ra6 pramANe pravRttivAsavattAmAna' pATha joIe. tethI te pramANe artha karela che. bhAvArtha - parA nAmanI AThamI dRSTi samAdhimAM niSThAvALI che, ane samAdhi e dhyAnavizeSa che arthAt prAthamika bhUmikAmAM dhyAna pragaTyA pachI vizeSa prakAre bhAvyanI sAthe tanmaya avasthAvALuM baneluM dhyAna te samAdhi che. athavA anya samAdhine dhyAnanuM phaLa kahe che arthAt bhAvyamAM ekAgra thayeluM citta te dhyAna che, ane dhyAnanA phaLarUpe bhAvyanA svarUpamAM ekAkAra upayogavALI cittanI avasthA dhyAnanuM phaLa che, ane te samAdhi che, ane te samAdhimAM niSThAne pAmelI parASTi che. samAdhinuM svarUpa batAvavA mATe dhAraNA, dhyAna ane samAdhirUpa cittanI bhAvyanI sAthe ekAkAra pariNatino bheda batAvavo Avazyaka che. tethI dhAraNA, dhyAna ane samAdhinA svarUpane kahenArA pAtaMjala sUtronuM TIkAmAM uddharaNa Apela che, teno artha A pramANe che - bhAvyanI bhAvanA karatuM citta nAsikA Adi deza upara sthira karIne bhAvyanA svarUpanuM ciMtavana karatuM hoya, ane te ciMtavanakALamAM anya koI vastuviSayaka upayoga na vartato hoya, to te upayoga dhAraNArUpa che; ane bhAvyanA svarUpanuM bhAvana karatI vakhate upayoga ekatAna bane tyAre dhyAna pragaTe che, ane
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-178 445 dhyAnamAMthI samAdhi pragaTe che. samAdhikALamAM bhAvyarUpa arthamAtranuM nirmAsana hoya che arthAt buddhirUpI cakSumAM arthamAtra pratibhAsa thato hoya che ane jJAnano upayoga gauNa hoya che. te batAvavA mATe svarUpazUnya jevo samAdhino upayoga che tema batAvela che. tethI e phalita thAya ke parASTivALA AtmAo zuddha AtmAne pragaTa karavA mATe dhyAnamAM yatna karIne dhyAnanA phaLabhUta samAdhivALI avasthAmAM vartatA hoya che, te vakhate paramAtmA sadaza zuddha AtmAnuM svarUpa jovA mATe citta potAnA zuddha AtmabhAvomAM niSTha hoya che. Ama chatAM zuddha AtmabhAva hajI spaSTa dekhAyo nathI, je kevaLajJAna vakhate dekhAze; topaNa kaMIka dekhAya che ane tenuM AlaMbana laIne zuddha AtmAne jovA mATe dhyAnamAM sudaDha yatnavALA hoya che, ane dhyAnamAM vartato sudaDha yatna ja samAdhirUpa che. vaLI pAdRSTi dhyAnanA ATha doSomAMthI AsaMgadoSa vagaranI che. tethI pote je samAdhinI bhUmikAne pAmelA che, temAMthI upara uparanI bhUmikAmAM javA mATeno yatna akhkhalita karatA hoya che. AsaMgadoSa jIvone je sthAnane pAmelA hoya te sthAnathI upara javA mATe vijJabhUta che, ane sAtamI dRSTivALA jIvo dhyAnamAM yatna karatA hoya che, ane teo paNa sAtamI dRSTinA baLathI AThamI dRSTimAM Ave che tyAre AsaMgadoSa hoto nathI. Ama chatAM sAtamI dRSTivALA jIvone asaMgabhAvanuM je sukha che temAM AsaMgadoSa Ave tevI saMbhAvanA che, ane jo AsaMgadoSa Ave to AgaLa javA mATe te doSa vijJabhUta bane. jyAre parASTimAM to AsaMgadoSa niyAmAM nathI. tethI svazakti anusAra uttara-uttaranI bhUmikAmAM parASTivALA yogIo yatna kare che. vaLI parASTivALA jIvo bhikSAaTanAdi AcAromAM yatna kare che te sAtmIbhUta pravRttithI kare che. jema caMdanamAM gaMdha sahajabhAve varte che, tema AhAragrahaNa pratye ke AhAraagrahaNa pratye nirapekSa evA parASTivALA yogIo bhikSAaTanAdi je AcAro pALe che, te pUrvamAM saMyama pALIne sAtmIbhUta thayelI pravRttine kAraNe pALe che. Azaya e che ke asaMgabhAvanI pUrvenA yogIo bhagavAnanA vacananuM smaraNa karIne bhikSAaTanAdi ucita pravRttio karatA hoya che, ane te prakAranI pravRttinA abhyAsathI te ucita pravRtti jIvanI prakRtirUpe thaI javAthI ucitakALe ucita AcAranA sevanamAM parASTivALA yogIo yatna kare che; paraMtu te ucita kriyAo karIne potAne kaMIka bhUmikA prApta karavI che, tevA AzayathI karatA nathI, te batAvavA mATe kahyuM ke tauttIrNa AzayavALI parASTi che, kema ke pravRtti dvArA AtmAne vAsita karavAne anukULa evuM vAsaka citta teone nathI. tAtparya e che ke parASTinI pUrvanA sAdhaka AtmAo ucita pravRttio karIne ucita pravRttithI AtmAne vAsita karatA hoya che, jethI ucita pravRtti karavAne anukULa saMskAro AtmAmAM ghaniSTha bane che; paraMtu parASTimAM rahelA yogIone ucita pravRtti dvArA AtmAne vAsita karavAnI jarUra rahetI nathI. tethI ucita pravRtti karavAne anukULa vAsaka citta teone nathI. Ama chatAM caMdanagaMdhanyAyathI ucita pravRttio kare che, te batAvavA mATe kahyuM ke pravRttiviSayaka uttIrNa AzayavALI parASTi che. I178li
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 yogadaSTisamuccaya/gAthA-179 avataraNikA : zloka-178mAM parAdaSTivALA yogI kevA hoya che te batAvyuM. have te yogInI anya bhUmikA batAvavA mATe kahe che - bloka : nirAcArapado hyasyAmaticAravivarjitaH / ArUDhArohaNAbhAvagativattvasya ceSTitam / / 179 / / anvayArtha: ma-AmAM AThamI dRSTimAM niradhArapa dikavirAcArapadavALA ja tivAravindrata aticArarahita yogI che. tu=vaLI mArUDhArohaUTmAvativa=ArUDhane ArohaNanA abhAvanI gatinI jema=caDelAne caDavAnA abhAvanI pravRttinI jema sthaAnI AThamI dRSTivALA yogInI reSTita~ceSTA che. 179 zlokArtha : AThamI daSTimAM nirAcArapagavALA ja aticArarahita yogI che. vaLI caDelAne caDavAnA abhAvanI pravRtinI jema AThamI daSTivALA yogInI ceSTA che. ll179ll TIkA - 'nirAcArapado hi'-eva 'asyAM' dRSTau yogI bhavati, pratikramaNAdyabhAvAt, 'aticAravivarjitaH' tannibandhanAbhAvena, 'ArUDhArohaNAbhAvagativattvasya'-yoginaH 'ceSTitaM' bhavati, AcArajeyakarmAbhAvAt nirAcArapada ityarthaH / / 179 / / TIkArca - 'nirAdhArapa di'.... niravAra irUtyartha zA A dRSTimAM=AThamI dRSTimAM, yogI nirAcArapadavALA ja thAya che; kema ke pratikramaNa Adi AcArono abhAva che. vaLI A dRSTimAM yogI kevA che, te batAve che; aticAravivajita che; kema ke tenA nibaMdhanano abhAva che aticAranA kAraNano abhAva che. nirAcArapadavALA yogInI ceSTA kevI hoya che, te zlokanA uttarArdhathI batAve che; ArUDhane ArohaNanA abhAvanI pravRttinI jema AnuM yogInuM ceSTita che; kema ke AcArajeya karmano abhAva che. ArUDhane ArohaNanA abhAvanI pravRttinI jema AThamI dRSTivALA yogInuM ceSTita che. teno phalitArtha batAve che. nirAcArapadavALA yogI che, e pramANe artha che. ll179o.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-179-180 447 bhAvArtha : AThamI dRSTivALA yogIo sahaja samAdhimAM rahelA hovAne kAraNe teone samatAnI vRddhi mATe koI AcAro sevavAnA hotA nathI, tethI AThamI dRSTivALA yogI nirAcArapadavALA kahyA che arthAt nirAcAra sthAnavALA kahyA che. vaLI samyagu kriyAo dvArA niSpanna thayelA A yogIo dhyAnamAM yatna kare che. te dhyAnanI zreSTha avasthA samAdhi che, ane kriyAnA ke dhyAnanA khedAdi je ATha doSo che, te sarva doSo A dRSTimAM gayelA hovAthI saMpUrNa aticArathI rahita dhyAnavizeSamAM arthAt samAdhimAM yatnavALA yogIo AThamI dRSTimAM hoya che. AThamI daSTivALA yogI nirAcArapadavALA kema che, te dRSTAMtathI batAve che : jema parvata upara ArUDha thayelo hoya tene ArohaNanI pravRtti hotI nathI, paraMtu je ArUDha thayo nathI tene ja ArohaNanI pravRtti hoya che; tema AThamI dRSTi pUrvenA yogIo yoga upara ArUDha thavA mATe potapotAnI bhUmikA pramANe AcAra sevIne upara uparanI bhUmikAmAM javA mATe yatna kare che; jyAre AThamI dRSTi yoganI parAbhUmikA che, tethI ja tenuM nAma pAdRSTi che. mATe AThamI dRSTivALA yogI yoganI parAbhUmikA para ArUDha thayelA che, tethI ArohaNane anukULa koI bAhya pravRtti teo karatA nathI; kema ke bAhya AcArothI jItavA yogya temane koI karma nathI, topaNa samAdhimAM rahIne jItavA yogya karma teone che, ane te karma samAdhinA baLathI teo jIte che. tethI AThamI dRSTivALA yogI nirAcArapadavALA che. II179 avataraNikA : kathaM bhikSATanAdyAcAro'syetyAzaGkApanodAyAha - avataraNikArya : zloka-179mAM kahyuM ke AThamI daSTivALA yogIone AcArathI jItavA yogya koI karma nathI, mATe teo AcAra sevatA nathI. tyAM zaMkA thAya che to pachI AThamI dRSTivALA yogIne bhikSAanAdi AcAro kema che ? e prakAranI AzaMkAne dUra karavA mATe kahe che - zloka : ratnAdizikSAdRgbhyo'nyA yathA dRktaniyojane / tathAcArakriyApyasya saivAnyA phalabhedataH / / 180 / / anvayArtha : thA=je pramANe ratnAiizakSamya =ratnAdiviSayaka zikSA grahaNa karanAranI dRSTithI tatriyonane tenA niyojanamAM rAdi vyApAramAM majA anya dRSTi che, tathA te pramANe aca=AnI AThamI dRSTivALA yogInI sA va=te ja=bhikSAaTakAdi svarUpa te ja mAvAyApikaAcArakriyA paNa nakheta: phaLabhedane kAraNe gA=avya che=pUrvanI dRSTivALA yogIo karatAM visadaza che. II180.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 yogadaSTisamuccaya/gAthA-180 blokArya : je pramANe ratnAdiviSayaka zikSA grahaNa karanAranI daSTi karatAM ratnAdinA vyApAramAM anya daSTi che, te pramANe AThamI daSTivALA yogInI bhikSAaTanAdi svarUpa te ja AcArakriyA paNa phaLabhedane kAraNe pUrvanI daSTivALA yogIo karatAM visadaza che. I180ll TIkA : 'ratnAdizikSAdRgbhyaH' sakAzAt 'anyA'-bhinneva yathA 'dRk taniyojane' zikSitasya sataH, 'tathA''cAra-kriyApyasya'-yoginaH, 'saiva'-bhikSATanAdilakSaNA 'anyA' bhavati, kuta ityAha 'phalabhedataH', prAk sAmparAyikakarmakSayaH phalaM, idAnIM tu bhavopagrAhikarmakSaya iti / / 180 / / TIkArya : "ratnavizikSA'... mavoparikSaya ti je pramANe ratnAdiviSayaka zikSA grahaNa karanAranI dRSTi karatAM zikSita evA vepArInI tenA niyojanamAM=ratnanA vyApAramAM, aca=bhinna ja, dRSTi che; te pramANe AnI yogInI, te ja=AThamI dRSTinI pUrvanA yogIo seve che te ja, bhikSATanAdi svarUpa AcArakriyA paNa anya che=AThamI dRSTinI pUrvanA yogIo karatAM visadaza che. kema ? ethI kahe che=samAna kriyA hovA chatAM visadaza kema che ? ethI kahe che - phaLabhedane kAraNe visadaza che, ema avaya che. te phaLabhedane spaSTa kare che; pUrvamAM-AThamI dRSTinI pUrvamAM, sAMpAyika karmakSaya phaLa che=je bhikSAanAdi kriyA kare che te kriyAthI nAza karavA yogya evA kASAyika bhAvone karAvanArAM karma, teno kSaya te kriyAnuM phaLa che. vaLI have AThamI dRSTimAM, bhavopagrAhI karmakSaya phaLa che=dehane dhAraNa karavAmAM sahAyaka evA bhavopagrAhI karmono kSaya, te bhikSAanAdi kriyAnuM phaLa che. ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 180. "vAkyapa' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke AThamI dRSTivALA yogInI dhyAnanI kriyA to pUrvanA yogI karatAM vilakSaNa che, paraMtu bhikSAaTanAdi AcArakriyA paNa vilakSaNa che. 'mikSATanAnnikSaT' mAM 'dri' padathI zarIranA anya dharmorUpa AcAranuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : jema ratnane oLakhavAmAM nipuNa thavAnI icchAvALo koI puruSa te viSayano abhyAsa karato hoya tyAre kayuM ratna vadhAre zreSTha che ane kayuM ratna ochuM zreSTha che, tenA bhedane grahaNa karavA mATe upayogavALo hoya che, tethI abhyAsakALamAM ratnonI paraspara vilakSaNatAne grahaNa karavA mATeno upayoga pravartato hoya che;
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 449 yogadaSTisamuccaya/gAthA-180-181 ane ratnanI parIkSAno sArI rIte abhyAsa karyo che jeNe tevo zikSita, ratnanA vyApAramAM pravRtta thAya che te vakhate, kayA ratnanI kharIdIthI mane lAbha thaze ane kayAM ratno sahelAIthI vecAze, te tarapha upayoga rAkhIne kharIdI kare che, paraMtu ratnonA paraspara vilakSaNa bhAvone jovA mAtramAM upayogavALo nathI. tenI jema AThamI dRSTinI pUrvanA yogIo saMyamaavasthAmAM hoya tyAre bhikSAanAdi kriyAo kare che, tenA karatAM AThamI dRSTivALA yogIo te ja bhikSAaTanAdi kriyAo kare che te judA prakAranI che; kema ke AThamI dRSTinI pUrvanA yogIo sAMparAyika karmakSaya mATe bhikSAaTanAdi AcAronuM sevana kare che, ane AThamI dRSTivALA yogI bhavopagrAhI karmanA kSaya arthe bhikSAaTanAdimAM yatna kare che. Azaya e che ke saMyamI muni bhikSAaTanAdinI kriyAo karIne zamabhAvanI vRddhi kare che; ane te mATe bhikSA mATe jatI vakhate muni bhagavAnanA vacananuM smaraNa karIne ucita yatanApUrvaka samabhAvanI vRddhi thAya te rIte bhikSAaTananI kriyA, prAraMbhathI mAMDIne niSThA sudhI kare che; ane temAM koI nAnI paNa alanA thaI hoya tenuM smaraNa karIne AlocanAdi dvArA tenI zuddhi kare che, ane bhikSAthI puSTa thayelA dehathI paNa zAstravacanAnusAra pravRtti karIne saMyamanI vRddhi kare che, tethI te mahAtmAnI sarva kriyA zamabhAvanI vRddhinuM kAraNa bane che. mATe vizeSa prakAranAM zamabhAvanAM pratibaMdhaka evAM kASAyika karmono kSaya te bhikSATanAdi kriyAthI thAya che. tethI AThamI dRSTinI pUrvanA yogIonI bhikSAaTanAdi kriyA sAMparAyika karmanA kSayaphaLavALI kahela che; ane A rIte AcArothI nAza karavA yogya kaSAyone nAza karIne yogI jyAre vizeSa prakAranI samatAmAM sthira thAya che, tyAre samAdhi avasthAne pAme che; je avasthAmAM AtmAno zamabhAvano upayoga vItarAgatulya che. joke ahIM phakta kSAyopazamikabhAvavALI vItarAgadazA varte che, kSAyikabhAvavALI vItarAgadazA nathI; topaNa A bhUmikAmAM rahelA yogIone samAdhimAMthI bahAra kADhe tevAM koI nimitto rahyo nathI, tethI sahajabhAve A samAdhine vahana karIne aMte kSapakazreNI dvArA kevaLajJAnane pAmaze. tethI AvA yogIone bhikSAaTanAdi ucita kriyAo dvArA zamabhAvanI vRddhi mATe yatna karavAnI jarUra rahetI nathI, paraMtu dehane TakAvanAra evAM bhavopagrAhI karmo hajI vidyamAna che, ane | bhogavavA mATe dehadhAraNa Avazyaka che. ane dehane TakAvavA mATe AhAra Avazyaka che. tethI AhAra arthe bhikSAanAdi karIne AvA yogIo dehane TakAvIne bhavomagrAhI karmono nAza kare che. tethI bhavopagrAhI karmonA kSaya mATe teonI bhikSAanAdi kriyAo che. 18nA avataraNikA : zloka-180mAM kahyuM ke ratnanI zikSA grahaNa karatAranI dRSTi karatAM ratnano vyApAra karatAranI dRSTi jema judI che, tema AThamI daSTivALA yogInA AcAro paNa anya yogI karatAM judA che, mATe AThamI dRSTivALA yogIo nirAcArapadavALA che. have jema ratnanI zikSAne grahaNa karyA pachI ratnanA vyApArathI dhananI prApti thAya che, tema AThamI daSTivALA mahAtmA kaI rIte AtmasaMpatti prApta kare che, te batAve che -
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4pa0 yogadaSTisamuccaya/gAthA-181 zloka : tanniyogAnmahAtmeha kRtakRtyo yathA bhavet / tathA'yaM dharmasanyAsaviniyogAnmahAmuniH / / 181 / / anvayArtha: thA=je pramANe ahIM=lokamAM mahAtmA=ratnano vyApArI tatriyo -tenA niyogathI ratnanA vyApArathI kRtakRtya =dhanADhya ma=thAya che, tathA=te pramANe mahAmuni=A mahAmuni AThamI dRSTivALA mahAmuni zarmasAviniyo--idharmasaMnyAsanA viniyogathI=NayopazamabhAvanA dharmanA tyAganA vyApArathI kRtakRtya thAya che. II181 zlokArdha : je pramANe lokamAM ratnano vyApArI ratnanA vyApArathI dhanADhya thAya che, te pramANe AThamI daSTivALA mahAmuni kSayopazamabhAvanA dharmanA tyAganA vyApArathI kRtakRtya thAya che. ll181 TIkA - _ 'tanniyogAd' ratnaniyogAt ',mahAtmA' iha-loke 'kRtakRtyo yathA bhavet' kazcidratnavaNik 'tathA'yam' adhikRtayogI, dharmasanyAsaviniyogAt' sakAzAt 'mahAmuniH' kRtakRtyo bhavatIti / / 181 / / TIkArca - 'tariyo .... bhavati | ahIM lokamAM, mahAtmA evo koIka ratvavaNika tenA viyogathI ratnanA vyApArathI, je pramANe kRtakRtya dhanADhya, thAya che, te pramANe A adhikRta yogI=AThamI dRSTivALA yogI evA mahAmuni, dharmasaMnyAsa viniyogathI kSayopazamabhAvanA dharmanA tyAganA vyApArathI, kRtakRtya thAya che=vItarAga sarvajJa thAya che. II1815. bhAvArtha : ratnanI parIkSAne zIkhyA pachI ratnano vyApAra karIne ratnano vyApArI jyAre ghaNuM dhana meLave che, tyAre tene jaNAya che ke mAro vidyAbhyAsa saphaLa thayo, tethI te potAne kRtakRtya mAne che. tema AThamI dRSTivALA yogIo potAnAmAM vartatA kSayopazamabhAvanA kSamAdi guNono tyAga karIne kSAvikabhAvanA guNone prApta kare che, tyAre kRtakRtya thAya che; kema ke kSAyopathamikabhAvanA guNo game tyAre cAlyA jaI zake tevA che. tethI te guNo pratye yogIne sthira AsthA hotI nathI, paraMtu jyAre kSAyikabhAvanA guNone prApta kare che, tyAre je kaMI tene prApta karavA jevuM hatuM te prApta thaI gayuM. tethI te mahAmuni kRtakRtya thAya che. ll1815
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-182 avataraNikA : tatra - avataraNikArtha :tyAM=kRtakRtya thavAmAM bhAvArtha : zloka-180mAM kahyuM ke A mahAmuni kSAyopazamikabhAvanA dharmanA saMnyAsanA vyApArathI kRtakRtya thAya che. tethI have te kRtakRtya thavAmAM mukhya dharmasaMnyAsa karyo che, te batAvavA mATe kahe che. arthAt kRtakRtya thavAmAM upacarita dharmasaMnyAsa pravrajyAkALa vakhate thAya che, ane mukhya dharmasaMnyAsa bIjA apUrvakaraNamAM thAya che, te batAvavA mATe kahe che - zloka H - 451 dvitIyAspUrvakaraNe mukhyo'yamupajAyate / kevala zrIstatazcAsya niHsapatnA sadodayA / / 182 / / anvayArtha : dvitIyA'pUrvaro=bIjA apUrvakaraNamAM jhava=A=dharmasaMnyAsa mu=mukhya upanAvate=thAya che, ==ane tataH=tenAthI=dharmasaMnyAsanA vyApArathI asthaAne=yogIne niHsapatnA=apratispardhI soyA= sadA udayavALI vanazrI =kevaLalakSmI thAya che. / / 182 / / zlokArtha H bIjA apUrvakaraNamAM dharmasaMnyAsa mukhya thAya che, ane dharmasaMnyAsanA vyApArathI yogIne apratispardhI sadA udayavALI kevaLalakSmI thAya che. / / 1824 TIkA H 'dvitIyADapUrvarane'"zreLivatini, 'mulyo' ayaM=dharmasazrvAsa:, '35nAyate,' 35caritastu pramattasaMvatAvAra mya, 'vanazrIstatatrya'-dharmasazrvAsaviniyot 'asva'=yogino, 'ni:sapatnA' vanazrI:, 'savovA'-pratipAtAbhAvena / / 82 / / TIkArya H ..... 'dvitIyADapUrvarane' . pratipAtAmAvena / / zreNIvartI evA bIjA apUrvakaraNamAM=kSapakazreNIvartI evA bIjA apUrvakaraNamAM, A=dharmasaMnyAsa, mukhya=anupacarita, thAya che; vaLI upacarita dharmasaMnyAsa pramattasaMyatathI mAMDIne thAya che,
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4pa0 yogadaSTisamuccaya/gAthA-182-183 ane tenAthI dharmasaMnyAsanA vyApArathI mukhya evA dharmasaMnyAsanA vyApArathI, Ane yogIne, kevalazrI thAya che. kevI kevalazrI thAya che, te spaSTa kare che - niHsapatnA=apratispardhI jJAnavALI kevaLalakSmI thAya che. vaLI te kevaLalakSmI kevI che, te spaSTa kare che : sadA udayavALI che; kema ke pratipAtano abhAva che. 18rA bhAvArtha : AThamI dRSTivALA yogI samAdhimAM niSThAvALA hoya che; ane samAdhinA baLathI kSapakazreNI mAMDe che, tyAre, bIjA apUrvakaraNa vakhate kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga karavAno prAraMbha kare che; ane kSayopazamabhAvanA sarva dharmono tyAga thaI jAya tyAre, AThamI dRSTivALA yogI teramA guNasthAnakane prApta kare che. te vakhate teone kevaLajJAnarUpI lakSmInI prApti thAya che, ane kevaLajJAna vakhate anya mati Adi jJAna sahavartI nathI. tethI kevaLajJAnanuM pratispardhI, koI jJAna nathI, ane A kevaLajJAna sadA rahenAruM che, kema ke anya jJAnonI jema teno pratipAta kyAreya thato nathI. TIkAmAM kahyuM ke bIjA apUrvakaraNamAM mukhya dharmasaMnyAsa thAya che, ane pramattasaMyataguNasthAnakathI mAMDIne bIjA apUrvakaraNanI pUrva avasthA sudhI upacarita dharmasaMnyAsa thAya che. tenAthI e kahevuM che ke jIvano mukhya guNa je kevaLajJAna che, tenI prAptinuM kAraNa bane tevo je dharmasaMnyAsa te mukhya che, ane A dharmasaMnyAsamAM kSayopazamabhAvanA dharmonA tyAgathI kSAyikabhAvanA dharmonI prApti thAya che. A kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga e mukhya dharmasaMnyAsa che, ane tenI pUrve pramattasaMyatathI mAMDIne audayikabhAvanA dharmono je tyAga karAya che, te jIvanA guNarUpa kevaLajJAnanI prAptinuM sAkSAt kAraNa nathI, paraMtu paraMparAe kAraNa che; tethI audayikabhAvonA dharmasaMnyAsane upacarita dharmasaMnyAsa kahela che. ll18zA avataraNikA - siMhAvalokitanItyAdhikRtavastunirdhAraNAyAha - avataraNikArya :siMhAvalokita nItithI siMhanA avalokananI jema AgaLa jaIne pAchaLa jovAnI nItithI, adhikRta vastunA nirdhAraNa mATe dharmasaMnyAsathI kevaLajJAna prApta thAya che, e rUpa adhikRta vastunA nirNaya mATe, kahe che - bhAvArtha : zloka-181-18ramAM graMthakAre batAvyuM ke AThamI dRSTivALA mahAmuni dharmasaMnyAsanA vyApArathI kevaLajJAnanI lakSmI prApta kare che. tethI kevaLajJAnanI prApti batAvyA pachI have dharmasaMnyAsathI kevaLajJAna kema thAya che, tevo nirNaya karAvavA mATe, kevaLajJAna thAya che e kathana karyA pachI tenI pUrvanI avasthA jIvanI kevI che,
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-183 453 te batAvavAno prAraMbha siMhAvalokita nItithI prastuta zlokamAM karela che; ane te kathana dharmasaMnyAsathI jIvane kevaLajJAna prApta thAya, e rU5 adhikRta vastuno nirNaya karAvavA mATe kahe che - zloka : sthitaH zItAMzuvajjIvaH prakRtyA bhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM tadAvaraNamabhravat / / 183 / / anvayArtha - mAvazuddhayA pratyA=bhAvazuddhivALI evI prakRtithI zItAMzuva-caMdranI jema nIva: sthita jIva rahelo che, vi --caMdrikAbI jema vijJAnaM=vijJAna che ane prava=vAdaLanI jema talAvara = tenuM AvaraNa che=jJAnanuM AvaraNa che. 183mA zlokArca - bhAvazuddhivALI evI prakRtithI caMdranI jema jIva rahelo che, caMdrikAnI jema vijJAna che ane vAdaLanI jema jJAnanuM AvaraNa che. ||18all TIkA - 'sthito'- sthApanI, zItAMzuva' rava, nIva:'-mAtmA, "pravRA' gAtmIvavA, 'bhAvazuddhayA'-tattvazuddhayetyarthaH tathA 'candrikAvacca'-jyotsnAvacca, 'vijJAnaM kevalAdi, upamAmAtrametat, 'talAvaraVi'=jJAnAvaraVi, 'zravat'-medhapadanavarthika .. TIkArya :'cito'... evapadanavarthi bhAvazuddhivALI tatvanI zuddhivALI=jIvanuM karmarahita je pAramArthika svarUpa che te jIvanuM tattva che tenI zuddhivALI, potAnI prakRtithI jIva AtmA, caMdranI jema sthita che, sthApanIya nathI; ane caMdrikAnI jema=jyostAnI jema, kevalAdi kevaLajJAnAdi, vijJAna che. A caMdra jevo jIva ane caMdrikA jevuM vijJAna che e, upamA mAtra che, ane vAdaLa jevuM= meghapaTala jevuM, tenuM AvaraNa che=jJAnanuM AvaraNa che. II183mAM bhAvArtha : upamA dvArA jIva, jIvanuM jJAna ane jJAnanAM AvAraka karmone batAve che. jema caMdra prakRtithI zItala svabhAvamAM sthita che, paraMtu zItala svabhAvamAM sthApanIya nathI=prayatnathI sthApana karavA yogya nathI. tema potAnI zuddha prakRtithI jIva rAgAdi rahita hovAthI zItala svabhAvavALo che; parantu zItala svabhAvamAM sthApanIya nathI. arthAt sAdhakadazAmAM jema zItala svabhAvamAM AtmAne sthApana karavA yogIne yatna karavo
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 yogadRSTisamuccaya/gAthA-183-184 paDe che, tema siddha avasthAmAM zItala svabhAvamAM sthApana ka2vA siddhanA jIvone yatna karavo paDato nathI, mATe AtmA zItala svabhAvamAM sthApanIya nathI; ane jema caMdramAM caMdrikA rahelI che, tema jIvamAM kevaLajJAnAdi pAMca jJAnonA pariNAmo rahelA che; ane jema vAdaLanA AvaraNane kAraNe caMdranI jyotsnA AvRta thAya che, tema jJAnAvaraNa karmanA kAraNe jIvanuM vijJAna AvRta thAya che. A prakAre jIvanI zuddhAzuddha avasthA batAvIne graMthakArane e batAvavuM che ke jIvamAM kevaLajJAna svAbhAvika raheluM che. dharmasaMnyAsavyApArathI jIva tene prApta kare che, ane te dharmasaMnyAsano vyApAra jJAnanA AvaraNane khaseDavAnuM kAma kare che, paraMtu te vyApArathI jIva potAnA bhAvamAM sthApanIya nathI. vastutaH jIva potAnI prakRtithI potAnA bhAvamAM rahelo che, ane jIvanA prayatnathI jJAnanuM AvaraNa khase che, mATe kevaLajJAnanI prApti thAya che. II183II avataraNikA :prakRtayojana - avataraNikArya : e prakRtanA yojanane=zrloka-182mAM kahyuM ke dharmasaMnyAsathI jIvane kevaLajJAna prApta thAya che, prakRtanA zloka-183nA kathana sAthe yojanane, kahe che - bhAvArtha : zloka-182mAM kahyuM ke dharmasaMnyAsathI kevaLajJAna prApta thAya che ane te vastunA nirNaya mATe siMhAvalokita nyAyathI zloka-183mAM batAvyuM ke jIva caMdra jevo che, vijJAna caMdrikA jevuM che ane jJAnanuM AvaraNa vAdaLA jevuM che. A kathanane, dharmasaMnyAsathI kevaLajJAna kaI rIte thAya che, te rUpa prakRta sAthe yojanane kahe che - zloka H ghAtikarmAbhrakalpaM taduktayogA'nilA''hateH / yadA'paiti tadA zrImAn jAyate jJAnakevalI / / 184 / / rUpa anvayArtha: 3ktayoga'ninADa' te =ukta yogarUpI pavananA ghAtathI=zrloka-181-182mAM kahevAyelA dharmasaMnyAsayoga svarUpa pavananA jhapATAthI amrajyaM tav yAtirma=abhra jevuM te ghAtikarma=pUrvazloka183mAM varNana karyuM te abhra jevuM AvaraNa, yavA=jyAre apeti=dUra thAya che, tava=tyAre zrImAn= zrImAn evA A yogI jJAnavattI=sarvajJa nAvarta=thAya che. / / 184 / / zlokArtha : zloka-181-182mAM kahevAyelA dharmasaMnyAsayoga svarUpa pavananA jhapATAthI pUrvazloka-183mAM varNana karyuM te ghAtikarma, jyAre dUra thAya che, tyAre zrImAna evA A yogI sarvajJa thAya che. / / 184 / /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-184 4papa TIkA - 'ghAtikarma'-jJAnAvaraNIyAdi tadyathA jJAnAvaraNIyaM, darzanAvaraNIyaM, mohanIyaM, antarAyaM ceti, etad 'abhrakalpaM' vartate, 'tad' ghAtikarma 'uktayogAnilAhate:'-anantaroditayogavAyudhAtAdityarthaH 'yadApaiti'-zreNiparisamAptau 'tadA' 'zrImAn' asau mukhyavikramayogena 'jAyate' 'jJAnakevalI'-sarvajJa phartha aa284 TIkArya : pativarSa .sarvajJa tya: IT ghAtakarma jJAnAvaraNIyAdi che. te A pramANe - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya. 'tti' zabda ghAtakarmanA bhedanA kathananI samAptimAM che. AeghAtikarma, abhra jevuM varte che. te pUrvazloka-183mAM kahela ghAtikarma, ukta yogarUpa anilanI AhatithI anaMtara kahevAyelA yogarUpI vAyunA ghAtathI zloka-182mAM kahevAyelA dharmasaMnyAsayogarUpa vAyunA jhapATAthI, jyAre zreNInI parisamAptimAM, dUra thAya che, tyAre zrImAna evo AEyogI, mukhya vikramayogathI dhAtikarmanA kSaya arthe kSapakazreNImAM vartatA mukhya parAkramanA saMbaMdhathI, jJAtakevalI= sarvajJa, thAya che. 184 bhAvArtha - zloka-183mAM batAvyuM ke jIva caMdra jevo che, jJAna caMdrikA jevuM che ane AvaraNa vAdaLA jevuM che; ane te AvaraNa khasavAthI jIvane kevaLajJAna thAya che. have te kathana prastuta zlokamAM batAvIne te AvaraNa kaI rIte khase che, te batAve che - AThamI dRSTimAM rahelA yogI jyAre mukhya dharmasaMnyAsamAM yatna kare che, tyAre te dharmasaMnyAsayogarUpa pavanathI vAdaLA jevAM ghAtikarmo dUra thAya che, ane jIva kevaLajJAna pAme che; kema ke jIvamAM caMdrikAnI jema kevaLajJAna raheluM che, tethI AvaraNa khasavAthI te pragaTa thAya che. A AvaraNa khaseDavA mATe jIvanuM mukhya parAkrama kSapakazreNImAM thAya che, te parAkramanA yogathI jIva kevaLajJAna pAme che. Azaya e che ke jIva yogamArgamAM je kaMI parAkrama kare che te sarva ghAtikarmanA nAza mATe hoya che; Ama chatAM prAraMbhika parAkrama ghAtikarmanA kSayopazamabhAvane karavA arthe hoya che, je mukhya parAkrama nathI; paraMtu kSapakazreNIvartI yogI kSayopazamabhAvanA dharmono tyAga karIne kSAyikabhAvanA dharmo mATe yatna kare che, te mukhya parAkrama che; ane A parAkramathI ja jIva ghAtikarmano nAza karIne potAnI svAbhAvika prakRti je sattAmAM rahelI hatI tene abhivyakta kare che. tethI mukhya parAkramanA yogathI jIva sarvajJa thAya che, ema kahela che. jJAnavattI' zabdano samAsa A pramANe che; jJAnena vatnI UMta jJAnavatnI - kevalI eTale kevaLavALo eka advitIya bhAvavALa. tethI jJAna vaDe eka advitIya bhAvavALo je hoya, te jJAnakevalI. ll184
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 yogadaSTisamuccaya/gAthA-185 avataraNikA : ata evAha - avataraNikArya : AthI ja zloka-184mAM kahyuM ke ghAtikarmanA nAzathI A yogI sarvajJa thAya che AthI ja, kahe che=zuM thAya che ? te kahe che - zloka : kSINadoSo'tha sarvajJaH sarvalabdhiphalAnvitaH / paraM parArthaM sampAdya tato yogAntamaznute / / 185 / / anvayArtha : matha have kSIvo: sarvasthipanAnvita: sarvajJa=kSINadoSavALA, sarva labdhitA phaLathI sahita, sarvajJa paraM parArthe sampAI=prakRSTa parArthane saMpAdana karIne prakRSTa evA bIjAnA arthane saMpAdana karIne tata:tyArapachI yogAnaM-yogAntane mokSaprAptinI kAraNabhUta evI yoganI carama bhUmikAne, anuttera prApta kare che. 18pA zlokArya : have kSINadoSavALA, sarva labdhinA phaLathI sahita, sarvajJa, prakRSTa evA bIjAnA arthane saMpAdana karIne, tyArapachI mokSaprAptinI kAraNabhUta evI yoganI carama bhUmikAne prApta kare che. II185 TIkA : 'kSINadoSa:'-sakalarAgAdiparikSayeNa 'atha' tadaiva 'sarvajJo'-nirAvaraNajJAnabhAvena sarvajJa ityarthaH, 'sarvalabdhi-phalAnvita:'-sarvotsukyanivRttyA 'paraM parArthaM sampAdya'-yathAbhavyaM samyaktvAdilakSaNaM 'tato' vottama'=yokAparyantamAkhoti 28T. TIkArya : kSI doSa:'... yogIparyantamAnoti ! have sakala rAgAdino parikSaya hovAne kAraNe kSINadoSavALA, tyAre jayAre kSINadoSavALA thAya tyAre ja, sarvajJa=niravaraNa jJAnano sadbhAva hovAne kAraNe sarvajJa, sarva sukyanI nivRtti hovAthI sarva labdhinA phaLathI yukta evA te yogI, yathAbhavya= yogyatA pramANe samyakatvAdi svarUpe prakRSTa evA paranA arthane saMpAdana karIne, tyAra pachI yoganA aMtaP=mokSasAdhaka evI yoganI carama bhUmikAne, prApta kare che. 18pA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 457 yogadaSTisamuccaya/gAthA-185-186 bhAvArtha : pUrvazloka-184mAM kahyuM ke A AThamI dRSTivALA yogI mukhya vikramayogathI sarvajJa thAya che, ane sarvajJA thayelA evA teo zuM kare che ? te batAvavA mATe prastuta zlokamAM kahe che - A yogI, saMpUrNa rAgAdino parikSaya thayo hovAne kAraNe kSINadoSavALA che, ane jyAre kSINadoSavALA thAya che, tyAre ja nirAvaraNa jJAna hovAne kAraNe sarvajJa che. vaLI sarva rAgAdi kSaya thavAne kAraNe saMpUrNa utsukatAnI nivRtti thayelI che, tethI sarva labdhinA phaLathI yukta che; ane AvA te yogI je jIvonI je prakAranI yogyatA che te pramANe samyaktva Adi svarUpa bIjA jIvonA arthane saMpAdana karIne, tyArapachI yoganI carama bhUmikArUpa yoganirodhane prApta kare che. ahIM kahyuM ke sarva suktanI nivRtti hovAne kAraNe AThamI dRSTivALA yogI sarva labdhinA phaLathI yukta che. tenAthI e prApta thAya ke jIvamAM jJAnAvaraNIya ane vIryAntarAyano kSayopazamabhAva varte che, ane A jJAnAvaraNIya ane vIryAntarAyano kSayopazamabhAva jema jema vadhe tema tema te te prakAranA kSayopazamathI te te labdhio pragaTe che. jema vartamAnamAM sAmAnya rIte dareka jIvane kaMIka matijJAnAvaraNIya, kaMIka zrutajJAnAvaraNIya ane kaMIka vIryAntarAyano kSayopazama hoya che je labdhirUpa che, ane te jJAnarUpa labdhivALo jIva zAstrAdi bhaNIne jyAre caudapUrvanA kSayopazamavALo thAya, tyAre vizeSa prakAranI zrutalabdhivALo thAya che. tema koIkane avadhijJAna ke mana:paryavajJAna pragaTe tyAre avadhilabdhivALo ke mana:paryavalabdhivALo thAya, tema vizeSa prakAranA varyAntarAyanA kSayopazamathI aNimA Adi labdhio prApta thAya, ane te sarva labdhionuM pAramArthika phaLa jIvamAM vartatA ausukyarUpa doSanI nivRtti che; ane AThamI daSTivALA yogI jyAre kevaLajJAna pAme che, tyAre saMpUrNa utsukatAnI nivRtti thAya che. tethI sarva labdhinA phaLane teo pAmelA che, ema kahela che; ane AvA yogIo saMsAravartI jIvonI yogyatA pramANe teone samyakatva, dezavirati Adi prApta thAya tevo ucita yatna kare che, ane Avo parArtha saMpAdana karIne jyAre potAnuM AyuSya pUruM thavA Ave che, tyAre mokSasAdhaka evA yoganI carama bhUmikArUpa yoganirodhamAM yatna kare che. ahIM yogyatA pramANe parArthane saMpAdana karIne yogAntane prApta kare che tema na kahetAM, para parArthane saMpAdana karIne yogAntane prApta kare che tema kahyuM. tenAthI e kahevuM che ke ihalaukika parArtha che te prakRSTa parArtha nathI, paraMtu yogamArganI prApti karAvavI te prakRSTa parArtha che, ane sarvajJa thayelA evA yogI yogya jIvone yogamArganI prApti karAve evA prakRSTa parArthane saMpAdana kare che, te batAvavA mATe, parArthanA vizeSaNarUpe para' zabda mUkelo che. II18pA avataraNikA - zloka-185mAM kahyuM ke sarvajJa evA yogI para parArthane saMpAdana karIne yogAnane prApta kare che. have tenAthI zuM prApta thAya che te batAvavA mATe kahe che -
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4pa8 yogadaSTisamuccaya/gAthA-186 zloka : tatra drAgeva bhagavAnayogAdyogasattamAt / bhavavyAdhikSayaM kRtvA nirvANaM labhate param / / 186 / / anvayArtha : tatra tyAM=mokSasAdhaka evA yoganI carama bhUmikAmAM mAvA=bhagavAna evA A yogI, yogAsattanA yojA=yogasattama evA ayogathI=mokSasAdhaka zreSTha yogarUpa avyApArathI Tram vaM=zIdhra ja bhavavyatharvavRtvA=bhavavyAdhitA kSaya karIne para nirvA=para nirvANane namaste prApta kare che. ll186 zlokArca - mokSasAdhaka evA yoganI carama bhUmikAmAM bhagavAna evA A yogI, mokSasAdhaka zreSTha yogarUpa avyApArathI, zIgha ja bhavyAdhinA kSayane karIne paraM nirvANane prApta kare che. ll186l TIkA : 'tatra' yogAnte zailezyavasthAyAM, 'drAgeva'-zIghrameva, hrasvapaJcAkSarodgiraNamAtreNa kAlena, 'bhagavAn' asau 'ayogAd'=avyApArAt, 'yogasattamAd'-yogapradhAnAt zailezIyogAdityarthaH kimityAha 'bhavavyAdhikSayaM kRtvA' sarvaprakAreNa 'nirvANaM labhate paraM'-bhAvanirvANamityarthaH / / 186 / / TIkArca - 'tatra' =ojo ..... mAvanirvAmitvarthaH II tyAM=zailezI avasthArUpa yoganA aMtamAM, bhagavAna evA A yogI, yogasattama evA arthAt yogapradhAna evA zailezIyogarUpa ayogathI avyApArathI, zIgha ja=pAMca hastAkSaranA uccAraNamAtra kAlathI, sarva prakAre bhavavyAdhino kSaya karI=saMpUrNa bhavavyAdhino kSaya karIne, paraM nirvANane=bhAvanirvANane, prApta kare che. ll186 bhAvArtha : zloka-18 nA aMtamAM kahyuM ke sarvajJa evA A mahAtmA yoganA aMtane prApta kare che. e yoganA aMtamAM teo zuM kare che ? ane tenAthI zuM phaLa meLave che ? e prastuta zlokamAM batAve che. mokSasAdhaka evA yoganI caramabhUmikArUpa zailezIavasthAmAM A mahAtmA vyApAra vagaranA thAya che arthAt mana, vacana ane kAyAnA vyApAranA abhAvavALA thAya che; ane A vyApArano abhAva mokSasAdhaka yogamAM sarvazreSTha yoga che, je yogathI A mahAtmA saMpUrNa rIte bhavavyAdhino kSaya kare che ane tenA phaLarUpe bhAvanirvANane prApta kare che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-186-187 459 Azaya e che ke jIvane anAdikALathI jIvanI vikRti svarUpa bhava nAmano roga thayelo che, jenAthI cAre gatimAM jIva janmIne kadarthanA pAme che; ane A bhavyAdhino aMzathI kSaya kSapakazreNImAM mahAtmA kare che. tethI sattAmAMthI narakagatino ane tiryaMcagatino uccheda thAya che, Ama chatAM saMpUrNa bhavavyAdhino kSaya caudamAM guNasthAnakanA carama samaye thAya che; kema ke caudamAnA carama samaye jIva sarva karmathI ane manuSyabhavarUpa dehathI mukta thAya che, ane bhavaprAptinA kAraNabhUta karma nahi hovAthI pharI bhavanI prApti thatI nathI. tethI bhavavyAdhino kSaya thatAM jIva saMsAranA bhAvonI prAptinA abhAvarUpa bhAvanirvANane prApta kare che. ll186aaaa avataraNikA - tatrAyaM kIdRza ityAha - avataraNitArtha - tyAM mokSamAM, A=bhavavyAdhine kSaya karIne nirvANa pAmela mahAtmA, kevA che ? ta=Nata ene, kahe che - zloka : vyAdhimuktaH pumAn loke yAdRzastAdRzo hyayam / nAbhAvo na ca no mukto vyAdhinA'vyAdhito na ca / / 187 / / anvayArtha to lokamAM vyAdhimuvataH punA=vyAdhimukta puruSa vaza =jevo che tAdRza diya--tevA ja A mahAtmA che. amAva: zUnya nathI =ane vyAdhinA muvatto no navyAdhithI mukta nathI ema nahi, ca ane vyAvata: ra=avyAdhita nathI mukta thatAM pUrve avyAdhita nathI. I187nA zlokArca - lokamAM vyAdhimukta puruSa jevo che tevA ja A mahAtmA che, zUnya nathI, ane vyAdhithI mukta nathI ema nahi, ane mukta thatAM pUrve abAdhita nathI. ll187ii. TIkA : 'vyAdhimukyo'=parikSA ropA, "mAn yAtRzo' mavati 'tAzo DhAM' nivRto, "nAmAva:'prdhyaatdiip-klpopmo, 'na ca no mukto vyAdhinA' mukta eva bhavyatvaparikSayeNa, 'avyAdhito na ca' pUrvaM, tathAtadbhAvAditi / / 187 / /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 TIkAryaH yogadRSTisamuccaya/gAthA-187 ***** 'vyAdhimubhe' * tathAta mAvAviti / / vyAdhimukta=parikSINa rogavALo, puruSa jevo hoya che, tevA ja A=nivRtta thayelA mahAtmA hoya che. praghyAta dIpanI upamAvALo abhAva nathI=dIvo bujhAI jAya ane jema dIvAno abhAva hoya tenA jevA abhAvarUpa A mahAtmA nathI, ane vyAdhithI mukta nathI ema nahi, mukta ja che; kema ke vyAdhinA nAzanI yogyatArUpa bhavyatvano parikSaya che, ane pUrvamAM=mukta thayA pUrvamAM, avyAdhita nathI; kema ke tathA=te rUpe=vyAdhirUpe, teno=jIvano, bhAva che= sadbhAva che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 187nA bhAvArtha : zloka-186mAM sthApana karyuM ke A mahAtmA bhavavyAdhinA kSayane ka2Ine bhAvanirvANane prApta kare che. e kathanamAM jijJAsA thAya ke vyAdhithI mukta thayelA A yogI tyAM kevA svarUpavALA che ? tethI kahe che - lokamAM jema kSINa thayelA rogavALo puruSa sukhamaya avasthAvALo che, tenA jevA A yogI siddha avasthAmAM che. bauddhadarzanavALA mAne che ke sAdhanA karIne nirvANanI prApti thAya che tyAre saMtatino uccheda thAya che. jema dIvo saLagAvyA pachI dIpakalikAnI saMtati cAle che, ane dIvo bujhAI jAya che tyAre dIpakalikAnI saMtatino uccheda thAya che, tema sAdhanA karIne nirvANanI prApti thAya che tyAre AtmAnI saMtatino uccheda thAya che. tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che bujhAyelA dIpakanI upamAvALo abhAva tyAM nathI, paraMtu AtmAnuM astitva tyAM che. kSaNikavAdI bauddha siddha avasthAmAM AtmAne bujhAyelA dIpaka jevo mAne che, tenuM nirAkaraNa pUrvamAM karyuM. have ekAMta nityavAdI AtmAne phUTastha nitya mAne che, ane tethI nityamukta kahe che, tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che. vyAdhithI mukta thayelo nathI ema nahi, paraMtu mukta ja che; kema ke saMsAra avasthAmAM bhavarUpI vyAdhi temane lAgelo hato, ane te bhavarUpI vyAdhi kSaya pAme tevI yogyatA saMsAra avasthAmAM hatI, ane samyag puruSakAra dvArA te yogIe jyAre bhavavyAdhinA kSayanI yogyatAno nAza karyo, tyAre te yogIno AtmA vyAdhithI mukta thayo. tethI nityamukta nathI, paraMtu vyAdhithI mukta che. ahIM prazna thAya ke AtmAne pUrvamAM paNa vyAdhi vagarano che tema mAnIe, to zuM vAMdho ? jethI nityamukta siddha thAya ? tenA nirAkaraNa mATe kahe che - pUrvamAM=sAdhanA karIne nirvANa pAme che tenI pUrvamAM, avyAdhita nathI=vyAdhivALo ja che; kema ke nirvANa pAmatAM pUrve vyAdhivALI avasthArUpe te mahAtmA hatA arthAt bhavavyAdhivALI avasthAvALA hatA. have te avasthAthI mukta thayA che, mATe have saMpUrNa ArogyavALI avasthAnA sukhane anubhavanAra A mahAtmA thayA che. 187nA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 461 yogadaSTisamuccayagAthA-188 avataraNikA : amumevArthaM spaSTayatrAha - avataraNitArtha : A ja arthataMtrapUrvazloka-187mAM kahyuM ke nirvANa pAmyA pUrve avyAdhivALA nathI, paraMtu vyAdhivALA che, e ja arthane, spaSTa karatAM graMthakAra kahe che - zloka - bhava eva mahAvyAdhirjanmamRtyuvikAravAn / vicitramohajananastIvrarAgAdivedanaH / / 188 / / anvayArtha : namRtyuvAravA vicitramodanananasvIrA vivena: bava vikajanma ane mRtyunA vikAravALo, vicitra mohane pedA karanAra, tIvra rAgAdinI vedanAvALo saMsAra ja mahAvyAdhi=mahAvyAdhi che. II188 zlokArya : janma ane mRtyunA vikAravALo, vicitra mohane pedA karanAra tIvra rAgAdinI vedanAvALo saMsAra ja mahAvyAdhi che. 188II. TIkA : 'bhava:' saMsAra, 'eva mahAvyAdhiH', kiMviziSTa ityAha-'janmamRtyuvikAravAn' jarAyupalakSaNametat, vicitramohajanano mithyAtvodayabhAvena, tIvrarAgAdivedanaH stryAdyabhiSvaGgabhAvena / / 188 / / TIkArya : bhava:'=saMsAra, ... sAvimAna || bhava=saMsAra ja mahAvyAdhi che. kevA vizeSaNathI viziSTa bhava che? ethI kahe che - janma ane mRtyunA vikAravALo bhava che. A janma ane mRtyunA vikAravALo bhava che e kathana, jarAdi upalakSaNavALuM che. Adi padathI zArIrika roganuM grahaNa karavuM. vaLI te bhava kevo che ? te batAve che - mithyAtvanA udayanA bhAvane kAraNe vicitra mohane pedA karanAra che judA judA prakAranA viparyAsane pedA karanAra che, vaLI strI AdimAM rAgabhAva hovAne kAraNe tIvra rAgAdi vedatAvALo che. Adi padathI TheSanuM grahaNa karavuM. 1885
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-188-189 bhAvArtha H sAdhanA karIne mukta thatAM pahelAM jIva saMsAramAM rahelo che ane saMsAra svayaM vyAdhirUpa che; kema ke saMsAramAM jIva janme che, mRtyu pAme che, jarA avasthAne prApta kare che ane dehamAM rogane prApta kare che. A sarva bhAvo jIvanA vikRtabhAvo che, tethI bhava vyAdhirUpa che. 462 vaLI jema dehanA saMbaMdhane kAraNe jIvamAM vikRti thAya che, tema saMsAra avasthAmAM karmanA saMbaMdhane kAraNe jIvanA pariNAmamAM paNa vikRti thAya che. tene batAve che mithyAtvanA udayane kAraNe saMsArI jIvone judA judA prakArano moha pedA thAya che. jema koIne tattvaviSayaka vicAraNA ja thatI nathI, je mohane kAraNe jIvanI mUDhaavasthArUpa che. vaLI koIne kaMIka vicAraNA UThe topaNa zaMkA thAya ke paraloka haze ke nahi ? zarIrathI AtmA judo che ke nahi ? AvI aneka prakAranI zaMkA-kuzaMkAo mithyAtvanA kAraNe thAya che. vaLI koIka jIvone paralokanA hita mATe dharma ka2vAno manoratha thAya, topaNa tattva jANavA mATe jijJAsA thatI nathI; mAtra janmathI prApta thayelA koIpaNa svadarzana pratye avicAraka rAgane kAraNe dharmamAM pravRtti kare che, te paNa mithyAtvane kAraNe thayelo viparyAsa che. vaLI koIkane tattvanI jijJAsA thAya, topaNa judA judA mahAtmAonAM judAM judAM vacano sAMbhaLIne digmoha thAya che, paraMtu ucita prayatna karIne tattvano nirNaya karI zakatA nathI. te paNa mithyAtvanA udayathI thayelo mohano pariNAma che. tethI AvA aneka prakAranA mohane pedA karAvanAra mithyAtvano pariNAma bhavamAM prApta thAya che, tethI paNa bhava vyAdhirUpa che. vaLI jIvone saMsAramAM iSTa padArtho pratye rAga ane aniSTa padArtho pratye dveSa pedA thAya che, te rUpa tIvra vedanAvALo A bhava che. tethI bhava vyAdhirUpa che. II188 avataraNikA : zloka-187mAM sthApana karyuM ke A mahAtmA mokSamAM gayA pahelAM bhavavyAdhivALA hatA, ane te bhavavyAdhi kevo che te zloka-188mAM spaSTa karyuM. have A bhavavyAdhi keTalAka upacarita mAne che, tevuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che zloka H mukhyo'yamAtmano'nAdicitrakarmanidAnajaH / tathAnubhavasiddhatvAtsarvaprANabhRtAmiti / / 189 / / anvayArtha : sarvaprALamRtAm=sarva prANIone tathAnumasiddhatvA te prakAre anubhavathI siddhapaNuM hovAne kAraNe= janmAdirUpe anubhavathI siddhapaNuM hovAne kAraNe, anAvicitrarmanivAnanaH=anAdi citra karmanA kAraNathI pedA thayelo Atmana: gavar=AtmAno A=bhavavyAdhi mu=mukhya che. kRti='rUti' zabda pAdapUrti mATe che. 189aa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 463 yogadaSTisamuccaya/gAthA-189 zlokArtha : sarva prANIone janmAdirUpe anubhavathI siddhapaNuM hovAne kAraNe anAdi citra karmanA kAraNathI pedA thayelo AtmAno bhavyAdhi mukhya che. tti' zabda pAdapUrti mATe che. ll189ll TIkA - _ 'mukhyo' nirupacarito, 'ayaM'=bhavavyAdhiH, 'Atmano' jIvasya, kimbhUta ityAha 'anAdicitrakarmanidAnajaH'-dravyabhAvabhedabhinnakarmabalotpanna ityarthaH, kuta ityAha 'tathAnubhavasiddhatvAt'-janmAdyanubhAvena 'sarvaprANabhRtAmiti'-tiryakprabhRtInAmapi / / 189 / / / TIkArca - guNo' .... tirthagRtInAmapi || AtmAno=jIvato, A=bhavavyAdhi, mukhya che=nirupacarita che. kevA prakArano che ?=A bhavavyAdhi kevA prakArano che? ethI kahe che - anAdikALanA judA judA prakAranA karmanA kAraNathI pedA thayelo bhavyAdhi che arthAt dravya ane bhAvanA bhedathI bhinna evA karmanA baLathI utpanna thayelo A bhavavyAdhi che. kema ?=A bhavyAdhi nirupacarita kema che ? ethI kahe che - sarva prANIone tathA prakAre anubhavasiddhapaNuM hovAthI=janmAdi anubhAvarUpe arthAt janmAdi kAryarUpe anubhavasiddhapaNuM hovAthI, A bhavyAdhi nirupacarita che, ema avaya che. zlokamAM "ti' zabda pAdapUrti mATe che. sarva prANIone anubhavasiddha che, te spaSTa karavA mATe kahe che - tiryaMca vagerene paNa anubhavasiddha che, ema avaya che. 189 bhAvArtha : keTalAka darzanakAro AtmAne nityamukta mAne che, ane dekhAto A saMsAra prakRtino vilAsa che ema mAne che. tethI e artha prApta thAya ke dekhAto A bhava e prakRtino pariNAma che, jIvano pariNAma nathI. tethI jIvane A bhavyAdhi che, e kathana upacarita che. A prakAranI kUTanitya AtmA mAnanAranI mAnyatA che. tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - jIvano A bhavavyAdhi mukhya che, ane te bhavavyAdhine pedA karavAnuM kAraNa anAdikALathI jIva sAthe lAgelAM judAM judAM karyo che, ane te judAM judAM karmo paNa be prakAranAM che. eka dravya karma ane bIjuM bhAvakarma. dravyakarma eTale jIva sAthe kathaMcit ekamekabhAvane pAmelAM kArmaNavargaNAnAM pudgalo, ane bhAvakarma eTale jIvamAM pedA thatA mahinA pariNAmo. A banne prakAranAM karmonA baLathI jIvamAM bhavarUpI vyAdhi utpanna thAya che. te A rIte -
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 yogadRSTisamuccaya/gAthA-189-190 jIva anAdikALathI karma sAthe kathaMcit ekamekabhAvane pAmelo che, ane te karmonA udayathI jIvane mohano pariNAma thAya che, je bhAvakarmarUpa che; ane te bhAvakarmathI pharI dravyakarmanuM Agamana thAya che, ane tethI A saMsAracakra cAle che. A bhavavyAdhi upacarita kema nathI ? temAM yukti batAve che - sarva prANIone janmAdi kAryarUpe bhavavyAdhi anubhavasiddha che. Azaya e che ke badhAne je anubhavasiddha hoya te uparita hoI zake nahi. jema zaktimAM koIkane rajatano bhrama thAya tyAre tenA bodhane upacarita kahI zakAya; paraMtu rajata badhAne rajatarUpe dekhAtuM hoya, chatAM A rajata vAstavika nathI, tema kahI zakAya nahi; te rIte sarva jIvone yAvat tiryaMcone paNa janma-mRtyu Adi kAryarUpe bhavavyAdhi anubhavasiddha che. mATe uparita che tema kahI zakAya nahi. AnAthI e phalita thayuM ke sAdhanA pUrve jIva avyAdhivALo nathI, paraMtu vyAdhivALo che, ane te vyAdhi paNa nirupacarita che. tethI AtmA nityamukta nathI, paraMtu vyAdhimukta puruSa je prakArano che, te prakAre sAdhanA karIne A mahAtmA bhavavyAdhithI mukta bane che. e pramANe zloka-187 sAthe saMbaMdha che. 'tathAnumavasiddhatvAt' ne spaSTa karavA mATe TIkAmAM 'nanmAdyanumAvena' batAvela che, ane koIka pratamAM 'nanmAdyanumavena' e pramANe paNa pATha che. temAM 'nannAdyanumAvena' laIne artha karIe tyAre tathA=te rUpe='janmAdi kAryarUpe' artha karavo. tethI e prApta thAya ke sarva prANIone 'janmAdi kAryarUpe' anubhavasiddha che; ane 'nanmAdyanumAvena' ne badale 'nanmAdyanumavena' grahaNa karIne artha karavo hoya to tathAnumatra no artha 'janmAdi anubhava' karavo. tethI e prApta thAya ke sarva prANIone janmAdi anubhavarUpe siddha che. II189Iaa avataraNikA : zloka-189mAM yuktithI sthApana karyuM ke bhavavyAdhi nirupacarita che. have A bhavavyAdhithI mukta thayelo AtmA nirupacarita mukta che, te batAvavA mATe kahe che zloka : = etanmuktazca mukto'pi mukhya evopapadyate / janmAdidoSavigamAttadadoSatvasaGgateH / / 190 / / anvayArtha : T=ane tambuvanta mujJo'pi=AnAthI mukta evo mukta paNa=bhavavyAdhithI mukta evo mukta paNa mukhya Dvopapadyate=mukhya ja ghaTe che. khanmAvivoSaviAmAttoSatvasante:=kema ke janmAdi doSanA vigamanane kAraNe tenA adoSatvanI saMgati che=kema ke janmAdi doSanA vigamanane kAraNe doSavAnanA adoSatvanI saMgati che. / / 1905
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 465 yogadaSTisamuccaya/gAthA-190 zlokArca - ane bhavavyAdhithI mukta evo mukta paNa mukhya ja ghaTe che, kema ke janmAdi doSanA vigamanane kAraNe doSavAnanA adoSatvanI saMgati che. 190II TIkA - na'=savavyAdhinA " kuSya', 'guDaji'-fsa mukya vapapadyate' pravRttinimittabhAva, tathA cAha-'janmAdidoSavigamAt' kAraNAt 'tadadoSatvasaGgateH' tasya doSavato'doSatvaprApteriti / / 190 / / TIkArya : na' SavatoDoSatvamAoNritti che ane AnA dvArA=bhavavyAdhi dvArA, mukta thayelo evo mukta AtmA paNa=siddha thayelo AtmA paNa, mukhya ja ghaTe che mukhya ja mukta ghaTe che; kema ke pravRtti nimittano bhAva che=muktapadanI pravRtti nimittano sadbhAva che, ane te rIte=bhavavyAdhithI mukAyelo tirupacarita mukta che te rIte, kahe che - janmAdi doSanA vigamanane kAraNe tenA adoSatvanI saMgati hovAthI=doSavALA evA tene adoSatvanI prApti hovAthI, mukhya ja mukta che, ema avaya che. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 1905 muvattoDapi mAM 'vi' thI e kahevuM che ke kUTanitya AtmA mAnanAranA matamAM bhavavyAdhi paNa mukhya ghaTato nathI, ane mukta paNa mukhya ghaTato nathI. pariNAmI AtmA mAnanAranA matamAM, pUrvazlokamAM sthApana karyuM te rIte bhavavyAdhi to mukhya ghaTe che, paraMtu vyAdhithI mukAyelA siddha thayelA mukta paNa mukhya ghaTe che=nirupacarita ghaTe che. bhAvArtha - zloka-189mAM bhavavyAdhi mukhya che te yuktithI batAvyuM, ane AThamI dRSTivALA yogI sAdhanA dvArA bhavavyAdhithI mukta thAya che, tema svIkAravAmAM Ave to, te mukta thayelA AtmAmAM muktapaNuM mukhya ghaTe che arthAt muktapada je arthane batAve che te artha tyAM saMgata che. tethI tevA AtmAne nirupacarita mukta kahevAya. jema ghaTapadanI pravRtti ghaTamAM thAya che, kema ke ghaTapadanI pravRttinuM nimitta evuM ghaTata ghaTamAM che. tema muktapadanI pravRttinuM nimitta bhavavyAdhithI mukta thayelA evA siddhanA AtmAmAM che. tethI siddha thayelA AtmAne mukta kahevAmAM Ave che, te nirUpacarita che, ane temAM yukti batAve che ke janmAdi doSanA vigamanane kAraNe siddha thayelA AtmAmAM adoSatvanI prApti che. tethI e prApta thAya ke siddha thayelA AtmAo pUrvamAM doSavALA hatA, ane doSathI mukta thayA, mATe te AtmAne adoSatvanI prApti thaI. tethI doSathI teo mukAyA hovAthI teone mukta kahevA te nirupacarita muktapaNuM che. jyAre sAMkhyadarzana pramANe AtmA nityamukta che, ane prakRtimAMthI A bhavano prapaMca ubho thayo che, ane yogInI sAdhanA dvArA te prapaMca prakRtimAM vilaya pAme che. tethI te mata pramANe prakRti A prapaMcathI mukta thaI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 455 yogadRSTisamuccaya/gAthA-190-191 tema kahI zakAya, paraMtu sAdhanA karanAra yogI mukta thayo tema kahI zakAya nahi. phakta upacArathI te yogI sAdhanA karIne mukta thayo tema kahI zakAya, ane tevo upacarita mokSa mAnavo ucita nathI; paraMtu janmAdi doSathI mukta thayelo AtmA mukta che, tema svIkAravAthI nirupacarita mokSa siddha thAya che, ane A rIte nirupacarita mokSa siddha thAya to ja kaSTasAdhya evA paNa yogamArgamAM vicArakanI pravRtti thAya; kema ke jo pote mukta ja hoya ane sAdhanA dvArA potAne kaMI prApta thavAnuM na hoya, to kaSTasAdhya evA yogamArgamAM vicAraka pravRtti kare nahi. mATe pUrvazlokamAM batAvyuM te rIte bhavavyAdhi nirupacarita che, ema mAnavuM ucita che, ane bhavavyAdhithI AtmA mukAya che tema mAnavuM paNa ucita che, jethI yogamArganI vyavasthA anubhavasiddha ane vicA2kanI pravRttino viSaya bane. 190 avataraNikA : amumevArthaM spaSTayannAha che avataraNikArtha : A ja arthane=bhavavyAdhithI mukAyelo mukta mukhya che; kema ke doSavALA evA tene adoSatvanI prApti che, ema zloka-190mAM kahyuM e ja arthane, spaSTa karatAM=yuktithI spaSTa karatAM, graMthakAra kahe - - zloka H tatsvabhAvopamarde'pi tattatsvAbhAvyayogataH / tasyaiva hi tathAbhAvAttadadoSatvasaGgatiH / / 191 / / anvayArtha: tattvamAvopamareMDapi=tenA svabhAvanA upamardamAM paNa=AtmAnA janmAdirUpa svabhAvanA vinAzamAM paNa tattattvAmAvyavota:=tene tattvabhAvapaNAthI yoga hovAne kAraNe=AtmAne janmAdiabhAvarUpa svabhAvapaNAthI yoga hovAne kAraNe tasyeva di=teno ja=te AtmAno ja tathAmAvA-tathAbhAva hovAthI=janmAdi atItapaNArUpe sadbhAva hovAthI, tavavoSatvasad tiH=tad adoSatvanI saMgati che= doSavAnanA adoSatvanI prApti che. 191|| zlokArtha : AtmAnA janmAdirUpa svabhAvanA vinAzamAM paNa AtmAne tattvabhAvapaNAthI yoga hovAne kAraNe, te AtmAno ja janmAdi atItapaNArUpe sadbhAva hovAthI doSavAnanA adoSatvanI prApti che. / / 191]
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-191 467 TIkA - tasyAtmanaH 'svabhAvopamarde'pi' sati janmAdibhAvavigamena 'tattatsvAbhAvyayogataH'-tasya tatsvAbhAvyaM tena yogAt, tathAhi-tasyetthambhUta eva svabhAvo yena sa eva tathA bhavatIti, tatazca 'tasyaiva hi tathAbhAvAt' janmAdityAgato janmAdyatItatvena bhAvAt kimityAha 'tadadoSatvasaGgatiH'-doSavata evA'doSatvaprAptirityarthaH / / 191 / / TIkArya : tasthAtminaH ..... vADoSatva prAptirityartha | janmAdibhAvanA vigamanane kAraNe tenA=AtmAnA, svabhAvano nAza hote chate paNa, tatasvAbhAvyanA yogathI tene arthAt AtmAne tasvabhAvapaNAthI yoga hovAne kAraNe, teno ja tathAbhAva hovAthI, tad adoSatvanI saMgati che, ema zlokanA uttarArdha sAthe saMbaMdha che. tattattvAkAvyo ti:o artha 'tathAdi' thI batAve che. teno=AtmAno, AvA prakArano ja svabhAva che=janmAdibhAvanuM vigamana thAya to janmAdibhAvarahita evA svabhAvarUpe thAya evo ja svabhAva che, je kAraNathI te ja=pUrvamAM janmAdibhAvavALo hato te ja, tathA=te prakAre=janmAdiabhAva prakAre, thAya che. tti' zabda tattattvamavyikati nA arthanI samAptimAM che. tataDyuM - ane te kAraNe=AtmAne tasvabhAvapaNAthI yoga hovAne kAraNe, teno ja tathAbhAva hovAthI=janmAdinA tyAgathI janmAdinA atItapaNArUpe sadbhAva hovAthI, zuM prApta thAya che ? ethI kahe che - tad adoSatvanI saMgati che=doSavALAne ja adoSatvanI prApti che, e prakAre artha che. 191 bhAvArtha : zloka-190mAM batAvyuM ke saMsAra avasthAmAM doSavALA AtmAne sAdhanAthI mukti maLe che tyAre adoSapaNAnI prApti thAya che. te ja vastu yuktithI spaSTa kare che - AThamI dRSTivALA yogI jyAre nirvANane pAme che tyAre janmAdibhAvanuM vigamana thAya che. tethI e prApta thAya ke saMsAraavasthAmAM te yogInA AtmAno janmAdibhAvarUpa svabhAva hato teno nAza thayo, ane janmAdiabhAvarUpa svabhAvano yoga thayo; kema ke AtmAno Avo ja svabhAva che ke sAdhanA kare to janmAdino abhAva thAya, ane te AtmA janmAdiabhAvanA bhAvavALo thAya. AnAthI e prApta thayuM ke te yogIno AtmA ja janmAdibhAvanA tyAgathI siddha thayelo che. tethI pUrvamAM doSavALA evA temanA AtmAne ja adoSapaNAnI prApti thaI.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 yogadaSTisamuccaya/gAthA-191-1992 A saMpUrNa kathanathI e phalita thayuM ke bhavavyAdhinA kSayathI AtmA bhavavyAdhi vagarano mukta thayo. mATe mukta AtmAmAM mukhya muktapaNuM ghaTe che ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. ll11 avataraNikA - itthaM caitadaGgIkartavyamityAha - avatAraNikArya : ane tyaM A rIte zloka-19ramAM batAvAze e rIte, A=saMsAraavasthAmAM janmAdibhAvavALo hato e ja te rUpe thAya che arthAt janmAdibhAvanA abhAvarUpe thAya che e ka rtavyazsvIkAravuM joIe; ene kahe che - bloka : svabhAvo'sya sva-bhAvo yanijA sattaiva tattvataH / bhAvAvadhirayaM yukto nAnyathA'tiprasaGgataH / / 192 / / anyathArtha : ca=je kAraNathI ca=Ano=AtmAno svabhAva:=svabhAva eTale sva-bhAva =svano bhAva arthAta tattvata: tatvathI ninA sattA nija sattA ja che, (ta--tAta) te kAraNathI vaM=svabhAva bhAvAva =bhAvAvadhivALo=koIka bhAvAtmaka padArthane AzrayIne rahelo yuvattA=yukta che=saMgata che, atiprati =atiprasaMga hovAne kAraNe mAthA=bhAvAvadhi vagarano nAyukta nathI. 19rA zlokArya : je kAraNathI AtmAno svabhAva eTale svano bhAva arthAt tattvathI nija sattA ja che, te kAraNathI svabhAva koIka bhAvAtmaka padArthane AzrayIne rahelo saMgata che. atiprasaMga hovAne kAraNe bhAvAvadhi vagarano yukta nathI. ||19zA TIkA - "svabhAva:' masya'=mAtmA, 'sva-mAvo' "yatrayaspati, mui mati-ninA sattava' 'tattvata:' - paramArthena, 'bhAvAvadhirayaM yuktaH'-svabhAvo'nantaroditaH 'nAnyathA' yuktaH, kuta ityAha 'atiprasaGgataH' rUti mArA TIkArya : svabhAva:' ...... 'ttiprata' ti | smA-je kAraNathI, Ato=AtmAno, svabhAva eTale svano bhAva.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-192-193 469 zuM kahevAyeluM thAya che=svabhAvano artha svano bhAva karyo, tenAthI zuM kahevAyeluM thAya che ? te batAve che - tattvathI=paramArthathI, potAnI sattA ja svabhAva zabdathI kahevAyelI thAya che, ema saMbaMdha che. (tat - tasmAt) te kAraNathI=svabhAva zabdathI nija sattA ja kahevAI, te kAraNathI, A=anaMtara kahevAyelo svabhAva=zloka-191mAM tattvamAvopamareM'tti e kathanamAM kahevAyelo svabhAva, bhAvAvadhivALo= koIka bhAvAtmaka padArthane AzrayIne rahelo, yukta che=saMgata che. anyathA=bhAvAvadhi vagarano yukta: T=yukta nathI, kema ?=kema yukta nathI ? ethI kahe che atiprasaMga hovAthI yukta nathI ema saMbaMdha che. 'rUti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 1925 - bhAvArtha : pUrvazlokamAM kahyuM ke janmAdisvabhAvanuM upamardana thavA chatAM paNa AtmAne janmAdiabhAvapaNAno yoga che, e svIkAravA prastuta zlokamAM yukti batAve che, ane kahe che ke svano bhAva te svabhAva che. tethI e prApta thAya ke paramArthathI koIka bhAvarUpe rahelI potAnI sattA ja svabhAva che, mATe svabhAva bhAvAdhivALo yukta che. tethI e phalita thAya ke koIka bhAvarUpe AtmAnI sattA che. jema saMsAraavasthAmAM janmAdibhAvarUpe AtmAnI sattA hatI, ane tyArapachI janmAdiabhAvarUpe sattA thaI. tethI e nakkI thayuM ke svabhAva e koIka bhAvAtmaka padArthane AzrayIne rahelo che. vaLI svabhAva bhAvAvadhivALo nathI, tema svIkAravuM yukta nathI; kema ke tema svIkA2vAmAM atiprasaMga Ave che, je atiprasaMga svayaM graMthakAra AgaLanA zlokamAM batAvaze; ane atiprasaMga doSa na Ave te mATe svabhAvane bhAvAvadhivALo mAnavo yukta che, ane svabhAvane bhAvAvadhivALo svIkArIe to pUrvazlokamAM kahyuM ke "te ja te prakAre thAya che"=je saMsAraavasthAmAM doSavALo hato,te ja AtmA doSa vagarano thAya che, tema siddha thAya che; kema ke bhAvAtmaka padArthane AzrayIne rahelo janmAdisvabhAva upamardana thAya che, topaNa te bhAvAtmaka padArtha ajanmAdisvabhAvavALo bane che, e artha prApta thAya. II1922 // avataraNikA : mevAha avataraNikArya : Ane ja=pUrvazloka-192mAM kahyuM ke bhAvAvadhi vagarano svabhAva yukta nathI; kema ke atiprasaMga che, e atiprasaMgane ja, kahe che -
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 yogadaSTisamuccaya/gAthA-193 bloka : anantarakSaNAbhUtirAtmabhUteha yasya tu / tayA'virodhAnnityo'sau syAdasanvA sadaiva hi / / 193 / / anvayArtha rUda ahIM=svabhAva bhAvAvadhivALo nathI e prakAranA svIkAramAM anantarakSAbhUti =anaMtara kSaNanI abhUti =avidyamAnatA, vaca=je vartamAna kSaNavALA padArthanI sAta-mUtA=AtmabhUta che, tathA tenI sAthe=anaMtara kSaNanI abhUti sAthe viroghA=avirodha hovAthI=vartamAna kSaNano avirodha hovAthI sau=A=vartamAna kSaNavALo padArtha nitya: cA=nitya thAya, vA=athavA sapheva di ma=sadA ja asat thAya=vartamAna kSaNavALo padArtha sadA ja avidyamAna thAya. tu=pAdapUrti mATe che. athavA bIjI rIte =ahIM=svabhAva bhAvAvadhivALo nathI e prakAranA svIkAramAM, =je vAdInA matamAM anantAkSaUTmUtti =anaMtara kSaNanI abhUti mA-mUta=AtmabhUta che=vidyamAna padArthakSaNanI AtmabhUta che, tava=tenI sAthe anaMtara kSaNanI abhUti sAthe virothA=avirodha hovAthI masa A=vartamAna kSaNavALo padArtha nitya sthA=nitya thAya, vA=athavA nava digasa-sadA ja asat thAya vartamAna kSaNavALo padArtha sadA ja avidyamAna thAya. 7 pAdapUrti mATe che. 193 zlokArca - svabhAva bhAvAvadhivALo nathI' e prakAranA svIkAramAM, anaMtara kSaNanI abhUti je vartamAna kSaNavALA padArthanI AtmabhUta che, tenI sAthe avirodha hovAthI, vartamAna kSaNavALo padArtha nitya thAya, athavA vartamAna kSaNavALo padArtha sadA ja avidhamAna thAya. 'tu pAdapUrti mATe che. athavA bIjI rIte "svabhAva bhAvAvadhivALo nathI' e prakAranA svIkAramAM, je vAdInA matamAM anaMtara kSaNanI abhUti je vidhamAna padArthakSaNanI AtmabhUta che, tenI sAthe avirodha hovAthI, vartamAna kSaNavALo padArtha nitya thAya, athavA vartamAna kSaNavALo padArtha sadA ja avidhamAna thAya. tu' pAdapUrti mATe che. TIkA : 'anantarakSaNA'bhUti:'=prAkpazcAtkSaNayorabhUtirityarthaH, 'AtmabhUteha yasya tu'-vartamAnasya vAdino vA, tasya doSamAha-'tayA' anantarakSaNAbhUtyA, 'avirodhAt' kAraNAdvartamAnabhAvena kimityAha 'nityo'sau
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 471 yogadaSTisamuccaya/gAthA-193 vartamAnaH syAt', tadvatsadA tadbhAvAditi, pakSAntaramAha-'asanvA sadaiva hi' tayA virodhena tdgrsttvaaiita A22rUpA TIkArya : 'manannarakSaTSbhUtiH'.... tastatvAti / anaMtara kSaNanI abhUti vidyamAna padArthakSaNanI pUrvekSaNa ane pazcAt kSaNanI abhUti, ahIM=svabhAva bhAvAvadhivALo nathI e prakAranA svIkAramAM, jenI padArthanI vartamAna kSaNanI, AtmabhUta che, vA=athavA, yastha vAhina =je vAdInA matamAM, anaMtara kSaNanI abhUti padArthakSaNanI AtmabhUta che, ema saMbaMdha che. tene te kathana svIkAranArane, doSa kahe che - tenI sAthe anaMtara kSaNanI abhUti sAthe, vartamAnabhAvathI avirodha hovAne kAraNe A=vartamAna padArtha, nitya thAya; kema ke tenI jema=anaMtara kSaNanI abhUti sAthe vartamAna kSaNa rahelI che, tenI jema, sadA=haMmezAM, teno bhAva che=vartamAna padArthano bhAva che. tti' zabda prathama pakSanI samAptimAM che. pakSAtarane kahe che - vA=athavA, sat sava di=sadA ja asat thAya=padArtha sadA avidyamAna thAya; kema ke tenI sAthe anaMtara kSaNanI abhUti sAthe, virodha hovAne kAraNe=vartamAna kSaNano virodha hovAne kAraNe, tad grastapaNuM che=anaMtara kSaNanI abhUtithI vartamAna kSaNanuM prastapaNuM che. 'ti' zabda pakSAtaranI samApti mATe che. 193 bhAvArtha : pUrvazlokamAM kahyuM ke svabhAva bhAvAvadhiyukta che, ane tema na svIkAravAmAM Ave to atiprasaMga che. te atiprasaMga prastuta zlokamAM batAve che - jo svabhAva bhAvAvadhi na svIkAravAmAM Ave ane ema mAnavAmAM Ave ke padArthanI vartamAnakSaNano tevo svabhAva che ke pUrvekSaNa ane pazcAtsaNamAM te padArtha hoto nathI, mAtra vartamAnakSaNamAM hoya che, to e prApta thAya ke padArthanI vartamAnakSaNarUpa anaMtara kSaNanI abhUti che; kema ke padArthakSaNathI atirikta prastuta padArthanI pUrvekSaNa nathI ane pazcAtkaNa nathI. tethI padArthanI pUrvekSaNanI abhUti ane pazcAtmaNanI abhUti padArthakSaNarUpa che, ane tema svIkAranAra vAdIne e doSa Ave ke anaMtarakSaNanI abhUti sAthe padArthanA vartamAna bhAvano virodha nathI. tethI padArtha vartamAna kSaNamAM rahe che, ane te padArthakSaNamAM anaMtarakSaNanI abhUti rahe che, ane je rIte vartamAnakSaNamAM anaMtarakSaNanI abhUti sAthe padArthakSaNa rahe che, te rIte uttaramAM paNa anaMtarakSaNanI abhUti sAthe padArtha rahe che, tema mAnI zakAya; kema ke anaMtarakSaNanI abhUti sAthe padArthakSaNano virodha nathI. ane jo ema mAnavAmAM Ave ke padArthakSaNanI sAthe anaMtarakSaNanI abhUtino virodha che, to padArthakSaNamAM paNa anaMtarakSaNanI abhUti rahelI hovAne kAraNe padArthakSaNamAM paNa
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 yogadRSTisamuccaya/gAthA-193-194 padArtha rahevo joIe nahi; kema ke anaMtarakSaNanI abhUti padArthakSaNa sAthe virodha hovAne kAraNe virodhI evI anaMta2kSaNanI abhUtithI padArthakSaNa grasta che. tethI padArtha sadA ja avidyamAna prApta thAya. tethI e phalita thAya ke svabhAvane bhAvAvadhi mAnavo joIe. jo bhAvAvavidha na mAnIe to je padArthakSaNa che, te kAM to sadA rahevI joIe, athavA padArthakSaNa kyAreya na hovI joIe, e rUpa atiprasaMga Ave. ahIM vizeSa e che ke padArthane bhAvAvidha niha mAnanAra bauddhavAdI che. te kahe che ke padArtha pratikSaNa nazvara dekhAya che, tethI koIpaNa padArtha mAtra vartamAnakSaNamAM rahe che, pUrva ane pazcAtmaNamAM raheto nathI. vaLI dekhAtA padArthathI atirikta kALa nAmano koI padArtha nathI. tethI vartamAnakSaNa, pUrvakSaNa, uttarakSaNa evI koI vastu nathI, paraMtu je padArtha dekhAya che te padArthakSaNa ja vartamAnakSaNa che, ane te padArtha pUrvamAM na hato ane pachI haze nahi. tethI pUrvakSaNanI abhUti ke pazcAtkSaNanI abhUti padArthakSaNarUpa pUrvapakSIne mAnavI paDe; kema ke vartamAnamAM je padArtha che, tenI anaMta2kSaNa nathI ane pUrvakSaNa paNa nathI. tethI pUrvakSaNa ane pazcAtkSaNanI abhUti tenA mata pramANe vartamAnakSaNarUpa prApta thAya; ane pUrvakSaNa ane pazcAtkSaNanI abhUti sAthe vartamAnano avirodha mAnIe to, vartamAnakSaNa jema pUrvakSaNanI abhUti ane pazcAtkSaNanI abhUti sAthe rahe che, tema vartamAnakSaNa sadA rahevI joIe. tethI bauddhane padArtha nitya mAnavAno prasaMga Ave; ane jo bauddha anaMta2kSaNanI abhUtine vartamAnakSaNanI sAthe virodha mAne, to vartamAnakSaNamAM paNa anaMtarakSaNanI abhUti vidyamAna hovAthI vartamAnakSaNa paNa rahe nahi. tethI padArthakSaNa nahi hovAthI sadA padArthano abhAva prApta thAya. mATe bhAvAvadhi svabhAva mAnavo joIe, e prakArano graMthakArano Azaya che. II193 avataraNikA : paroktimAtraparihArAyAha - - avataraNikArya : paranI uktimAtranA parihAra mATe=svabhAvane bhAvAvadhi nahi svIkAranAra bauddhanI je uktimAtra che arthAt kathanamAtra che, tenA parihAra mATe, kahe che - bhAvArtha : zloka-192mAM bhAvAvadhi svabhAva svIkAravo joIe tema yuktithI sthApana karyuM, ane tenI puSTi karavA mATe kahyuM ke padArthane bhAvAvadhi na svIkAravAmAM Ave to atiprasaMga Ave, je atiprasaMgadoSa graMthakAre zloka-193mAM batAvyo. tethI svabhAvane bhAvAvadhi mAnavo yukta che tema siddha thAya. Ama chatAM svabhAvane bhAvAvidha niha mAnanAra evA bauddha, padArthane bhAvAvadhi nahi svIkAravA mATe je kathanamAtra kare che, te bauddhanuM kathana ucita nathI. te batAvavA mATe tenA kathanano parihAra karavA mATe kahe che - ahIM paroktimAtramAM 'mAtra' zabda sarva paroktino saMgraha karavA mATe nathI, paraMtu paranuM kathana uktimAtra che, vastutaH sAcuM nathI, te batAvavA mATe mAtrano prayoga che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 yogadaSTisamuccaya/gAthA-194 bloka : sa eva na bhavatyetadanyathA bhavatItivat / viruddhaM tanayAdeva tadutpattyAditastathA / / 194 / / anvayArtha : sava na bhavati"te ja "na' thAya che" patie e kathana tannAn parva=tenA vayathI ja=bauddhanI yuktithI ja anyathA mavati tiva--anyathA thAya che, enI jema viraddha=viruddha che tadutyacakita tadda utpatti Adine kAraNe tenA abhAvanI utpatti Adine kAraNe tathA te pramANe cheHviruddha che. II194 zlokArca - "te ja "na" thAya che" e kathana bauddhanI yuktithI ja "anyathA thAya che," enI jema viruddha che, tenA abhAvanI utpatti Adine kAraNe viruddha che. II194TI TIkA - 'sa eva'-iti bhAvaparAmarza:, 'na bhavati' iti cAbhAvAbhidhAnaM, 'etat' kimityAha 'anyathAbhavatItivat' iti nidarzanam, 'viruddhaM' vyAhatam, 'tannayAdeva', sa hi sa evAnyathAbhavatItyukte evamAha-yadi sa eva, kathamanyathA bhavati, anyathA ced bhavati, kathaM sa iti, etacca sa eva na bhavatItyatrApi samAnameva, tathAhi yadi sa eva, kathaM na bhavati ? abhavanvA kathaM sa eva ? iti viruddhametat, abhyuccayamAha 'tadutpattyAditaH' ityabhAvotpattyAdeH, 'tathA'-viruddhamiti / / 194 / / TIkArya : ' . viruddhati | sa va te ja', e zabda bhAvano parAmarza kare che='sarva ra mavati' e prakAranA bauddhanA vacanamAM "sa' zabda vidhamAna padArthano parAmarza kare che, ane ra mavatIti ramAvAImathAne ane "ra mavati' e prakArano aMza abhAvanuM kathana che, arthAt " mavati' e prakAranA kathanamAM ra mavati' e prakArano aMza abhAvane kahenAra che. A rIte 'va' ane 'ra mavati' e be aMzone spaSTa karyA pachI have te AkhA kathAno parAmarza karavA mATe zlokamAM 'pad' zabda mUkela che. tyAM pata=sa kava ra mavati, e prakAranuM bauddhanuM kathana anyathA mavati' enI jema viruddha che haNAyeluM che. temAM mukti Ape che - tenA vayathI ja tenI yuktithI ja, viruddha che, ema avaya che. ahIM anyathA mata rRtavata' e kathana bauddhanA kathananA virodhane batAvavA mATe dRSTAMta che. have te dRSTAMtathI virodha kaI rIte che? te spaSTa karavA mATe prathama bauddha bhAvAvadhi svIkAranArane zuM kahe che ? te batAve che -
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 yogadaSTisamuccaya/gAthA-194 sAva gAthA mavati rUti vette te ja anyathA thAya che' e prakAranuM kathana karAve cha0= te ja anyathA thAya che e prakAre bhAvAvadhi svIkAranAranuM kathana hote chate, na hi te ja bauddha ja, avasAda A pramANe kahe che=AgaLamAM batAvAze e pramANe kahe che - yakti sArva, minyathA mata jo te ja che, to kevI rIte anyathA thAya che? anyathA ved bhavati varSa ja anyathA jo thAya che, to kevI rIte te che? tti' zabda bauddhanA kathananI samApti mATe che. ane tat A=bauddha bhAvAvadhi svabhAva svIkAranArane je Apatti ApI e, sAva mavati tti matrApa te ja "ta' thAya che, e prakAranA bauddhanA kathanamAM paNa samAnava samAna ja che. "sa va na mati' e kathanamAM samAna Apatti kaI rIte che ? te "tathA di' thI batAve che - isa va zaM mati jo te ja che, kevI rIte 'ta thAya che? samavanvA athavA na' thato artha sava kevI rIte te ja che? ti e pramANe tat A=' patra na bhavati' e prakAranuM bauddhanuM kathana, viruddha viruddha che. abhyazcayane kahe che sa va ra mavati e prakAranuM bauddhanuM kathana viruddha che. temAM anya yuktinA samuccayane kahe che - tadutvarita tenI utpatti AdithI arthAt abhAvanI utpatti AdithI, tathA=te pramANe cheHviruddha che 'sa kava ra mavati' e prakAranuM bauddhanuM kathana viruddha che. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 194 bhAvArtha : graMthakAre zloka-191mAM yuktithI sthApana karyuM ke janmAdi avasthAvALA yogI sAdhanA karIne mukta thAya che, tyAre janmAdiabhAvavALA thAya che, ane tene ja yuktithI zloka-192mAM puSTa karyuM. tethI e phalita thayuM ke AtmArUpa bhAvAtmaka padArthane Azrita sAdhanAkALamAM janmAdi svabhAva che, ane muktikALamAM janmAdinA abhAvarUpa svabhAva che; ane tema na mAnIe to zuM atiprasaMga Ave ? te zloka-193mAM batAvyuM. tethI paNa mAnavuM joIe ke sarva svabhAvo koIka bhAvAtmaka padArthane AzrayIne rahe che; ane tema svIkArIe to, janmAdi svabhAva Atmadravyane AzrayIne rahelo che, ane te janmAdi svabhAva jAya tyAre AtmA ajanmAdi svabhAvavALo thAya che, ane te paNa Atmadravyane AzrayIne rahelo che, ane te ajanmAdi svabhAvavALA AtmAne mukta kahevAya che. A prakAranI mAnyatAno bauddha virodha kare che, kema ke bauddha paryAyAstika naya upara cAlanAra che ane dravyano sarvathA apalApa karanAra che. tethI kahe che ke te ja anyathA thAya che'=janmAdisvabhAvavALo ja
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-194-15 475 anyathA thAya che arthAt ajanmAdisvabhAvavALo thAya che, e kathana virodhI che; kema ke jo te ja hoya to anyathA che' ema na kahevAya; ane "anyathA' hoya to te ja' che tema na kahevAya. A prakAre 'sa' zabdano ane 'kathA' zabdano paraspara virodha batAvIne 'sa vi anyathA mavati' e prakAranI mAnyatAnuM bauddha khaMDana kare che. tene graMthakAra kahe che - bauddhanA nayathI ja=bauddha Apela yuktithI ja, 'sa va = bhavati' e vacana viruddha che; kema ke "sarva anyathA mati' e kathanamAM je prakAranA virodha bauddha batAve che, tenA samAna ja virodha 'sa va ra mavati' mAM che. te A rIte - jo 'te" ja che, to "na' thAya che tema kema kahevAya ? ane jo "na" thAya che, to te ja che tema kema kahevAya ? A prakAre 'sa va na mati' mAM virodha hovAthI bauddhanuM A kathana uktimAtra che arthAtu 'vi na mati' e kathana khAlI bolavAmAtrarUpa che. vastutaH bauddhanuM A kathana bhAvanA Azraya vagaranA svabhAvane svIkAravAmAM yukti batAvI zakatuM nathI; kema ke 'sAva acatha mavati' ema kahevAthI bhAvAvadhi svabhAva che ema siddha thAya che, ane bauddhane tema mAnya nathI. tethI 'sAva mavati' e vacanamAM virodha batAvIne svabhAva bhAvAvadhi nathI, tema bauddha sthApana kare che, ane potAnuM vacana siddha karavA mATe te svayaM 'sa purva te mavati' kahe che. vastutaH jema te "sa vi anyathA mavati' svIkArI zakato nathI, tema " iva na mati' paNa svIkArI zake nahi. mATe bauddhanuM A kathana "svabhAva bhAvAvadhi nathI, tema sthApana karI zakatuM nathI. ahIM koI kahe ke "sarva kanyathA mavati' tenI jema "sa mata teno virodha che. tethI e phalita thAya ke jema "sa va bacathI mati' svIkArI na zakAya, tema "sa va na mati' svIkArI na zakAya. tethI jema 'sa va na mavati' na svIkArI zakAya, tema 'sa va banyathA mavati' te paNa svIkArI na zakAya. mATe padArtha bhAvAvadhi che, tema batAvavA mATe 'sa va na mavati' e kathanamAM anya doSo paNa batAve che, ane kahe che ke tad utpatti Adine kAraNe 'sAva na mavati' e kathana virodhI che, ane tad utpatti Adi padArtho graMthakAra svayaM AgaLa spaSTa karaze. II194I avataraNikA : etadbhAvanAyaivAha - avataraNitArtha : AnA bhAva mATe jannatad utpatti Adine kAraNe 'sa va ra mavati' e kathana viruddha che, enA bhAvana mATe ja, kahe che. bhAvArtha : ka-194nA aMte kahyuM ke abhAvanI utpatti Adine kAraNe sAva na bata' e prakAranuM bauddhanuM vacana viruddha che. ene spaSTa karavA mATe kahe che -
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 bloka : sato'sattve tadutpAdastato nAzo'pi tasya yat / tantraSTasya punarbhAva: sadA nAze na tatsthitiH / / 195 / / anvayArtha: ca=je kAraNathI ta: sarve=sattA asatvamAM bhAvatA asatvamAM utpAli teno utpAda cheH asatvato utpAda che, tata-asatvanA utpAdanA kAraNe tasya nAgoDapi teno nAza paNa che asatvano lAza paNa che. ta=te kAraNathI=asatvano nAza che te kAraNathI naSTa punarmAva=taSTano putarbhAva che=asatyano saddarUpe pharI bhAva che. savA nA=sadA tAza svIkArAye chate sthiti na tenI sthiti tathI=padArthakSaNamAM paNa padArthanI sthiti nathI. II19pA zlokArya : je kAraNathI bhAvanA asatvamAM asatvano utpAda che, asattvanA utpAdanA kAraNe asatvano nAza paNa che. asatvano nAza che te kAraNathI asatvano sarUpe pharI bhAva che. sadA nAza svIkArAye chate padArthakSaNamAM paNa padArthanI sthiti nathI. II15ll TIkA : 'sato'=bhAvasya, 'asattva' abhyupagamyamAne "sa eva na bhavati" iti vacanAt, kimityAha 'tadutpAda'-rUcasattvotpAdara vAritvena, 'tata:'=3vit, "nAzasfg' "tasya'=sarvastha, thayutpattimattanitya' rUti kRtvA, "'=smA, 'ta' tamA, naSTastha' sarvastha punarmAvata' tenaiva rUpeNa, sadasattvavinAzAnyathAnupapatteH, atha nAzo nAzAtmanA bhAvAtprAkpazcAccAva-sthita eva-etadAzaGkyAha 'sadAnAze'-abhyupagamyamAne kimityAha 'na tasthiti:' vivakSitakSaNe'pi tannAzakSita A2pa TIkArca - sato'=bhAvastha, ..... tannANAiita yayasmA-je kAraNathI, " va na bhavati' e prakAranA vacanathI sattuM bhAvatuM, asatva svIkArAye chate kadAcitkapaNuM hovAne kAraNe asatvanuM kAdAcitkapaNuM hovAne kAraNe, teno utpAda che; eTale asatvano utpAda che; tenAthI-utpAdathI asattvanA utpAdathI, teno asatvano, nAza paNa che. je utpatimat che, te anitya che, jethI karIne asatvo nAza paNa che, ema avaya che. te kAraNathI je kAraNathI bhAvatA asattvanA svIkAramAM asattvano utpAda ane asattvano nAza che te kAraNathI, naSTano asatvato, te ja rUpe=je rIte pUrvamAM sad hato te ja rUpe, pharI bhAva che; kema
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-15 ke sattA asatvanA vinAzanI anyathA anupapatti che=sattA asatvatA vinAzanI te ja rUpe pharI sadbhAva thayA vagara anupapatti che. have koI kahe ke nAza nAzarUpe pUrva ane pazcAt avasthita ja che. e AzaMkA karIne kahe che arthAt nAza pUrvamAM ane pazcAmAM avasthita che, mATe tAzane pharI utpAdarUpe svIkAravAno doSa nathI, e AzaMkA karIne kahe che - sadA nAza svIkArAye chate tenI sthiti nathI=padArthanI padArthakSaNamAM paNa avasthiti nathI; kema ke vikSita kSaNamAM paNa=padArthakSaNamAM paNa, teno nAza che= padArthano nAza vidyamAna che. ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. II19pA bhAvArtha :padArtha bhAvAvadhi nathI, tema sthApana karavA mATe bauddha kahe che : "te ja "na' thAya che" tene graMthakAra kahe che - bhAvarUpa te padArtha jo "na" thAya che arthAt asat thAya che tema svIkAravAmAM Ave, to asattva kAdAcitka che. tethI asattvano utpAda thayo tema mAnavuM paDe; ane je utpattivALuM hoya te anitya hoya e pramANe bauddhanI mAnyatA che. tethI te asattvano nAza paNa mAnavo paDe; ane asattvano nAza svIkAravAmAM Ave to padArtha pUrvamAM je rIte vidyamAna hato te rIte pharI thavo joIe; kema ke je sattva hatuM tenuM asattva thayuM, ane asattvano vinAza thAya to pharI pUrvamAM jevo bhAva hato tevo bhAva pragaTa thavo joIe, je anubhava viruddha che; kema ke koI padArtha nAza thAya che pachI nAzanI uttarakSaNamAM pharI te pragaTa thato dekhAto nathI. mATe 'sa va ra mavati' te svIkArI zakAya nahi. nAzanI utpattinA doSanA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe ke nAza nAzarUpe pUrvamAM arthAt padArthakSaNanI pUrvamAM ane pazcAtumAM arthAt padArthakSaNanI pazcAtumAM avasthita ja che; mATe nAza utpanna thato nathI, paraMtu sadA vidyamAna che. to graMthakAra kahe che ke padArthakSaNamAM paNa nAzane vidyamAna svIkAravo paDe; kema ke je kSaNe padArtha che tenI pUrvanI badhI kSaNomAM te padArthano nAza vidyamAna che, ane te nAzano abhAva thavAmAM koI kAraNa nathI, tethI te nAza jema padArthakSaNanI pUrvanI kSaNamAM ane uttaranI kSaNamAM rahe che tema padArthakSaNamAM paNa rahevo joIe, tethI padArthakSaNamAM paNa padArthanI sthiti raheze nahi. tethI padArthanI zUnyatA svIkAravAnI Apatti Ave. A rIte 'sarva na bata' svIkAravAmAM anubhavano virodha che. mATe 'sa parva na mata' tema svIkArI na zakAya, paraMtu 'sa va banyathA mavati' ema mAnavuM ja ucita che; kema ke ema mAnavAmAM padArthano nAza thayA pachI pharI padArthanI te rUpe ja utpatti svIkAravAnI Apatti nathI, ane duSTa pramANe sarva padArtho anya anya rUpe thAya che, te saMgata thAya che, e prakArano graMthakArano Azaya che. ll1lpA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 yogadaSTisamuccaya/gAthA-196 avataraNikA : zloka-195mAM graMthakAre kahyuM ke "ra patra "ra" mavati' e svIkAravAmAM sattvanA asatyanI utpatti, ane pachI asatvano nAza svIkAravo paDe; ane tema svIkArIe to pUrvamAM je padArtha hato, tenI pharI utpatti mAnavI paDe. te doSanivAraNa mATe boDhe kahela ke nAza sadA avasthita che, mATe tAzano nAza thato nathI. tene graMthakAre zloka-195mAM Apatti ApI ke padArthakSaNamAM paNa padArthano nAza svIkAravo paDaze, ane tema svIkAravAthI padArthakSaNamAM paNa padArthano abhAva mAnavo paDaze. A doSanA nivAraNa mATe "nAza sadA nathI raheto, paraMtu kSaNasthiti dharmavALo che"; tema bauddha svIkAre to bauddhane doSa Ave, te graMthakAra batAve che - zloka : sa kSaNasthitidharmA ced dvitIyAdikSaNAsthitau / yujyate hyetadapyasya tathA coktAnatikramaH / / 196 / / anvayArtha: ReteetAza kSasthiti =kSaNasthitidharmavALo che te nAza padArthakSaNanI uttaramAM vartatA kSaNasthitidharmavALA bhAva svarUpa che, je=ema jo bauddha svIkAre to dvitIyavisthita =dvitIyAdi kSaNanI asthiti hote chate ma0=AnuM adhikRta bhAvanuM tat pa A paNa kSaNasthiti gharmapaNuM paNa yute ghaTe che, ra=ane tathA te rIte nAza kSaNasthiti dharmavALo bhAva bauddha svIkAre to te rIte 3vattAnaMti -uktano anatikrama che=zloka-19pamAM kahyuM ke satnuM asattvapaNuM hote chate asatvano utpAda, asattano nAza ane pharI vidyamAna padArthano bhAva prApta thAya, e rUpa uktadoSanuM anullaMghana che. 196aaaa. zlokArdha : nAza kSaNasthitidharmavALo bhAva che, ema jo bauddha svIkAre to dvitIyAdi kSaNanI asthiti hote chate adhikRta bhAvanuM kSaNasthitidharmapaNuM paNa ghaTe che; ane nAza kSaNasthitidharmavALo bhAva boddha svIkAre to te rIte zloka-15mAM kahyuM ke sanuM asattvapaNuM hote chate, asatvano utpAda, asattvano nAza ane pharI vidhamAna padArthano bhAva prApta thAya, e rU5 ukta doSanuM anullaMghana che. ll196ll TIkA : 'sa'=nAza:, 'kSaNasthitidharmA ced' bhAva eva, etadAzaGkyAha 'dvitIyAdikSaNAsthitau' satyAm kimityAha 'yujyate' 'hyetadapi'-kSaNasthitidharmakatvaM, 'asya'=adhikRtabhAvasya tathA ca' evaM sati nata-ma:' pArauddA
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-196 479 TIkArca - ' =nAza ..... " tti:' I =nAza, kSaNasthitidharmavALo bhAva ja che=padArthakSaNanI uttaramAM vartatA bhAva svarUpa ja che. A pramANe jo bauddha svIkAre talAzaa=enI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che - dvitIyAdi kSaNanI asthiti hote chate AnuM adhikRta bhAvanuM=nAzanI pUrvamAM vartatA bhAvatuM, A paNa kSaNasthitidharmapaNuM paNa, ghaTe che; ane tathA=rva sati Ama hote chate=te lAza uttarakSaNamAM vartatA bhAvarUpa che, ane kAzarUpa bhAvanI bIjI Adi kSaNanI asthiti svIkArAye chate, uktano atikrama che zloka-195mAM kahyuM ke satanuM asattvapaNuM hote chate asattvano utpAda, asattvano nAza ane pharI vidyamAna padArthano bhAva prApta thAya, e rU5 ukta doSanuM anullaMghana che. II196 bhAvArtha : pUrvazlokamAM graMthakAre pUrvapakSIne kahyuM ke jo nAza nAzarUpe sadA svIkAravAmAM Ave to padArthakSaNamAM paNa padArtha rahe nahi. e ApattinA nivAraNa mATe bauddha kahe che - padArthano nAza padArthanI uttaramAM vartato kSaNasthitidharmavALo bhAva ja che arthAt padArthakSaNanI uttaramAM je bhAva pedA thAya che, tat svarUpa te padArthano nAza che, enAthI atirikta nAza nAmanI koI vastu nathI, phakta pUrvanI kSaNano te padArtha "na' thAya che. tethI je kSaNamAM padArtha che, te padArthakSaNanI nivRtti thAya che tyAre, A padArtha nAza pAmyo ema vyavahAra thAya che; ane uttarakSaNamAM vartatA bhAvasvarUpa ja te nAza che. tethI kSaNasthitidharmavALA bhAvarUpa te nAza che. mATe graMthakAre "bhAvanA asattvano utpAda vagere mAnavuM paDaze;" ema je Apatti Apela te have Avaze nahi; kema ke bauddha mata anusAra asattva utpanna thatuM nathI, paraMtu pUrvekSaNano bhAva eka kSaNa rahevAnA svabhAvavALo hato, ane uttarakSaNamAM te bhAva ja 'na' thAya che, ane uttarakSaNavartI je bhAva che tasvarUpa ja pUrvekSaNano nAza che. mATe bhAvanuM asattva svIkArIne graMthakAre zloka-195mAM je doSa ApyA te sarva doSo Avaze nahi. A prakArano bauddhano Azaya che. tene graMthakAra pUche che ke te nAza uttarakSaNanA bhAvarUpa ja kSaNasthitidharmavALo che, ema jo tuM mAne che, to kSaNasthitidharmavALA te bhAvanI dvitIyAdi kSaNanI asthiti tAre svIkAravI paDe, to ja te bhAvane kSaNasthitidharmavALo kahI zakAya. ahIM bauddha kahe ke te bhAvanI dvitIyAdi kSaNanI asthiti amane iSTa ja che, to graMthakAra kahe che ke A pramANe jo bauddha svIkAre to arthAt kSaNasthitidharmavALA bhAvanI dvitIyAdi kSaNanI asthiti bauddha svIkAre, to ukta dApAnAM anatikrama che. 196aaaa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 yogadaSTisamuccaya/gAthA-197 avataraNikA : kathamityAha - avataraNikArya : kema ukta doSano anatikrama che ? ethI kahe che - bhAvArtha : zloka-196mAM kahyuM ke nAzane kSaNasthitidharmavALo bhAva svIkAre to kSaNasthitidharmavALA bhAvanI dvitIyAdi kSaNanI asthiti svIkAravI paDe, ane tema svIkAravAthI zloka-195mAM kahelA doSonI prApti che. kema prApti che ? ethI karIne kahe che - zloka : kSaNasthitau tadaivA'sya nA'sthitiryuktyasaGgateH / na pazcAdapi sA neti sato'sattvaM vyavasthitam / / 197 / / anvayArtha : kSati kSaNasthiti hote chate padArthakSaNanI uttarakSaNamAM thanAra tAzarUpa bhAvanI kSaNasthiti hote chate, tava tyAre ja=vivakSita evI kSaNamAM ja ca=AnI=vivakSita tAzarUpa bhAvanI sthiti =asthiti nathI; yuvarAta: kema ke yuktinI asaMgati che. ra paDyA sA na=pazcAt paNa te nathI ema nahi uttarakSaNamAM thanAra kAzarUpa bhAvatI bIjI kSaNamAM paNa asthiti nathI ema nahi asthiti che. ti=AvaMtrae rIte, satoDasarva vyavasthitaSkasanuM asatva vyavasthita che bauddhamata pramANe bIjI kSaNatA tAzarUpe 'sanuM 'asattva' vyavasthita che. (tethI zloka-195mAM kahela doSanI prApti che ema saMbaMdha che.) 197nA zlokArca - padArthakSaNanI uttarakSaNamAM thanAra nAzarUpa bhAvanI kSaNasthiti hote chate, vivakSita evI kSaNamAM ja vivakSita nAzarUpa bhAvanI asthiti nathI; kema ke yuktinI asaMgati che. padArthakSaNanI uttarakSaNamAM thanAra nAzarUpa bhAvanI bIjI kSaNamAM paNa asthiti nathI ema nahi-asthiti che. e rIte sanuM asatva vyavasthita che. I197ll TIkA - 'kSaNasthitau' satyAM tadaiva' vivakSitakSaNe, 'asya' vivakSitabhAvasyaiva, nA'sthiti:, kuta ityAha 'yuktyasaGgateH', tadaivA'sthitau tatsthitivirodhAditi yukti:, 'na pazcAAdapi' dvitIyakSaNe, 'sA'=
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 481 yogadaSTisamuccaya/gAthA-197 asthiti: 'na' yuktyasaGgatereva 'tadAvasthitau tadasthitivirodhAditi' yuktiH, 'iti' evaM 'sato'sattvaM vyavasthitam', tatazca 'sato'sattve' ityAdyanuvarttate eveti / / 197 / / TIkArca - 'kSasthito' . pati IT kSaNasthitivALo hote chate padArthakSaNanI uttarakSaNamAM thanAra kAzarUpa bhAva kSaNasthitivALo hote chate, tyAre ja=vivakSita kSaNamAM ja=vivakSita evA bhAvanI kSaNamAM ja=kSaNasthitidharmavALA nAzarUpa bhAvanI kSaNamAM ja, AnI=vivakSita bhAvanI ja=vivakSita vAdarUpa bhAvanI ja, asthiti nathI. kema asthiti nathI ? ethI kahe che - yuktinI asaMgati hovAthI asthiti nathI, ema avaya che. zuM yukti che ? te spaSTa kare che - tyAre jagavivakSita bhAvanI kSaNamAM ja, asthiti hote chate=vivakSita bhAvanI asthiti hote chate, tenI sthitino virodha hovAthI-vivakSita bhAvanI sthitino virodha hovAthI (vivakSita bhAvanI kSaNamAM vivakSita bhAvanI asthiti nathI) e prakAranI yukti che. prasthApi=dvitIya kSaNamAM paNa=vivakSita bhAvatI dvitIya kSaNamAM paNa, te=asthiti vikSita bhAvanI asthiti, =nathI, =ema nathI; kema ke yuktinI asaMgati ja che. zuM yukti che ? te spaSTa kare che - tA tyAre vivakSita bhAvanI dvitIya kSaNamAM avasthiti hote chate vivakSita bhAvanI avasthiti hote chate, tenI asthitino virodha hovAthI vivakSita bhAvanI asthitino virodha hovAthI, (pazcAta paNa asthiti nathI ema nahi) ema yukti che. ti=rva A rIte, sanuM asatya vyavasthita che bauddha matamAM satanuM asattva vyavasthita che, ane tethI soDasakle ItyAdi zloka-19pamAM kahela sarva anuvartana pAme che ja. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. ll19zA bhAvArtha - uparano padArtha saMkSiptamAM A pramANe che :che 'A' 1lI kSaNa=padArthakSaNa 'B' rajI kSaNa=padArthakSaNano nAza ane padArthakSaNathI janya uttarakSaNano bhAva 'C' 3jI kSaNa bIjI kSaNamAM vartatA bhAvano nAza
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 'A' kSaNa sat padArthakSaNa 'B' kSaNa 'A' kSaNanA sattuM asattva= 'A' kSaNanA padArthathI janya uttarakSaNano bhAva 'A' kSaNa sonAnI vIMTI bauddhamata pramANe 'A' kSaNarUpa padArthanuM asattva 'B' kSaNarUpa che, jene bauddha kevala 'na' thAya che ema kahe che, ane te 'na' e 'A' kSaNanA padArthanI uttaramAM thanArA 'B' kSaNanA bhAvarUpa che; ane 'B' kSaNa uttarakSaNamAM 'C' kSaNa thAya che, ane 'B' kSaNano bhAva paNa kSaNika che. tethI 'B' kSaNano bhAva 'C' kSaNamAM 'na' thAya che. tethI 'A' kSaNanA 'sat'nuM 'asattva' 'B' kSaNamAM hatuM tenuM asattva 'C' kSaNamAM prApta thAya. tethI 'A' kSaNavartI sat padArtha 'C' kSaNamAM pharI utpanna thavo joIe. tethI satnuM asattva ityAdi zloka-195mAM kahela te sarva doSo prApta thAya, ema graMthakArazrI kahe che. syAdvAda matAnusAra '6 Dva anyathA mati' ema svIkAravAthI anubhava anurUpa padArthanI saMgati A rIte H 'A' kSaNa sonAnI vIMTI yogadRSTisamuccaya/gAthA-197 'B' kSaNa sonAnI vIMTIno nAza ane hAranI utpatti 'C' kSaNa 'B' kSaNavartI bhAvanI asthiti= sattA asattvanuM asattva=sattva. tethI 'A' kSaNavartI padArthanI utpatti 'B' kSaNa sonAnI vIMTIno nAza ane hAranI utpatti koIpaNa bhAvAtmaka padArthamAM koIka svabhAva raheto hoya to te anyathA thAya che tema kahI zakAya. jema 'A' kSaNamAM sonArUpa bhAvAtmaka padArthamAM vIMTIrUpa svabhAva hato, te 'B' kSaNamAM anyathA thayo to hAranI utpatti thaI, ane te hArarUpa svabhAva 'C' kSaNamAM anyathA thayo to kaMkaNanI utpatti thaI. tethI sonuMrUpa dravya anyathA anyathA bhAvarUpe thAya che, te vAta syAdvAda matathI saMgata thAya che; kema ke sonuMrUpa dravya AdhAra che, ane vIMTI Adi paryAyo anyathA anyathA thAya che. mATe anubhava sAthe koI virodha nathI. bauddha matAnusAra 'sa Tva na mavati' ema svIkAravAthI anubhava anurUpa padArthanI asaMgati A rIte H 'C' kSaNa hArano nAza ane kaMkaNanI utpatti 'C' kSaNa avazya sonAnI vIMTInI utpatti thavI joIe 'sa va 'na' mati' ema svIkArIe to 'A' kSaNanI sonAnI vIMTI 'B' kSaNamAM '7' thAya che. arthAt 'A' kSaNanuM sonuM 'B' kSaNamAM anuvartana pAmatuM nathI, paraMtu 'A' kSaNano padArtha sarvathA 'na' thAya che. vaLI te 'A' kSaNanA nAzarUpa 'B' kSaNa 'hAra kSaNa' rUpa che, ane vIMTInA nAzarUpa che, tethI 'C' kSaNamAM vIMTInA nAzano nAza avazya thavo joIe; kema ke 'B' kSaNa paNa kSaNasthiti dharmavALI che. tethI vIMTInI 'nAzakSaNa' 'B' kSaNa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 483 yogadaSTisamuccaya/gAthA-197-198 teno nAza 'C' kSaNamAM thavo joIe. tethI vIMTInA nAzano nAza eTale vIMTInI prApti. tethI baddhamata pramANe 'C' kSaNamAM vIMTI ja thavI joIe, paraMtu kaMkaNa Adi bhAva thaI zake nahi. tethI 'sa va na mati' e vacana anubhava viruddha che. ll197LA avataraNikA : nityapakSamadhikRtyAha - avataraNikArya :nityapakSane AzrayIne kahe che - bhAvArtha : zloka-190mAM graMthakAre sthApana kareluM ke janmAdi doSanA vigamanane kAraNe doSAbhAvavALo AtmA utpanna thAya che, te muktanuM svarUpa che; ane tenI puSTi karavA mATe zloka-191mAM yukti ApI ke saMsArI avasthAvALo AtmA sAdhanA dvArA te rUpe thAya che=muktaavasthArUpe thAya che arthAt janmAdi atIta avasthArUpe thAya che; ane tene yuktithI batAvavA mATe zloka-192mAM sthApana karyuM ke bhAvAvadhi svabhAva mAnavo yukta che arthAt koIka bhAvAtmaka padArthamAM rahenAro janmAdi svabhAva ane janmAdiabhAvarUpa svabhAva mAnavo yukta che; ane bhAvAtmaka padArthamAM rahenAro svabhAva che, tema na mAnIe to zuM atiprasaMga Ave te zloka-193mAM batAvyuM, ane bhAvAvadhi svabhAva nahi mAnanAra bauddha zuM kahe che te batAvIne, tenuM kathana paNa yukti vagaranuM che, ema zloka-194 thI 197 sudhImAM batAvyuM. tethI e phalita thayuM ke bhAvarUpe vidyamAna evo AtmA janmAdi svabhAvavALo hato ane te janmAdi svabhAvanA vigamanathI ajanmAdi svabhAvavALo thayo. tethI AtmA kathaMcit nitya hovA chatAM kathaMcituM anitya paNa che. have jo AtmAne ekAMta nitya mAnavAmAM Ave to zuM doSa prApta thAya ? te batAvavA mATe kahe che - zloka : bhavabhAvAnivRttAvapyayuktA muktakalpanA / ekAntakasvabhAvasya na hyavasthAdvayaM kvacit / / 198 / / anvayArtha - mavamavanavRttAvA=bhavabhAvanI anivRttimAM paNa muvattatvanA muktakalpanA yuvA=ayukta che; di je kAraNathI vAstesvamavaca=ekAMta ekasvabhAvavALA AtmAnI vi-kyAreya avasthAtaMtra saMsAraavasthA ane mukta avasthArUpa avasthA dvaya =na thAya. 198
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 yogadaSTisamuccaya/gAthA-198 zlokArdha : bhavabhAvanI anivRttimAM paNa muktakalpanA ayukta che; je kAraNathI ekAMta ekasvabhAvavALA AtmAnI kyAreya saMsAraavasthA ane mukta avasthArUpa avasthAdvaya na thAya. l/198aaaa TIkA : 'bhavabhAvAnivRttAvapi' ekAntanityatAyAm kimityAha 'ayuktA muktakalpanA' Atmana:, kathamayuktetyAha 'ekAntakasvabhAvasya'-apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatAyAH, 'na' 'hi' yasmAt, 'avasthAdvayaM' saMsArimuktAkhyaM 'kvacit,' ekAntakasvabhAvatvavirodhAt / / 198 / / TIkArya : mavabhAvAnivRttAvapi' ..... prAnta svamAvatvavirothAt II ekAta nityatAmAM bhavabhAvanI anivRtti thaye chate paNa AtmAnI muktakalpanA sAdhanA karIne AtmA mukta thAya che e prakAranI kalpanA, ayukta che. kema ayukta che ? ethI kahe che - hiyA =je kAraNathI, ekAMta ekasvabhAvavALA=aprazruta, anutpatta, sthira ekasvabhAvatAvALA AtmAnI saMsArI ane mukta nAmanI avasthAdvaya kyAreya nathI; kema ke ekAMta ekasvabhAvavato virodha che. 1985 "mamavanavRttAva' mAM T' thI e kahevuM che ke bhavabhAvanI nivRtti thatI hoya to muktanI kalpanA thaI zake, paraMtu bhavabhAvanI anivRtti hovA chatAM paNa muktanI kalpanA karavI ayukta che. bhAvArtha - zloka-190mAM graMthakAre batAvyuM ke sAdhanA karIne yogI bhavyAdhithI mukta thAya che. A vAta AtmAne dravyathI nitya svIkArIne paryAyathI anitya svIkAravAmAM Ave to saMgata thAya, ane tene badale ekAMta nitya mAnavAmAM Ave to saMgata thAya nahi. te batAve che - jo AtmA ekAMta nitya hoya to saMsAravartI AtmAmAM vartato bhavarUpI bhAva kyAreya nivRtta thAya nahi tethI saMsAravartI AtmA sAdhanA karIne mukta thAya che, tevI kalpanA karavI ayukta che; ane jo AtmA mukta thAya che e kalpanA ayukta siddha thAya, to Akho yogamArga upaplavane pAme arthAt Akho yogamArga vANImAtrano vilAsa che, pAramArthika nathI ema siddha thAya; kema ke AtmA ekAMta nitya hovAthI saMsArarUpI bhAvanI nivRtti kyAreya thavAnI nathI. ahIM prazna thAya ke ekAMta nitya AtmA hoya to yogamArganI sAdhanAthI AtmA mukta thAya che, e kalpanA ayukta kema che ? te graMthakAra batAve che - ekAMta nitya eTale apracuta, anutpanna, sthiraekasvabhAva -
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-198-199 485 tethI e prApta thAya che tevA prakAranA svabhAvamAM kyAreya parivartana thatuM nathI, ane saMsAravartI jIvomAM bhavasvabhAva dekhAya che. tethI AtmAnI saMsArI ane mukta evI be avasthA svIkArI zakAya nahi, paraMtu eka ja avasthA svIkAravI joIe, to ja ekAMta ekasvabhAva saMgata thAya; ane saMsArI jIvomAM saMsArI avasthA pratyakSa dekhAya che. tethI saMsArI AtmA sadA saMsArI rahevo joIe, tema mAnavAno prasaMga Ave; ane A prasaMga nivAravA mATe ema ja mAnavuM ucita che ke dravyarUpe nitya evo AtmA paryAyathI kathaMcit anitya paNa che; ane tema svIkArIe to sAdhanA karIne AtmA karmavyAdhithI mukta thAya che, e vAta saMgata thAya.II1985 avataraNikA : zloka-198mAM sthApana karyuM ke ekAMta ekasvabhAvavALA AtmAnI avasthAdvaya kyAreya prApta thaI zake nahi. tenAthI zuM phalita thAya che ? te batAvavA mATe kahe che - zloka : tadabhAve ca saMsArI muktazceti nirarthakam / tatsvabhAvopamardo'sya nItyA tAttvika iSyatAm / / 199 / / anvayArtha : ra=ane tamAre tenA abhAvamAM=avasthAdvayanA abhAvamAM saMsArI avazva saMsArI ane mukta ti==e nirarthI--nirarthaka che. tazte kAraNathI maca=AnA AtmAnA svabhAvopama =svabhAvano tAza nItva=tItithI yuktithI tAtti: tAtvika phatAbdasvIkAravo joIe. 199 zlokArca - ane avasthAddhayanA abhAvamAM saMsArI ane mukta e nirarthaka che. te kAraNathI AtmAnA svabhAvano nAza yuktithI tAtvika svIkAravo joIe. ll199ll TIkA : 'tadabhAve ca'=avasthAdvayAbhAve ca, 'saMsArI'-tiryagAdibhAvavAn, 'mukto'-bhavaprapaJcoparamAd 'iti'= etat 'nirarthakaM'-zabdamAtrameva ca, arthAyogAditi, tat tathAsvabhAvopamardaH tadantareNa tadantarApanayanalakSaNa: 'asya' AtmanaH 'nItyA'-nyAyena, kimityAha 'tAttvika issytaaN'-paarmaarthiko'bhyupgmytaamiti aa221 TIkArya : tamAd ' ..... pAradhoDavupatAmati I ane tenA abhAvamAM=avasthAdvayanA abhAvamAM, tiryaMcAdi bhAvavALo evo saMsArI ane bhavaprapaMcano uparama hovAthI mukta tti -e, nirarthaka=
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 yogadaSTisamuccaya/gAthA-199-2000 zabdamAtra ja che; kema ke arthano ayoga che=saMsArI avasthA ane mukta avasthArUpa be zabdonA arthano AtmAmAM ayoga che. avasthAdvayanA abhAvamAM saMsArI ane mukta e kathana nirarthaka che enI samAptimAM "tti zabda che. pUrvanA kathanathI zuM phalita thAya che ? te batAvA mATe zlokanA uttarArdhathI kahe che - ta te kAraNathI avasthAnA abhAvamAM saMsArI ane muktanI kalpanA nirarthaka che te kAraNathI, Ano=AtmAno, tadattaravaDe tadattara apanayana svarUpa tathAsvabhAvaupamarda tadattara vaDe arthAt saMsArI avasthAthI anya evI mukta avasthA vaDe tadattara apanayana svarUpa arthAt mukta avasthAthI anya evI saMsArI avasthAnA apanayana svarUpa tathAsvabhAva upamada arthAt saMsArI avasthArUpa svabhAvano tAza, nItithI=nyAyathI yuktithI, tAtvika=pAramArthika, svIkAravo joIe. ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 199 mULa zlokamAM sthapAvApamae: zabda che, te zabdano artha spaSTa karavA mATe TIkAmAM tathAsvamavIpamavaMda karela che. teno artha e thAya ke AtmAno tevA prakArano svabhAva saMsAramAM hato tevA prakArano svabhAva, nAza thAya che, te tAvika che. bhAvArtha : zloka-198mAM uttarArdhamAM kahyuM ke ekAMta ekasvabhAvavALA AtmAnI be avasthAno kyAreya yoga thAya nahi. tenAthI zuM phalita thAya te prastuta zlokanA pUrvArdhamAM batAve che - AtmAnI avasthAyano abhAva hoya to tiryacaAdigativALo saMsArI, ane sAdhanA karIne bhavaprapaMcano uparama thavAthI mukta, e prakAranuM kathana zabdamAtrarU5 ja rahe che, kema ke ekAMta eka svabhAvavALA AtmAne te be avasthAno yoga nathI. tethI saMsArI jIvo sAdhanA karIne mukta thAya che, e vacana khAlI bolavA pUratuM siddha thAya. mATe AtmAne ekAMta nitya svIkArI zakAya nahi. A rIte zlokanA pUrvArdhanuM kathana karyA pachI tenAthI zuM svIkAravuM ucita che, te batAve che - yuktithI AtmAnA te prakAranA svabhAvanuM upamadana tAttvika svIkAravuM joIe arthAt AtmA saMsArI avasthAmAM je prakAranA svabhAvavALo che, te prakAranA svabhAvanuM upamardana, sAdhanA karIne AtmA mukta thAya che te vakhate pAramArthika thAya che. AthI AtmA saMsArI svabhAvano nAza karIne mukta avasthAne pAme che, e artha siddha thAya. ll199tA avataraNikA : zloka-199tA uttarArdhamAM sthApana karyuM ke AtmAnA svabhAvanuM upamardana tAtvika svIkAravuM joIe, ane te svIkAravAthI zuM siddha thAya che ? te batAve che -
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 yogadaSTisamuccaya/gAthA-200 bloka : didRkSAdyAtmabhUtaM tanmukhyamasya nivartate / pradhAnAdinaterhetustadabhAvAnna tannatiH / / 200 / / anvayArtha: ta=te kAraNathI=AtmAnA svabhAvanuM upamardana thAya che te kAraNathI, kaca=AnA AtmAnA pradhAnavinodaitu munnAbhUtam vivi=pradhAnAdi pariNatinuM kAraNa, anupacarita, AtmabhUta evA dikSAdi nivartatai=nivartana pAme che. tamAva=tenA abhAvane kAraNe=dikSAdinA abhAvane kAraNe ja tad natti: pradhAnAdinI pariNati nathI mukta AtmAne pradhAnAdinI pariNati nathI. 2005 blokArdha : AtmAnA svabhAvanuM upamardana thAya che te kAraNathI, AtmAnA pradhAnAdi pariNatinuM kAraNa anupacarita AtmabhUta evA didakSAdi nivartana pAme che. didakSAdinA abhAvane kAraNe mukta AtmAne pradhAnAdinI pariNati nathI. ||200ll TIkA : didRkSA'vidyAmalabhavAdhikArAdi, 'AtmabhUtaM' sahajaM vastusat, 'tat'= tasmAt, 'mukhyam'= anupacaritameva, 'asya'=Atmano 'nivartata' ativartata iti, kimbhUtaM tadityAha ('pradhAnAdinateH')pradhAnamAyAdipariNate:, 'hetuH'=kAraNam, 'tadbhAvAd' didRkSAdyabhAvAt, 'na tannatiH' na pradhAnAdipariNatirmuktAtmana iti / / 200 / / TIkArya : vikSA vidyAmana ...... pradhAnaviritikrura ti | ta=rama-te kAraNathI AtmAnA svabhAvanuM upamaIta thAya che te kAraNathI, AnA=AtmAnA, mukhya=anupacarita ja, vastu sat vasturUpe sat evA sahaja AtmabhUta dikSA, avidyA, mala, bhavaadhikArAdi tivartana pAme che. kevA prakAranuM te che=kevA prakAranuM dikSAdi che ? ethI karIne kahe che - pradhAnAdi tatino hetu=pradhAna Adi pariNatinuM kAraNakarmabaMdha Adi pariNatinuM kAraNa, didakSAdi che. tenA abhAvathI dikSAdinA abhAvathI, tenI tati nathI=mukta AtmAne pradhAnAdinI pariNati nathI. 'ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 2005. ka TIkAmAM 'navataMta' pachI tivataMta ti' e vadhArAnuM jaNAya che. TIkAmAM 'pradhAnamaparipataM:' che, tyAM pradhAnanata: hovuM joIe. 'pradhAnanata:' mAM ka zabdathI pradhAnanA=karmanA, kAryarUpa bhavaprapaMcanuM grahaNa karavuM.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 yogadaSTisamuccayagAthA-200-201 bhAvArtha : zloka-198mAM batAvyuM ke AtmAno ekAMta ekasvabhAva hoya to AtmAnI saMsArI ane mukta ema be avasthA ghaTe nahi. tethI be avasthAnI saMgati mATe AtmAnA svabhAvanuM upamardana thAya che tema mAnavuM joIe, e vAta zloka-199mAM batAvI. have AtmAnA svabhAvanuM upamardana svIkAravAthI mokSa kaI rIte saMgata thAya che ? te prastuta zlokamAM batAve che - AtmAnA svabhAvanuM upamardana svIkAryuM, tethI saMsAra avasthAmAM AtmAnA svabhAvabhUta vartatA dikSA Adi bhAvo nivartana pAme che; arthAt yoganirodha thAya che tyAre karmabaMdhanA kAraNabhUta dikSAdi bhAvo nivartana pAme che, ane te dikSA karmabaMdhanuM kAraNa hatuM, tethI dikSAnA abhAvane kAraNe karmabaMdhanI pariNati aTake che. tethI saMsArI AtmA vidyamAna karmano nAza karIne mukta bane che. dikSA eTale bAhya padArthone jovAnI icchA arthAtu viSayo pratyenI indriyonI utsukatA, ane A didakSA vastRrUpe sat che arthAt zUnya vastu nathI, paraMtu jIvamAM vartato satuM pariNAma che. vaLI te dikSA sahaja AtmabhUta che arthAt jema divAla upara koI raMga lagADavAmAM Ave tevo AgaMtuka bhAva nathI, paraMtu jema raktaghaTamAM raktarUpa sahaja pariNAmarUpe che, tema karmavALA AtmAmAM dikSA e sahaja pariNAmarUpe che. tethI dikSAne sahaja AtmabhUta kahela che. vaLI A dikSA mukhya che. arthAt anupacarita che; kema ke jIvanA pariNAmarUpa che, ane AvI dikSA pradhAnAdi pariNatinuM kAraNa che arthAt karmabaMdhanuM kAraNa che. ahIM dikSA Adi kahyuM tyAM Adi padathI zuM grahaNa karavAnuM ? tene spaSTa karavA mATe TIkAmAM avidyA, mala, bhavAdhikArAdi batAvela che, je dikSAnA paryAyavAcI zabdo che. jainadarzana jene karmabaMdhanI yogyatA svIkAre che, tene koI anya darzanavALA dikSA kahe che. vaLI koI anya avidyA kahe che, to vaLI koI bIjA mala kahe che. vaLI keTalAka bhavaadhikAra kahe che, te sarva zabdathI karmabaMdhanI yogyatArUpa mithyAtva, avirati, kaSAya ane yogasvarUpa jIvano pariNAma vAcya bane che. ll200thI avataraNikA : zloka-199nA uttarArdhamAM batAvyuM ke AtmAnA svabhAvanuM upamadana svIkAravuM joIe; ane tema mAnIe to ja dikSAnI nivRtti thavAthI mokSanI saMgati thAya che, e vAta zloka-200mAM batAvI. have jo AtmAnA svabhAvanuM upamadana na svIkArIe ane AtmA ekAMta nitya che, tema mAnIe to zuM doSa Ave ? te batAvavA kahe che - zloka : anyathA syAdiyaM nityameSA ca bhava ucyate / evaM ca bhavanityatve kathaM muktasya sambhavaH / / 201 / /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 489 yogadaSTisamuccaya/gAthA-201 anvayArtha : anyathA AtmAnA svabhAvanuM upamadata na svIkArIe to, rUdaM A=pradhAtAdinatididakSAnA kAryabhUta pradhAnAdinI pariNati nityaM cA-nitya thAya, ra=ane uSA=A=pradhAnAdinI pariNati bhavA=bhava 3yate kahevAya che; ra=ane vaMA rIte pradhAnAdinI pariNati nitya che ane pradhAnAdinI pariNati ja bhava che e rIte, mavanityatve bhavanuM nityapaNuM hote chate muvatta samavA=muktano saMbhava tha= kevI rIte thAya ? ra01 zlokArdha : AtmAnA svabhAvanuM upamardana na svIkArIe to didakSAnA kAryabhUta pradhAnAdinI pariNati nitya thAya, ane pradhAnAdinI pariNati bhava kahevAya che; ane A rIte bhavanuM nityapaNuM hota chate muktano saMbhava kevI rIte thAya ? ll201] TIkA :satyaM vai rtavya, "anyathA'=UvamanathupImAne 'ya' 'rU =pradhAnavinaMti, "nitya'=sava, tataH kimityAha 'eSA ca'-pradhAnAdinatiH, 'bhava ucyate' saMsAro'bhidhIyate, etannatau tadAtmakamahadAdibhAvAt, 'evaM ca' uktanItyA 'bhavanityatve' sati 'kathaM muktasya sambhavaH?' naivetyarthaH / / 201 / / TIkArya : rUtyuM . nevencartha ! ane A rIte=zloka-199-200mAM varNana karyuM e rIte AtmAnA svabhAvanuM upamardana thAya che tethI dikSAnI nivRtti thAya che, ane dikSAnI nivRtti thavAne kAraNe karmabaMdha aTake che ane AtmAno mokSa thAya che ema pUrvamAM batAvyuM e rIte, A AtmAnA svabhAvanuM upamardana tAtvika thAya che e, svIkAravuM joIe. anyathA-A na svIkAravAmAM Ave to AtmAnA svabhAvanuM upamardana thAya che e na svIkAravAmAM Ave to, A=pradhAtAdinI nati dikSAnA kAryabhUta pradhAnAdinI pariNati, nitya-sadA ja, rahevI joIe. tenAthI zuM ?=pradhAtAdinI pariNati sadA rahe tenAthI zuM prApta thAya ? ene kahe che - ane A pradhAnAdinI nati, bhava kahevAya che saMsAra kahevAya che, kema ke AnI tatimAM pradhAtAdinI pariNatimAM, tadAtmaka mahadAdino sadbhAva che=pradhAnAdinI pariNatiAtmaka mahadAdi kAryo vidyamAna che je bhavasvarUpa che; ane A rIteaukta nItithI=pradhAnAdinI pariNati nitya che ane pradhAnAdinI pariNati ja bhava che e nItithI bhavanuM nityapaNuM hote chate, muktako kevI rIte saMbhava hoya ? na ja hoya, e prakArano artha che. 201aaaa.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 yogadRSTisamuccaya/gAthA-201 bhAvArtha : zloka-199mAM yuktithI sthApana karyuM ke AtmAnA svabhAvanuM upamardana svIkAravuM joIe, ane tenI ja puSTi ka2vA mATe zloka-200mAM kahyuM ke AtmAnA svabhAvanuM upamardana thavAthI didakSA Adi nivartana pAme che ane tethI muktinI prApti thAya che. A rIte yuktithI svabhAvanuM upamardana svIkArIne AtmA ekAMta nitya nathI, tema sthApana karyuM. have vyatirekathI te kathanane dRDha karavA mATe kahe che - jo AtmAnA svabhAvanuM upamardana thAya che, ema svIkAravAmAM na Ave, to saMsArI AtmAmAM dikSAdi bhAvo dekhAya che tenuM upamardana kyAreya thAya nahi, ane didakSAnA kAryarUpe pradhAnAdinI pariNati sadA rahe; ane saMsAra avasthAmAM pradhAnAdinI pariNita sadA rahe to bhavano aMta thAya nahi; kema ke pradhAnAdinI pariNatirUpa ja mahadAdibhAvo che; ane te mahadAdibhAvarUpa A saMsAra che tyAM sudhI koI AtmA mukta thaI zake nahi; ane sarva darzanakAro mokSano upadeza to Ape che, tethI mokSanI saMgati svIkAravA mATe paNa AtmAne pariNAmI mAnavo joIe; ane tema svIkArIe to AtmAnA saMsArI svabhAvanuM upamardana thAya che, te paNa svIkAravuM joIe, ane to ja AtmA mukta thAya che, tema svIkArI zakAya. ahIM pradhAna zabda karmano vAcaka che, ane sAMkhyadarzanakAra prakRtine pradhAna kahe che. tethI karmane batAvavA mATe 'pradhAna' zabdano prayoga karyo che, ane pradhAnanuM kArya mahadAdi sAMkhyadarzanakAra svIkAre che, je saMsArasvarUpa ja che, ane svamata pramANe karmanA kAryarUpa janmAdi prapaMca che, tene ja sAMkhya paribhASAthI mahadAdi kahevAya che. ahIM prazna thAya ke pU. haribhadrasUri mahArAja jainAcArya hovA chatAM jainadarzanane mAnya zabdone choDIne te te darzanane mAnya didakSA vagerene bhavanuM kAraNa kahe che; vastutaH jainadarzanane mAnya karmabaMdhanI yogyatAne diTakSAnA sthAne kahevI joIe. vaLI 'pradhAna' zabda paNa sAMkhyadarzanane mAnya che, paraMtu jainadarzanane to karmaprakRti 'pradhAna' zabdane sthAne mAnya che. tethI pradhAnane sthAne paNa karmabaMdha ke karmaprakRti zabdano prayoga ka2vo joIe; ane karmanA kAryarUpa cAragati Adi jainadarzanamAM pracalita che, tene choDIne pradhAnanA kAryabhUta mahadAdi prayoga paNa karyo che. A prakAranA prayoga pAchaLa graMthakArazrIno Azaya A pramANe jaNAya che - zloka-14mAM kahyuM ke sthirAdi dRSTivALA yogIone nayabhedano bodha hoya che, ane teonI pravRtti cArIcaraka-saMjIvanI-acaraka-cAraNanItithI parane cAro carAvavA rUpa paranA upakAra mATe paNa hoya che. prastuta graMthakAra paNa sthirAdRSTine pAmelA nayasApekSanA bodhavALA yogI che, ane prastuta graMtharacanA dvArA graMthakArane anya darzanamAM rahelA tattvajijJAsuone paNa yogamArgano bodha karAvavo che. tethI teoe jainadarzanane pAmyA pachI ane jainadarzananA yogamArgano pAramArthika bodha karyA pachI, anya darzananA yogamArgane paNa te te nayaapekSAe yathArtharUpe joyo, ane tevA anya darzananA jIvone jainadarzananI prApti karAvavAnA AzayathI, pataMjali Adi RSione mAnya evA yogamArgane grahaNa karIne, tene jainadarzananI prakriyA sAthe avirodhIrUpe batAvIne, teone mAnya ekAMta kSaNikavAda ke ekAMta nityavAda svIkAravAthI A yogamArga saMgata thaze nahi, tema yuktithI batAvavA mATe, te te darzanane abhimata didakSA Adi zabdone
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 491 yogadaSTisamuccaya/gAthA-201-202 grahaNa karIne, temanA vacanAnusAra ja saMsAranI saMgati ane mokSanI saMgati syAdvAda svIkAravAthI thaI zake che, ane ekAMtavAda svIkAravAthI saMsAra ane mokSa zabdamAtra rahe che, tethI Akho yogamArga vicArakane mAnya hoya to, ekAMtavAda choDIne anekAMtavAdano Azraya karavo yukta che te batAvavA mATe, te te darzananA jijJAsu yogIo jeo cAro carI rahyA che, teone saMjIvanI carAvavA mATe, te te darzanane mAnya didakSA Adi ke pradhAna Adi zabdo grahaNa karIne padArthanuM nirUpaNa karela che, paraMtu svadarzananA zabdone grahaNa karIne padArthanuM nirUpaNa karela nathI; jethI te te darzananA jijJAsuone paNa potAne mAnya padArtho syAdvAda svIkAravAthI ja saMgata thAya che, teno bodha thAya. vaLI jainadarzanavALA jijJAsuone paNa e bodha thAya ke yuktiyukta padArtho koIpaNa darzananA hoya, mAtra zabdano bheda hoya, arthathI padArtha eka hoya, to svadarzananA rAgamAtrathI teno apalApa karavo ucita nathI; paraMtu jema prastuta graMthakAre dikSA Adi zabdo grahaNa karIne sAMkhyadarzananI yogaprakriyAne svIkArI, tema jainadarzanavALA madhyastha yogIoe paNa te te darzananA abhimata padArtho jo yuktithI aviruddha hoya to zabdabheda mAtrathI teno apalApa karavo joIe nahi, to ja pAramArthika tattvano pakSapAta jIvaMta rahe, je paramakalyANanuM kAraNa che. ll201TI avataraNikA : zloka-198 thI zloka-201 sudhImAM e sthApana karyuM ke AtmAno ekAMta ekasvabhAva svIkAravAthI saMsAraavasthA ane mukta avasthA saMgata thAya nahi. tethI AtmAnA svabhAvanuM upamardana thAya che tema svIkAravuM joIe, jethI dikSA Adi rUpa AtmAnA svabhAvano nAza thavAthI bhavano aMta thAya che ane mokSanI prApti thAya che. Ama svIkAravAthI AtmA ekAMta nitya nathI, te siddha thAya che. tyAM AtmAne ekAMta nitya mAnatAra vipakSI kahe che, AtmAnI A avasthAdvaya pAramArthika nathI, tethI AtmAnI apAramArthika avasthAdvayane grahaNa karIne ekAMta nitya AtmAne paNa anitya kahevo ucita nathI. tenuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI kahe che - zloka : avasthA tattvato no cennanu tatpratyayaH katham / bhrAnto'yaM kimaneneti mAnamatra na vidyate / / 202 / / anvayArtha : tattvataH-paramArthathI avasthA no -avasthAdvaya nathI=saMsArI ane mukta ema be avasthA nathI, evuM jo pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che, tenuM tatra: vAtha--avasthAdvayano pratyayaHpratIti kema che? arthAt pratIti thavI joIe nahi. tyAM pUrvapakSI kahe che, mayaMkaA=avasthAdvayato pratyaya brAnta =bhrAMta che. ane viSNaAtA vaDe zuM bhrAMta evA avasthAdvayatA pratyaya vaDe zuM? arthAt bhrAMta
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 yogadaSTisamuccaya/gAthA-202-203 evA avasthAnA pratyayathI AtmA nitya nathI, ema siddha thAya nahi. rUtti ethI graMthakAra kahe che atra=ahIM=bhrAMtatAmAM=be avasthA bhrAMta che ema svIkAravAmAM mAna--pramANa vitha na vidyamAna nathI. 202aa. zlokArdha : paramArthathI saMsArI ane mukta ema be avasthA nathI, evuM jo pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che, avasthAdvayanI pratIti kema thAya che ? arthAt avasthAdvayanI pratIti thavo joIe nahi. tyAM pUrvapakSI kahe che - avasthAdvayano pratyaya bhrAMta che. bhrAMta evA avasthAdvayanA pratyaya vaDe zuM? arthAt bhrAMta evA avasthAdvayanA pratyayathI AtmA nitya nathI, ema siddha thAya nahi. ethI graMthakArazrI kahe che - be avasthA bhrAMta che, ema svIkAravAmAM pramANa vidhamAna nathI. ll202aaaa. zloka : yogijJAnaM tu mAnaM cettadavasthAntaraM tu tat / tataH kiM bhrAntametatsyAdanyathA siddhasAdhyatA / / 203 / / anvayArthaH yojJAnaM tu mAna ve-yogIjJAna ja pramANa che, ema jo pUrvapakSI kahe to, graMthakAra kahe che ta= yogIjJAna tavasthAntaraM tuyogInI avasthAntara ja che. pUrvapakSI graMthakArane pUche che - tata: viM tenAthI zuM yogInuM jJAna yogInI avasthAtara ja che, ema graMthakAre kahyuM tenAthI zuM? tene graMthakAra kahe che - tad brAntam ca--ijo AtmAnI avasthAntara na hoya to A arthAt yogInuM jJAna, bhrAMta thAya. anyathA yogInuM jJAna abhrAMta hoya to siddhasAdhyatA= siddhasAdhyatA che yogInA jJAnane pramANa svIkAravAthI amane je avasthAdvaya siddha che, tenI siddhi thAya che. tethI tArA kathanamAM amane siddha evI avasthAdvayanI sAdhyatA che. ll203mA zlokArya : yogIjJAna ja pramANa che, ema jo pUrvapakSI kahe, to graMthakAra kahe che : yogIjJAna yogInI avasthAntara ja che. pUrvapakSI graMthakArane pUche che : yogInuM jJAna yogInI avasthAntara che tenAthI zuM ? tene graMthakAra kahe che -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-203 493 jo AtmAnI avasthAntara na hoya to yogInuM jJAna bhrAMta thAya. yogInuM jJAna abhrAMta hoya to yogInA jJAnane pramANa svIkAravAthI amane je avasthAdvaya siddha che, tenI siddhi thAya che. tethI tArA kathanamAM siddhasAdhyatA che. II203|I TIkA : 'avasthA' 'tattvata:'=paramArthena, 'no cet' pUrvAparamAana tAzAha 'tanu tatpratyaya:'= avasthApratyava: 'thaM'-nivanyanAmAvena, svAvetat-tad 'bhrAnto'yam' avasthApratyayaH tat 'mineneti' taddAzavAda-'mAnamatra' prAntatAmAM 'na vidyate' / / 20 / / . TIkArya H 'avasthA' 'na vidyate' / / tattvathI=paramArthathI, pUrva-aparabhAva rUpe=pUrvamAM saMsArabhAvarUpe ane uttaramAM muktabhAvarUpe, jo avasthA na hoya, tenI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che nanuM tatpratyayaH=avasthAno pratyaya=saMsAraavasthA ane muktaavasthA e prakAranI avasthAno pratyaya, kevI rIte thAya ?=kAraNano abhAva hovAne kAraNe na thAya arthAt paramArthathI avasthAdvaya nathI, e rUpa kAraNano abhAva hovAne kAraNe avasthAdvayato pratyaya na thAya. svAvetar=A thAya=pUrvapakSInA mate AgaLa kahevAya che, e thAya tat=te kAraNathI=paramArthathI avasthAdvaya nathI te kAraNathI vaM=A=avasthApratyaya=saMsArI ane mukta e prakAranI AtmAnI avasthAdvayano pratyaya bhrAnta:=bhrAMta che. tat te kAraNathI=AtmAnI avasthAya bhrAMta che te kAraNathI, AnA vaDe zuM ?=avasthAdvayanA pratyaya vaDe zuM ? arthAt avasthAdvayanA pratyayatA baLathI AtmA ekAMta nitya nathI, tema sthApana karavuM yukta nathI. TIkA -- ta=enI=pUrvapakSIe sthApana karyuM ke avasthAdvayano pratyaya bhrAMta che mATe tenA baLathI nitya evA AtmAne anitya kahI zakAya nahi enI, AzaMkA karIne graMthakAra kahe che atra=ahIM=AtmAnI avasthAdvaya bhrAMta che emAM, mAnaM=pramANa, vidyamAna nathI. / / 202 / / - TIkAryu : : 'yozijJAnaM tu'-yoLijJAnameva pramALa 'vev' atra, tavAzavAda 'tavavasthAntara tu'=yo vyavasthAntarameva, 'tat'=ozijJAnam| 'tata: mi' tyetavAzavAda 'bhrAntamutastyAt'-yozijJAnaM, 'anyathA' abhrAntatve'sya kimityAha 'siddhasAdhyatA' = avasthAbhedopapatteriti / / 203 / / - 'yonijJAnaM tu' avasthAmeopapattarita / / satra=ahIM=AtmAnI avasthAdvaya bhrAMta che emAM, yogIjJAna ja pramANa che, ema pUrvapakSI jo kahe, AnI AzaMkA karIne kahe che=pUrvapakSInA kathananI AzaMkA karIne kahe che
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-203 tat-te=yogInuM jJAna, tavavasvAntara tu=yogInI avasthAntara jache. tenAthI=yogInuM jJAna yogInI avasthAntara che, tenAthI, zuM ? e pramANe pUrvapakSI kahe phatyaMta enI, AzaMkA karIne graMthakAra kahe che 494 ta=yogInuM jJAna, bhrAMta thAya. anyathA=AnuM abhrAMtapaNuM hote chate=yogInA jJAnanuM abhrAMtapaNuM hote chate, siddhasApyatA che=AtmAnI avasthAntaradraya je amane siddha che, tenI siddhi che. tethI tArA kathanamAM siddhasApyatA che; kema avasthAbhedanI upapatti che arthAt yogItA AtmAmAM yogIjJAna pragaTa thayA pUrve yogIjJAna na hatuM ane pAchaLathI yogIjJAna thayuM, e rUpa yogInI avasthAbhedanI upapatti che. tethI yogIno AtmA ekAMta nitya nathI, e arthathI siddha thAya che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 203 // bhAvArtha : pUrvamAM graMthakAre sthApana karyuM ke ekAMta nityapakSa svIkAravAthI muktino saMbhava nathI. tyAM pUrvapakSI kahe ke paramArthathI AtmAnI be avasthA nathI, paraMtu AtmA phUTastha nitya che. mATe AtmAnI paramArthathI be avasthA na hoya to avasthAdrayane svIkArIne AtmA ekAMta nitya nathI, tema kahevuM ucita nathI. tene graMthakAra kahe che. jo paramArthathI saMsArI ane mukta evI be avasthA na hoya to ApaNe saMsAramAM chIe, ane mokSane mATe sAdhanA karavI joIe, evA prakAranA upadezanA baLathI avasthAdrayano ApaNane je pratyaya thAya che, te thavo joIe nahi; kema ke jo avasthAdvaya na hoya to sAdhanAno upadeza Apavo, ane AtmAnI saMsAraavasthA kadarzanArUpa che ane tenAthI mukta thavA yatna karavo joIe, tevo upadeza Apavo ucita nathI. ahIM pUrvapakSI kahe ke AtmAnI saMsAraavasthA ane muktaavasthA e be pratIti bhrAMta che. mATe te bhrAMta pratItine grahaNa karIne kUTastha nitya evA AtmAne paNa anitya kahevo ucita nathI. tene graMthakAra kahe che - saMsArI avasthA ane muktaavasthA e be bhrAMta che, tema svIkAravAmAM koI pramANa nathI arthAt svadarzananI avicAraka ekAMta ruci sivAya te svIkAravAmAM koI yukti nathI. tyAM pUrvapakSI kahe ke yogInuM jJAna pramANa che arthAt je yogIo tattvane jonArA che, te yogIo kahe che ke paramArthathI AtmA kUTastha nitya che; Ama chatAM ajJAnane kAraNe pote baMdhAyo che, tevo bhrama varte che. tethI te bhrama kADhavA mATe sAdhanA karavAnI che, ane te sAdhanAthI bhrama TaLe che tyAre, saMsAranI kadarthanAnI pratIti karAvanAra bhrama TaLI gayo hovAthI pote mukta che ane pUrvamAM paNa mukta hato, evo sthira pratyaya thAya che. mATe yogInA jJAnathI nirNaya thAya che ke AtmAnI avasthAdvaya nathI. tene graMthakAra kahe che - te yogInuM jJAna avasthAntara ja che. tyAM pUrvapakSI kahe ke yogInA jJAnane avasthAntara svIkAravAthI zuM siddha thAya ? tethI graMthakAra kahe che - jo AtmAnI avasthADhaya na hoya to yogInuM pote mukta che evuM jJAna bhrAnta thAya; kema ke yogInA AtmAnaM pUrvamAM tevA prakAranuM jJAna na hatuM; ane tenI be avasthA thatI na hoya to jevo pUrvamAM muktanA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-203-204 495 jJAna vagarano yogIno AtmA hato, tevo ja vartamAnamAM paNa muktanA jJAna vagarano yogIno AtmA thAya; chatAM tene jJAna thayuM che, tevo tene bhrama thayo che tema mAnavuM paDe. te A rIte saMsArI avasthAmAM AtmA mukta hovA chatAM huM baMdhAyo chuM, tevo bhrama thayo che. vastutaH te mukta ja che; tema yogI paNa jevo pUrvamAM mukta hato tevo ja vartamAnamAM paNa mukta che, Ama chatAM tene bhrama thayo ke mane jJAna thayuM che. mATe yogInA jJAnane bhrAMta mAnavuM paDe. jo yogInuM jJAna abhrAMta che, tema svIkAravAmAM Ave, to e siddha thAya ke yogI pUrvamAM tevA prakAranA muktanA jJAna vagarano hato, ane have tevA prakAranA muktanA jJAnavALo thayo. tethI yogInI be avasthA siddha thAya; ane yogInA AtmAnI be avasthA siddha thAya to saMsArI ane mukta e be avasthA paNa siddha thaI zake. II203I] avataraNikA : uktamAnuSaGgikaM, prakRtaM prastumaH tacca siddhasvarUpaM 'vyAdhimuktaH pumAn loke' (zlo. 187) ityAdyupanyAsAt, tatra avataraNikArya : AnuSaMgika kahevAyuM=zloka-188 thI 203 sudhI AnuSaMgika kahevAyuM. prakRtane=zloka-187mAM batAvyuM ke vyAdhimukta puruSa jevo mukta AtmA che e rUpa prakRtane, ame kahIe chIe, ane 'vyAdhimuvataH pumAn too' ityAdi zlokanA upanyAsathI tatra prakRta evA siddhanA svarUpamAM, mukta kone kahI zakAya ? te dRSTAMtathI batAvavA mATe zloka-204 thI 206 sudhI kahe che . - bhAvArtha: zloka-187mAM kahyuM ke "saMsAramAM vyAdhithI mukta puruSa jevo che, tenA jevo siddhano AtmA che, paraMtu abhAvarUpa nathI; athavA vyAdhithI mukta nathI ema nahi; athavA mukta thatA pUrvamAM vyAdhi vagarano nathI ema nahi" te prakRta padArtha che. tyAM prazna thayo ke vyAdhi zuM vastu che ? tethI bloka-188thI bhavavyAdhi che, te batAvyuM; ane pachI bhavavyAdhithI mukAyelo AtmA kaI rIte mukta bane che ? te yuktithI batAvyuM; ane ekAMta kSaNikavAdamAM ke ekAMta nityapakSamAM vyAdhimuktanI saMgati thAya nahi, tenuM sthApana zloka-203 sudhI karyuM, je sarva AnuSaMgika kathana che. have zloka-187mAM batAvela ke mukta AtmA pradhyAtadIpakalpanI upamAvALo nathI ke vyAdhithI mukta nathI, ema nahi, ke mukta thatAM pUrvamAM vyAdhi vagarano nathI ema nahi, e kathanamAM dRSTAMta batAvIne vyAdhithI mukta jevo pUrNa svastha muktano AtmA che, te vAta zloka-204 thI 206 sudhI batAve che zloka H vyAdhitastadabhAvo vA tadanyo vA yathaiva hi / vyAdhimukto na sannItyA kadAcidupapadyate / / 204 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 yogadaSTisamuccaya/gAthA-204-205 anvayArtha : kathA aa =je pramANe ja vyathita vyAdhivALo vA=athavA tamAd=vyAdhivALAno abhAva va= athavA tavacA vyAdhivALAthI anya sannItyA=sadvItithI=sadyaktithI vAva-kyAre paNa vyAdhimuva:= vyAdhimukta 35padyate na svIkArI zakAtA nathI. 204nA zlokArca - je pramANe ja vyAdhivALo athavA vyAdhivALAno abhAva athavA vyAdhivALAthI anya, saTyaktithI kyAre paNa vyAdhimukta svIkArI zakAtA nathI. lra04ll TIkA - _ 'vyAdhita:'-saJjAtavyAdhireva, 'tadabhAvo vA,' tadanyo vA vyAdhitAdanyo vA tatputrAdiH, 'yathaiva di dhanuro' 'trayA meDapi, 'satrItyA'=sAvena, 'vilupati tivRSTAnta: zArajA TIkArca - vyathita 'kRSTAnta: || yathA aa di=je pramANe ja, thayelA vyAdhivALo ja athavA vyAdhivALAno abhAva=pUrvamAM vyAdhivALo hato ane mRtyu thavAthI have tenuM astitva ja nathI evo vyAdhivALAno abhAva, athavA vyAdhivALAthI anya jevA ke vyAdhivALAnA putrAdi, e traNamAMthI eka paNa sarItithI=sadbhaktithI, kyAre paNa vyAdhimukta svIkArI zakAtA nathI, e pramANe dAMta che. 204 bhAvArtha : zloka-187nA uttarArdhamAM kahela vidhyAtadIpanI=bujhAyela dIvAnI, upamAvALA abhAvarU5 muktano AtmA nathI, ane bhavyAdhithI mukAyelo evo mukta nathI, ema nahi, paraMtu bhavavyAdhithI mukta ja che; ane mukta thatA pUrvamAM bhavyAdhi vagarano hato ema paNa nathI. A traNe vAtane dRSTAMtathI samajAvavA A je jIvane vyAdhi thayo che, tevo vyAdhivALo jIva vyAdhithI mukta che tema kahI zakAya nahi. B vaLI je jIvane vyAdhi thayo che ane mRtyu thayuM, tethI te vyAdhivALA jIvano abhAva prApta thayo, tene paNa vyAdhithI mukta kahI zakAya nahi. C vaLI vyAdhivALAnA putrAdi, jeone vyAdhi nathI evA teo paNa vyAdhithI mukta che, tema kahI zakAya nahi; kema ke vyAdhi thayo hoya pachI vyAdhi maTe tyAre vyAdhithI mukta thayo tema kahevAya. A rIte dRSTAMta batAvIne mukta AtmAmAM tenuM kaI rIte yojana karavuM che, te AgaLanA have pachInA zlokamAM batAve che. ll204ll avataraNikA :dAntikayojanamAha -
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 yogadaSTisamuccaya/gAthA-205 avataraNitArtha : pUrvazloka-204mAM batAvelA dAMtanA rASTratika yojanane kahe che - zloka - saMsArI tadabhAvo vA tadanyo vA tathaiva hi / mukto'pi hanta no mukto, mukhyavRttyeti tadvidaH / / 205 / / anvayArtha : tathA zva hite pramANe ja pUrvazlokamAM dAMta batAvyuM te pramANe ja saMsAra=saMsArI puruSa vA= athavA tamAva=teno abhAva sAdhanA karIne vidhyAtadIpa jevo thayelo puruSano abhAva vA=athavA tadrava =tenAthI aca=saMsArI puruSathI anya ekAMta asaMsArI avasthAvALo muvADapi phakta no muvo mukyavRnyA mukta paNa mukhyavRttithI mukta nathI sAdhanA karIne mukta thayelo paNa mukhyavRttithI mukta nathI. kRti e pramANe talavA tenA jANanArAo kahe che. ll20pA zlokArca - pUrvazlokamAM daSTAMta batAvyuM, te pramANe ja saMsArI puruSa, athavA sAdhanA karIne vidhyAtadIpa jevo thayelo puruSano abhAva, athavA ekAMta asaMsArI avasthAvALo sAdhanA karIne mukta thayelo paNa, mukhyavRttithI mukta nathI, e pramANe tenA jANanArAo kahe che. ll205ll TIkA - 'saMsArI'-puruSa: 'tadabhAvo vA' puruSAbhAvamAtrameva, 'tadanyo vA' ekAntalakSaNa: 'tathaiva hi' yathA dRSTAnte kimityAha 'mukto'pi hanta no mukto' 'mukhyavRttyA' trayANAmapi tatpravRttinimittAbhAvAt, 'ti tada:'=muvi rUlyafmathatati pArakA TIkArya : saMsArI' ..... rUsthamavathatIti | saMsArI puruSa athavA teno abhAva=puruSano abhAva mAtra ja= pradhyAtadIpakalpanI upamAvALo puruSano abhAva mAtra ja, athavA tenAthI anya ekAMta svarUpavALoH saMsArIthI anya phUTastha nitya evo puruSa, je pramANe daSTAMtamAM kahyuM, te pramANe ja mukta paNa, kharekhara mukhyavRttithI mukta nathI; kema ke traNemAM paNa=pUrvamAM saMsArI puruSa Adi traNe batAvyA te traNemAM paNa, tapravRttinimittano abhAva che=muktapadanI pravRtinimittano abhAva che, e pramANe tenA jANanArAo=e pramANe muktapadanA arthane jANanArAo, kahe che. 'ti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 20pA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 yogadaSTisamuccaya/gAthA-205-206 bhAvArtha : pUrvazlokamAM daSTAMta batAvyuM ke rogavALo, athavA mRtyu pAmelo rogavALo, ke sarvathA roga vagarano e traNene vyAdhimukta kahI zakAya nahi; tema saMsAramAM je AtmA che te saMsArI puruSa mukta che tema kahI zakAya nahi, ane saMsArI puruSa ja sAdhanA karIne dIvAnI jema bujhAI jAya che tene paNa mukta kahI zakAya nahi; ane je kyAreya saMsArI avasthAvALo nathI, paraMtu phUTastha nitya che tene paNa mukta kahI zakAya nahi; kema ke muktapadanI pravRttinA nimittano traNemAM abhAva che. Azaya e che ke je baMdhAyelo hoya ane mukta thAya tene mukta kahI zakAya, athavA to je vyAdhivALo hoya ane pachI vyAdhi vagarano thAya tene vyAdhimukta kahI zakAya. A prakAranuM muktapadanI pravRttinuM nimitta karmamukta AtmAmAM ke vyAdhimukta AtmAmAM prApta thAya che. tethI jeo AtmAne nitya mAne che, teonA matamAM saMsArI avasthAvALA AtmAmAM muktapadanI pravRtti nimittaka dharma nathI, mATe jema vyAdhivALAne vyAdhimukta na kahI zakAya tema saMsArI jIvane paNa mukta kahI zakAya nahi. vaLI jeo sAdhanA karIne mukta thayA che temAM paNa muktapadanI pravRtti nimittaka dharma nathI; kema ke ekAMta nitya AtmA mAnanAranA matAnusAra AtmA niyamukta che, tethI jema vyAdhivALA puruSathI anya evA tenA putrAdine vyAdhimukta kahevAya nahi, tema parvamAM baMdhAyelA na hoya teo sAdhanA karIne mukta thayA che tema kahevAya nahi. AnAthI phUTastha nitya AtmA mAnanAranA manamAM saMsArI AtmAne paNa mukta na kahI zakAya, ane sAdhanA karIne mukta thayelA AtmAne paNa mukta na kahI zakAya, tema sthApana thayuM. have kSaNikavAdI evo bauddha kahe che ke sAdhanA karIne AtmA dIvAnI jema bujhAI jAya che, tyAre te mukta thayo; te mata paNa yukta nathI te batAvavA kahe che : jema koI vyAdhivALo puruSa mRtyu pAme tyAre teno abhAva thAya che, topaNa vicAraka ema kahetA nathI ke A vyAdhithI mukAyo. tema saMsAraavasthAmAM puruSa bhavavyAdhivALo hato, ane kSaNikavAdanA mata pramANe dIvo bujhAI jAya tema te puruSano abhAva thAya che. tevA puruSanA abhAvane mukta thayo tema kahI zakAya nahi; kema ke muktapadanI pravRtti niyAmaka dharmanA AdhArabhUta puruSa hoya to tene mukta kahI zakAya, paraMtu puruSano abhAvamAtra hoya to tyAM muktapadanI pravRtti thAya nahi. If20pA. avataraNikA - kathaM tarhi muktavyavasthetyAha - avataraNitArtha : to kevI rIte mukta vyavasthA che ? ethI karIne kahe che - bhAvArtha : zloka-204mAM daSTAMta batAvIne bloka-20pamAM rASTratika yojanA batAvatAM kahyuM ke saMsArI puruSane
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 499 yogadaSTisamuccaya/gAthA-206 athavA vidhyAtadIpa jevA puruSane athavA kUTastha nitya puruSane mukta kahI zakAya nahi. tethI jijJAsA thAya ke muktanI saMgati kaI rIte thaI zake ? ethI kahe che - zloka : kSINavyAdhiryathA loke vyAdhimukta iti sthitaH / bhavarogyeva tu tathA muktastantreSu tatkSayAt / / 206 / / anvayArtha: thA=je rIte to lokamAM kSINavyAdhi =kSINa vyAdhivALo vyAdhimuvatti-vyAdhimukta che, rUti e pramANe sthita =sthita che; tuM vaLI tathA te rIte tatre taMtramAM virova=bhavarogI ja tatsava=tenA kSayathI=bhavaroganA kSayathI muvattA mukta sthita che. ll206 zlokArtha : je rIte lokamAM kSINa vyAdhivALo vyAdhimukta che, e pramANe sthita che; vaLI te rIte taMtramAM bhavarogI ja bhavaroganA kSayathI mukta sthita che. ll206ll. TIkA :___ kSINavyAdhi:'-puruSa: 'yathA loke' avigAnena 'vyAdhimukta iti' tattadabhAvena sthito' na sthApanIya:, avarodheva' "'-'1') adhyatana tathA mup:'-bhavavyAdhimu:, tatrepu' sthiti:, "tatsayAt' iti bhavarogakSayAdityarthaH / / 206 / / TIkArya : 'kSIpAvyafdha:' ... mavaro kSayavicartha ! je pramANe lokamAM kSINavyAdhivALo puruSa 'vyAdhimukta' che, e pramANe avinAnathI-nirvivAdathI taddamAvena tI-puruSastha, tat samAvena vyA: samAvena vyAdhiyukta puruSane vyAdhino abhAva thavAne kAraNe, sthita che, sthApatIya nathI; tu vaLI, tathA te prakAre je prakAre kSINavyAdhivALo lokamAM vyAdhimukta sthita che, te prakAre, taMtramAM zAstromAM, bhavarogI ja tenA kSayathIebhavaroganA kSayathI, mukhya tadbhAva hovAne kAraNe=nirupacarita muktabhAva hovAne kAraNe muvattA=bhavavyAdhimukta, sthita che. In206aaaaN mULa klAkamAM khavarAveva tu che, te pramANe TIkAmAM paNa 'pavarova tu muOtamAna' evo pATha joIe; paraMtu "mavarAva ne mutarumAvana' evo pATha pustakamAM upalabdha che, te azuddha jaNAya che. bhAvArtha : je pramANe lAkamAM kSINavyAdhivALo jIva vyAdhimukta che, e pramANe sarvana saMmata che, paraMtu koInI AgaLa tenI siddhi karavAnI jarUra rahetI nathI; kema ke pUrvamAM vyAdhi hato ane have te vyAdhino abhAva
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 yogadaSTisamuccaya/gAthA-201-207 thayo, tethI sarvaloka A jIva vyAdhimukta che, tema svIkAre che. tenI jema zAstromAM je jIva sAdhanA karIne bhavarogano kSaya kare che tene mukta kahevAmAM Ave che; kema ke pahelAM te bhavarogavALo hato, have te bhavarogathI mukta thayo. tethI muktapadano nirupacarita bhAva tenAmAM varte che, tethI muktanI vyavasthA saMgata che. AnAthI e phalita thAya ke svabhAvanA AdhArabhUta koIka dravya svIkArIne, vyAdhivALo svabhAva nAza thAya tyAre vyAdhi vagarano svabhAva pragaTa thAya, tema mAnavAmAM Ave, to zloka-190mAM siddha karela ke doSavALAne adoSanI prApti thavAthI mukhya mukta ghaTe che, te saMgata thAya che. ll201aaaa avataraNikA - evaM prakRtamabhidhAya sarvopasaMhAramAha - avataraNikArya : A rIte zloka-204 thI 206 sudhImAM kahyuM e rIte, prakRtine kahIe=daSTAMtathI mukta kone kahevAya te prakRtine kahIne, sarva upasaMhArane yogadaSTi graMthatA atyAra sudhInA sarva kathananA upasaMhAra, kahe che - zloka : anekayogazAstrebhya: saMkSepeNa samuddhRtaH / dRSTibhedena yogo'yamAtmAnusmRtaye paraH / / 207 / / anvayArtha: mAtmAnusmRti potAnI smRti mATe para gAyo : zreSTha evo A yoga ane yojAzAstramya aneka yogazAstrothI dRSTimena-daSTinA bhedarUpe saMkSepA=saMkSepathI samuThTha:=uddharaNa karAyo che. 207nA zlokArca - potAnI smRti mATe zreSTha evo A yoga, aneka yogazAothI daSTinA bhedarUpe saMkSepathI uddharaNa karAyo che. ll207ii TIkA - 'anekayogazAstrebhya:'-pAtaJjalAdibhyaH, 'saMkSepeNa' samAsena, 'samuddhRtaH' tebhyaH pRthakkRtaH navanItamiva kSIrAditi, kena ka ityAha 'dRSTibhedena'-uktalakSaNena 'yogo'yaM'-adhikRta eva, kimarthamityAha 'gAtmAnusmRtyartha' 'para:'-prathAno yoga rUti ra07T
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 501 yogadaSTisamuccaya/gAthA-207-208 TIkArya : 'maneyojAzAstrappa' ... pradhAno vA kRtti / dUdhamAMthI mAkhaNanI jema aneka yogazAstrothI= pAtaMjala Adi zAstrothI, saMkSepathI=samAsathI, samuddhata=pAtaMjala Adi zAstrothI pRthaka karAyo. na=na rUpe=kayA rUpe, koNa pRthapha karAyo ? ethI kahe che - pUrvamAM kahevAyelA daSTinA bhedarUpe, A=adhikRta ja yoga, pRthapha karAyo, ema saMbaMdha che. zALA mATe ? ethI kahe che, potAnI smRti mATe pRthapha karAyo. A yoga kevo che ? tethI kahe che; pradhAna yoga che arthAt zreSTha evo yoga che arthAt avazya mokSanuM kAraNa bane tevo yoga che. Il207mA. 'patimmannAgi:' mAM 'di' padathI bhAskarabaMdhu, dattAdi RSionA zAstronuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : pataMjali, bhAskarabaMdhu, dattAdi RSionA zAstrothI prastuta yogadRSTi graMtha dUdhamAMthI mAkhaNanI jema graMthakAre pRthapha karela che, ane te pRthapha karIne Akho yogamArga yoganI ATha dRSTirUpe vibhAjana karela che, jethI saMkSepathI paNa yoganI sarva bhUmikAono yathArtha bodha thAya; ane A graMtha karavA pAchaLano graMthakArano Azaya potAne yogamArganI smRti thAya te che. vaLI A yogamArga pradhAna yoga che; kema ke te te darzanamAM kahevAyelA yogamArgamAM je kaMI adhUrapa hatI, tene svadarzana anusAra ucita rIte joDIne sarvajJakathita pUrNa yogamArga prastuta graMthamAM nibaddha karela che. tethI A yogamArga pradhAnayoga che. ll20nA avataraNikA :prayojanAntaramapyAha - avataraNikArya :prayojavAtArane paNa kahe che - bhAvArtha : zloka-207mAM kahyuM ke potAnI smRti mATe graMthakAre A graMtharacanA karI che. have A graMtharacanAnuM anya prayojana paNa batAve che - zloka : kulAdiyogibhedena, caturdhA yogino yataH / ata: paropakAro'pi, lezato na virudhyate / / 208 / /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa02 yogadaSTisamuccaya/gAthA-208 anvayArtha : thata =je kAraNathI vimena kulAdi yogInA bhedathI matra=ahIM saMsAramAM caturthI yoni:cAra prakAranA yogIo che, mata =AthI taizato para pavAroDapi na virudhyate paropakAra paNa lezathI virodhI nathI=lezathI paropakArano paNa saMbhava che. 208 zlokArtha : je kAraNathI kulAdi yogInA bhedathI cAra prakAranA yogIo che, AthI paropakAra paNa lezathI virodhI nathI. Il208ll TIkA - ___ 'kulAdiyogibhedena' ye'tra kulapravRttacakra(gotra)niSpannayogalakSaNena 'caturdhA' catuSprakArA:, 'yogino yataH' sAmAnyena 'ataH' kimityAha 'paropakAro'pi' tathAvidhakulAdiyogyapekSayA 'lezato na virudhyate' manAgato'pi yogapakSapAtAdibhAvAt / / 208 / / TIkArya : "nAviyojimena'... jo pakSapAtAmiAvat II je kAraNathI sAmAnyathI upakAra thAya tevA ane upakAra na thAya tevA vibhAga vagara sAmAnyathI, je ahIM=saMsAramAM, kula, pravRttacakra, gotra, niSpannayogasvarUpa kulAdiyogI bhedathI cAra prakAranA yogIo che; AthI tevA prakAranA kulAdiyogInI apekSAe tatva jANavAne abhimukha thayelA evA kulAdiyogInI apekSAe, paropakAra paNa lezathI viruddha nathI; kema ke AnAthI paNa=prastuta graMthanA zravaNathI paNa, kaMIka yogapakSapAta Adino bhAva che yogapakSapAta Adino saMbhava che. ra08 tathaadhakRtnoliyA' mAM '' padathI tathAvidha pravRttacakrayogI grahaNa karavA. kayA pakSapAta mAvata' mAM ' padathI yoganI niSpatti mATe karAtA yatnane grahaNa karavo. paraMparADapi' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke prastuta graMthanI racanAthI potAne to yoganI smRti thAya che, e rIte potAne to upakAra thAya che, paraMtu anya yogya jIvone paNa paropakArano saMbhava che. "atApi' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke kulayogI Adi yoganI pravRtti kare che, tenAthI teone to upakAra thAya che, paraMtu jijJAsApUrvaka A graMthanA zravaNathI paNa yogano pakSapAta Adi thavAno saMbhava che. bhAvArtha : prastuta graMthanI racanA karavAnuM graMthakAranuM prayojana yogya jIvone upakAra karavAnuM che, te prastuta lokamAM batAve che; ane te batAvavA mATe graMthakAra kahe che ke upakAra thaI zake tevA, ane upakAra na thaI zake tevA vibhAga vagara, sAmAnyathI vicArIe to yogI cAra prakAranA che : (1) kulayogI, (ra) pravRttacayAgI,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-208-209 pa03 (3) gotrayogI ane (4) niSpannayogI. A cAra yogIomAMthI je kulayogI ane pravRttacakyogI che, teo tattvajijJAsApUrvaka prastuta graMthane sAMbhaLavA prayatna kare to teone kaMIka upakAra thaI zake tema paNa che; kema ke yogya jIvone prastuta graMthanA zravaNathI prastuta graMthamAM varNana karAyelA yogamArgano pakSapAta thAya che, ane te pramANe yogamArgamAM pravRtti paNa thAya che. tethI tevA yogya jIvonA upakAra mATe paNa graMthakAre A yogagraMthanI racanA karI che. 208 avataraNikA :tatra - avataraNikArya : ta--te kAraNathI=cAra prakAranA yogIo che, ane tevA prakAranA kulAdi yogInI apekSAe upakAra paNa saMbhava che te kAraNathI, atra=ahIM=prastuta graMthamAM, koNa adhikArI che? te spaSTa kare che - zloka - kulapravRttacakrA ye ta evAsyAdhikAriNaH / yogino na tu sarve'pi tathA'siddhyAdibhAvataH / / 209 / / anvayArtha : =jeo vanapravRtta % =kula ane pravRttacakra che te va=teo ja ka=AnA=yogazAstranA vira=adhikArI che. tuM paraMtu tathAkasiddimAvata =tathA asiddhi AditA bhAvane kAraNe prastuta graMthanA zravaNa AdithI zrotAne yogaviSayaka pravRttimAM atizaya thAya te prakAre asiddhi Adi bhAvathI sarveDapi yoniH =sarva paNa yogIo nahi sarva paNa yogIo adhikArI nathI. 209 zlokArca - jeo kula ane pravRtacakra che, teo ja yogazAstranA adhikArI che; paraMtu tathA asiddhi AdinA bhAvane kAraNe sarva paNa yogIo adhikArI nathI. ||209ll TIkA : ___ 'kulapravRttacakrA ye' kulayoginaH pravRttacakrAzca ya ityarthaH, ete cAsya- ('ta evAsya',) yogazAstrasya 'thoriVE'=sardI, "pino na tu sarvefpa' sAmAncana, chatta rUtyAdi tathA'=sena praznAreT, 'asiddhyAdibhAvata:' gotrayoginAmasiddhibhAvAt, AdizabdAttu niSpannayoginAM tu siddhibhaavaaditi ra01
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 TIkArya H 'napravRttacA che' siddhimAvAvitti / / je kulayogI che ane je pravRttacakrayogI che, teo ja=kulayogI ane pravRttacakrayogI ja, A yogazAstranA adhikArI che=yogya che, paraMtu sAmAnyathI sarva paNa yogIo nahi. kema ?=sAmAnyathI sarva paNa yogIo adhikArI kema nathI ? ethI kahe che = yogadRSTisamuccaya/gAthA-209-210 tathA=te prakAre=prastuta graMthanA zravaNa AdithI zrotAne yogaviSayaka pravRttimAM atizaya thAya te prakAre, asiddhi Adino bhAva che arthAt gotrayogIne upakAranI asiddhino bhAva che. vaLI 'vi' zabdathI niSpannayogIne vaLI siddhino bhAva che=yoganI siddhino sadbhAva che. tethI gotrayogI ane niSpannayogIne upakArano asaMbhava che, ema anvaya che. 'kRti' zabda TIkAnI samAptimAM che. / / 209 / / noMdha :- te cAsya - yoAzAstrasya pATha che tyAM mULa zloka pramANe 'ta DvAsya - yozAstrasya' evo pATha joie. bhAvArtha : zloka-208mAM sAmAnyathI cAra prakAranA yogIo batAvyA. te cAra prakAranA yogIomAMthI gotrayogIne prastuta graMtha sAMbhaLavA maLe topaNa upakAranI asiddhi che, tethI gotrayogI prastuta graMtha mATe anadhikArI che. vaLI je niSpannayogI che teomAM yoganiSpanna thaI cUkelo che, tethI yoganiSpatti mATe prastuta graMtha bhaNavAnI AvazyakatA nathI. tethI niSpannayogI paNa prastuta graMtha mATe adhikArI che; ane je kulayogI ane pravRttacakrayogI che, teone prastuta graMthathI upakAra thaI zake tema che, mATe teo prastuta graMthanA adhikArI che. temane upakAra karavA mATe paNa graMthakAre prastuta graMthanI racanA karI che. II209lA avataraNikA :etadvizeSalakSaNamAha avataraNikArya : kulayogI ane pravRttacakrayogI evA A benA vizeSa lakSaNane kahe che bhAvArtha : zloka-209mAM kulayogI ane pravRttacakrayogI yogazAstranA adhikArI che tema batAvyuM. te kulayogI ane pravRttacakrayogI zabdo anvartha nAmavALA che. tethI kulayogI kahevAthI sAmAnyathI kulayogInuM lakSaNa prApta thAya che, ane pravRttacakrogI kahevAthI sAmAnyathI pravRttacakrogInuM lakSaNa prApta thAya che. have te benA vizeSa lakSaNane zloka-210 thI 212 sudhImAM kahe che --
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa05 yogadaSTisamuccaya/gAthA-210 zloka : ye yoginAM kule jAtAstaddharmAnugatAzca ye / kulayogina ucyante gotravanto'pi nApare / / 210 / / anvayArtha - =jeo yoni kutte yogIonA kuLamAM nItA =jagyA che ra=ane ce=jeo taddhanuti = temanA dharmane anusaranArA che (teo) navoni=kulayogI kItte kahevAya che, travattoDapi pare= gotravALA paNa bIjA =tathI kulayogI nathI. ll210 zlokArca - jeo cogIonA kuLamAM janmyA che ane jeo temanA dharmane anusaranArA che, teo kulayogI kahevAya che. gotavALA paNa bIjA kulayogI nathI. 10| TIkA - "je pina kutte gati'-janmanaiva, 'taddhanurAgna'=Ajivana tAkya 've' prApi, 'kulayogina ucyante' iti gamyate dravyato bhAvatazca, 'gotravanto'pi' sAmAnyena bhUmibhavyA api, nA'-3nnayoni ti pAraNA TIkArya : je yoninAM .. yoni ti || jeo yogIonA kuLamAM janmathI ja thayA che, ane anya paNa jeo prakRtithI temanA dharmane anusaranArA che=yogIdharmane anusaranArA che, (teo) kulayogI kahevAya che. "ti' zabda kathananI samApti mATe che. dravyathI ane bhAvathI e zabdo zlokamAM adhyAhArathI jaNAya che. gotravALA paNa=sAmAnyathI bhUmibhavya paNa sAmAnyathI AryadezamAM utpanna thayelA paNa, bIjA kulayogI nathI. 'tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. ll11 | apa' mAM pa' thI e kahevuM che ke yogIkuLamAM janmelA to yogIdharmane anusaranArA kulayogI che, paraMtu jeo yogIkuLamAM janmelA nathI evA anya paNa prakRtithI yogIdharmane anusaranArA kulayogI che. TutravattApa-sAmAnyana malyA ' mAM 'pa' thI e kahevuM che ke sAmAnyathI AryadezamAM utpanna nahi thayelA to kulayogI nathI, paraMtu sAmAnyathI AryadezamAM utpanna thayelA evA bhUmibhavya paNa kulayogI nathI; ane sAmAnyathI kahyuM, tenAthI e prApta thAya ke yogIkuLamAM janmelA ke yogIdharmane anusaranArA evA AryadezamAM utpanna thayelA, bhUmibhavya nahi, paraMtu e bemAMthI eka paNa vizeSatA vagaranA sAmAnyathI bhUmibhavya=AryadezamAM utpanna thayelA. kulayogI nathI.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa06 yogadaSTisamuccaya/gAthA-210-211 bhAvArtha : (1) je jIvo yogIkuLamAM janmelA che ane yogInA dharmane anusaratA nathI, teo dravyathI kulayogI che; ane (2) je jIvo yogInA kuLamAM janmyA che ane yogIdharmane anusare che, athavA yogIkuLamAM janmyA nathI paraMtu prakRtithI yogInA dharmane anusaranArA che, teo banne bhAvathI kulayogI che; ane (3) jeo AryadezamAM utpanna thayA che, Ama chatAM yogInA kuLamAM janmyA nathI ane yogInA dharmane anusaratA paNa nathI, teo gotrayogI che, paraMtu kulayogI nathI. ll210nA avataraNikA : etadvizeSalakSaNamadhikRtyAha - avataraNikArca - AtA kulayogInA,vizeSa lakSaNane zloka-210mAM batAvAyelA vizeSa lakSaNane, AzrayIne kahe che - bhAvArtha : zloka-209mAM yogazAstranA adhikArI kulayogI ane pravRttacakrayogI che tema kahyuM. tenAthI kulayogInuM sAmAnya svarUpa batAvAyuM, ane zloka-210mAM kulayogInuM vizeSa svarUpa batAvAyuM. have bhAvathI kulayogInA vizeSa svarUpane AzrayIne tevA vizeSa svarUpavALA kulayogInI prakRti ane pravRtti kevI hoya ? te batAve che - zloka : sarvatrA'dveSiNazcaite gurudevadvijapriyAH / dayAlavo vinItAzca bodhavanto yatendriyA: / / 211 / / anvayArtha : ra=ane sarvatra=sarvadarzanaviSayaka gaSi =aSavALA gu napriyA =guru, deva ane dvija priya che jemane evA yAtava:=dayALu vinItA=vinayavALA vAghava7:=bodhavALA ra=ane vandriya:saMyamita indriyavALA pate A bhAvathI kulayogIo che. ra11AA zlokArdha : ane sarvadarzanaviSayaka advaiSavALA, guru, deva ane dvija priya che jemane evA, dayALu, vinayavALA, bodhavALA ane saMyamita iMdriyavALA, bhAvathI kulayogIo che. ri11TI TIkA :'sarvatrA'dveSiNazcaite'-tathA''grahA'bhAvena, tathA 'gurudevadvijapriyA'-dharmaprabhAvAt tathA 'dayAlava:'
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa07 yogadaSTisamuccaya/gAthA-211 prakRtyA kliSTapApAbhAvena, 'vinItAzca'-kuzalAnubandhibhavyatayA, tathA 'bodhavanto'-granthibhedena, yanDiyA'-caritramAvena sArA TIkArya : sarvatrADaSi zvete'... cAritramAvena ane te prakAranA Agrahano abhAva hovAne kAraNe= vicAryA vagara svadarzananA rAgane kAraNe paradarzana pratye dveSa karAve tevA prakAranA Agrahano abhAva hovAne kAraNe, sarvatra sarvadarzananA viSayamAM, advaiSavALA, ane dharmanA prabhAvane kAraNe dharma pratyenA valaNane kAraNe, guru deva ane dvija priya che jemane evA, ane kliSTa pApano abhAva hovAne kAraNe=kliSTa pApanA udayano abhAva hovAne kAraNe, prakRtithI dayALu, kuzalAnubaMdhI yogyapaNuM hovAne kAraNeyogamArganI kuzaLapravRttino pravAha pedA kare tevI yogyatA hovAne kAraNe, vinayavALA, ane graMthibhedane kAraNe bodhavALA, ane cAritrano pariNAma hovAne kAraNe iMdriyone saMyamita rAkhe tevA prakAranA cAritrano pariNAma hovAne kAraNe, saMyamita iMdriyovALA, te A bhAvathI kulayogIo, hoya che. 211TI bhAvArtha - je jIvo yogInA kuLamAM janmyA hoya ane yogInA dharmane anusaratA hoya athavA yogInA kuLamAM na janmyA hoya chatAM yogInA dharmane anusaratA hoya teo bhAvathI kulayogI che, ane teonAM vizeSa lakSaNa A pramANe che - sarvatra advaiSavALA:- AvA bhAvakulayogIone tattva pratyenuM valaNa hoya che. tethI svadarzana pratyeno rAga hoya topaNa, svadarzananI ucita pravRtti joIne svadarzanano rAga hoya che. tethI svadarzanano avicAraka Agraha hoto nathI. tenA kAraNe koIpaNa darzananI yuktiyukta vAta sAMbhaLIne te yuktiyukta vAta jANavA mATe ane svIkAravA mATe vijJabhUta thAya tevo dveSa AvA kulayogIone hoto nathI. guru-deva-dvijapriyA :- vaLI A kulayogIonI prakRti dharma pratyenA valaNavALI hoya che. tethI A kulayogIone koIpaNa darzanamAM rahelA tyAgI evA guruo pratye ane upAsya evA deva pratye prIti hoya che, ane vidyAnA vyAsaMgavALA evA brAhmaNo pratye prIti hoya che. dayALu :- vaLI A kuyogIone krUratA pedA karAve tevA kliSTa pApanA udayano abhAva hoya che, tethI prakRtithI dayALu svabhAvavALA hoya che. | vinayavALA :- vaLI A kulayogIo kalyANanI paraMparA karAve tevI yogyatA hovAne kAraNe guNavAna purupA pratye vinayavALA hoya che. bodhavALA:- tattvane jANavAmAM avarodha kare tevA rAgAdinA pariNAmarUpa graMthino bhaMda karelo hovAthI A kulayogI pAramArthika bodhavALA hoya che. kvacit koI kulayogIe graMthibheda na karyo hoya topaNa tane abhimukha bhAvavALA hoya che, tethI maMdamithyAtvane kAraNe mArgAnusArI bAMdhavALA hoya che. joke ahIM graMthakAre
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa08 yogadaSTisamuccaya/gAthA-211-212 teno ullekha karyo nathI, topaNa arthathI mArgAnusArI bodhavALAnuM paNa grahaNa thAya che, kema ke bhAvathI kulayogInuM svarUpa batAvatA hoya tyAre truTivALuM svarUpa batAvavAmAM Ave nahi, tethI samyagdaSTine grahaNa karela che. yatakriyA - vaLI bhAvathI kulayogIo indriyone saMyamamAM rAkhe tevA cAritranA pariNAmavALA hovAthI saMyamita iMdriyovALA hoya che. A pramANe bhAvathI kulayogInuM svarUpa batAvyuM. AmAM kaMIka nyUnatAvALuM paNa tene abhimukha bhAvavALuM svarUpa jemanuM hoya te paNa kulayogI che. ra11TI avatAraNikA : zloka-210nI avataraNikAmAM kahela ke kulayogI ane pravRttacakrogInA vizeSa lakSaNane kahe che. tyAra pachI zloka-210mAM kula yogInuM vizeSa lakSaNa batAvyuM. have pravRttacakrAyogInuM vizeSa lakSaNa batAve che - zloka : pravRttacakrAstu punaryamadvayasamAzrayAH / zeSadvayArthino'tyantaM zuzrUSAdiguNAnvitAH / / 212 / / anvayArtha: tu punA=ane vaLI yamasimAzraya: yamadrayanA AzrayavALA atyanta zeSarthana:=atyaMta zeSAdvayatA arthI zeSayamadrayanA atyaMta arthI zuzruSAvizupAnvitA=zuzruSAdi guNathI yukta pravRttavaE=pravRttacakrayogIo hoya che. ra12AA zlokArtha : ane vaLI yamadrayanA AzrayavALA, atyaMta zeSa yamadrayanA arthI, zuzruSAdi guNothI yukta pravRtacayogIo hoya che. ll21aaaa TIkA : 'pravRttacakrAstu punaH', kiMviziSTA bhavantItyAha 'yamadvayasamAzrayA:'-icchAyamapravRttiyamAzrayA ityarthaH, 'zeSadvayArthinaH' sthirayamasiddhiyamadvayArthina ityuktaM bhavati, 'atyantaM'-sadupAyapravRttyeti, ata evAha zuzrUSAzravaNa-grahaNadhAraNavijJAnohApohatattvAbhinivezaguNayuktAH / / 212 / / TIkArya : "pravRttapazcAtu puna:'... tattvamaniveTUTyud: I vaLI pravRttacakra kevA viziSTa hoya che ? ethI kahe che -
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 509 yogadaSTisamuccaya/gAthA-212-2013 yamadvayatA samAzrayavALA hoya che=IcchAyama ane pravRttiyamanA AzrayavALA hoya che. sadupAyanI pravRttine kAraNe atyaMta zeSaDhayanA arthI hoya cheHsthirayama-siddhiyama e yamayanA atyaMta arthI hoya che, e pramANe zeSaDhayanA arthI hoya che, e vacanathI kahevAyeluM thAya che. rUti' zabda pravRtacakrogIonI pravRttinA svarUpanI samApti mATe che. AthI ja=sadupAyamAM pravRtti hovAne kAraNe atyaMta zeSayanA arthI hoya che AthI ja, kahe che - zuzraSA, zravaNa,grahaNa,dhAraNa,vijJAna, Uha, apohaane tatvaabhinivezaguNathI yukta hoya che. ra12AA bhAvArtha : yogamArganI niSpattine anukULa mana-vacana-kAyAnA yoganI samyaka pravRttinuM cakra jeomAM gatimAna thayuM che tevA yogI pravRttacakrayogI kahevAya che. AvA pravRttacayogI yogazAstranA adhikArI che. teo saMyama grahaNa karIne AgaLa batAvAze, tevA pAMca prakAranA ahiMsAdi yamone sevanArA hoya che. kvacit abhyAsadazAvALA hoya to icchAyamavALA hoya, ane abhyAsathI saMpanna thayA hoya tyAre pravRttiyamavALA hoya; vaLI te pravRttacayogIo je yamane sevI rahyA che, tenI samyagu niSpattinA sadupAyamAM pravRtti karanArA hoya che. tethI teonI sadupAyanI pravRtti avazya sthirayama ane siddhiyamanI prAptinuM kAraNa bane che. tethI pravRttacakrayogIne atyaMta zeSayamayanA arthI kahela che; ane A pravRttacayogIo sadupAyamAM pravRtti karIne zeSayamadrayane prApta karavA udyamavALA hovAne kAraNe zuzruSA Adi buddhinA ATha guNothI yukta hoya che. tethI jyAre yogazAstra sAMbhaLe che, tyAre zuzruSA ane zravaNaguNa hovAne kAraNe yogazAstrano samyagu bodha thAya te rIte atyaMta upayogapUrvaka zravaNa kare che, jethI yogazAstranAM vacano dvArA yathArtha arthanuM grahaNa thAya; ane samyagu arthanuM grahaNa karyA pachI dhAraNa guNane kAraNe te arthone atyaMta sthira kare che, ane sthira rIte dhAraNa karAyelA te arthanuM vizeSa jJAna kare che arthAtu potAnI buddhine anusAra vizeSa prakAranI vicAraNA kare che, ane tyArapachI Uha ane apoha dvArA pAramArthika tattvano nirNaya kare che ane te pAramArthika tattvamAM teone abhiniveza thAya che. tethI te tattvano bodha potAnA jIvanamAM samyak pariNamana pAme tevo mArgAnusArI yatna thAya che. AthI pravRttacayogIo sat zAstra dvArA tattvano abhiniveza karIne sadupAyamAM pravRtti kare che, jethI anukrame sthirayama ane siddhiyamanI prApti kare che. II12aaaa avataraNikA : tathA - avataraNikArya : ane -
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 yogadRSTisamuccaya/gAthA-213 bhAvArtha : zloka-207mAM graMthakAre kahyuM ke potAnI smRti mATe A graMtha graMthakAre racyo che. vaLI graMtharacanAnuM prayojanAntara batAvavA mATe zloka-208mAM cAra prakAranA yogI batAvyA, ane zloka-209mAM kahyuM ke kulayogI ane pravRttacakrayogI A yogazAstranA adhikArI che. tethI temanA upakAra arthe paNa prastuta graMtha racyo che. have te sivAya prastuta graMthathI anya kone upakAra thaI zake ? teno samuccaya karavA mATe 'tathA' thI kahe che -- zloka H anvayArtha -- AdyAvaJcakayogAptyA tadanyadvayalAbhinaH / ete'dhikAriNo yogaprayogasyeti tadvidaH / / 213 / / AghAvaSayonA=AdyaavaMcakayoganI prAptithI tavanyaDhavAminaH=tenAthI anya be avaMcakane prApta karanArA=AdyaavaMcakathI anya evA be avaMcakane prApta karanArA te=A=yogamArgane sAMbhaLavA mATe sanmukha thayelA jIvo yoprayogastha adhiSThAriH=yogaprayoganA adhikArI che=yogamArgane sAMbhaLavAnA adhikArI che kRti=e pramANe dvivaH tenA jANanArA kahe che=yoganA jANanArA kahe che. / / 213 / / zlokArtha : AdhaavaMcakyoganI prAptithI tenAthI anya be avaMcakane prApta karanArA, yogamArgane sAMbhaLavA mATe sanmukha thayelA jIvo yogaprayoganA adhikArI che, e pramANe yoganA jANanAra kahe che. II213 / / TIkA H . 'AdyAvaJcakayogAptyA' yogAvaJcakayogAptyA hetubhUtayA, 'tadanyadvayalAbhinaH' = kriyA'vaJcakaphalA'vaJcakadvayalAbhinaH, tadavandhyabhavyatayaivambhUtAH, ( ete) kimityAha 'adhikAriNaH', kasyetyAha 'vo prayogastha'adhivRtasya, 'kRti'=a 'divo'=yo vivaH 'amithati' kRti zeSaH / / 23 / / TIkArtha - 'AdyAvaJcakayogAptyA' rUti zeSaH / / hetubhUta evI AdyaavaMcakayoganI prAptithI=yoganA adhikArI thavAmAM kAraNIbhUta evI AdyaavaMcakayoganI prAptithI, tenAthI anyayane prApta karanArA= kriyApaMcaka ane phalAvaMcaka e be yogane prApta karanArA, tenI avaMdhya yogyatA hovAthI=kriyApaMcaka ane phalAvaMcaka prApta karavAnI avaMdhya yogyatA hovAthI, AvA prakAranA=kriyApaMcaka ane phalAvaMcaka bene prApta karaze evA prakAranA, A=yogamArgane sAMbhaLavA mATe sanmukha thayelA jIvo, adhikRta evA yogaprayoganA=yogadRSTi samuccaya graMtha saMbhaLAvavAno adhikAra cAlI rahyo che e rUpa yogaprayoganA,
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-213 pa11 adhikArI che. rUti vaM=A pramANe, tenA jANanArAo yoganA jANanArAo, kahe che. mULa zlokamAM gamatathati' e zabda adhyAhAra che. 213 bhAvArtha : zloka-208mAM cAra prakAranA yogIo batAvyA. temAM je AryakSetramAM janmelA hoya, paraMtu yogIkuLamAM janmelA na hoya ane yogIkuLanA koMI AcAro pALatA na hoya, temane gotrayogI kalyA. kulayogI zabdathI yogIkuLamAM janmelAne dravyathI kulayogI kalyA. yogInA AcAro pALanArA uttama prakRtivALAne bhAvathI kulayogI kahyA. je loko yogamArgamAM samyagu rIte pravRtta che, teone pravRttacakrayogI kalyA. je loko yoga sevIne yogamAM niSpanna thayA che, teone niSpannayogI kalyA. A rIte cAra prakAranA yogInA vibhAgamAM mAtra AryadezamAM janmelA hoya paraMtu hiMsA Adi anucita pravRtti karanArA hoya, teone paNa gotrayogI kahyA, ane tyArapachI teo A graMthanA adhikArI nathI tema batAvyuM; ane jeo uttama prakRtivALA che tevA, bhAvathI kulayogIone ane pravRttacakrayogIone prastuta graMthanA adhikArI kahyA. Ama chatAM keTalAka jIvo AryadezamAM na janmelA hoya, temano cAre prakAranA yogIomAMthI koImAM aMtarbhAva thato nathI, ane AryadezamAM janmelA paNa gotrayogI yogamArganA adhikArIrUpe prApta thatA nathI, teomAMthI paNa keTalAka evA jIvo che ke jeone guNavAna puruSano yoga thAya to guNavAnane guNavAnarUpe joIne yogamArgamAM caDI zake tevA che. temano saMgraha kulayogI ane pravRttacayogIthI thato nathI, tethI temano saMgraha karavA mATe kahe che - keTalAka jIvo evA che jeo AryadezamAM janmyA nathI athavA to AryadezamAM janmelA hovA chatAM yogInA koI AcAro pALatA nathI, Ama chatAM koIka nimittane pAmIne dharmanI prApti karI zake tevI yogyatAne pAmelA che; jema dRDhaprahArI atyaMta nidya evI cAra hatyA karIne kaMIka pazcAttApanA pariNAmavALA thayA tyAre guNavAnane guNavAnarUpe samajI zake tevI cittanI bhUmikA prApta thaI, je AdyaavaMcaka yoganI prAptirUpa che; ane AvA jIvo guNavAnanI sAthe saMbaMdhamAM Ave tyAre guNavAnane sa--NAmAdi kare, ane temano upadeza sAMbhaLIne yogamArgamAM pravRtti kare, te kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka yoga che. AvA AdyaavaMcakayoganI prAptivALA ane anya be avaMcaka yogane prApta karanArA jIvo yogamArganA adhikArI che; ane tevA jIvonI yogyatA jAIne upadezako kyAreka yogamArga teone Ape paNa che. tevA jIvono saMgraha karavA mATe prara zlokamAM kahyuM ke jeone AdyaavaMcaka yoga prApta thayo che ane anya be avaMcakayoga avazya prApta thavAnA che, evA jIvo yogamArganA adhikArI che. A prakArano artha prastuta zlokathI jaNAya che; ane A zlokane pravRttacayogI sAthe joDIe to yogamArganA adhikArI kulayogI ane pravRttacakayogI che, te artha zloka209mAM kahyuM te saMgata thAya; paraMtu pravRttacakayogImAM zuzruSA Adi ATha guNo che, ane icchAyama ane pravRttiyama paNa che, Ama chatAM teone kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka nathI tema kaI rIte kahI zakAya ? te prakAranA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 yogadaSTisamuccaya/gAthA-213-14 praznanA avakAzane kAraNe A zlokane pUrvanA zloka-212 sAthe saMlagna karela nathI. vaLI AdyaavaMcakayoganI prApti kulayogIne paNa che. tethI A zloka kulayogImAM na letAM mAtra pravRttacakrayogI sAthe saMlagna karavo, te paNa vicAraNIya che. mATe upara kahyuM e pramANe artha karavo ucita jaNAya che, tattva bahuzruta vicAre. ra1 avataraNikA : upanyastayamAdisvarUpamAha - avataraNitArtha : upacasta yamAdinA svarUpane zloka-212mAM upacAsa karAyelA yamanA svarUpane, ane zloka-213mAM upanyAsa karAyelA avaMcakanA svarUpane, zloka-214 thI zloka-221 sudhI kahe che - upacastayasvarUpam' mAM "di' padathI avaMcakanuM grahaNa karavuM. zloka : ihA'hiMsAdayaH paJca suprasiddhA yamA: satAm / aparigrahaparyantAstathecchAdicaturvidhAH / / 214 / / anvayArtha: rU ahIM=lokamAM satA--saMtonA=munionA hiMsA: aparipradaMpardhA: panca yama =ahiMsAdi aparigraha paryanta pAMca yamo suprasiddhaE=suprasiddha che tathA=ane (te yamo) rUchAdrivarvigha=IcchAdi cAra prakAranA che. ll14nA blokArtha : lokamAM munionA ahiMsAdi aparigraha paryanta pAMca yamo suprasiddha che, ane te yamo IcchAdi cAra prakAranA che. ll14ll TIkA : ''=no, 'hiMsoi " zarmA: 'paSya' saMdhyA 'suprasiddhAH sarvatatrasadhAratvena, 'yama'=35raHE, 'satAM'=munInAm iti, kimparyantA ityAha 'aparigrahaparyantAH', "ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamA" (2-30 pA.) iti vacanAt, 'tathecchAdicaturvidhAH' pratyekamicchAyamA: pravRttiyamAH sthirayamA: siddhiyamAM ti zAra24 TIkArya : 'rUda' =no, ..... siddhiyA ta || ahIM=lokamAM, ahiMsAdi dharmo saMkhyAthI pAMca sarvataMtrasAdhAraNapaNAthI suprasiddha che. te dharmo kayA che te kahe che -
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa13 yogadaSTisamuccaya/gAthA-214-215 saMtonA=munionA, yamo che=uparamo che hiMsAdi pApapravRttinA uparamo che. kiM paryanta che ?ahiMsAthI mAMDIne kyAM sudhI che? ethI karIne kahe che - aparigraha paryanta che; kema ke ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha yamo che, e prakAranuM pAtaMjala sUtranuM vacana che. tathA aneka IcchAdi cAra prakAranA che te yamo pratyeka IcchAyama, pravRttiyama, sthirayama ane siddhiyama, e rIte cAra prakAranA che. "tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. bhAvArtha - zloka-212mAM kahela ke pravRttacakyogI be yamanA sevanArA che ane bAkInA be yamanA arthI che. tethI jijJAsA thAya ke yama zuM che ? mATe prastuta zlokamAM pAMca yama batAve che, je pAMca yamo sarva darzanomAM sAmAnyarUpe prasiddha che; kema ke hiMsAdine adharma ane ahiMsAdine dharma tarIke sarva darzanakAro svIkAre che. A pAMce dharmone munio sevanArA hoya che, ane A pAMca prakAranA yama paNa dareka icchA AdinA bhedathI cAra cAra prakAranA che, je svayaM graMthakAra AgaLa batAve che. "yama" zabdano artha 'yamanan yam' arthAt AtmAne pApavyApArathI virAma karAvIne saMyamamAM rAkhe te yama che. te batAvavA mATe 'ya' no artha '35ra' karyo che. ll14ll avatAraNikA : eteSAM vizeSalakSaNamAha - avataraNikArya : AmatA=IcchAdi cAra prakAranA yamanA, vizeSa lakSaNane zloka-215 thI zloka-218 sudhI kahe che - bhAvArtha : pUrvazlokanA aMte kahyuM ke ahiMsAdi pAMce paNa yamo icchAdi cAra prakAranA che, ane te icchAdi cAra nAmAM sAvartha che. tethI te icchAdi cAra nAmothI icchAdi cAra yamonuM svarUpa sAmAnyathI zloka-214mAM kahevAI gayuM. have te icchAdi cArenuM vizeSa svarUpa kramasara kahe che -- zloka : tadvatkathAprItiyutA tathA vipariNAminI / yameSvicchA'vaseyeha prathamo yama eva tu / / 215 / / anvayArtha : takUthAtivRttaetaddAnanI kathAmAM prItithI yukta yamavALA yogInI kathA sAMbhaLavAmAM prItithI yukta, tathA=ane vipariVIfmanI vividha prakAranA pariNAmavALIvidhipUrvaka karanArA pratye bahumAna
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa14 yogadasimuccaya/gAthA-215 ane svaullAsa anusAra yamamAM kaMIka yatna karAve tevA prakAranA vividha pariNAmane dhAraNa karanArI meSa rUchA=yamo viSayaka icchA, phuda ahIMthamacakramAM cAra prakAranA yamamAM prathama yama va tu=prathama yama ja navasevA-jANavI. ra1paNA zlokArdha : yamavALA yogInI kathA sAMbhaLavAmAM prItithI yukta, ane vidhipUrvaka karanArA pratye bahumAna ane svaullAsa anusAra yamamAM kaMIka yatna karAve tevA prakAranA vividha pariNAmane dhAraNa karanArI, yamoviSayaka IcchA cAra prakAranA yamamAM prathama yama ja jANavI. (215ll TIkA - 'tadvatkathAprItiyutA' yamavatkathAprItiyutA, 'tathA' 'vipariNAminI'-tadbhAvasthiratvena, 'yameSu' uktalakSaNeSu 'icchA avaseyA' 'iha' yamacakre, iyaM ca 'prathamo yama eva tu' anantaroditalakSaNecchevecchAyama rUti vRtvA sArA TIkArya : 'tazthAprItipurA' rUti vRtva ID taddAnanI kathAmAM prItithI yukta thavAnanI kathA sAMbhaLavAmAM prItithI yukta, ane tarbhAvasthirapaNuM hovAne kAraNe yama pratyeno prItino bhAva sthira hovAne kAraNe, vipariNAminI=vividha prakAranA pariNAmavALI, ukta svarUpavALA yamomAM=zloka-214mAM kahevAyelA ahiMsAdi pAMca bhejavALA yamomAM, IcchA jANavI=IcchAyamarUpe jANavI, ane anaMtara udita svarUpavALI icchA ja IcchAyama che, ethI karIne A IcchA, ahIM macakramAM, prathama yama ja che. 215 bhAvArtha: je yogIne icchAyama pragaTyo hoya te yogIne yama sevanArA yogIonI kathA sAMbhaLavAmAM prIti utpanna thAya che arthAt teoe kaI rIte yama sevyo ? ke je yamanA sevananA baLathI teo A saMsArasAgarathI tarI gayA ? AvuM yamanuM svarUpa sAMbhaLIne teonA sevAyelA yamanA paramArthane jANavAnA AzayathI yamanA sevanArAnI kathA prItipUrvaka sAMbhaLe che. vaLI yama sevavAnA viSayamAM vividha pariNAmavALI icchA temane thAya che arthAt vidhipUrvaka yama sevana karanArA pratye bahumAna Adi bhAva hoya che, ane huM paNa vidhipUrvaka karuM, tevA prakAranA abhilASathI yama sevavAno kaMIka yatna thAya tevA prakAranA pariNAmavALI icchA thAya che, ane Avo pariNAma thavAnuM kAraNa samyaguM yama niSpanna karavAno bhAva icchAyamavALA yogImAM sthira hoya che, ane AvuM icchApUrvakanuM yamaviSayaka anuSThAna cAra prakAranA yamamAM prathama yama che. ra1pa
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-216 avataraNikA : tathA 1 avataraNikArtha : ane - bhAvArtha : zloka-215nI avataraNikAmAM kahela ke icchAdi cAra yamonuM vizeSa svarUpa kahe che. temAMthI icchAyamanuM svarUpa zloka-215mAM batAvela. have pravRtti Adi traNe yamanuM vizeSa svarUpa kramasara batAvavA mATe 'tathA' thI samuccaya kare che - zloka H 515 sarvatra zamasAraM tu yamapAlanameva yat / pravRttiriha vijJeyA dvitIyo yama eva tat / / 216 / / / anvayArtha: tu=vaLI sarvatra=sarva pravRttiomAM zamasAra va=zamasAra ja yat yamapAlana=je yamanuM pAlana F= ahIM=pAMca prakAranA yamo viSayaka pravRtti: visevA=pravRtti jANavI, tat-te=pravRttiyama dvitIvo yama va=bIjo yama ja che. / / 216 / / zlokArtha H vaLI sarva pravRttiomAM zamasAra ja je yamanuM pAlana, e pAMca prakAranA yamo viSayaka pravRtti jANavI. te pravRttiyama bIjo yama ja che. II216 TIkA H 'sarvatra'=sAmAnyena, 'zamasAnuM tu' upazamakSAram 'va' 'yat' yiAviziSTa 'yamapAlana, ' 'pravRttirihna visevA' yamevu, 'dvitIyo yama va tat'-pravRttiyama nRtyarthaH / / 26 / / TIkArya : ..... 'sarvatra' pravRttiyama tvartha: / / vaLI sarvatra=sAmAnyathI sarva pravRttiomAM, upazamasAra ja evuM je kriyAviziSTa yamanuM pAlana, phada yamevu=A pAMca prakAranA yamomAM, pravRtti jANavI. te=pravRttiyama, bIjo yama ja che. / / 216 / /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa16 yogadaSTisamuccaya/gAthA-21-217 bhAvArtha : icchAyama sevI sevIne jenuM citta upazama pariNAmavALuM thayuM che, ane tenA kAraNe te yamanuM pAlana vidhipUrvaka karI zake che, tene pravRttiyama kahevAya che. A pravRttiyama cAra prakAranA yamamAM bIjo yama che. 21chA bloka : vipakSacintArahitaM yamapAlanameva yat / tatsthairyamiha vijJeyaM tRtIyo yama eva hi / / 217 / / anvayArtha : vipakSavijJAti vat yamapAnanameva ta-vipakSa ciMtArahita je yamanuM pAlana ja te =ahIM ahiMsAdi yamo viSayaka ceI viyaMsvairya jANavuM. (ane A sthaW) vRttI ina ia =trIjo yama ja che. 21 zlokArdha : | vipakSaciMtArahita je yamanuM pAlana ja te ahiMsAdi camo viSayaka dhairya jANavuM, ane A dhairya trIjo yama ja che. ll17ii. TIkA :__'vipakSacintArahitam' aticArAdicintArahitamityarthaH 'yamapAlanameva yad'-viziSTakSayopazamavRttyA 'tathremada vize" meSa, tirtha 'tRtIyA yama rava di' sthirathama kRti thoDartha: pAra7TI TIkArya : 'vipakSavistArahitam' thoDardhA viziSTakSopazamavRjyA=viziSTa kSayopazama vartato hovAne kAraNe= yamanA pAlanamAM atidaDhatA karAve tevA prakArano cAritramohanIyano viziSTa kSayopazama hovAne kAraNe, vipakSaciMtArahita=aticArAdi ciMtArahita, je yamanuM pAlana ja te ahIM pAMca prakAranA yamo viSayaka, dhairya jANavuM ane A trIjo yama ja sthirayama che, e pramANe artha che. ra17 ka TIkAnA aMte 'tti loDadhuM che tene badale 'cartha:' pATha hovo joIe. 'tavAyattAtaMtam' mAM ' padathI bAdhaka sAmagrInuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : pravRttiyamavALA yogI vidhipUrvaka pravRtti karatA hoya che. Ama chatAM kyAreka upayoganI skUlanA thAya to aticArano saMbhava che, ane bAdhaka sAmagrI maLe to paNa skUlanAno saMbhava che. tethI aticAranI ane bAMdhakanI ciMtAthI yukta pravRttiyama hoya che, ane tenA kAraNe aticAra na lAge tevo yatna hoya che,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-217-218 pa17 ane bAdhaka sAmagrIthI dUra rahetA hovAne kAraNe samyagu pravRtti thatI hoya che. jyAre sthirayamavALAne aticAra lAgavAno saMbhava nathI ke bAdhaka sAmagrI paNa skUlanA karI zake tevo saMbhava nathI; kema ke pravRttiyamanuM pAlana karIne tevA prakArano viziSTa kSayopazamabhAva pragaTa thayo che, ke jethI upayoganI plAni dvArA aticAra thaI na zake, ane bAdhaka sAmagrI paNa khulanA karI na zake. AvA yogIo je yamanuM pAlana kare che te viziSTa prakAranA zairyayukta che, te sthira nAmano trIjo yama che. 21nA zloka : parArthasAdhakaM tvetatsiddhiH zuddhAntarAtmanaH / acintyazaktiyogena caturtho yama eva tu / / 218 / / anvayArtha : jyavirona=aciMtya zaktino yoga hovAne kAraNe yamanA sevanane kAraNe thamato pariNAma jIvanA svabhAvabhUta banavAthI tenA sAMnidhyamAM anya jIvone paNa vairAdino tyAga karAve tevI aciMtya zaktino yoga hovAne kAraNe, zuddhAntarAtmana: zuddha aMtarAtmAnuM yamanA sevananA atizayathI yamanI pariNati caMdanagaMdha vyAyathI AtmabhUta thayelI hovAne kAraNe vizeSa prakAranA upazamabhAvavALA evA zuddha cittavALAtuM, parArthasAtha parArthasAdhaka evuM tenA sAMnidhyamAM AvanArA evA jIvonA suMdara pariNAmonuM sAdhaka evuM, ta-AyamanuM pAlana siddhi =siddhi che, (ane A siddhi) caturtho yama kava tukacotho yama ja che. 218 zlokArca - aciMtya zaktino yoga hovAne kAraNe zuddha aMtarAtmAnuM parArthasAdhaka evuM yamanuM pAlana siddhi che, ane A siddhi cotho yama ja che. ll18 TIkA : 'parArthasAdhakaM tu' 'etad' yamapAlanaM 'siddhiH' abhidhIyate, etacca 'zuddhAntarAtmano' nAnyasya, 'acintyazaktiyogena' tatsannidhau vairatyAgAditaH, etat 'caturtho yama eva tu' siddhiyama iti mAva: 228 TIkArya : 'parArthasathavaM tu' . siddhiyama rUtti mAd: II vaLI parArthasAdhaka evuM AEyamanuM pAlana, siddhi kahevAya che, ane AkaparArthasAdhaka evuM yamanuM pAlana, zuddha cittavALAne hoya che, ane nahi. ahIM prazna thAya ke parArthasAdhaka yamanuM pAlana zuddha aMtarAtmAna hoya che, anyane kema nahi ? tethI kahe che -
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-218 aciMtya zaktino yoga hovAne kAraNe tenI saMnidhimAM=siddhiyamavALA yogInI saMnidhimAM, vairatyAgAdi thatA hovAthI parArthasAdhaka yamanuM pAlana che, ema anvaya che. A caturtha yama ja siddhiyama che, e prakArano bhAva che. / / 218 / / bhAvArtha jyAre yogI yamanuM sevana karI karIne siddhiyamane prApta kare che, tyAre caMdanagaMdhanyAyathI temanA AtmAmAM yama pariNamana pAmela hoya che; tethI yamanA pariNAmathI zuddha thayelA manavALA te yogIone bIjA jIvonA arthanuM sAdhaka evuM yamanuM pAlana hoya che, ane te yamanuM pAlana siddhiyoga che. 518 : ahIM prazna thAya ke yamanuM sevana potAnAmAM tevI pariNati pragaTa karI zake che, paraMtu te pariNati bIjAnA arthane kevI rIte sAdhI zake ? tethI khulAso kare che ke yamanA sevanathI siddhayogIone aciMtya zaktino yoga thAya che arthAt sAmAnya jIvo te zakti kevI che tenI kalpanA paNa na karI zake tevI zaktino yoga thAya che, ane tevI zaktine kAraNe paraspara vairavALI prakRtivALA jIvo paNa te yogInA sAMnidhyamAM vairano tyAga kare che. tethI AvA yogIono ahiMsAyama anya jIvonA vairatyAgarUpa paranA arthano sAdhaka che. vaLI koI yogIne satyayama siddha thayo hoya to temanA vacananA baLathI anya sAdhakane je anuSThAna karavAnuM che, te anuSThAna tene sukhe sukhe samyag niSpanna thAya che. te rIte pAMce yamomAM parArthasAdhakatA jANavI. ahIM vizeSa e che ke pahelI dRSTimAM rahelA yogIo paNa yamanuM sevana kare che, ane pahelI dRSTivALA yogIne paNa icchAdi cAre prakAranA yamomAMthI koIne koI yama hoya che. tethI pahelI dRSTivALA yogI paNa siddhiyamanuM pAlana karanArA hoI zake; topaNa pahelI dRSTimAM yamanuM pAlana dravyathI hoya che, jyAre zloka209mAM prastuta graMthanA adhikArI kulayogI ane pravRttacakrayogI batAvyA; ane tyArapachI pravRttacakrayogInuM svarUpa batAvatA kahyuM ke pravRttacakrayogI icchAyama ane pravRttiyamanA AzrayavALA hoya ane sthirayama ane siddhiyamanA arthI hoya, ane zuzruSAdi ATha guNothI yukta hoya che; ane zuzruSA Adi ATha guNo bhAvasAdhune hoya che, anyane nahi, tevuM kathana cothA paMcasUtramAM Ave che. tethI bhAvasAdhune pravRttacakrathI grahaNa karela che, ane bhAvasAdhune bhAvayama hoya che, tevA bhAvasAdhu prastuta graMthanA adhikArI che, ane pravRttacakrayogImAM sthirayama ane siddhiyamavALAne grahaNa karyA nathI. tethI e phalita thAya ke je bhAvasAdhu che te zuzruSA Adi ATha guNothI yukta che, ane te bhAvasAdhu icchAyamavALA ane pravRttiyamavALA hoya che, teo prastuta graMthanA adhikArI che; paraMtu sthirayamavALA ane siddhiyamavALA bhAvasAdhu prastuta graMthanA adhikArI nathI; kema ke teone prastuta graMthathI upakAra thAya tema nathI. mATe sthirayamavALA ane siddhiyamavALAne niSpannayogIthI grahaNa karela che, tevuM jaNAya che; ane zloka-215 thI 218 sudhI je icchAdi cAra yamo batAvyA, te bhAvayamane AzrayIne che, dravyayamane AzrayIne nahi; kema ke bhAvasAdhumAM bhAvayama hoya che; ane zloka-212mAM pravRttacakrayogInuM svarUpa batAvIne pravRttacakrayogImAM vartatA icchAyama ane pravRttiyamanuM svarUpa ane pravRttacakrogInA arthIpaNArUpa sthirayama ane siddhiyamanuM svarUpa batAvavAnuM zloka-214thI prAraMbha karela che. tethI bhAvayamano prastAva hovAthI prastutamAM varNana karAyelA sarva bhAvayamo jANavA. II218I
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadRSTisamuccaya/gAthA-219 avataraNikA : avaJcakasvarUpamAha avataraNikArtha - avaMcakanA svarUpane kahe che bhAvArtha: zloka-214nI avataraNikAmAM kahela ke upanyasta yamAdinA svarUpane kahe che. tyAM yamAdimAM Adi padathI avaMcakanuM grahaNa hatuM. tethI yamanuM svarUpa batAvyA pachI avaMcakanA svarUpane kahe che zloka H - 519 sadbhiH kalyANasampannairdarzanAdapi pAvanaiH / tathA darzanato yoga AdyAvaJcaka ucyate (iSyate ) / / 219 / / anvayArtha H jvALasampanneArzanApi pAvane saddhi =kalyANathI saMpanna, darzanathI paNa pavitra evA satpuruSonI sAthe= viziSTa puNyavALA, jovAthI paNa pavitra, evA satpuruSonI sAthe tathA varzanataH=te prakAranA darzanathI= guNavAnapaNArUpe darzanathI =yoga=saMbaMdha AdyAvasva 3te Adya avaMcaka kahevAya che. / / 219 / / zlokArtha H viziSTa puNyavALA, jovAthI paNa pavitra, evA satpuruSonI sAthe guNavAnapaNArUpe darzanathI yoga Adha avaMcaka kahevAya che. II2194 TIkA H 'salmi:' 'jvALasampanne:'=viziSTapuSyatmika, 'varzanApi pAvanaiH'=avatonenApi pavitra, 'tathA'=tena prajArekha, muLavattavA viparyayAmAvena varzana-tathAvarzanam tatastena yo 'yoga:'=sambandhaH, tai: saha sa 'AdyAvazva vRSyate' so(T)Davazva tyartha: / / 2 / / TIkArya H 'mira'. * kRtyarthaH / / kalyANasaMpanna-viziSTa puNyavALA, darzanathI paNa pavitra=avalokanathI paNa pavitra, evA satpuruSonI sAthe, tathA=te prakAre=te rUpe=guNavAnane guNavAnarUpe na jANI zake tevA prakAranA viparyayano abhAva hovAne kAraNe guNavAnapaNArUpe, darzana te tathAdarzana, ane te tathAdarzana vaDe teo sAthe je yoga=saMbaMdha, te Adya avaMcaka icchAya che=sadyogAvaMcaka icchAya che. / / 219 / / * 'vaMzanApi' mAM 'pi' thI e kahevuM che ke satpuruSo AcArathI to pavitra che, paraMtu darzanathI paNa pavitra che.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa00 yogadaSTisamuccaya/gAthA-219-220 bhAvArtha : bhUtakALamAM dharma sevIne AvelA yogIo A bhavamAM paNa viziSTa puNyavALA che, ane sanmArgane prApta karIne kalyANanI paraMparA prApta karAve tevA AtmakalyANa mATe pravRtta che. jovA mAtrathI paNa pAvanakArI evA te yogIo sAthe te prakAre darzanathI je saMbaMdha, te Adya avaMcakayoga che arthAt jonArane te guNavAna puruSa guNavAnarUpe dekhAya che, paraMtu nirguNa dekhAtA nathI; te prakAre guNavAna puruSanA darzana vaDe temanI oLakhapUrvaka te guNavAna puruSanI sAthe je saMbaMdha che, te Adya avaMcakayoga che. jema vartamAnamAM vIrabhagavAna, sAkSAt vidyamAna nathI, topaNa zAstravacana dvArA ke yogInA upadeza dvArA koI jIvane guNavAnarUpe vIrabhagavAnanuM darzana thavAthI vIrabhagavAnanI sAthe saMbaMdha thAya, to te Adya avaMcakyoga che. tethI e prApta thAya ke sAkSAt cakSuthI darzana hoya paNa, ane na paNa hoya, paraMtu guNavAnano guNavAnarUpe darzanathI yoga te Adya avaMcakayoga che. ahIM vizeSa e che ke Adya avaMcakayoga e avyakta samAdhirUpa che, ane avyakta samAdhi jIvanA pariNAmarUpa che, ane tenA kAryarUpe puruSano avaMcakayoga thayo, tethI avyakta samAdhirUpa avaMcakayoganA kAryane paNa Adya avaMcaka kahela che. ra1 avataraNikA - yogAvaMcaka batAvIne have kriyAvaMcakanuM svarUpa batAve che - zloka : teSAmeva praNAmAdikriyAniyama ityalam / kriyA'vaJcakayogaH syAnmahApApakSayodayaH / / 220 / / anvayArtha: teSAva=teone ja=sapuruSone ja mattaatyaMta prAmAviyAniyana=praNAmAdi kriyAno niyamaH praNAmAdi kriyAno adhyavasAya ti-s=A sivADavakhyavayo:=kriyAavaMcakayoga mahApApakSayodaya:= mahApApanA kSaya karanAro =thAya. li220] zlokArya : sapuruSone ja atyaMta praNAmAdi kriyAno adhyavasAya evo A kriyAavaMcakayoga, mahApApanA kSayane karanAro thAya. ra20ll TIkA : 'teSAmeva'=satAM, 'praNAmAdikriyAniyama ityalam kriyA'vaJcakayogaH' 'syAd'-bhavediti, ayaM "mahApApakSayo'-nIcaitramaikSadviti bhAva: rara0nA
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa21 yogadaSTisamuccaya/gAthA-220-221 TIkArya : teSAmeva'=sata, .... nItrakSAviti bhAva: || teone ja=saMtone ja, atyaMta praNAmAdi kriyAno niyama e kriyAavaMcakayoga thAya, ane A=kriyAavaMcakayoga, mahApApanA kSayanA udayavALo cheetIcagotrakarmanA kSayane karanAro che. ra20| ja prArthonama:' mAM vi' padathI bhakti, vaiyAvaccanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : guNavAna puruSonI sAthe guNavAnarUpe yoga thayA pachI teonA pratye vartatA bahumAnane kAraNe teone atyaMta praNAmAdi kriyA karavAno adhyavasAya, te kriyAavaMcakayoga che; arthAt guNavAnane je vaMdanAdi kriyA karI, te vaMdanAdi kriyA potAnAmAM guNaprAdurbhAvanuM avaMdhya kAraNa bane che, tethI te kriyA avaMcakyogarUpa che; ane A kriyA uttama puruSanI bhaktirUpa hovAthI nIcagotrakarmanA kSayane karanAra che, ane nIcagotrakarmano kSaya thavAthI prAyaH te jIva uttama kuLamAM janmIne kalyANanI paraMparAne prApta karanAro thAya che, ane te kalyANanI paraMparAnuM prabaLa kAraNa guNavAna puruSone sa--NAmAdi kriyAno adhyavasAya bane che. ll220nI avataraNikA :kriyAavaMcaka batAvIne have phalAvaMcakanuM svarUpa batAve che - zloka : phalAvaJcakayogastu sadbhya eva niyogataH / sAnubandhaphalAvAptidharmasiddhau satAM matA / / 221 / / anvayArtha : tnAvavAnu phalAvaMcakayoga vaLI samaya vaM=sapuruSo pAsethI ja tharmasiddha dharmasiddhinA viSayamAM niyoti =avazyapaNAthI sAnunyattAvApti =sAnubaMdha phaLanI prApti sattA matA=saMtone mAnya che. ||221 zlokArya : phalAvaMcakayoga vaLI sapuruSo pAsethI ja dharmasiddhinA viSayamAM avazyapaNAthI sAnubaMdha phaLanI prApti saMtone mAnya che. ll121| TIkA : 'phalAvaJcakayogastu' caramo yogottamaH kimbhUta ityAha 'sadbhya eva' anantaroditebhya: 'niyogata:'= avazyaMtayA, 'sAnubandhaphalAvApti:'-tathA sadupadezAdinA, 'dharmasiddhau' viSaye 'satAM matA' iti / / 221 / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa22 yogadaSTisamuccaya/gAthA-221-222 TIkArya : 'navakhyAtuM' ..... "sattA matA' kRti ! vaLI phalAvaMcakyoga uttama evo caramayoga cheetraNe yogamAM zreSTha evo caramayoga che. kevA prakArano che? ethI kahe che - anaMtaramAM kahevAyelA evA puruSothI jaEyogAvaMcakatA varNanamAM kahevAyelA evA guNavAna sapuruSothI ja, te pramANe saupadezAdi dvArA=zrotAnI yogyatA pramANe sadupadezAdi dvArA, dharmasiddhinA viSayamAM dharmaniSpatinA viSayamAM, avazyapaNArUpe zrotAne sAnubaMdhaphaLanI prApti saMtone mAnya che phalAvaMcakarUpe mAnya che. 'tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. ra21 'saduparAvinA' mAM 'vi' padathI zrotAnI yogyatA pramANe guruthI apAtI pratijJAvizeSanuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : yogya jIvane guNavAna puruSano yoga thAya tyArapachI te guNavAna puruSa te zrotAne yogyatA pramANe sadupadezAdi Ape, ane te zrotAne paNa te upadeza samyagu pariNamana pAme, to te zrotAmAM dharmanI niSpatti thAya; ane te dharma paNa vivekamUlaka hovAthI uttarottara vRddhi thaIne mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAme, to sadgurunA yoganuM phaLa sAnubaMdha evA dharmarUpa phaLanI prAptirUpa che arthAt te phalAvaMcakyoga che. tAtparya e che ke yogI puruSo koIka zrotAnI yogyatA joIne upadeza Ape ane yogya zrotAne te upadeza samyagu pariNamana pAme to te zrotAne te yogInA yoganuM phaLa avaMcaka banyuM tema kahevAya. vaLI keTalAka zrotA tatkAla vizeSa upadeza mATe yogya na hoya to teone niyama AdithI paNa sAnubaMdha phaLanI prApti thAya che. jema vaMkacUla tatkAla vizeSa upadeza mATe yogya na hato, topaNa vizeSa jJAnanA baLathI mahAtmAe tenA lAbhane jANIne cAra niyamo ApyA, je cAra niyamanA nimittane pAmIne vaMkacUlanA jIvanamAM parivartana thavAthI parama zrAvaka banyA, ane aMte zrAvakadharmanI sArI ArAdhanA karIne bAramA devaloke gayA, ane pUrvamAM karAyelAM atyaMta kliSTa pApo paNa niSphaLa thayAM. te yogIpuruSothI apAyelA niyamanA baLathI vaMkacUlane sAnubaMdha phaLanI prApti thaI, je yogInA yoganuM avaMcakaphaLa che. rara1pa avataraNikA : evameSAM svarUpamabhidhAya prakRtayojanamAha - avataraNikArya : A rIte-pUrvamAM varNana karyuM e rIte, AonuM prastuta graMthanA adhikArI evA kulayogInuM, pravRttacakrayogInuM ane prastuta graMthanA adhikArI evA avaMcakayogavALAnuM, svarUpa kahIne, zloka208mAM kahela ke prastuta graMthathI paropakAra paNa lezathI viruddha nathI, te rUpa prakRtinA yojAne kahe che -
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ para3 yogadaSTisamuccayagAthA-222 bhAvArtha : zloka-207mAM graMthakAre kahela ke prastuta yogadRSTi samuccaya graMtha potAnI smRti mATe graMthakAre racela che. tyArapachI zloka-208nI avataraNikAmAM kahyuM ke graMtharacanAnuM prayojanAntara paNa che, ane te prayojanAntara batAvatAM zloka-208mAM kahela ke cAra prakAranA yogIo che. temAM prastuta graMthathI yogya yogIone paropakAra paNa thaI zake, mATe temanA paropakAra arthe paNa graMthakAre graMtharacanA karela che. tyArapachI jemanA upara paropakAra thAya tevA kulayogI ane pravRttacayogInuM svarUpa batAvyuM. vaLI te sivAya Adya avaMcakyoganI prAptivALA jIvo upara paNa paropakAra thAya che, tema batAvIne, avaMcakayoganuM svarUpa zloka-219 thI zloka-221 sudhI batAvyuM. A rIte kulayogI, pravRttacakyogI ane avaMcakanuM svarUpa batAvIne kulayogI Adi upara upakAra kaI rIte thAya, te prakRta yojanane batAve che - zloka : kulAdiyoginAmasmAt matto'pi jaDadhImatAm / zravaNAtpakSapAtAderupakAro'sti lezata: / / 222 / / anvayArtha: moDari=mArAthI paNa nathI tAm vRttAviyoganA--jaDabuddhivALA evA kulAdi yogIone smAAnAthI=prastuta graMthathI zravatrizravaNa vaDe pakSapAtA =pakSapAta Adi thavAne kAraNe teMzata:lezathI 3paIRT=upakAra sti=che. ra22AA blokArdha : mArAthI paNa jaDabuddhivALA evA kulAdiyogIone prastuta graMthathI zravaNa vaDe pakSapAta Adi thavAne kAraNe lezathI upakAra che. ra2za TIkA : 'kulAdiyoginAm' uktalakSaNAnAM, 'asmAd' yogadRSTisamuccayAt, 'matto'pi' sakAzAt, 'naLImatI' jevA zimityada 'zravaI'=zravana, 'pakSapAtA '=pakSapatizubhecchA , '35Aroti nezatA' tathA vInapuET(DhA) pAra22AA TIkArya : vinAmU'... vInapuSTA(hyA) mArAthI paNa jaDabuddhivALA evA anyo, ukta svarUpavALA= zloka-210 AdimAM kahevAyelA svarUpavALA evA kulAdhiyogIone, AnAthI yogadaSTisamuccaya graMthathI, zravaNa vaDe pakSapAta Adi thavAne kAraNe yogamArgano pakSapAta ane yogamArganA sevananI
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa24 yogadaSTisamuccaya/gAthA-222 zubha IcchAdi thavAne kAraNe, te prakAranI bIjapuSTithI pUrvamAM paDelAM yogabIjo zIghra phaLa Ape tevA prakAranI te bIjonI puSTi thavAthI, lezathI upakAra che. ll222aaaa pakSapAtaLucchA :' mAM ' padathI zubha pravRttinuM grahaNa karavuM. bhAvArtha : pUrvanA mahApuruSonI apekSAe yogamArgane jANavAnA viSayamAM potAnAmAM ghaNI jaDabuddhi che, tema graMthakAra jue che, chatAM jue che ke potAnA karatAM paNa jaDabuddhivALA evA anya paNa kulayogI, pravRttacaryAgI ke avaMcakayogIo che, jeone A yogadRSTisamuccaya graMthanA zravaNa vaDe pakSapAta thaze; to keTalAka kula yogI Adine te pramANe yogamArgamAM prayatna karavAnI zubha icchA paNa thaze, to vaLI keTalAka kula yogI Adi A graMtha zravaNa karIne yogamArgamAM te pramANe pravRtti paNa karaze; jethI pUrvamAM je yogamArgano pakSapAta Adi karIne temaNe yogabIjo nAkhelAM che, te yogabIjo prastuta graMthanA zravaNathI thayelA pakSapAta Adi bhAvone kAraNe puSTa thaze; ane yoganAM bIjo jema jema puSTa puSTatara thAya tema tema te yogIne adhika adhikatara yogamArganI prApti thaze. tethI potAnI graMtharacanAthI tevA yogya jIvone lezathI upakAra paNa che, mATe yogya jIvonA upakAranA prayojanathI paNa graMthakAre prastuta graMthanI racanA karI che. ahIM lezathI upakAra che tema kahIne e batAvavuM che ke tIrthaMkaroe ane pUrvanA mahApuruSoe yogamArga batAvIne ghaNo upakAra karyo che, tevo upakAra graMthakAra svayaM karI zake ema nathI; kema ke potAnI tevI mati ke tevI zakti nathI; topaNa potAnAthI alpa mativALA jIvone pUrvanA mahApuruSonA graMthothI upakAra thavo muzkela che. tethI je maMda buddhivALA jIvone te mahApuruSonA graMthathI upakAra thAya tema nathI, tevA jIvone potAnA graMthathI kaMIka upakAra thaze, tema dekhAvAthI prastuta graMtharacanA graMthakAre karI che. vaLI yogadRSTi graMthanA zravaNathI pUrve batAvyuM tema yogya jIvone yogamArgano te prakAre bodha thAya che, jethI je prakAre graMthakAre yogamArganuM varNana karyuM che, te prakAre yogamArga pratye pakSapAta thAya che, ane te pakSapAta eTale yogamArga pratye bahumAnano pariNAma, ane te bahumAnanA pariNAmanA saMskAro AtmA upara paDe che. vaLI keTalAka jIvone graMtha zravaNa karavAthI zubha icchA thAya che arthAt je pramANe graMthamAM yogamArga batAvyo che, e pramANe huM paNa yogamArgamAM yatna karIne uttara-uttaranA yogane prApta karuM, evI zubha icchA thAya che, je zubha icchAnA saMskAro AtmA upara paDe che. vaLI keTalAka jIvone tevI zubha icchA thayA pachI svazakti anusAra uttara-uttaranA yogamArgamAM yatna paNa thAya che, ane te yatnakALamAM vartatA zubha adhyavasAyanA saMskAro paNa AtmA upara paDe che. A rIte yogamArganA pakSapAtanA, yogamArganA sevananI zubha icchAnA ke yogamArganI zubhapravRttinA saMskAro, pUrvamAM paDelAM yogabIjAnA saMskArone puSTa-putara kare che; ane puSTa-puSTatara thayelA yogabIjanA saMskAro adhika adhika yogamArganI prAptinuM kAraNa bane che. tethI prastuta graMthathI tevA jIvone upakAra thAya che. ra22A
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-223 parapa avataraNikA : kA pakSapAtamAtrAdupakAra ityAzaGkApohAyAha - avataraNikArya : pakSapAta mAtrathI kayo upakAra thAya che ? e prakAranI zaMkAnA nivAraNa mATe kahe che - bhAvArtha zloka-222mAM kahyuM ke yogadRSTisamuccaya graMthanA zravaNa vaDe pakSapAta AdithI yogya jIvone upakAra thAya che. tyAM zaMkA kare che : yogamArganA sevanathI upakAra thaI zake, paraMtu je loko prastuta graMtha bhaNIne pakSapAta mAtra kare che, paraMtu yoganuM sevana karatA nathI, teone zuM upakAra thaze ? arthAt upakAra na thaI zake. e prakAranI zaMkAnA nivAraNa mATe kahe che - zloka : tAttvikaH pakSapAtazca, bhAvazUnyA ca yA kriyA / anayorantaraM jJeyaM, bhAnakhadyotayoriva / / 223 / / anvayArtha: tAttvi: pakSapAta:tAtvika pakSapAta ra=ane cA bhAvazUnyA ziyA=bhAvazUnya je kriyA na =e benuM bhAnuvaMtiyori=sUrya ane khajUAnA jevuM attara yaMtraaMtara jANavuM. 23 zlokArca - tAtvika pakSapAta ane bhAvazUnya je kriyA ebenuM sUrya ane khajUAnA jevuM aMtara jANavuM. ll223| TIkA : 'tAttvikA pakSapAtazca' pAramArthika ityarthaH 'bhAvazUnyA' prati (ca yA) 'kriyA' 'anayorantaraM jJeyaM' kayorivetyAha 'bhAnukhadyotayoriva' mahadantaramityarthaH / / 223 / / TIkArya : 'tAttvi: pakSapati'..... madattarakirtha: 0 tAtvika pakSapAta=pAramArthika pakSapAta, ane bhAvazUlya je kriyA, e benuM sUrya ane khajUAnI jema moTuM aMtara jANavuM. m223mA bhAvArtha : yogamArganA samyak bodha thayA pachI, je prakAre yogamArga saMsthita che te prakAre zAstravacanathI jANIne, "A yogamArga ja jIva mATe ekAMta zreya che," tevo pakSapAtanA pariNAma thAya, te pAramArthika pakSapAta che;
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa06 yogadaSTisamuccaya/gAthA-223-224 ane keTalAka jIvone pUrve yogazAstranA zravaNathI Avo pakSapAta pragaTa thayo hoya, paraMtu yogamArgamAM samyagu yatna karavA mATenuM potAnuM asAmarthya dekhAya to sevavA mATenI icchA na thAya, topaNa tevA jIvomAM vartato yogamArgano tAttvika pakSapAta sUrya jevo che; jyAre je jIvone sastuzAstra sAMbhaLavA ja maLyAM nathI, mAtra oghabuddhithI dharmakriyA karavAno pariNAma che, ane yogamArganA bodhanA abhAvane kAraNe bhAvazUnya kriyA kare che, te kriyA khajUA jevI che. te be vacce teTaluM moTuM aMtara che; chatAM kriyA karanAra jIvone ke kriyA nahi karanAra jIvone paNa, jo prastuta graMtha sAMbhaLavA maLe ane tethI tAttvika pakSapAta pragaTa thAya, to AtmakalyANanA mArgamAM sUrya jevo prakAza temanA jIvanamAM pragaTa thAya; ane je jIvone yogazAstra sAMbhaLavA maLyAM nathI, tethI bhAvazUnya kriyA kare che, jethI yogamArganA viSayamAM mAtra khajUo jevo alpaprakAza pragaTa thayo che, tevA jIvo te prakAranI kalyANanI paraMparAne pAmI zake nahi; jyAre tAtvika pakSapAtavALA jIvo kriyA na karatA hoya topaNa kalyANanI paraMparAne prApta kare che. mATe prastuta graMtharacanAthI koI jIvane yogamArgamAM tAttvika pakSapAta mAtra thaze topaNa mahAupakAra thaze. ll223nA avataraNikA :tathA vAha - avataraNikArya : ane te rIte tAtvika pakSapAta ane bhAvazUnya kriyAmAM sUrya ane khajUA jevuM je rIte aMtara che te rIte, kahe che - zloka : khadyotakasya yattejaH tadalpaM ca vinAzi ca / viparItamidaM bhAnoriti bhAvyamidaM budhaiH / / 224 / / anvayArtha : vidyotI ya tenA=khajUAnuM je teja che tad banyuM te alpa ra=ane vinAza va=vinAzI che, mAno:=sUryanuM rUTuM Aeteja viparIta--viparIta cheHkhajUAnA teja karatAM viparIta che. kRti e pramANe rUdaM=A tAtvika pakSapAta ane bhAvazUnya kriyAdi yuthe: mAyaMtrabudhoe bhAvana karavuM joIe. ll224. zlokArdha : khajUAnuM je teja che te aA che ane vinAzI che, sUryanuM teja khajUAnA teja karatAM viparIta che. e pramANe tAtvika pakSapAta ane bhAvazUnya kriyAdi badhoe bhAvana karavuM joIe. ra24
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-224-225 pa27 TIkA - 'khadyotakasya' sattvavizeSasya, 'yattejaH' prakAzAtmakam 'tat' kimityAha 'alpaM ca vinAzi ca' svarUpe 'viparItamivuM' "mAno:' vavinAzi cADatatyasthati "tti'=NavuM, 'mAvyam' '= adhikRtapakSapAta-kriyAdikaM, 'budhaiH' tattvanItyeti / / 224 / / TIkArca - ghoraca'.... tattvanIti || khajUAvuM=jIvavizeSatuM, je prakAzAtmaka teja te svarUpathI alpa ane vinAzI che. viparIta mano:=RavinAzi vADaDavicaceti=sUryanuM A arthAta teja, viparIta arthAt khajUAthI viparIta bahu ane avinAzI che. ti=rva e pramANe, A=adhikRta pakSapAta ane bhAvazUnya kriyAdika, budhoe tatvanItithI bhAvana karavuM joIe. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. ra24 bhAvArtha : khajUAnuM teja alpa hoya che ane tarata vinAza pAme tevA svarUpavALuM hoya che. tenI jema bhAvazUnya kriyAkALamAM vartato zubha bhAva alpa hoya che ane tarata vinAza pAme tevo hoya che, kema ke te kriyAmAM yogamArgano pakSapAta nahi hovAthI janmAntaramAM yogamArganA prAdurbhAvanuM kAraNa te kriyA banatI nathI. tethI te kriyA vinAzI che, ane kriyAmAM vartato zubha bhAva vivekavikala hovAthI alpamAtrAno hoya che. vaLI sUryanuM teja ghaNuM hoya che ane avinAzI hoya che. e rIte tAtvika pakSapAtanA saMskAro AtmAmAM dIrghakALa rahenArA hovAthI avinAzI che, ane yogamArga pratye tIvra valaNa hovAthI atizayita che. tethI janmajanmAntaramAM yogamArgano prAdurbhAva karAvIne vighAtaka sAmagrI na maLe to zIdhra mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAmanAra che. ll224. avataraNikA : vizeSamAha - avataraNikArya : vizeSate kahe che - bhAvArtha : zloka-207mAM kahela ke potAnI anusmRti mATe graMthakAre A yogadRSTi graMtha racyo che. tyArapachI graMtharacanAnuM prayojanAntara batAvatAM kahyuM ke kulAdiyogIne paNa paropakArano saMbhava che, mATe paNa graMthakAre yogadRSTi graMthanI racanA karI che. tethI vicArakane prazna thAya ke paropakAra karavAnA AzayathI graMthakAre graMtharacanA karI che, to
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa28 yogadaSTisamuccaya/gAthA-22pa prastuta graMthanA adhikArI evA yogya jIvone graMtha sAMbhaLavA mATe prArthanA paNa karavI joIe, jethI teo graMtha sAMbhaLe ane tenA dvArA teone paropakAra thAya, e prakAranI AzaMkAnA nivAraNa mATe vizeSane kahe che - bloka : zravaNe prArthanIyAH syurna hi yogyAH kadAcana / yatnaH kalyANasattvAnAM, mahAratne sthito yataH / / 225 / / anvayArtha : jovA=yogya jIvo zrava=zravaNanA viSayamAM vAcana kyAreya prArthanI : 7 di=prArthanIya nathI ja, tA=je kAraNathI tyA sattvanAM yatnA kalyANasatvono yatva=puNyazALIono yatna madAratna=mahAratnamAM sthita rahelo che. ra2pA zlokArya : yogya jIvo zravaNanA viSayamAM kyAreya prArthanIya nathI ja; je kAraNathI puNyazALIono yatna mahAratnamAM rahelo che. ripI TIkA - 'zravaNe'=zravaNaviSaye, 'prArthanIyA:' 'syu:' bhaveyuH, 'na hi yogyA: kadAcana'-zuzrUSAbhAvena svata: pravRtteH, tathA cAha 'yatnaH' 'kalyANasattvAnAM' puNyavatAM, 'mahAratne'-cintAmaNyAdiviSaye, 'sthito yata:'-tathaucityayogena pakSapAtAderapi janmAntarAvAptizruteH / / 225 / / TIkArya : "zravane'.... nanmAntarAvAptiRta: | zravaNamAM=zravaNanA viSayamAM, yogya jIvo kyAreya prArthatIya hotA nathI ja; kema ke zuzraSAno bhAva hovAne kAraNe yogya jIvomAM zuzruSA guNano sadbhAva hovAne kAraNe, svataH pravRtti che prArthanA vagara svataH zravaNamAM pravRtti che. ane te rIte kahe che yogya jIvone tatvazravaNamAM svataH pravRtti che, te rIte, daSTAMtathI kahe che - je kAraNathI kalyANane prApta karanArA puNyazALI jIvono yatna ciMtAmaNi Adi mahAratnaviSayaka rahelo che. ahIM prazna thAya ke puNyazALI jIvone ciMtAmaNi Adi mahAratnamAM yatna thAya te prasiddha che, topaNa yogya jIvone zravaNamAM prArthanA karyA vagara svataH pravRtti che, te kema nakkI thaI zake ? tethI kahe che - tathaviyogena-te prakAranA aucityano yoga hovAne kAraNe zuzruSA guNavALA jIvo tattva sAMbhaLavA mATe atyaMta abhimukha hovAthI jayAM jayAM tattvanI prAptinI saMbhAvanA dekhAya tyAM tyAM yatna kare, te
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-22pa pa29 prakAranA aucityano yoga hovAne kAraNe, pakSapAta AdithI paNa yogamArganA zravaNaviSayaka pakSapAta AdithI paNa, janmAMtaramAM avAtinI zruti hovAthI janmAMtaramAM yogamArganI prAptinuM zAstramAM zravaNa hovAthI, yogya jIvonI sAMbhaLavAmAM svataH pravRtti che, ema avaya che. ll22pA. pakSapAta verapi' mAM '3'padathI tattvazravaNa, tattvamatipatti AdinuM grahaNa karavuM, ane '' thI e kahevuM che ke yogamArganA sevanathI to janmAMtaramAM yogamArganI prApti thAya, paraMtu pakSapAta AdithI paNa janmAMtaramAM yogamArganI prApti thAya che, ema zAstramAM saMbhaLAya che. bhAvArtha - yogya jIvonA upakAra mATe graMthakAre prastuta graMthanI racanA karI che, topaNa je yogya jIvo che teo zuzruSA guNavALA che, tethI teone zAstra zravaNa karavA mATe prArthanA karavAnI jarUra nathI; kema ke teomAM tattvane sAMbhaLavAnI atyaMta icchA varte che, mATe vagara prArthanAe paNa teo svataH yogamArganA graMthamAM pravRtti kare tema che. tethI vagara prArthanAe paNa tevA jIvo upara prastuta graMthathI upakAra thaze; ane temAM yukti Ape che - saMsAramAM jema puNyazALI jIvo, ciMtAmaNi Adi mahAratnamAM avazya yatna kare che, tema je jIvo yogamArgane prApta kare tevA zuzruSA guNavALA che, teo yogamArganI prAptine anukULa puNyavALA che. tevA jIvo yogamArganI prApti mATe svataH pravRtti kare tema che. mATe temane prArthanA karavAnI AvazyakatA rahetI nathI. AvA jIvo zuzruSA guNavALA hovAne kAraNe yogamArgane meLavavA mATe zakya eTalo prayatna karatA hoya che, ane tattvanI prApti mATe tevA prakAranA aucityayogathI teo pravRtti karatA hoya che ke jethI yogamArganI prAptinI sAmagrI maLe to avazya temane yogamArganI prApti thAya. vaLI, yogamArganI prApti mATenA upAyomAM teonI aucityapUrvakanI pravRtti hovAthI yogamArga pratye temane pakSapAta vartato hoya che. tethI kadAca A bhavamAM tattvazravaNanI sAmagrI na maLe topaNa, yogamArganA pakSapAtapUrvakanA yogamArganI prAptine ucita evA teonA yatnathI tevA jIvone janmAMtaramAM yogamArganI prApti thAya che, tema zAstramAM saMbhaLAya che. tethI arthathI nakkI thAya che ke zuzruSA guNavALA jIvo vartamAna janmamAM avazya zravaNasAmagrI maLe to zravaNamAM yatna kare che. AthI ja A bhavamAM zravaNasAmagrInA abhAvane kAraNe zravaNa na karI zake topaNa avazya tattvazravaNamAM teo janmAMtaramAM yatna karaze. tethI e phalita thAya ke zuzruSA guNavALA jIvo mahApuNyazALI che, ane tevA puNyazALIne yogagraMtha sAMbhaLavA mATenI prArthanA karavAnI jarUra rahetI nathI. jema saMsAramAM puNyazALI jIvono ciMtAmaNi Adi ratnamAM svataH yatna hoya che, tema zuzruSA guNavALA puNyazALI jIvono yogamArganA zravaNamAM prArthanA vagara svataH yatna hoya che. ll22pa
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa30 yogadaSTisamuccaya/gAthA-226 avatAraNikA : ayogyadAnadoSaparihArAyAha - avataraNikArya : ayogyadAnadoSatA parihAra mATe yogamArga mATe ayogya evA zrotAne prastuta graMthanA dAnathI doSa thAya, tenA parivAra mATe, graMthakAra kahe che - bhAvArtha zloka-22pamAM kahyuM ke yogya jIvomAM zuzruSA guNa hovAne kAraNe prastuta graMthazravaNa mATe teonI svataH pravRtti hovAthI zravaNa mATe prArthanA karavAnI AvazyakatA nathI. tevA jIvo prastuta graMthane joIne svataH pravRtti karaze, ane prastuta graMthanA paramArthane samajIne mahAratna jevA prastuta graMthane yogya jIvone ApavAnA pariNAmavALA thaze. Ama chatAM anAbhogathI paNa ayogyane ApavAno temano prayatna thAya to ayogya jIvonuM hitane badale ahita thAya. tethI ayogya zrotAone yogagraMthanA dAnathI prApta thatA doSanA parivAra mATe graMthakAra kahe che - zloka : naitadvidastvayogyebhyo, dadatyenaM tathApi tu / haribhadra idaM prAha, naitebhyo deya AdarAt / / 226 / / anvayArtha : tu=vaLI yogya-ayogyone naM-AEyogadaSTisamuccaya graMtha divA ratiAnA jANanArA ApatA nathI yogadaSTisamuccaya graMthanA jANanArA ApatA nathI. tathApi tu topaNa teNya = eone ayogyone na reya Apavo nahi sAra-AdarathI rUDhaMtrae bhi=haribhadrasUri mahArAja prAde kahe che. ra26o zlokArca - vaLI ayogyone yogadaSTisamuccaya graMtha, yogadaSTisamuccaya graMthanA jANanArA ApatA nathI, topaNa ayogyone Apavo nahi, e pU. haribhadrasUri mahArAja AdarathI kahe che. rirakA TIkA : 'naitadvidaH tu' AcAryAH, 'ayogyebhyo' anyebhyo, 'dadati' yacchanti, 'enaM' yogadRSTisamuccayAkhyaM grantham, 'tathApi tu' evamapi vyavasthite 'haribhadro' granthakRt, 'idaM prAha' kimityAha 'naitebhya' yogya:, "reya:' mayaM-yovRSTisamuccaya:, sArA"-mAre svaM prAda pAraraddA
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa31 yogadaSTisamuccayagAthA-22-227 TIkArca - "nahivatu'... rUdra praha || vaLI AvA jANanArA AcAryo, ayogyane yogya jIvothI anya evA ayogyane A yogadaSTisamuccaya nAmano graMtha ApatA nathI; topaNa A pramANe vyavasthita hovA chatAM paNa A graMthanA jANanArA AcAryo ayogyane na Ape e pramANe vyavasthita hovA chatAM paNa, graMthakAra evA pU. haribhadrasUri mahArAja A kahe che. zuM kahe che ? ethI kahe che - A yogadaSTisamuccaya graMtha ayogyone Apavo nahi, ema kahe che, e pramANe atraya che. kaI rIte kahe che ? ethI kahe che - AdarathI A kahe che=yogya upadezaka ayogyane na ja Ape chatAM anAbhogathI paNa tevI pravRtti na thAya te mATe haribhadrasUri mahArAja AdarathI vinaMtI karatAM A kahe che arthAt "ayogyane na Apavo e kahe che", ema pUrva sAthe saMbaMdha che, te batAvavA mATe TIkAmAM pharI "rUdaMprada kahyuM che. 226aaaa. bhAvArtha : graMthakAre yogamArgane batAvanAra yogadRSTisamuccaya nAmano graMtha potAnI smRti mATe banAvyo ane yogya jIvonA upakAra mATe paNa banAvyo. yogya jIvo A graMthamAM svayaM pravRtta thaIne sAMbhaLaze, ane jeo A graMtha bhaNIne yogamArganA jANanArA banyA che, evA AcAryo ayogyane A graMtha Apaze nahi. Ama chatAM anAbhogathI paNa tevA AcAryothI ayogyane A graMtha ApavAno prayatna na thAya, te mATe graMthakAra A graMthanA jANanArA AcAryone AdarathI kahe che ke tame ayogyane A graMtha Apazo nahi. ll2vA avataraNikA : kimetadevamityAha - avataraNitArtha - A-pUrvanA zloka-226mAM graMthakAre kahyuM e, AvuM=ayogyane A graMtha na Apavo evuM, kema che? ethI kahe che - zloka : avajJaha kRtAlpApi, yadanAya jAyate / atastatparihArArthaM, na punarbhAvadoSataH / / 227 / / anvayArtha : rUda ahIM yogadaSTisamuccaya graMthamAM vRttA anyApi avajJA karAyelI alpa paNa avajJA -je kAraNathI anartha anartha mATe gAyate thAya che, gata =AthI tatpara dArArtha tenA parivAra mATe=anarthanA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 yogadRSTisamuccaya/gAthA-227 parihAra mATe pU. haribhadrasUri mahArAja ayogyane ApavAno niSedha kare che, ema pUrvazloka-226 sAthe saMbaMdha che, punaH=paraMtu bhAvoSataH na=bhAvadoSathI nahi. / / 227 / / zlokArtha : yogadRSTisamuccaya graMthamAM karAyelI alpa paNa avajJA je kAraNathI anartha mATe thAya che, AthI anarthanA parihAra mATe pU. haribhadrasUri mahArAja ayogyane ApavAno niSedha kare che, ema pUrvazloka-226 sAthe saMbaMdha che, paraMtu bhAvadoSathI nahi. II227 / / TIkA H 'avaze' yogadRSTisamuvADye pratye, 'tAtpApi' svarUpena 'yak'=yasmAt 'anarthAya nAvate' mAviSayatvena, 'ata: anarthaparihArArtha 'na punarmAvavoSata:' kSudratA dRmidra phavuM prAdeti / / 227 / / TIkArya : ***** 'avatte ' * tuM prAdeti / / mahAviSayapaNuM hovAne kAraNe=yogadRSTigraMthanuM mahAviSayapaNuM hovAne kAraNe, ahIM=yogadRSTisamuccaya nAmanA graMthamAM, svarUpathI karAyelI alpa paNa avajJA je kAraNathI anartha mATe thAya che, AthI tenA parihAra mATe=ayogya zrotAnA anarthanA parihAra mATe, pU. A. zrI haribhadrasUri mahArAja, A=pUrvazloka-226mAM kahyuM e, kahe che; paraMtu bhAvadoSathI=kSudrapaNAthI nahi arthAt kSudrapaNAthI ayogyane ApavAno niSedha karatA nathI. ||227nA bhAvArtha : - prastuta yogadRSTisamuccaya graMthano viSaya yogamArga che, jethI mahAkalyANanI paraMparAnuM kAraNa che; kema ke je jIvone A graMthanA viSayane sAMbhaLIne te viSaya pratye pakSapAta thAya, tene paNa kalyANanI paraMparAnuM kAraNa A graMtha che, ane je jIvo A graMthane bhaNIne te yogamArga sevavAmAM yatna karaze, teone tA atyaMta kalyANanI paraMparAnI prApti thaze. vaLI mahAviSayavALA A graMtha pratye leza paNa avajJA karavI te anartha mATe thAya che, ane temAM paNa svarUpathI A graMtha pratye alpa paNa avajJA thAya to yogamArganI aprApti ane bhavaparaMparAno vRddhi thAya tevA anarthanI paraMparAnuM kAraNa bane. AthI ayogya jIvone tevA anarthanI prApti na thAya evA zubha AzayathI, pU. A. zrI haribhadrasUri mahArAja, yogadRSTisamuccaya graMthanA jANanArA AcAryone, ayogyone yogadRSTisamuccaya graMtha nahi ApavAnuM kahe che; paraMtu kSudra prakRtithI niSedha karatA nathI arthAt je loko potAnA A graMtha pratye AdaravALA hoya temane ja A graMtha Apavo, anyane nahi, tevI kSudra prakRti pU. A. zrI haribhadrasUri mahArAjanI nathI. tethI kSudra prakRtine kAraNe ayogyane ApavAno niSedha karatA nathI, paraMtu ayogya jIvonA ahitanA parihArArthe ayogya jIvone ApavAno niSedha kare che.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa33 yogadaSTisamuccaya/gAthA-227-228 ahIM svarUpathI karAyelI alpa paNa avajJA anartha mATe thAya che, ema kahyuM. tenAthI e phalita thAya che ke avajJA be prakAranI che : eka avajJA, je yogya jIvo paNa yogazAstra sAMbhaLavA mATe sanmukha thayA che, temanA dvArA thAya che. tevA jIvo sAMbhaLatI vakhate atyaMta upayogapUrvaka yoganA graMthane sAMbhaLavA mATe yatna karatA nathI, paraMtu yogagraMtha pratye rucivALA hovA chatAM tevI utkaTa ruci nahi hovAthI vacce vacce anya anya pravRttio paNa kare che, ane sAMbhaLavAnI ucita vidhinA dareka aMgamAM samyagu yatna karatA nathI; teonI graMtha sAMbhaLavAnI kriyAmAM kaMIka anAdaravRtti che. tevA jIvo te graMthanI avajJA karIne pApa paNa bAMdhe che, topaNa yoga pratyenI rucinA kAraNe sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM je yogamArga pratye pakSapAta thAya che, tenA dvArA te jIvonuM hita paNa thAya che. tethI tenI avajJA karanArA jIvo yogagraMtha sAMbhaLavA mATe sarvathA ayogya nathI. vaLI je jIvone yogamArga sAMbhaLIne yogamArga pratye aNagamo thAya che, paraMtu yogamArganA padArthone sAMbhaLIne leza paNa saMvega thato nathI, te bIjA prakAranI svarUpathI avajJA che arthAt yogamArganA svarUpa pratye avajJA che, ane AvI svarUpathI karAyelI thoDI paNa avajJA duraMta saMsAranuM kAraNa che. mATe svarUpathI karAyelI avajJAthI thatI anarthanI paraMparAnA parihAra mATe ayogyane prastuta graMtha nahi ApavAnuM pU. A. zrI haribhadrasUri mahArAja kahe che. 227I avataraNikA - itthaM caitadagIkartavyam, ata evAha - avataraNikArya : vai=ane A=zloka-226mAM pU. A. zrI haribhadrasUrie kahyuM ke ayogyane A graMtha Apavo nahi e, rUtyaM A rIte zloka-227mAM kahyuM ke ayogyatA ahitanA parivAra mATe A graMtha na Apavo e rIte, svIkAravuM joIe. AthI ja kahe che - bhAvArtha : zloka-229mAM graMthakAre sthApana karyuM ke ayogyane A graMtha Apavo nahi, ane tenuM kAraNa batAvyuM ke ayogya jIvonA ahitanA parivAra mATe A graMtha ayogyane na Apavo. A vastu ema ja svIkAravI joIe, ane ene daDha karavA mATe prastuta zlokamAM kahe che - bloka : yogyebhyastu prayatnena, deyo'yaM vidhinA'nvitaiH / mAtsaryaviroble:, zrethovindraprazAntaye pAradA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa34 yogadaSTisamuccaya/gAthA-228 anvayArtha : g=vaLI zreviprazAnta zreyamArgamAM AvatA vidhvanI zAMti mATe pharva: matsavirA=sarvathA mAtsaryatA virahathI sarvathA mAtsaryatA virahathI viyanAnvitai: =vidhithI yukta evA vaktAe prayatnana= prayatnathI yogya yogya zrotAone =A yogadaSTisamuccaya graMtha =Apavo. ra28 zlokArca - vaLI zreyamArgamAM AvatA vipnanI zAMti mATe, sarvathA mAtsaryanA virahathI, vidhithI yukta evA vaktAe prayatnathI yogya zrotAone yogadaSTisamuccaya graMtha Apavo. ||228ll. TIkA : 'yogyebhyastu' zrotRbhyaH 'prayatnena' upayogasAreNa 'deyo'yaM vidhinA'-zravaNAdigocareNa anvitaiH'= yuktaiH, doSo'nyathA, pratyavAyasambhavAdityAcAryA: 'mAtsaryaviraheNa' mAtsaryAbhAvena, 'uccaiH' 'zreyovighnaprazAntaye' puNyAntarAyaprazAntyarthamiti / / 228 / / | samatoDavaM yogAdisamuccaya: / / kRtiH zrIzvetabhikSorAcAryazrIharibhadrasyeti / / / / savRtiyogadRSTisamuccayaH samApta: / / TIkArca - joSecchatu'.... juvottarI prazArthamiti | vaLI yogya zrotAone upayogapradhAna evA prayatnathI A graMtha Apavo. koNe Apavo ? ethI kahe che - zravaNaAdiviSayaka vidhithI yukta evA vaktAe Apavo yogya zrotAone zravaNaAdi karAvavA viSayaka vidhithI yukta evA vaktAe Apavo. anyathA zravaNaAdi karAvavA viSayaka vidhithI rahita vaktA Ape to doSa che; kema ke karmabaMdharUpa pratyapAyano saMbhava che, e pramANe AcAryo kahe che - vaLI yogya zrotAone A graMtha ApanAre kevI rIte Apavo joIe ? ethI kahe che - atyaMta mAtsaryanA virahathI=prarUpaNAkALamAM anya darzananuM truTivALuM koIka vastunuM kathana karatA hoya tyAre paNa, te darzana pratye sarvathA mAtsaryanA abhAvathI, A graMtha Apavo joIe. vaLI ApanAre zenA mATe Apavo ? tethI kahe che -
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogadaSTisamuccaya/gAthA-228 535 zreyavidhvazAMti mATe puNyanA aMtarAyanI prazAMti mATe Apavo arthAt potAne avicchinna yogamArganI prApti thAya tevA puthamAM aMtarAya karanArAM karmonI prazAMti mATe Apavo, paraMtu parSadAmAM potAno prabhAva prApta karavA ke potAne aneka ziSyasaMpadA prApta thAya tevA AzayathI na Apavo. tti' zabda TIkAnI samAptimAM che. 228 A yogadaSTisamuccaya graMtha samApta thayo. zvetAMbara sAdhu AcArya haribhadrasUri mahArAjanI kRti che. savRtti yogadaSTisamuccaya graMtha samApta thayo. bhAvArtha : zloka-229, zloka-227mAM graMthakAre batAvyuM ke ayogyane A graMtha Apavo nahi, ane tenuM kAraNa batAvyuM ke zudra prakRtithI graMthakAra niSedha karatA nathI, paraMtu ayogya jIvonA ahitanA parivAra mATe ayogyane ApavAno niSedha kare che. AthI ja prastuta zlokamAM kahe che ke yogya zrotAne prastuta graMtha Apavo. tethI arthathI ayogyane ApavAno niSedha dRDha thAya che. vaLI ApatI vakhate yogadRSTi graMthanA jANanAra AcAryae upayogapUrvaka Apavo joIe, jethI prastuta graMthanA AzayathI leza paNa anya prakAre apAya nahi; kema ke jo upayogapUrvaka ApavAmAM na Ave ane graMthanA tAtparyathI anya prakAre apAI jAya to yogya jIvone paNa yogamArgano samyagbodha thAya nahi. tethI ApanAra vaktAe paNa upayogapUrvaka A graMtha Apavo. vaLI ApanAra vaktAe zravaNaAdi karAvavA viSayaka je zAstravidhi che, te vidhithI yukta thaIne Apavo; kema ke vidhimAM yatna karavAmAM na Ave to prastuta graMtha pratye anAdara thAya. tethI doSano saMbhava che. mATe zrotAne yogamArga zravaNa karAvavA viSayaka je vaktAne AzrayIne vidhi che, te vidhithI yukta thaIne yogya zrotAne A graMtha Apavo joIe. vaLI A graMtha ApatI vakhate sarvathA mAtsarya bhAva na thAya te rIte Apavo joIe. Azaya e che ke anya darzanavALA paNa yogamArga kahe che, ane te darzanavALAothI batAvAyelo yogamArga kaMIka truTivALo dekhAya, topaNa, temanAM batAvAyelAM vacano pratye mAtsarya rAkhIne tenI hInatA thAya, ane potAnuM darzana zreSTha che, tevI buddhithI potAnA darzananI adhikatA batAvavA mATe yatna karavAmAM Ave, to yogya rIte prarUpaNA karAto paNa A graMtha vaktAnA mAtsarya doSane kAraNe karmabaMdhanuM kAraNa bane che; ane zrotAne paNa A vaktA anya darzana pratye mAtsaryavALA che, tevuM jaNAya to, prastuta graMtha grAhya hovA chatAM yogya zrotAne paNa grAhya bane nahi. tethI vaktAe anya darzana pratye leza paNa mAtsarya na thAya te rIte prastuta yogagraMtha yogya zrotAne Apavo, ane anya darzananI je kaMI yuktiyukta vAto hoya te tema ja batAvIne, je sthAnamAM
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 yogadaSTisamuccaya/gAthA-228 temanI truTi hoya te truTi paNa mAtsaryathI nahi, paNa te sthAnano samyapha bodha karAvavAnA AzayathI yogya zrotAne batAvavI. jema prastuta graMthamAM ekAMta kSaNikavAdamAM mukti saMgata thaze nahi, athavA ekAMta phUTastha nitya AtmA svIkAravAthI mukti saMgata thaze nahi, evuM je kathana karyuM che, te kathana te darzana pratyenA mAtsaryathI nathI, paraMtu yogya zrotAne samyagu bodha thAya te rIte kathana che. tema vaktAe paNa anya darzana pratye mAtsarya na thAya te rIte sarva padArtho batAvavA joIe. vaLI ApanAre paNa potAnA zreyamArgamAM vidgabhUta evAM karmonA zamana mATe prastuta graMtha yogya zrotAne Apavo, paraMtu potAno anuyAyIvarga ghaNo thAya athavA potAno ziSyavarga ghaNo thAya athavA loka AgaLa potAno prabhAva dekhAya, tevA koI AzayathI prastuta graMtha Apavo nahi; paNa yogya zrotAne yogamArgano bodha thAya ane yogamArgamAM pravRtti karIne te Atmahita sAdhe, ane tene Atmahita sAdhavAmAM huM prabaLa nimitta banuM, jethI mane paNa yogamArganI prAptimAM vighna karanArAM karmonuM zamana thAya, ane tenA kAraNe janmajanmAMtaramAM huM paNa yogamArgane prApta karuM, ane A saMsArano aMta thAya, tevA AzayathI yogya zrotAne A graMtha Apavo, ema pUjya zrI haribhadrasUri mahArAja kahe che. ll228 yogadaSTisamuccaya graMthanuM zabdazaH vivecana samApta thayuM.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ satpravRttipadaM cehA'saGgAnuSThAnasaMjJitam / mahApathaprayANa yadanAgAmipadAvaham // ane zuddha AtmAne pragaTa kravAnA mArgamAM zuddha AtmAne pragaTa kravAne anukULa evI suMdara pravRttinuM sthAna, asaMgaanuSThAna nAmavALuM che; je asaMgaanuSThAna mahApathamAM prayANa che, ane jyAMthI pharI Agamana na thAya tevA sthAnane lAvanAruM che. : prakAzaka : mAtAthI gai DESIGN BY 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phrehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : (079) 32911401 E-mail: gitarthganga@yahoo.co.in 9428500401 9824048680