Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM aham // suutrkRtaangg-suutr-diipikaa| harSakulagANa-racitApraNamya zrIjinaM vIraM, gautamAdigurUMstathA / svAnyopakRtaye kurve, dvitIyAGgasya dIpikAm // 1 // ___ iha hi pravacane catvAro'nuyogAH / tathAhi-caraNa karaNAnuyogaH 1, dravyAnuyogaH 2, dharmakathAnuyogaH 3, gaNitAnu / yogazca 4, tatra prathamaM zrImadAcArAGgaM caraNakaraNAnuyogaprAdhAnyena vyAkhyAtam / athedaM zrIsUtrakRtAkhyaM dvitIyAGgaM dravyAnuyogaprAdhAnyena vyAkhyAyate / sUtrakRtAGgamiti ca kaH zabdArthaH / ucyate-' sUtra' straparasamayasUcanaM kRtaM yena tatsUtrakRtaM, tadevAnamiti / tatra zrutaskandhadvayaM, prathama zrutaskandhe SoDazAdhyayanAni dvitIye sapta / tatra prathamazrutaskandhasya prathamAdhyayane catvAra uddezakAH, tatrApi pUrva prathamoddezakaH tasyA[ya]mAdizlokaH / bujjhijjA0 x x x (sUtram ) // 1 // vyAkhyA-'budhyeta ' jAnIcAda, kiM tat ? 'bandhana' badhyate joSo'nema bandhanaM jJAnAvaraNAdhaSTaprakAra karma vaddhaitavoM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ N sUtrakRtAGga sUtra. diipikaa| LG skandhasya prathamAdhyayane | prathamo. ddeshkH| mithyAvAdayo vA parigrahArambhAdayo vA bandhanaM jAnIyAdityuktaM, na ca jJAnamAtreNa siddhirityAha / 'tiudvijA-parijANiA' parikSAya troTayet-apanayet , AtmanaH pRthkaaryaadityrthH| atha jambUsvAmI ziSyaH sudharmasvAminamAha, kimAheti, zrIvIraH kiM bandhanaM 'Aha' uktavAn ! kiMvA jAnan bandhanaM troTayati ? uttaramAha // 1 // cittamaMta0 x x x (suu0)||2|| vyAkhyA-'cittavat' sacittaM dvipadacatuSpadAdi, acittaM kanakarajatAdi dvayamapi 'parigRhya' parigrahaM kRtvA 'kRzamapi' stokamapi svayaM anyAn vA grAhayitvA gRhato vAnyAnanujAya evaM duHkhAnna mucyate, parigraha eva paramArthato'narthamUlamityuktam // 2 // parigrahatavAvazyambhAvI Arambhastasmizca prANAtipAta iti darzayati / sayaM0 x x x (suu0)||3|| vyAkhyA-athavA prakArAntareNa bandhanamevAha-sa parigrahavAn 'svayaM' AtmanA prANAn atipAtayet-jIvAn hiMsyAt athavA anyaiH' parairapi ghAtapati, pratazcAnyAnanu jAnIte, tadevaM kRtakAritAnumatibhiH prANighAtaM kurvan Atmano vairaM varddhayati, tatazca bandhanAnna mucyata iti bhAvaH // 3 // punarbandhanamevAzrityAha jaMsi kule0 x x x (suu0)||4|| vyAkhyA-yasmin kule jAto yA mitrai ryAdibhirvA saha saMvasebaraH, teSu mitrapitRmAtRmAryAdiSu'mamAyIti mamatva
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAn lupyate, mamatvajanitena karmaNA bAdhyate 'bAlo' mUrkhaH, vivekarahitatvAdanyeSu ca 'mUrchito' mamatabahula ityarthaH // 4 // kiM jAnan bandhanaM troTayatItyasyottaramAha vittaM soyariA0 x x x (suu0)||5|| vyAkhyA-'vittaM' dravya, tacca sacittamacittaM vA, saudaryA bhrAtR bhaginyAdayaH, sarvametad vittAdikaM saMsAre pIDayamAnasya | jantona trANAya na rakSaNAya bhavatIti, etat 'saGkhyAya' jJAtvA tathA jIvitaM svaspamiti 'saGkhyAya' aparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparikSayA pratyAkhyAya karmaNaH sakAzAt trupyati' apagacchatyasau, tunicaye, truTyedeva, yadi vA 'karmaNA' kriyayA saMyamAnuSThAnarUpayA bandhanAt truTya te-karmaNaH pRthaga bhavatItyarthaH // 5 // svasamayaM pratipAdya parasamayaM pratipAdayitukAma Aha ee gaMthe0 x x x (suu0)|| 6 // vyAkhyA-'etAn ' pUrvoktAn 'granthAn ' sUtrArthAn vyutkramya' parityajya 'eke' kecit zramaNabrAhmagAH, zramaNAH zAkyAdayo brAhmagAzca 'ayANaMtA' paramArthamajAnAnA 'viusti 'tti vividhamutprAvalpena 'sitA' baddhAH svasamayeSu pratibaddhavAH santaH kAmeSu ca saktA vanta iti // 6 // sAmprataM nAstikamatamAzrityAha saMti paMca0 x x x (sU0) // 7 //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ diipikaa| prathamazrutaskandhasya prathamAdhyayane prathamo. ddeshkH| vyAkhyA-santi paJcamahAbhUtAni ihAsmilloke 'ekeSAM' bhUtavAdinAmAkhyAtAni-tacArthakatAni, tairvA bhUtabAdi bhirnAstikairAkhyAtAni svayamaGgIkRtAni pareSAM ca pratipAditAni, cAmUni 'puDhavI' tyAdi pRthvI 1 apo-jalaM 2 tejoagniH 3 vAyuH 4 AkAzaM 5 paJcamaM yeSAM tAni / nanu sAGkhyAdibhirapi bhUtAni manyanta eva tatkathaM cArvAkamatApekSayaiva bhUtopanyAsa iti ceducyate-sAGkhyAdibhiIi pradhAnAhakArAdikaM tathA kAladigAtmAdikaM cAnyadapi vastujAtamaGgIkriyate, cArvAkaistu bhUtavyatiriktaM nAtmAdi kiJcinmanyate iti tanmatAzrayeNaivAyaM sUtropanyAsa iti // 7 // cArvAkamatAGgIkAramevAha ete paMca0 x x x (suu0)||8|| vyAkhyA-etAni pazca mahAbhUtAni 'tebhyo' bhUtebhyaH kAyAkArapariNatebhya ekaH kazcicidrUpo bhUtA'vyatirikta AtmA bhavati, na tu kazcidaparaH paralokayAyI jIvAkhyaH padArtho'stItyevamAkhyAtavantaste / nanu yadi bhUtebhyo'nyaH kazcidAtmA nAsti kathaM tarhi mRta iti vyapadeza ityAzaGkAyAmAha-' aha tesiM 'ti, atha teSAM bhUtAnAM vinAze'pagame dehino devadattAdevinAzo bhavati, tatazca mRta ityucyate, na punarjIvApagama iti / atraitanmatanirloThanayuktayo vRttito'vase yAH // 8 // atha ekAtmAdvaitavAdamuddizyAha jahA ya0 x x x (sU0) // 9 // vyAkhyA-yathA, ca zabdo'pi zabdArthe, sa ca bhinnaH pRthivyAH stUpaH pRthivyeva vA stUpaH pRthivIsacAtAkhyo'.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vayavI, sa ca eko'pi yathA nAnArUpaH saritsamudraparvatanagaramAmAdyAdhAratayA vicitro dRzyate, nimnonatamRdukaThinaraktapItAdimedena vA dRzyate, na ca tAvatA pRdhivItvasyai kasya bhedo bhavati, evaM bho! iti parAmantraNaM, kRtsno'pi cetanAcetanarUpo loka eko vidvAn eka evAtmA 'vidvAn ' jJAnapiNDaH pRthivyAdibhUtAkAratayA nAnA dRzyate, na ca tAvatA tasyaikasyAtmatatvasya bhedo bhavati // 9 // asyottaramAha evamegeti0 x x x (sU0) // 10 // vyAkhyA-evamAtmAdvaitavAdamAzritA eke jalpanti 'mandA' jaDAH, mandatvaM caiteSAM yuktivikalajIvAdvaitapakSAzrayaNAt / tathAhi-yadyaka evAtmA syAttadA eke kRSIvalAdaya Arambhe jIvahiMsAtmake 'nizritA' AsaktAH svayaM pApaM kRtvA tIvra nArakAdi duHkhaM 'nigacchai'tti ArSasvAdbahuvacanArthe ekavacanaM, nizcayena gacchanti, ta evArambhamaktA, nAnye ityetana syAt yadyeka evAtmA syAttadA kenApya zubhe karmaNi kRte sarveSAM duHkhaM syAnna caivaM dRzyate, tasmAdeka evAtmeti na yuktam // 10 // sAmprataM tajIva-taccharIra-vAdimataM pUrvapakSayanAha patteaMkasiNe0 x x x (suu0)|| 11 // vyAkhyA-'pratya' pratizarIramAtmAnaH 'kRtsnAH ' sarve'pi ye 'bAlA' ajJA ye ca paNDitAste sarve'pi pRthag vyavasthitAH, nahi eka evAtmA sarvavyApI svIkAryaH, bAlapaNDitAdivibhAgA'bhAvaprasaGgAt / nanvevamAtmabahutvaM jainairapi
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sbaa dIpikA A prathamazrutaskandhasya prathamAdhyayane prthmodeshkH| svIkriyata eva, taskimiti paramatamAzritya sUtramidamucyate ! ityAzaGkAyAmAha-'saMti 'ti-'santi' vidyante jIvAH zarIraM yAvat , zarIrAbhAve tu na santi, etadevAha-'piccA na te saMti' pretya' paraloke te jIvA na santi, teSAM mate zarIrAdbhinnaH paralokayAyI na kazcidAtmArUpaH padArtho'stIti jainebhyo bhedaH / kimityevaM te manyanta ityAha-'pasthi sattovavAiA' aupapAtikA-bhavAdbhavAntaragAminaH sancAH prANino 'nathi 'ti na saMti / nanu bhUtavAdino'sya ca tajjIva-taccharIravAdinaH ko bheda ? ityatrocyate-bhUtavAdino bhUtAnyeva kAyAkArapariNatAni dhAvanacalanAdikriyAM kurvanti, asya tu kAyAkArapariNatebhyo bhatebhyazcetanAkhya Atmotsayate abhivyajyate vA tebhyazvAmina ityanayorvizeSaH // 11 // tanmatamevAha natthi puNNe va0 x x x (sU0) // 12 // vyAkhyA-nAsti puNyaM pApaM ca nAsti, ato [nAsti] asmAllokAt paro'nyo lokaH paraloko, yatra puNyapApAnubhava iti / atra hetumAha-zarIrasya vinAzena 'dehina' Atmano'pi vinAzo'bhAvo bhavati tathA ca dayate tanmatalezo, yathAsvabhAvAdeva jagadvaicitryaM, yaduktam-"kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayasya vicitrnaa| varNAzca tAmracUDAnAM, svabhAvena bhavanti hi // 1 // " iti // 12 // ayAkriyAvAdimAha kuvvaM ca0 x x x (suu0)||13||
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ vyAkhyA-kurvan kArayaMzca AtmA na bhavati, Atmano vyApakatvAdamUrtatvAcca krtRtvaanuppttiH| tata eva kArayitRtva mapyAtmano na yuktaM, ekazca evaM' zabdo'tItAnAgatakartuniSedhako dvitIyaH samuccayArthaH / kartRtva-kArayitRtva-niSedhAdanyApi kriyA tasya nAstItyAha-savvaM 'ti sA parispandAdikA dezAddezAntaraprAptirUpAM kriyAM kurvan AtmA na vidyate, sarvavyApitvenAmRrgatvena cAkAzasyevAtmano niSkriyatvaM sAGkhyamate, evaM te uti evamuktaprakAreNa te sAGkhyA: pragalmitAH prAgalbhyavanto dhArzvavanto vidyante / / 13 // sAmprataM tajIva-taccharIrAkArakavAdinormataM nirAkurvannAha je te u vAiNo0 x x x (suu0)|| 14 // vyAkhyA-ye tAvaccharIrA vyatiriktAtmAvAdinaH 'evaM pUrvoktayuktyA bhUnAvyatiriktamAtmanamabhyupagatavantaste nirAkriyante, teSAM lokazcaturgatibhavarUpaH subhagadurbhaganurUpakurUpezvaradAriyAdigatyA jagadvaicitryarUpaH kutaH syAt ', AtmA. naGgIkAre puNyapApAbhAve kathaM vizvavaiciyarUpamityarthaH / te ca nAstimAstamasojJAnarUpAt tamo yAnti, jJAnAvaraNAvRtAH | punarjJAnAvaraNarUpaM tamaH pravizanti athavA sadvivekAMtraghaMsitvAttamo-duHkhaM, tasmAttamo-mahAduHkhaM yAnti, yataste mandA jaDAH paralokanirapekSatvAccArambhanizritAH / ayameva zloko'kArakAdimatamAzritya kizcidviviyate-ye vAdino'kArakA:sAGkhyAH santi, teSAM loko jarAmaraNazokaharSAdirUpo nArakatiryamAdirUpo niSkriye satyAtmani 'kutaH'kasmAddhetoH syAt / na syaadityrthH| tatazca dRSTeSTavAdhArUpAtamasojAnAce 'tamo' vedanAsthAnaM yAnti / yato mandA bArambhanizri r-para
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ali tratA diipikaa| prathama zrutaskasdhasya prathamAdhyayane prthmoddeshkH| // 4 // tAzceti sAGkhyamataM nirastam // 14 // athAtmaSaSThavAdimatamAha saMti paMca0 x x x x (suu0)||15|| vyAkhyA-santi paJca mahAbhUtAni ihAsmin saMsAre ' ekeSAM ' AtmaSaSThavAdinAM sAyAnAM vaizeSikANAM ca eta. dAkhyAtaM, bhUtAnyAkhyAtAni vA / te punarvAdina evamAhuH-yadbhUtAni AtmaSaSThAni-AtmA SaSTho yeSAM tAnyAtmaSaSThAni, keSAzcidvAdinAmanityAni bhUtAnyAtmA ca na tathA eSAmityAha-AtmA lokazca pRthivyAdirUpaH zAzvato-nityaH // 15 // zAzvatatvamevAha duhato te Na. x x x (suu0)|| 16 // vyAkhyA-'te' bhUtapadArthA AtmaSaSThA 'ubhayato' nirhetukasahetukavinAzAbhyAM na vinazyanti, bauddhAnAM mate ghaTAdivastu hetuM vinA'pi kSaNe kSaNe vinazyati, vaizeSikANAM tu lakuTAdiyogena ghaTAdInAM vinAzaH, tena dvividhenApi vinAzena lokAtmanona vinAza iti tAtsaryArthaH / yadivA dvirUpAcetanAcetanasvabhAvAna vinazyanti, AtmA cetanasvabhAvAnna vinazyati, pRthivyAdyA lokAzcAcetanasvabhAvAna vinazyatIti, na cotpadyate'sat-avidyamAnaM, sarve'pi bhAvAH sarvathA niyatibhAvaM nityatvamAgatA:-prAptAH // 16 // atha bauddhamatamAha paMcakhaMdhe0 x x x (suu0)|| 17 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-eke bauddhAH paJca skandhAn vadanti / rUpaskandhaH 1, vedanAskandhaH 2, vijJAnaskandhaH 3, sajJAskandhaH 4, IN saMskAraskandhaH 5 / tatra rUpaskandhaH pRthivItvAdayo rUpAdayazca 1, vedanAskandhaH sukhaduHkhA aduHkha sukhA ca vedanA 2, vijJAnaskandho rUpavijJAnaM rasavijJAnamityAdi 3, sajJAskandhaH 'saJjA' nimittodgrahaNAtmakaH pratyayaH, savikalpa jJAnamityarthaH 4, saMskAraskandhaH puNyApUNyAdi dharmasamudAyaH 5, na caitebhyo'nyaH kazcidAtmAkhyo padArtho'stIti 'bAlA' mUrkhAste, te skandhAH kiMbhUtAH ? kSaNayoginaH, kSaNe kSaNe vinazvarA ityarthaH / pUrvavAdibhyo bauddhavyatirekamAha / 'aNNo'tti yathA sAGkhyAdayo bhUtebhyo'nyamAtmAnamaGgIkRtavantaH, yathA ca cArvAkAH bhUtebhyo'nyamabhinnamAtmAnamiSTavantastathA bauddhA naivAhu!ktavantaH tathA hetubhyo jAto hetukA-kAyAkArapariNatabhUtaniSpAditaH, tathA'hetuko nitya, ityevaM tamAtmAnaM bauddhA nAGgIkRtavanta iti // 17 // tathA'nye caturbhAtukaM jagadvauddhA vadantI tyAha puDhavI AU0 x x x (suu0)|| 18 // ___ vyAkhyA-pRthivI dhAtuH 'Apo' jalaM dhAtuH, tathA tejovAyuzceti dhAtavaH ete catvAro'pi dhAtako yadA 'ekkA utti ekAkArapariNatAstadAkAratayA jIvAkhyAM labhante, evamAhu 'rjAnakAH' paNDitaMmanyA bauddhAH ' evamAhaMsu Avare' iti kacitpAThaH tatra 'Avare "tti apare bauddhA ityrthH||18|| atha pUrvoktaM sarva durmatInAmaphalatvaM svadarzanAGgIkAraM ca darzayatrAha
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamavata patrakatA sUtra dIpikA // 5 // prathamAdhyayane prathamodezakA agAramAvasaMtA vi0 x x x (suu0)|| 19 // vyAkhyA-'agAraM' gRhamAvasantastiSThanto gRhasthA, AragyA vA tApamAdayaH, prabajitAzca zAkyAdayaH, api sambhAvane, idaM te sambhAvayanti, yathA-idamasmadIyaM 'darzana' matamApanA-AzritAH sarvaduHkhemyo jIvA vimucyanta iti te vadanti // 19 // | atha teSAM niSphalatvamAhateNAvi saMdhi0 x x x (sU0) // 20 // // 21 // // 22 // // 23 // // 24 // // 25 // vyAkhyA-te paJca pazcabhUtavAdyAdyAH sandhi jJAnAvaraNAdi karmavipararUpaM nApi nai jJAvA, ajJAtvA ityarthaH / vAkyAlaGkAre yathA jIvakamaNoH sandhibhinnatvaM bhavati tathA'jJAtvA mokSArtha pravRttA ityarthaH / sandhivividhaH dravyasandhiH kubvAdeH bhAvasandhiH karmavivararUpastaM uttarottarapadArthaparijJAnaM vA sandhistaM ajJAtvA prvRttaaH| te ki bhUtA ? ityAha-'na te 'ti, te janA-lokA na samyag dharmavidaH, ye tu te evaMvidhavAdinaste 'ovo' bhavauSaH, saMsAratattAgazIlA na AkhyAtA jinaiH / agretanAH paJca zlokAH evameva vyaakhyeyaaH| paraM saMsAra 1, garbha 2, janma 3, duHkha 4, mAra 5, pAramA na bhavantIti jJeyam // 20 // 21 // 22 // 23 // 24 // 25 // te yat prApnuvanti tadAha nANAvihAiM0 x x x (suu0)|| 26 / /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ riakik vyAkhyA-nAnAvidhAni' anekaprakArANi duHkhAni anubhavanti punaH punaH saMsAracakramAle mRtyunyAdhijarAbhirAkule-vyApte // 26 // teSAM duHkhaphalamupasaMhAraM cAha uccAvayANi0 x x x (suu0)|| 27 // vyAkhyA-'uccAvacAnI'ti adhamocamAni sthAnAni 'gacchanto' bhramanto grbhaadgmmessynti-yaasvntynntshH| nAyaputte'tti 'jJAtaH' siddhArthakSatriyastasya putraH zrImahAvIro jina evamuktavAn iti / bravImIti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAheti // 27 // iti zrIsUtrakRte dvitIyAGge prathamAdhyayane prathamoddezakavyAkhyA sampUrNA // 1 // uktaH prathamoddezaH, atha dvitIyodezakaH kathyate / tasyAyamarthasambandhaH Adyodezake bhUtavAdA[yA] dimataM pradarya nirAkRtaM, ihApyavaziSTaM tadevopadaya nirAkriyata ityanena sambandhenAgatasyAsyoddezakasya sUtraM yathA AghAyaM puNa0 x x x (suu0)||1|| vyAkhyA-punaH 'ekeSAM' niyativAdinAmetadAkhyAtaM, AkhyAtamityatra bhAve kta pratyayaH, tadyoge ca "vA klIca" iti kartari SaSThI / tatazca niytivaadibhiridmaakhyaatmityrthH| kiM tadityAha-'uvavaNNa 'tti 'upapannA' yuktyA ghaTamAnAH 'pRthak ' aneke jIvAH jIvasave paJcabhUtataccharIvAdimataM nirAkRtaM pRthagityanena AtmA'dvaitavAdinirAsazca /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ batrakRtAGga satra. diipikaa| prathamazrutaskandhasya prathamAdhyayane dvitiiyodeshkH| IS te'neke jIvAH sukhaM duHkhaM devanArakAdimaveSu vedayanti' anumavanti, anenAkartRvAdo nirstH| 'aduve 'tti athavA 'lupyante' sthAnAt sthAnAntaraM sAmpante, etenopapAtikatvamapyuktam // 1 // niyativAdimatamevAha zlokadvayena na taM sayaM kaDaM0 x x x (suu0)||2|| na sayaM kaDaM na0 x x x (suu0)||3|| vyAkhyA-yattaiH prANibhiranubhUyate sukhaM duHkhaM sthAnavilopanaM vA, na te tatsvayaM-AtmanA puruSAkAreNa kRtaM duHkhaM, duHkhasya copalakSaNAtsukhamapi grAhyaM, sukhaduHkhAnumatraH puruSakArakato na syaadityrthH| anena kAlezvarasvabhAvakarmAdinA ca kutaH kRtaM / nnmitylkaare| kAlAdibhirapi na kRtamityarthaH kintu niyatereva niSpadyate sarvamiti / tataH sukhaM saiddhikaM, siddhau-mokSe bhavaM saiddhika, yadi 'vA' duHkhaM asaiddhika-sAMsArikaM, athavA saiddhikamasaiddhikaM ca sukhaM, yathA sak candanAGganAdyupabhogakriyA, siddhau bhavaM saiddhikaM, AntaraM sukhamAnandarUpamasaiddhikaM tathA saiddhikamasaiddhikaM ca duHkhaM, yathA kazAtADanAGkanAdikriyAsiddhau bhavaM saiddhikaM-jarazirotrtizUlAdirUpamaGgotthamasaiddhikaM duHkhaM / etadubhayamapi sukhaM duHkhaM ca na puruSAkArakRtaM na cAnyaiH kAlAdibhiH kRtaM vedayantyanubhavanti pRthag jIvAH, kathaM tarhi prANino sukhaM dukhaM ca syAdityAha'saMgaima'ti samyag svapariNAmena gatiryasya yadA yatra yatsukhaduHkhAnubhavanaM sA saGgatirniyatistasyA bhavaM sAGgatikaM, niyatikRttamityarthaH // 3 // ihAsmin sukhaduHkhAnubhavavAde ekeSAM niyativAdinAmidamAkhyAtaM yaduktaM taiH // 6 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ "prAptavyo niyativalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vaa| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " iti // 3 // asyottaramAha evameyANi0 x x x (sU0) // 4 // vyAkhyA-evametAni pUrvoktAni vacanAni jalpanto niyativAdilo 'bAlA' murkhAH, paNDitamAninaH, svayamapaNDitA api AtmAnaM paNDitaM manyamAnAH / punaH kimbhUtAH niyatA niyatamajAnantaH, kizciniyatikRtamavazyammAvi niyataM, AtmapuruSAkArezvarAdikRtaM kizcidaniyataM, evaM dvividhaM vastu ajAnanto niyatikRtamevaikAntenAzrayantaH / ata evA'buddhi kA:-buddhirahitA bhavanti, puruSAkArAdayo'pi vastUtpAdakAH, yataH / 'na devamiti sazcintya, tyjedudymmaatmnH| anudyamena kastailaM, tilebhyaH prAptumarhati ? // 1 // " iti / ityAdyajAnanto'ta eva nirbuddhikaaH||4|| etadvAdinAmapAyamAha egamege u0 x x x (suu0)||5|| vyAkhyA-evameke niyativAdinaH pArzvasthA yuktisamUhAdahistiSThantIti pArzvasthAH paralokakriyApArzvasthA vA, athavA 'pAzaH' karmabandhanaM tatra sthitAH, 'te bhujo'tti te bhUyo vividhaM 'pragarimatAH' dhaayopetaaH, niyativAdamagIkRtyApi evaM punarapi svakAyeM paralokakriyAsu ca pravarttamAnA ata eva dhArthopetAH na te duHkhavimocakAH AtmAnaM
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ diipikaa| prathamazruta skandhasya prathamAdhyayane dvitIyodezakA duHkhAna mocayanti // 5 // niyativAdino gatA, athA'jJAnimatamAha javiNo migA0 x x x (suu0)||6|| vyAkhyA-yathA 'javino' vegavantaH santo mRgAH paritrANena' zaraNena tarjinA' rahitAH, athavA 'paritAna' vAgurAdivandhanaM, tena ' tarjitA bhayamprApitAH manto'GkitAni sthAnAni zaGkanne, bhayabhrAntAH santo nirbhayAnyapi sthAnAni sabhayatayA manyante zaGkitAni ca vAgurAdIni azaGkamAnAH 'samparya yanta' ityuttarasUtreNa sambandhaH / / 6 // pariyANiyANi0 x x x (sU0) // 7 // ___ vyAkhyA-paritrANaM saJjAtaM yeSu tAni paritrANitAni-zaraNabhUtAni sthAnAni mUDhatvAt zaGkamAnA:-samayAni manyamAnAH 'pAzitAni' pAzayuktAni azaGkamAnAsteSu zaGkAmakurvANAH ajJAnena bhayena ca 'saMvigga'ti samyag vyAptAstatra tatra vAgurAdike bandhane samparyayante, samekImAvena parisamAntAt ayante gacchantIti // 7 // imameva dRSTAntamAzrityAha aha taM paveja0 x x x (suu0)||8|| vyAkhyA-athAnantaramasau mRgastad 'bajhaM'ti 'vajra' bandhana kAraNaM rajju gurAdivandhaM vA yadi 'lavet ' uparigacchet 'vA' athavA vardhasya adho vrajet tadA 'padapAzAt ' vAgurAdivandhanAnmucyate, evaM santamapi samanapariharaNo. sApAyaM mando' jaDona'dehatI 'tina pazyati // 8 // pAzamapazyato yA'vasthA syAcAmAha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiappA'hi. x. x x (suu0)||9|| vyAkhyA-sa mRgo'hitAtmA, tathA'hitaM 'prajJAnaM ' bodho yasya so'hitaprajJAno 'viSamAntena' kUTapAzAdiyuktena pradezenopAgataH, athavA 'viSamAnte ' kUTapAce prAtmAnamanupAtayet , tatra cAso baddhaH padapAvAdIna'narthabahulAn avasthAvizeSAna prAptastatra bandhane 'pAtaM ' vinAzaM 'nigacchati' prApnoti // 9 // dRSTAntayojanAmAha evaM tu samaNA0 x x x (suu0)||10|| vyAkhyA-' evaM ' pUrvoktamRgadRSTAntena, turavadhAraNe, eke zramaNAH pAkhaNDAzritA midhyAdRSTayo'nAryA asadanuSThAnA | azaGkitAni dharmAnuSThAnAni zaGkamAnAstathA zakitAni-ekAntapakSAzrayaNAni aGkino mRgA ivAnarthamAjaH syuH||10|| zahitAzaGkitaviparyAsamAha dhammapaNNavaNA0 x x x (sU0) // 11 // vyAkhyA-'dharmaprajJApanA' zAntyAdi davavidhadharmaprarUpaNA yA sA prasiddhA tAM zakate, asaddharmaprarUpaNeyamiti manyante, ArambhAMzca-pApodAnabhUtAn na zakante, yato 'avyaktA' mugdhAH sadasadvivekavikalA 'akovidA: apaNDitAH sacchAstrAvabodhavidhurAH // 11 // teSAM satphalAmAvamAha sabappagaM0 x x x (sa0) // 12 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAtA NI diipikaa| prathamazrutaskandhasya prathamAdhyayane dvitIyo. ddezakaH / 18 // vyAkhyA-'sarvAtmako ' lomastaM vyutkarSoM' mAnastaM sarvAM nUmaM 'ti mAyAM tathA 'appattiyaM 'ti krodhastaM ca vidhya ' amAMzaH' na vidyate kAMzo yasya so'kAMzaH syAt / akAMzatvaM ca jJAnAdbhavati nAjJAnAdityAha- eyamaTuM 'ti etamartha karmAmAvarUpaM mRga va mRgo ajJAnI 'cue 'ci tyajet // 12 // bhUyopyajJAnavAdinAM doSamAha je etaM nAbhi0 x x x (suu0)||13|| vyAkhyA-ya etaM karmakSapaNopAyaM na jAnanti mithyAdRSTayo'nAryAste mRgA iva pAzabaddhA 'ghAtaM' vinAzameSyanti| yAsyanti anveSayanti vA, tadyogyakriyAkaraNAt 'anaMtazo' nirantaram / / 13 // ajJAnavAdinAmeva kSaNAntaramAha mAhaNA0 x x x (suu0)|| 14 // vyAkhyA-eke brAhmaNAstathA 'zramaNAH' parivrAjakAH sarve svakamAtmIyaM jJAnaM vadanti, na ca tAni sarveSAM jJAnAni, anyonyavirodhena pravRttatvAt , tasmAdajJAnameva zreya ityAha 'savvaloyaMsi 'tti sarvasmilloke ye 'prANAH' prANinaste 'kicana' samyaga na jAnanti // 14 // atha dRSTAntamAha bhilakkhU0 x x x (sU0) // 15 // - vyAkhyA-yathA mleccho''nAryaH 'amlecchasyAryasya' yaduktaM bhASitaM, tadanumASate, paramArthazUnyaM tadbhASitamevAnumApate, na ca hetuM vijAnAti // 15 // dArzantike yojayati
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ evamannANiA0 x x x (suu0)|| 16 // vyAkhyA-eva majJAnikAH' samyagajJAnarahitAH 'svakaM AtmIyaM jJAnaM pramANatvena vadanto'pi nizcayArtha na jAnanti / iva' yathA mleccho nizcayArthamajAnan paroktamanuvadatyevaM te'pi 'abodhikA' bodharahitAH, tato'jJAnameva zreya iti // 16 // idAnImetapaNAyAi aNNANiANa. x x x (sU0) // 17 // vyAkhyA-'ajJAnikAnAM' ajJAnameva zreya iti vAdinAM yo 'vimarzo' vicAraH sa ajJAne'jJAnaviSaye 'na niyaH | cchati'na yujyate, yato jJAna satyamasatyaM veti vimarzaH ajJAnena kRte'parAdhe svalpo doSaH, jJAnena kRte mahAn doSa ityevaMbhRto vicAro'pi teSAM na yujyate, evaMvidhavicArasya jJAnarUpatvAditi, ajJAnavAde vicAro na yujyate / tathA Atmano'pi paraM pradhAnamajJAnavAdaM 'zAsitu'mupadeSTuM nAlaM'na samarthAH, svayamajJatvAt , kuto anyeSAM ziSyANAmupadeSTuM samarthA bhaveyuH // 17 // yathA te AtmanaH pareSAM ca zikSaNe'samarthAstathA dRSTAntenAha vaNe mUDho0 x x x (suu0)||18|| vyAkhyA-vane'raNye yathA kazcinmUDho janturmUDhameva ' netAraM ' prApakamanugacchati Azrayati, tadA tau dvAvapi akovidau' mArgAnipuNau santau tIvra zroto gahanaM zokaM vA 'niyacchataH ' prApnutaH // 18 // dRSTAntAntaramAha
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtA prathamacuta diipikaa| prathamAdhyayane dvitIyodezakA aMdho aMdhaM0 x x x (suu0)|| 19 // vyAkhyA-yathA'ndhaH svayamanyamandhaM panthAnaM nayan 'damadhAnaM' vAJchitamArgAdanyaM dUraM mAgaM gacchati / tathA 'utpatha' unmArgamApadyate 'jantuH prANI andhaH / athavA paraM panthAnamanugacchena vAJchitam // 19 // dArzantikamarthamAha evamege0 x x x (suu0)||20|| vyAkhyA-' evaM ' pUrvoktArthena eke bhAvamUDhA 'niyAgo' mokSaH saddharmoM vA, tadarthinaste kiu vayaM dharmArAdhakA iti jAnanto adharma pApameva 'Aporan ' prApnuvanti / tathA te'sadanuThAnA AjIvikAdayo gopAla kamatAnusAriNo'jJAnavAdapravRttAH / sarvathA RjuH 'sarvarjuH' saMyamaH sudharmoM vA, taM na bajeyuna gacchanti, na praapnuvntiityrthH| ayA sarvarjukaM' satyaM ajJAnAndhA na vadeyuH // 20 // dUSaNAntaramAha evamege0 x x x (sU0) // 21 // vyAkhyA-' evaM ' pUrvoktanItyA 'eke''jAnavAdino 'vitarkAbhi'rmImAMsAbhiH samatikalpanAbhiH paramanyaM jainAdikaM na paryupAsate na sevante, svamatameva zreya iti jJAtvA tadeva sevante, nAnyaM jJAnAdivAdinaM, tathA 'appaNoti AtmIyavitarkaH savicArairayamasmadIyo mAgoM ' manju' nirdoSatvAd vyaktaH spaSTaH RjurvA praguNo'kRTilaH hiryasmAce durmatayastata evamAhuH // 21 // punasteSAmeva doSamAha
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM takkAi0 X x X ( sU0 ) // 22 // byAkhyA - evaM pUrvoktanyAyena ' tarkayA' svakalpanayA 'sAdhayanto ' vadanto dharmAdharmayorakovidAH dukkhaM te nAtitroTayanti na atizayenApanayanti, yathA zakuniH paJjaraM-pakSI paJjarastho yathA paJjaraM troTayituM bandhanAdAtmAnaM mocayituM na samartha, evamamApi saMsArapaJjarAdAtmAnaM mocayituM nAlam // 22 // atha ekAntatrAdimataM dUSayannAha sayaM sayaM0 X X X ( sU0 ) // 23 // vyAkhyA - svakaM svakamAtmIyamAtmIyaM mataM prazaMsantaH / parakIyAM vAcaM ' gaInto 'nindantaH, yathA sAGkhyA nityavAdino bauddhaM kSaNikavAdinaM nindanti te'pi sAkhyAn evamanye'pi jJeyAH, evaM ekAntavAdino ye 'tu' khadhAraNe, tatra teSveva svamateSu ' tridvasyante ' vidvAMsa ivAcaranti / te saMmAraM vyucchritAH, vividhamane kaprakAramutprAbalyena zritAH saMsAre sambaddhA uSitAH syuH || 23 || atha kriyAvAdimatamAha ahAvaraM0 X X X ( sU0 ) // 24 // vyAkhyA - athA'paraM 'pUrvamAkhyAtaM ' pUrvapUcitaM kriyAvAdidarzanaM kimbhUtAH kriyAvAdina 1 ityAha-'kammaciMta' ci karmaNi jJAnAvaraNAdike cintA karmacintA, tataH 'praNaSTA' apagatA, yataste caturvidhaM karmabandhaM necchanti, tataH karmacintApraNaSTAsteSAmidaM mataM saMsArasya pravarddhanaM syAt // 24 // karmacintAnaSTatvamevAha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAtA diipikaa| prathamazrutaskandhasya prathamAdhyayane dvitIyo. ddezakaH / jANaM kAraNa'TTI0 x x x (suu0)|| 25 // vyAkhyA-jAnan yaH prANino hinasti ' kAyena' zarIreNa cA''nAkuTTI' ahiMsakA, ko'rthaH ? kopAdenimittAna manovyApAreNa jIvAn hanti, na kAyena, tasyAnavayaM, karmopacayo na syaadityrthH| tathA'budho'jAnan kAyena hinasti tasyApi manovyApArAmAvAna karmabandhaH 'puTTho'tti tena karmaNA'sau kevalamanovyApArakRtena kevalakAyakriyotthena vA spRSTa eva vedayati, sparzamAtreNaiva tatkarmAnubhavati, na tasyAdhiko vipAkaH, sparzAnantarameva parizaTatItyarthaH // 25 // evaM tatsAvA karma avyaktameva, na spaSTaM, kathaM tarhi karmopacayaH syAdityAha ___ saMtime tau0 x x x (sU0) // 26 // vyAkhyA-santyamUni trINi 'AdAnAni ' karmopAdAni, yaiH pApakarma kriyate, tAnyAha-' abhikramya' sanmukhaM gatvA svayaM hanti 1, paraM preSya yatkArayati 2, kurvantaM vA manasA'nujAnIte 3, etatkarmopAdAnatrayam / ayambhAvaH-kevalaM manasA zarIreNa vA na karmabandhaH, kintu yatra svayaM kRtakAritA'numatayaH kliSTAdhyavasAyazca tatraiva karmabandhaH // 26 // etadeva darzayati ee u tau0 x x x (sU0) // 27 // vyAkhyA-turavadhAraNe, etAnyeva trINi vyastAni samastAni karmAdAnAni, yaiH pApaM kama kriyate / evaM sati yatra W // 10 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 kRtakAritAnumatayaH prANihiMsAyAM na santi tatra bhAvavizuddhyA - rAgadveSarahitabuddhyA pravarttamAnasya satyapi prANAtipAte kevalena manasA manovyApArarahitena kAyena ubhayena vA vizuddhabuddherna karmabandhastadabhAvAnnirvANamabhigacchati - prApnoti ||27|| bhAvazuddhayA pravarttamAnasya hiMsAyAmapi karmabandho na syAdityatrArthe dRSTAntamAha puttaM piyA0 X X X ( sU0 ) // 28 // vyAkhyA - pitA putraM ' samArabhya vyApAdya AhArArthaM kasyAzcittathAvidhAyAmApodi rAgadveSarahito ' asaMyato ' gRhasthastanmAMsa bhuMjAno'pi ca zabdo'pyarthe, medhAvI saMyato'pi bhuJjAnaH karmaNA nopalipyate, yathA pituH putraM vyApAdayato'pi zuddhamanasaH karmabandho na syAttathA tasyAraktadviSTasya prANivadhe na karmabandhaH // 28 // etad dUSayannAha - maNasA je0 X X X ( sU0 ) // 29 // vyAkhyA - ye kuto'pi hetormanasA ' praduSyanti ' pradveSaM yAnti teSAM vacapariNatAnAM zuddhaM citaM na vidyate / evaM ca yattairuktaM kevalamanaH pradveSe'pi ' anavadyaM ' pApAbhAva iti tatteSAmatathaM - midhyA, yataste na saMvRttacAriNaH, manaso'zuddhatvAt / tathAhi - karmabandhe mukhyo heturmana eva, yathA iryApathe'nupayukto gacchan karmabandhakaH, upayuktastu sahasAhiM ko'pi na karmabandhaka iti tataH putraM piveti dRSTAnto na samIcIna iti // 29 // atha teSAmanarthamAha icceyAhiM0 X X X ( sU0 ) // 30 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrakatA prathamazruta dIpikA prathamA dhyayane tRtiiyodeshkH| vyAkhyA-ityetAmiH pUrvotkrAmidRSTimirmataiste vAdinaH sAtamauratanizritAH idamasmanmataM zaraNamiti manyamAnA narA: pApameva sevante kurvanti // 30 // atrArthe dRSTAntamAha jahA astAvirNi0 x x x (sU0) // 31 // ___vyAkhyA-AzrAviNIM' sacchidrAM nAvaM yathA jAtpandhaH samAruna pAra-taTamAmantumicchati, sa naro nAbo jalavyAptatvAt 'antarA'madhye eva vipIdati-jale nimajati // 31 // dArzantikamarthamAha evaM tu samaNA0 x x x (suu0)||32|| ttibemi // vyAkhyA-evaM naudRSTAntena eke zramaNAH zAkyAdayo mithyAdRSTayo'nAryAH svamatAnusAreNa saMsArapArakAziNo'pi saMsAramevA'nuparyaTanti, saMsAra evAnantakAlaM bhramanti // 32 // iti bramImIti pUrvavat // iti zrI sUtrakRnAGge prathamAdhyayane dvitIyoddezakaH samAptaH // dvitIyodezake svAnyasamayaprarUpaNA katA, tRtIye'pi saivocyate iti-tasyedamAdisUtram jaMkiMci vi0 x x x (suu0)||1|| vyAkhyA-yatkizcidAhArajAtaM svalpaM ghanaM vA pUtikRta-mAdhAkarmAdi sikthenApi yuktaM 'saddhiti 'zraddhAvatA' bhaktimatAnyenA'parAgantukAn uddizya ' IhitaM' kRtaM, tatsAhasrAntaritamapi yo bhuJjIta, [madvi] pathaM gRhasthapathaM pravajitapakSaM // 11 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ VAca sevate, ayamarthaH AdhAkarmAdilavenA'pi saMsRSTaM parakattamalyAhAra yo mAyeta, so'pi dvipakSAsevI syAt , kiM puna: svayamAhAraM niSpAdya ye zAkyAdayo bhuJjate te sutarAM dvipakSAsevinaH syurityrthH| athavA dvipakSamIryApathaM sAmparAyikaM vA baddhanikAcitabhedaM vA karma, tatsevinaH paratIthikAH svayUdhyA vA spuriti // 1 // atha tagojinAM vipAkaM dRSTAntenAha tameva aviANatA0 x x x (s0)||2|| udayassa x x x (sa0) // 3 // ___ vyAkhyA-tamAdhAkarmAdyupabhogadoSamavijAnanto viSame' karmabandhe saMsAre vAkovidA:-kathaM karmabandhaH syAtkathaMcana syAt kathaM saMsArArNavastIryata ityatrAnipuNA duHkhinaH syuH| dRzantamAha-matsyA yathA 'vesAlia 'ci vizAla: samudrastatra bhavA vizAlAkhyajAtimatrA vA vizAlA eva vA vaizAlikA-bRhaccharIrA' udakasya' jalasyAmyAgame samudravelAyAM satyAM udakasya prabhAvena nadImukhamAgatAH, punarvelApagame jale zukavegenA'gate sati Dhakai kakaizca pakSivizeSairanyaizvAmiSArthibhirvilupyamAnAste duHkhino matsyA 'ghAta' vinAzaM yAnti-prApnuvantIti zlokadvayArthaH // 2 // 3 // dAntikayojanAmAha evaM tu samaNA0 x x x (suu0)||4|| vyAkhyA-evameke zramaNAH zAkyAdayaH svagRdhyA vA vartamAnameva sukhaM ihalokasukhamAdhAkarmAApamogajameSituM zIlaM yeSAM te vartamAnasukhaiSiNo vaizAlikA matsyA isa 'pAtaM ' vinAzamezyantya'nanta zo yAsyanti bahucAraM saMmAre bhramiSyanti duHkhamanubhavantaH // 4 // athAparAkAnimatamAha
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ barakatAGga (suu0)||5|| manyat ajJAnaM, ihAmi diipikaa| davana 'utaH'kRtaM prathamazruta. skandhasya prathamAdhyayane tRtiiyodeshkH| // 12 // . iNamannaM tu x x x (suu0)||5|| vyAkhyA-idaM vakSyamANamanyat ajJAnaM, ihAsmilloke ekeSAmAkhyAtaM / kiM punastairAkhyAtamityAha-'devautta'ti devena ' uptaH' kRtaM devotaH devaputro vA'yaM lokaH brahmaNA upto-brahmamA kRto vAyaM loka ityapare vadantIti // 5 // tathA IsareNa x x x (suu0)||6|| vyAkhyA-IzvareNa kRto lokaH apare vadanti pradhAnAdikRto lokA, saccarajastamoguNAnAM sAmyAvasthA prakRtiH, saiva pradhAnazabdavAcyA / AdizandAnniyatikRto loka ityanye, loko jIvAjIvasamAyuktaH sukhaduHkhasamanvitazca // 6 // tathA sayaMbhuNA0 x x x (suu0)||7|| vyAkhyA-svayammurviSNuranyo vA, sa caikAkI ratiM na labhate, tatojyA zaktiH samutpannA / tadanantaraM jagatsRSTirabhUta iti maharSiNA uktaM / tataH svayambhuvA lokaM niSpAdyA'tisambhAramayAdyamAkhyo mArayatIti mAro vyadhAyi, tena mAreNa 'saMstutA' kRtA mAyA, tayA mAyayA ca loko mriyate, na ca tatvato jIvasya mRttirasti, ato mAyaiSA, tena loko'zAzvata iti gamyate // 7 // tathA mAhaNA0 x x x (suu0)||8|| vyAkhyA-'brAhmaNA' dvijAtayaH, zramaNAstridaNDipramukhA, eke aNDena kRtamaNDakRtaM aNDAjAtaM jagat 'AhuH
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadanti, trahmaNA'NDaM kRtaM, tato vizvaM jAtaM / evaMbhUte jagati asau brahmA ' tavaM ' padArthasamUhamakArSIt kRtavAn te ca brAhmaNAdyAH paramArthAnabhijJA evaM mRSA vadanti // 8 // atha teSAmuttaramAha satehiM0 X X X sU0 ) // 9 // bvAkhyA - svakai- rnijaiH paryAyai- ramiprAyairlokaM kRtamabruvan kathitavantaste 'tatraM ' paramArtha nAbhijAnanti na ca vinAzI lokaH kadAcibhirmUlataH, paryAyarUpeNa vinAzyapi dravyArthatayA nityasvAda | lokasya IzvarAdikRtatvaniSedhayukta yaSTIkAto jJeyAH / / 9 / / atha teSAM mRSAvAdinAM phalamAha - amaNunna0 X X X (sU0 ) // 10 // vyAkhyA- 'amanojJaM' asadanuSThAnaM, tasmAduspAda:- prAdurbhAvo yasya tat amanojJasamutpAdaM duHkhaM vijAnIyAt prAcaH, ayamarthaH - svakRtAdanuSThAnAdeva duHkhamutpadyate, nezvarAderiti, te caitraM duHkhasya samutpAdamajAnantaH kathaM duHkhasya saMvaraM prati jJAsyanti kAraNocchedAdeva kAryocchedaH syAt, kAraNaM vA'jAnantaH kathaM duHkhocchedAya yatidhyante / yatnavanto'pi duHkhocchedaM nApnuvantIti // 10 // kRtavAdimata mevAi - suddhe apAvae0 X X X ( su0 ) // / 11 // vyAkhyA-jayatmA zuddhajhe, manuSyamava eva zuddhAttAro bhUtvA mokSepApakaH syAt, idamekeSAM gozAlamatAnusAriNA 28
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtratA sUtra. diipikaa| dhyayane yathA 'vikaTAmba mAkhyAtaM, punarayamAtmA'karmako bhUtvA krIDayA pradeSeNa vA tatra mozastha evAparAdhyati-rajasA lipyate, tasya hi svazAsana- prathamacuta pUjAmanyadarzanaparAmavamupalabhya 'krIDA' pramodaH syAt, svazAsanaparAbhavadarzanAca dveSA, tato'sau krIDA-dveSAmyAM karmaNA badhyate, tato bhUyaH saMsAre'vatarati // 11 // kina prathamAiha saMvuDe0 x x x (suu0)|| 12 // tRtIyo. vyAkhyA-iha saMsAre prAptaH san pravrajyAmaGgIkRtya saMvRtAtmA jAtaH san pazcAda'pApA syAt / yathA 'vikaTAmbu' dezakA uSNodakaM 'nIrajaskaM' nirmalaM sat vAdoddhRtareNuyuktaM 'sarajaskaM' malinaM bhUyaH syAt / tathA'yamAtmA trairAzikAnAM mate rAziyAvasthaH syAt / yathA-pUrva saMsArAvasthAyAM sakarmakaH, tato mokSe'karmakaH punaH zAsanaparAmavadarzanAd dvepo. dayArasakarmA syAditi // 12 // etanmataM kSayati eANuciMti0 x x x. (sU0) // 13 // vyAkhyA-'etAn ' pUrvoktAn vAdino'nucintya 'medhAvI ' prajJAvAnetadavadhArayedyathA-na te vAdino 'brahmacarye' saMyamAnuSThAne bseyH| yadyapi te saMyame sthitAstathApi na samyaganuSThAtAra ityavadhArayeta, pRthaka ra sarvepyete prAvAdakAH' paramatinaH svakaM svakaM-AtmIyaM darzanamAkhyAtAraH, zobhanatvena kathayitArA, svadarzanaM zubhaM vadanti te, na ca tatrAsthA vidheyeti // 13 // kRtavAdimatameva prakArAntareNAha IN3 // na bhUyaH syAt / yA sakarmaka,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. sae sae0 x x x (sU0) // 14 // vyAkhyA-te kRtavAdinaH svake svake 'upasthAne saMyamAva'nuSThAne 'siddhiM' mokSamamihitavanto, nAnyathA, tathA siddhiprApteradhaH prAgapi 'vazavI' vazyendriyaH syAt , asmanmatAzritaH sAMsArikaiH svabhAvairnAmibhyate sarve 'kAmA' abhilASA 'samarpitA: sampamA yasya sa sarvakAmasamarpitaH, ihaloke idRzaH syAt / paraloke ca mokSaM yAyAt ityrthH||14|| etadevAha siddhA ya te. x x x (suu0)||15|| vyAkhyA-te'smanmatAzritAH siddhAzcArogAzca syuH / arogagrahaNAt zArIramAnasAnekaduHkharahitAzceti jJeyaM / ihAsmilloke ekeSAM zaivAdInAmidamAkhyAtaM te hi 'siddhiM 'muktimeva puraskRtyAGgIkRtya 'svAzaye' svamatAnurAge 'athitAH' sambaDA narAH prAkRtapuruSAH patiMmanyA ivetyarthaH // 15 // etadraNAyAha asaMvuDA0 x x x (suu0)|| 16 // tibami vyAkhyA-te pAkhaNDinastatvato'saMvRtA anAdikaM saMsAra punaH punarpramiSyanti, yadi kathaJcitteSAM svargAvAptistathA'pi 'kalpakAlaM' bahukAlaM utpadyante sambhavantyAsurAH, asurasthAnotpamA api na pradhAnAH, kiM tarhi ? 'kisvipikA' adhamA eveti // 16 // bravImIti pUrvavat / / . iti zrI sUtrakRtAGgadIpikAyAM prathamAdhyayane tRtIyoddezakaH samAptaH ||chH||
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatA diipikaa| prathamazrutaskandhasya prathamA dhyayane cturthoddeshkH| // 14 // tRtIyodezake'tyatIthikAnAM kRssittAvamuktamihApiH tadevoyata ityarthasamasyAisyoddezakasyedamAdistram ete jiA0 x x x (su0)||10|| vyAkhyA-ete'nyamatino 'jitA' abhibhUtA rAgadveSAdibhiH, mo iti ziSyAmantraNaM, evaM tvaM jAnIhi, yathA-ete. zaraNaM kasyacitrANAya na smrthaaH| 'jatthati yatrA'jAne vAlojo lagnaH san avasIdati / tatra te vyavasthitAH 'bAlApaNDiamANiNo' iti kvacitpAThastatra bAlA' nirvivekA apaNDitAH api paNDitamAninaH kasyA'pi na trANAya syurityrthH| tatkRtyamAha-'hicA NaM'ti-'hitvA tyaktvA pUrvasaMyoga-dhanasvajanAdikaM, Namiti vAkyAlaGkAre, sitAbaddhAH parigrahArammeSu, punaH kimbhUtAH 'kRtyaM ' kArya pacanapacanAdi, tasyopadezaM gacchanti iti kRtyopdeshgaa| athavA 'siyA' ityApatvAt syurmaveyuH / kRtyaM sAvadhAnuSThAna, tatpradhAnAH kRtyA-gRhasthAsteSAmupadeza: "saMkapyo0 x x x. (sU0) // 1 // " saMrambha samArambharUpaH, sa vidyate yeSAM te kRtyopadezikA, prabajitA.api kartavyadRhasthebhyo na miyanta itya evambhUteSu tIthikeSu satsAdhunA yatkartavyaM tadAha / taM ca bhikkhU 0 x x x (suu0)||2|| vyAkhyA-taM' pAkhaNDilokaM 'parivAya' samyag hAtvA bhikSuH 1. saMyato vidvAn teSu na mUrchayet , taiH saha // 14 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sambandha na, kuryAt / kiM tarhi kuryAt ! ityAha-anuvarSavAn , utkarSoM madastaM akurvan tathA apralIno'-sambaddhastIthi keSu gRhastheSu pArzvasthAdiSu vAsaM zleSamakurvan 'madhyena' rAgadveSayorantarAlena sazcaran muni-jagattrayavedI yApaye-dAtmAnaM vartayet / teSu nindA basya prazaMsAM ca pariharan sAdhurmadhyasthavRtyA caredityarthaH // 2 // kathaM tIthikAstrANAya na syurityAha sapariggahA ya0 x x x (su0)||3|| vyAkhyA-'saparigrahA' dhanAdiyuktAH, dhanAdyamAve'pi zarIropakaraNAdau mUvintaH sArigrahA eva tathA 'saarmmaa|' sAvadhavyApArAH itIha vicAre ekeSAM AkhyAtaM, yathA-kimanayA zirastuNDamuNDanAdikriyayA guroranugrahAdyadA paramAkSarA vAptirmavati tadA movaH syAdevaM bhASamANAste na trANAya syuH / ye trAtuM samastAnAha- aparigrahA' dharmopakaraNaM vinA zarIropabhogAya svalpo'pi na vidyate parigraho yeSAM te'parigrahA anArammAba, tAn bhikSuH' sAdhuH zaraNaM parivrajet ' gacchet , teSAM zaraNaM yAyAdityarthaH // 3 // parigrahArambhavarjanaM yathA syAcathAha kaDesu ghAsa0 x x x (suu0)||4|| . vyAkhyA-kRteSu' gRhasthaiH svArtha niSpAditeSu odanAdi piNDeSu pAsamAhAraM 'eSayet ' yAceta iti SoDazodgama-2 doSatyAgaH sUcitaH, tathA 'vidvAn / saMyamanipuNo 'dattaM' parairAzaMsAdoSarahitainibheyasabukhyA vitIrNa, tatra eSaNAM-grahaNeSaNA caret / damityanera SoDazotpAdanAdoSAH eSaNAM caredityanena daza eSaNAdoSAzca sUcitA, etaddoSatyAgena piNDaM gRhIyA.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyUtrakRtAGga sUtra * -dIpikA / lA 15 // dityarthaH / ' agRddho'mUcchito 'vipramukto ' rAgadveSarahitaca AhAre sthAditi paJcadrAsaiSaNA doSatyAgayuktaH / sa evambhUto bhikSuH pareSAmapamAnaM parivarjayet, tapomadaM jJAnamadaM ca na kuryAdityarthaH, AtmanaH sakAzAt parAn hInAn na pazyediti tAtparyam // 4 // svamataM prakhyApya punaH paramataM darzayati logavAyaM 0 X X X ( sU0 ) // 5 // vyAkhyA-- lokAnAM pAkhaNDikAnAM vAdamaGgIkAraM 'nisAmijjA' nizAmayet - jAnIyAt / taddarzayati iha saMsAre keSAJcit idamAkhyAtaM yathA 'viparItA' mithyA yA prajJA, tathA 'sambhUtaM ' utpannaM viparyastabuddhiprathitamityarthaH / tathA anyairavivekibhiryaduktaM ' tadanugaM' tatsadRzaM avivekijanavAkyasadRzamiti // 5 // lokavAdamevAha anaMte Nitie0 X X X ( sU0 ) // 6 // vyAkhyA - na vidyate anto yasyetyanantaH nityaH zAzvato niranvayanAzena na nazyati yo yADagiha bhave sa parabhave'pi tAza eva, puruSaH puruSa eva aGganA aGganaiveti / athavA'nanto 'parimito nizvadhikastathA 'nityaH' apracyutAnutpannasthiraikarUpaH / tathA zAzvataH kAryadravyaM bhavadapi prAnte paramANutvaM na tyajati / tathA na vinazyati digAtmAkAzAdyapekSayA / tathA antavAn lokaH, saptadvIpA vasundhareti parimANoktAstAdRk parimANo 'nityaH' iti ' dhIraH ' sAhasiko vyAsAdiztIva pazyati / / 6 / / kica prathamabhUta FREE prathamA dhyayane caturthI dezakaH / // 15 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparimANaM0 x x x (suu0)||7|| vyAkhyA-na vidyate parimANamiyattA kSetrataH kAlato vA yasya tad-aparimANaM vijAnAti kazcicIrSika: aparimita. jJo'sau atIndriyaraSTA na punaH sarvajJaH yadvA'parimitajJo'bhipretArthAtIndriyadarzI, na punaH sarvadarzI / yaduktam| "sarva pazyatu bA mA vA, iSTamartha tu pazyatu / kITasaGkhyAparijJAnaM, tasya na kopayujyate // 1" iti| iha keSAM sarvajJApahavavAdinAmidamAkhyAtaM, tathA sarvatra kSetre kAle vA 'saparimANaM' parimANayuktaM, dhI-buddhistayA rAjate iti dhIra, ityevamasAvatIva pazyati, divyaM varSasahasraM brahmA svapiti, tAvatkAlaM na pazyati kizcit , punastAvantaM| kAlaM jAgarti tatra pazyati evaM bahudhA pravRtto lokavAdaH // 7 // asyottaramAha je kei tasA pANA0 x x x (sU0) // 8 // ___ vyAkhyA-ye kecitramAH prANinastiSThanti, athavA sthAvarAH, teSAM svakarmapariNatyA'yaM paryAyo'sti, 'aMju'tipraguNo'vyabhicArI, tena paryAyeNa te trasasthAvarAH syuH / trasatvamanubhUya karmapariNatyA sthAvarAH sthAvaratvamanubhUpa trasAtha bhavantIti, tato yo yAdRgihamave sa parabhave'pi tAdRgiti niyamo na yuktaH // 8 // atra dRSTAntamAha urAlaM jagao0 x x x (sU0) // 9 // vyAkhyA-'udAraM' sthUlaM jagato yoga, audArikAH prANino garmakalalArbudarUpAdavasthAvizeSAdviparItaM bAlakumAra-yaura
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ batAta bata. dIpikA nAdikaM udAraM yoga parisamantAt 'ayaMte' gacchanti saMparya yante / asamarthaH / audArikazarIriNo manuSyAdeAlakumArAdyavasthA prathamazrutavizeSAH pratyakSeNa dRzyante, na punaryAdRk prAka tAhagetra sarvadeti / evaM sarveSAM sthAvarajaGgamAnAmanyathA mavanaM jJeyaM / tathA A. skandhasya krAntA pIDitA duHkhena sarve jantavastataste ahiMmitA bhavanti tathA kaary| athavA'kAnta' apriyaM duHkhaM yeSAM te'kAntaduHkhAca. prathamAzandAt priyasukhAzca, ataH sarvAnna hiMsyAditi dRzanto darzita upadezazca dattaH // 9 // kimartha sacAna hiMsyAdityAha dhyaya ne evaM khu nANiNo0 x x x (suu0)|| 10 // caturthoM vyAkhyA-khunizcaye, etadeva bAninaH sAraM yakiJcana prANijAtaM na hinasti / 'ahiMsA samatA caiva' etAvat | ddeshkH| vijAnIyAt / ko'rthaH / yathA mama maraNaM duHkhaM cApriyaM evaM sarvasya prANilokasyApIti, evaM jJAtvA na hiMsyAtprANinaH upa lakSaNAnmRSA na brUyAnnAdattaM gRhNIyAnA'brahma sevata na parigrahaM kuryAditi // 10 // mUlaguNAnuktvottaraguNAnAha usie ya0 x x x (suu0)|| 11 // vyAkhyA-vividhamanekadhA 'uSitaH' sthito dazavidhasAmAcAryA byuSitaH, vimatA AhArAdau gRddhiryasya sa vigatagRddhiH sAdhuH, AdIyate prApyate mokSo yena tat AdAnIya-jJAnAditrayaM, tatsamyag rakSayet / tathA caryApanazayyAsu, caryA-gamanaM AsanaM-nipIdanasthAnaM zayyA-vasatiH, saMstArako vA, teSu tathA bhakta pAne cA'ntazaH samyagupayogavatA bhAvyaM / ayamarthaH / IryAmASaNAdAnanikSepapratiSThApanasamitiSu upayuktanA'ntazo bhaktapAnaM yAvaSirdoSamanveSaNIyaM // 11 // punaruttaraguNAnAha-INMan
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ etehiM tihiM0 x x x // 12 // vyAkhyA-etAni trINi sthAnAni, yathA-IryAsamitirityekaM sthAnaM 1, AsanaM zayyetyAdAnabhANDamAtranikSepaNA. samitiriti dvitIyaM 2, bhaktaM pAnamityetena eSaNAsamitiH, maktapAnArthaM ca praviSTasya bhASaNAsambhavAdApAsamitirAkSiptA, mati cAhAre uccAraprazravaNAdInAM sadbhAvAt pratiSThApanasamitirapyAyAta, iti tRtIyaM sthAnaM 3, eteSu triSu sthAneSu samyag yataH saMgata, AmokSAya parivrajedityuttarazlokena sambandhaH tathA satataM muniH 'utkarSoM' mAnaH 'calanaH' krodhaH 'maMti gahanaM mAyetyarthaH, saMsAramadhye sarvadA bhavatIti ' madhyastho' lobhaH, ca samuccaye, etAn mAnAdIn kaSAyAn 'vigiMcae'tti vivecaye-dAtmanaH pRthakkuryAt / nanu krodha evAdI sarvatra sthApyate, atra tu kathaM mAna ? iti ceducyate-mAne satya 'vazyambhAvI krodhA, krodhe ca sati mAnaH syAnavetyarthasya darzanAya kramollaGghanamiti // 12 // upasaMhAramAha samie ya0 x x x (sU0) // 13 // tibami // vyAkhyA-paJcasamitimiH samitaH sAdhuH pazcamahAvratopetatvAt paJcaprakArasaMvarasaMvRtaH, ca zandAdguptiguptastathA gRhapAzAdiSu 'sitA' baddhA gRhasthAsteSu'sito na baddho-na mUJchito bhikSurbhAvabhikSuH, AsamaMtAt mokSAya parisamaMtAt brajeH, saMyamAnuSThAnarato bhavestvamiti ziSyasyopadezaH / itiH samAptI, bravImIti pUrvavat // 13 // iti tapAgacchAdhipazrIhemavimalasUrIzvaraziSyaharSakulapraNItAyAM zrIsUtrakRtAGgadIpikAyAM prathamaM samayAdhyayanaM samAptam // // shriirstu||
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga sUtra dIpikA / / / 17 / / sUkSmadarzI ato'smAn poSaya anyathA tvayA pravrajyA grahaNAdiha lokastyaktaH asmatparipAlanatyAgAcca paralokamavi tvaM jahAsi tyajasi / / 19 / / anahiM mucchatA asaMtratA narA mohaM yAMti sadanuSThAne ca muhyanti / tathA viSamaira'saMyatairviSamaM asaMyamaM grAhitA asaMyame pravarttitAste pApaiH karmabhiH punaH pragasmitA dhRSTatAGgatAH // 20 // tamhAda vikkha paMDie pAvAo virate'bhinivbuDe / paNae vIre mahAvidaM siddhiM padaM NeAuadhuvaM // 21 // tasmAd dravyamato muktiyogyaM paNDitaH san IkSasva-vicAraya pApAdvirataH abhinirvRtaH krodhAdityAgAt zItIbhUtaH tathA vIrAH karmavidAraNasamarthA mahAvIthiM mahAmArga praNatAH prAptAH nAnye mahAvIthiM kimbhUtA siddhipathaM jJAnAdimArga pratinetAraM prApakaM dhruvamavyabhicAraM iti jJAtvA'saMyama pragalbherna bhAvyamiti // 21 // maga mAgato maNatrayamA kAraNa saMvuDo / vittAvittaM ca nAyao AraMsaM ca susaMvaDe cajjJijjhAsi cibemi !! karmaNAM vaidArikaM vidAraNasamartha mArgamAgato manovAkkAya saMvRttastyaktvA vittaM dhanaM jJAtIn svajanAn sAvadyArambhaM ca susaMvRta indriyaiH saMyame careta iti bravImIti pUrvavat // 22 // vaitAliyAkhyadvitIyAdhyayanasya prathamoddezakaH // prathamabhUta skandhasya dvitIyA ne prathamo dezakaH / | // 17 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptamAdhyayanamArabhyate // asya ca nAlandIyamiti nAma, tasyA yamarthaH-nAlandA-rAjagRhanagare vAhirikA, tasyAM bhavaM nAlandIyamiti / pUrvasakalena sUtrakRtAGgena sAdhvAcAraH prarUpitaH, atra tu zrAvakavidhirucyate / tasyedaM sUtram ___ teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthA, ( ityAdi ) jAvapaDilavA (sU0 ) // 1 // vyAkhyA-tasmin kAle tasmin samaye-jasare rAjagRhaM nAma nagaramabhavat riddhisphItaM samRddhaM varNako vAcyaH, yAvat | 'pratirUpaM ' ananyasadRzaM / tasya nagarasya bahiruttarapUrvasyAM dizi nAlandAnAma bAhirikA''sIt , sA cAnekabhavanazatasaniviSTA naikagRhasaGkIrNetyarthaH // 1 // tattha NaM nAlaMdAe bAhiriyAe leve nAma gAhAvaI hutthA ( ityAdi ) aparimUe Avi hotthA (sU0 ) // 2 // ___ vyAkhyA-tasyAM nAlandAyAM lepo nAma 'gRhapatiH' kuTumbika AsIt / sa ca ADhayo 'dIptastejasvI 'vitto' vikhyAto vistIrNavipulabhavanazayanAsanayAnavAhanAkINoM bahudhano bahujAtarUparajata 'AyogA' arthopAyAH 'prayogA' prayojanAni, taiH 'samprayuktaH' saMyutaH itazcetazca vikSiptapracurabhaktapAno bahudAsyAdiparisato bahujanasyAparibhUta AsIt // 2 // se NaM leve nAma gAhAvaI samaNovAsae yAvihutthA (ityAdi) appANaM mAvemANe evaM ca NaM viharada (sU0) // 3 // vyAkhyA-sa lepo nAma gRhapatiH zramaNopAsako'bhigatajIvAjIva ityAdi, 'niggaMthe 'tti Arhate pravacane niHzaktiH
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrakatA dvitIya dIpikA // 18 // niSkAsito'nyamatanirAkAGghiH, 'vicikitsaH' cittaplutividvajjugupsA vA, tadrahito nirvicikitso ' labdhArtho' jJAtatacA 'gRhItArthaH' svIkRtamokSamArgaH vizeSataH pRSTo'rtho yena sa pRSTArthaH pRSTArthatvAdeva vinizcitArtha 'abhigataH pratItorthoM yena sa tathA, asthimijA-'sthimadhyaM, yAvaddha meM premAnurAgeNa rakto'tyantaM samyakttavAsitacitta ityrthH| kenaciddharma pRSTaH prAha-ayamAyuSman ! jainadharmo'rthaH-satyaM paramArtharUpaH, zeSaH sarvo'pyanarthaH / 'Usiyaphaliha 'tti 'ucchritaM' prakhyAtaM sphaTikavanirmalaM yazo yasya 'aprAvRttaM' asthagitaM dvAraM gRhasya yena so'prAvRtadvAraH, paratIthiko'pi gRhaM pravizya dharma yadi vadeva , tadanumatasya parijano'pi samyaka tatvAcAlayituM zakyate, tabhItyA na dvaarprdaanmityrthH| prItikArI rAjA antaHpure'pi pravezo yasya sa tathA, ko'rthaH ? rAjAntaHpure hi ko'pi na pravezyastatrApyasau pratItaguNatvena pravezayogya ityarthaH / tathA caturdazyaSTamyAdiSu tithiSu uddiSTAsu mahAkalyANakasambandhitayA puNyatithitvena prasiddhAsu, tathA paurNamAsISu ca tisaSvapi cAturmAsikatithiSu evaMbhUteSu dharmadivaseSu 'suSTu' atizayena pratipUrNa sampUrNamAhArazarIrasatkArabrahmacaryA'vyApAra rUpaM pauSadhamanupAlayan tathAvidhAn sadguNAn zramaNAn eSaNIyena zuddhanAzanAdinA pratilAbhayan bahubhiH zIlavataguNaviramaNa pratyAkhyAna-pauSadhopavAsairAtmAnaM bhAvayan / evaM pUrvoktaprakAreNa, ca samuccaye NaM vAkyAlaGkAre, viharati-Aste // 3 // tassa NaM levassa gAhAvaissa nAlaMdAe vAhiriyAe (ityAdi) kiNhe, vAo vaNasaMDasa (sU0) // 4 // ___vyAkhyA-tasya lepasya gRhapateH sambandhinI nAlandAyAH pUrvottarasyAM dizi gRhopayuktazeSadravyeNa kRtA [iti zeSa dravyAnAm ] udakazAlA''sIdane kastammazatasaniviSTA prAsAdIyA yAvatpratirUpA, tasyAyottarapUrvadigmAge hastiyAmAkhyo skasthasya dvitIyAdhyayane sptmoddeshkH| samAvaseSu 'suSTu anyatayA puNyatipritItaguNatvena jAtakA // 18 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanakhaNDa AsIta , kRSNa ityAdi varNako vanakhaNDasya vaacyH||4|| tassiM ca NaM gihapaesaMmi bhayavaM goyame viharada ( ityAdi) udae peDhAlaputte bhayavaM goyamaM evaM vayAsI (sU0) // 5 // vyAkhyA-tasmin vanakhaNDe gRhapradeze bhagavAn gautamo viharati, tasminnArAme sthitaH / atha udakAravyo nirgrantha peDhAlaputraH pArthApatyasya-pArthaziSyasyA'patyaM ziSyaH / sa ca medAryo gotreNa 'jeNeva'tti yasyAM dizi gautamastatrAgatyedaM taM prAha-AyuSman bho gautama ! asti mama kazcitpradezaH pRSTavyaH, taM pradezaM mama yathAzrutaM tvayA yathAdarzitaM zrIvIreNa tathA 'vyAgRNIhi' kathaya, sa cAyaM bhagavAn yadi vA saha vAdena savAdaM pRSTastamudakaM peDhAlalaghuputramevamavAdIt / api cAyuSman udaka ! zrutvA tvadIyaM praznaM nizamya cAvadhArya guNadoSavicAreNa samyag jJAsyehaM, taducyatA vizrabdhaM tvayA svA'bhiprAyaH 'sacAyaM sa sadAcaM vA udakaH peDhAlaputro gautama evaM avAdIt // 5 // Auso goyamA! asthi khalu kumAra puttiyAnAma samaNA niggaMthA (ityAdi) tesiM ca NaM thAvara kAyaMsi uvavaNNANaM ThANa meyaM dhattaM (sU0) // 6 // ___vyAkhyA-mo gautama ! 'atthi' manti kumAraputrA nAma nirgranthA yuSmadIyaM pravacanaM pravadantaH, tathAhi- gRhapati' zramaNopAsakaM ' upasampanna ' niyamagrahaNodyataM pratyAkhyApayanti-pratyAkhyAnaM kArayanti / tadyathA-traseSu 'daNDaM' hiMmAMnihAya tyaktvA prANAtipAtanivRtti kurvanti / nannatthati' nAnyatra svamateranyatra rAjAdhabhiyogena yaH prANighAto na tatra nivRni riti, tatra mthUlaprANivizeSaNAcadanyeSAM jIvAnAM hiMsAnumatidoSaH syAdityAzaGkAvAn prAha-gAhAvai| cora 'ti, asyArtho'gre mAvAyaSyate / evaMha 'tti, udaka evAha ehamiti vAkyAlaGkAre / evaM pratyAkhyAnaM kurvatAM zrAddhAnAM 29
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga sUtra dIpikA / // 19 // duSpratyAkhyAtaM bhavati, pratyAkhyAnabhaGgasadbhAvAcathA evaM 'pratyAkhyApayatAM ' pratyAkhyAnaM kArayatAM 'yatInAM ' sAdhUnAM duSTaM pratyAkhyAnadAnaM bhavati, evaM pratyAkhyAnaM kurvantaH kArayantazca svAM pratijJAmaticarantya - tilaGghapanti ' kassa NaM taM heuM ' kasmAddhetorityarthaH / pratijJAbhaGgakAraNamAha- 'saMsAriyA' ityAdi, sAMpArikAH khalu prANinaH sthAvarA api prANinasatayA pratyAyAnti trasAtha sthAvaratveneti / eva mati pratijJAlopaH syAt, yathA nAgariko na iMtavya ' iti pratijJA yena kutA sa yadi udyAnasthaM nAgarikaM hanyAttadA tasya kiM pratijJAlopo na syAt ? evamatrApi yena trasavadha nivRttiH kRtA sa yadi tameva saMsthAvara kAya sthitaM hanti tadA tasya kiM na bhavet pratijJAlopaH ? bhavatyevetyarthaH, trasakApAnmucyamAnAH sthAvara kAye utpadyante sthAvara kAyAnmucyamAnAstu trasakAye, na ca kiJcilliGgamasti yena jJAyate'yaM so'bhUt pUrvaM sthAvaro veti / 'tesiM ca NaM' teSAM trasAnAM sthAvarakAye utpannAnAM zrAddhasthArambhavataH 'sthAnamidaM' sthAvarAkhyaM ghAtyaM syAt evaM nAgarikadRSTAntena trasameva nateH pratijJAlopaH syAt / / 6 / / udakaH punaH svAbhiprAyamAha - evaMNDaM pazJcakkhaMtANaM supazccakkhAyaM bhavaI, paJcakkhAve mANANaM supaJcakakhAviyaM bhavai (ityAdi) aviyAI Auso goyamA ! tubbhaMpi evaM royaI (sU0) 7 vyAkhyA - evaM pratyAkhyAnaM kurvatAM supratyAkhyAnaM bhavati, evaM pratyAkhyApayantAM ca tadeva, evaM pratyAkhyAnaM kurvatAM kArayatAM ca na svapratijJAlopaH / 'NaNNatthe'tyAdi, evaM gRhasthaH pratyAkhyAti - 'trasabhUteSu' varttamAnakAle sasvenotpanneSu prANiSu 'daNDaM' va 'nihAya tyaktvA pratyAkhyAnaM karoti, tadiha bhUtatvavizeSaNAt sthAvaraparyAyaprAptasya vadhe'pi na pratijJAlopaH, nAnyatrAsbhiyogena rAjAdyabhiyogAdanyatra pratyAkhyAnaM gRhapaticauravimokSaNatayeti samyaguktaM, tasmAdbhUtatva vizeSaNAGgIkAre dvitIya zruta skandhasva dvitIyA sura samo devakaH // // 19 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA kSIravikRtipratyAkhyAyino dadhibhakSaNe'pi na pratijJAmaGgaH, tathA sabhUtA na haMtavyA iti pratijJAvataH sthAvarahiMsAyAmapi na pratyAkhyAnAticAraH, evaM vidyamAne sati 'bhASAyAH' pratyAkhyAnavAcaH parAkrame-bhUtavizeSaNAdoSaparihArasAmarthe evaM doSaparihAropAye sati kecana krodhAdvA lomAdA zrAvakaM nirvizeSaNameva pratyAkhyApayanti teSAM mRpAvAdaH syAt , gRha tAM ca vratalopaH / tadevamayamapi no'smadIyo'GgIkAraH / kiM bhavatAM no 'naiyAyiko' nyAyopapatro bhavati ? api ca AyuSman gautama ! eSa pakSastubhyamapi rocate // 7 // ___ savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI (ityAdi) tesiM ca NaM tasakAyaMsi uvavannAgaM ThANameyaM aghattaM (muu0)||8|| vyAkhyA-savAdaM bhagavAn gautamastaM udakaM peDhAlaputra evamavAdIta-AyuSman udaka ! no khalu asmabhyaM etad rocate, yadidaM trasakAyaviratau bhUtatvAvizeSaNaM tadasmabhyaM na rocata ityarthaH / evaM sati ye zramaNA vA brAhmagA vA evaM AkhyAnti te yathArthoM bhASAM na bhASante kintu anutApinI bhASAM bhASante, anyathA bhASaNe hi parasyAnutApo bhavati, te abhyAkhyAnti zramaNopAsakAn, asadbhUtadoSaprakaTane nAmyAkhyAnaM dadate 'jehiM ti yeSvapi anyeSu jIveSu ye 'saMyamayanti' saMyamaM kurvanti, tadyathA-' brAhmaNA mayA na hantavyA' ityukte sa yadA varNAntare tiryakSu vA sthitastadvadhe brAhmaNavadha Apadyate, bhUtazabdavizeSaNAbhAvAt / evaM zUkarAdina hantavya ityAdi vizeSavratAni te''bhyAkhyAnti' dUSayanti, kasmAddhetoH? yasmAtsAMsArikA | prANAstrasAH sthAvaratvena sthAvarAnamatvena pratyAyAnti, trasakAyAcadAyuSkena mucyamAnAH sthAvarakAye, sthAvarakAyAcca tayogyakarmaNA mucyamAnAkhasakAye utpadyante, teSAM trasakAye samutpannAnAM sthAnametattrasakAyAkhyamaghAtyaM-adhAtAI bhavati, sthUla
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga sUtra dIpikA / // 20 // prANighAtAnnivRttaH zrAddhastannivRdhyA ca trasasthAnamaghAtyaM syAt, tasya tIvrAdhyavasAyotpAdakatvAllo kagarhitatvAcca sthAvarakAyAccAnivRtta iti tat sthAnamasya ghAtyamiti // 8 // udaka Aha savAyaM udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM vayAsI annadA ( ityAdi) ayaMpi bhedo se no neAue bhavai ( sU0 ) // 9 // vyAkhyA - udako gautamamavAdIt - he AyuSman ! gautama ! katazan prANino yUyaM vadatha trasaprANina iti atha sadvAcaM gautama udakamavAdIt - AyuSman udaka ! yAn prANino yUyaM vadatha trasabhUtAn trasatvena vartamAnA nAtItA nApyeSyAH, tAneva vayaM vadAmasA iti, ye ( ? ) yAn vayaM vadAma sAMstAn yUyaM vadatha trasabhUtAn ete dve sthAne tulye ekArthe eva, nAtra kazcidarthabhedaH, evaM sati ayaM yuSmadIyaH pakSaH kiM 'sUpanItataro' yuktiyuktaH ? trasabhUtAH prANA ityayaM tu pakSo duSpraNItataro'yuktaH pratibhAsate, ko'yaM vyAmoho bhavatAM ? yena zabdabhedAdikaM pakSamAkrozatha dvitIyaM tvabhinandatha, ityayaM dezAGgIkAro bhaktAM no naiyAyiko na nyAyopapannaH ubhayorapi pakSayostulyatvAt // 9 // kumataniSedhamAha - bhagavaM ca NaM udAhu-saMtegaiyA maNussA bhavaMti ( ityAdi) taMpi tesiM kusalameva bhavai ( sU0 ) // 10 // vyAkhyA - bhagavAn gautamaH punarAha santi 'eke' kecana manuSyAH yeSAM sAdhordharmakathakasya pura idamuktaM bhavati - yathA na khalu vayaM 'muNDA bhatrituM' pravrajyAM grahItuM zaknumaH, agArAdanagAritAM pravrajituM, vayaM ' AnupUrvyeNa ' krameNa krameNa 'gotraM' sAdhutvamanuSleSayiSyAmaH / ko'rthaH ? vayaM dezaviratiM pAlayAmaH, tataH krameNa cAritraM, tata ( 1 ) evaM te 'saGkhyAM' vyavasthAM zrAvayanti - pratyAkhyAnaM kurvantaH prakAzayanti, te evaM vyavasthAM sthApayanti sUpasthApayanti ca nAnyatrAbhiyogena, abhiyogo dvitIya zruta skandhasya dvitIyA dhyayane. saptamo dezakaH / // 20 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - - rAjAbhiyogAdistena trasaM ghnato'pi na vratamaGgaH, tathA gRhapati-cauravimokSaNatayeti / ____ asyArthaH kathAgamyaH, sA ceyaM-ratnapure ratnazekhararAjJA svAntaHpurAdistrINAM svairakrIDArUpaH kaumudImahotsavo'nujJAtaH, puruSeNa kenApi nagaramadhye na stheyamityAghoSaNA kAritA, nRpAdayaH puruSAH sarve'pi udyAne sAyaM jgmuH| ekasya vaNijaH SaT putrAH krayavikrayAdivyagrAH puramadhye eva tasthuH, sthagitAni gopurANi, tato niSkrAnte mahe rAjJArakSakANAmuktaM-pazyata nagare ko'pi naro'sti na veti ? tarvilokayadbhiH SaTputrAste dRSTA, rAjJo niveditAH, rAjJA kupitena SaNNAmapi vadhaH samAdiSTastatastapitA zokAkulo rAjAnaM vijJApayati sma, deva ! mA kRthAH kulakSayamasmAkaM, sabaMdhanaM gRhyatAM, mucyatAM putrAH / / evamukte'pi rAjA kathamapi na muzcati putrAna, tataH pitA sarvaputraghAtapravRttaM rAjAnaM jJAtvA pazcAnAM mocanaM yAcitavAn , rAjA pazcApi na muzcati, tatazcatvAro yAcitA tathA'pi na manyate nRpastatastrayo yAcitAste'pi na muktAstato dvau mArgito, tAvapi amuJcantaM nRpaMmekaM putraM yAcitaH, samagrapaurajanavijJapto nRpaH putramekaM jyeSTaM muktavAn / atreyaM dRSTAntayojanA / / samyaktvavAn zrAddhaH sarvaprANAtipAtaviratiM kartumazakto nRpasthAnIyaSaTkAyapitRtulyena sAdhunA prerito'pi sarvaviratiM nAGgIkurute, SaDapi jIvakAyAnmocayati sAdhuH, zrAddhastu SaNNAM mocane'zakto jyeSTamekaM trasakAyaM muzcati, pAlayatItyarthaH sAdhurekamocanenA'pi kRtArthamAtmAnaM manyate / yathA ca tasya vaNijo na zeSapaJcaputravadhAnujJA evaM sAdhorapi na zeSaprANivadhA. numatiH kintu yadeva vrataM gRhItvA yAneva sthUlasacAn saGkalpavadhanivRtto rakSati zrAddhaH, tanimitaM kuzalAnubandha evetyAha'tasehiM' sebhyo 'daNDaM' hiMsAM tyaktvA yAvadviramati tAvattasya kuzalaM punyameveti // 10 // Parishad -
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga sUtra dIpikA / // 21 // tasAvi vuccati tasA (ityAdi ) te mahAkAyA te ciraTThiiyA ( sU0 ) // 11 // vyAkhyA - sA api dvIndriyAdayo'pi tramA ucyante / sAmasambhArakRtena karmaNA syuH, sammAro nAma karmaNosari vipAkAnubhavena vedanaM, tacca trasanAma pratyekanAma ityAdikaM trasatvena saMbaddhaM yadAyuSkaM udayaprAptaM syAttadA trasanAmAdikarmaNA sA ucyante, sAyuryadA kSINaM syAtra pakAyasthitizca kSINA syAt sA ca jadhanye nAntarmuhUrtaH utkRSTataH sAtirekasahasradrayasAgaramAnAstataste trasAyustyajanti, anyAnyapi tat sahacarakarmANi tyaktvA sthAvaratvena pratyAyAnti, sthAvarA api tathaiva karmaNA sthAvaratvenotpadyante, evaM sati sthAvara kArya ghanataH zrAddhasya kathaM sthUlaprANAtipAtanivRttitratamaGga 1 iti / kiJca 'thAvara AuM'ti, yadA sthAvarAyuSkamapi kSINaM syAttathA sthAvara kAya sthitizva, sA jaghanyenAntarmuhUrtam, utkRSTato'nantakAla - masaGkhyeyAH pudgalaparAvartAH, tataste svAyuH parityajya 'bhUyate' punarapi paralokatayA sthAvara kAya sthiterabhAvAtsAmarthyAstrasatvena pratyAyAnti, te trasAH prANA apyucyante tramA adhyucyante mahAkAyAste yojanalakSapramANazarIravikurvaNAt / cirasthitikAste bhavasthityapekSayA trayastriMzatsAgArAyuSkabhAvAt / tatastramanivRttireva zrAddhena kRtA na tu sthAvarANAM, nAgarikadRSTAntopyayuktaH, nAgariko na hantavya iti pratijJAM kRtvA bahiHsthitaM tameva paryAyApanaM ghnato vratabhaGga iti tvatpakSaH, sa cAyukta, yo hi nagara dharmairupetaH sa bahiHstho'pi nAgarika evAtaH paryAyApana iti vizeSaNamayuktaM, sarvathA nagaradharmatyAgetu tameveti nopapadyate sa cAnya eveti / tathA trasatvatyAgAdyadA sthAvaratvaM prAptastadA'nya evAyamiti, tato na vratabhaGgaH // 11 // punarudakaH prAha dvitIyazruta skandhasya dvitIyA dhyayane saptamo dezakA | // 21 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ savAyaM udae pedAlapute bhayavaM goyama evaM vayAsI (ityAdi) tesiM ca NaM thAvarakAsi uvavaNNANaM ThANameyaM dhattaM (sU0) // 12 // ___vyAkhyA-savAdamudako gautamamavAdIta-he gautama ! nAsti sa kazcit paryAyo yasminnekaprANAtipAtaviramaNe'pi zramaNopAsakasya 'daNDo' vadho 'nikSiptaH ' parityaktaH syAt / ko'rthaH 1 zrAddhena samuddizya pratyAkhyAnaM kRtaM, saMsAriNAM cAnyonyagamanasambhavAt , trasAH sarve'pi sthAvaratvaM prAptAstadA sAnAmabhAvAnirviSayaM pratyAkhyAnamityarthaH 'kassa NaM'ti kena hetunA idamucyate ? sAMsArikAH khalu prANAH sthAvarAtrapatayA trapA api sthAvaratayA pratyAkhyAnti, sthAvarakAyAdvipramucyamAnAH svAyuSA 'sa' nikhazeSakAstrasakAye samutpadyante, trasakAyAdapi tadAyuSA mucyamAnAH sarve sthAvarakAye samutpadyante, teSAM trasAnAM sthAvarakAyotpannAnAM sthAnametadghAtyaM, yathA kenacit pratijJAtaM mayA nagaranivAsI na hantavyaH taca udvasitaM nagaraM, tato nirviSayaM pratyAkhyAna, evamatrA'pi tramAnAmabhAvAnirviSayatvamiti // 12 // atha gautamaH prAha-sadAcaM savArya bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI ( ityAdi) ayaMpi mede se No neyAue bhavada (suu0)|| 13 // vyAkhyA-sadAcaM gautama udakamavAdIt, asmAkamiti magadhadeze sarvajanaprasiddhaM saMskRtamevoccAryate tathaivAtra paThitaM, tade vamasmAkaM sambandhinA vaktavyena naitadazobhanaM, kintarhi ? yuSmAkamevA'nupavAdena etadazobhanamiti, asmadvaktavyenAsya codyasyAnutthAnameva / tathAhi-naitadbhUtaM na ca bhavati nApi ca bhaviSyati yatsarve'pi sthAvarAnasatvaM pratipadyante sthAvarANAmAnaMtyAt sAnAM cAsaGkhyeyatvena tadAdhAratvaM na yuktaM, tasA api sthAvaratvaM na pratipanA na ca pratipadyante nApi pratipatsyante, na ca
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakavAGga sUtra dIpikA / // 22 // kadAcitratazUnyaH saMsAraH syAditi matradAkSepo vRthaitra astyayaM paryAyo yacchramaNopAsakasya sarvaprANibhitrasatvena bhUtairutpanairdaNDo nikSipto-vastyaktaH, kena hetunetyAha-'saMsAriyA' ityAdi, pUrvavat, yAvat sakAye utpannAnAM sthAnametadadhAtyaM syAt / te ca trasAH prANA ucyante sA apyucyante, te mahAkAyAvirasthitikAH, te trasA bahavo, yaiH zrAddhasya supratyAkhyAtaM bhavati, bhavadabhiprAyeNa sarvasthAvarANAM trasatvenotpatteH, te'lpatarakA yaiH zrAddhasyApratyAkhyAnaM bhavati, alpazabdo'bhAvavAcakaH, na santyeva svadabhiprAyeNa te jIvA yeSu apratyAkhyAnamiti / evaM ' se ' tasya zrAddhasya mahatakhasakAyAd upazAntasya viratasya supratyAkhyAnaM syAditi / evaM sati yadyayaM vadatha anyo vA vadati yannAtsyasau paryAya ityAdi sugamaM / yAvanno neyAUe bhavati / / 13 / / atha trasAnAM sthAvaratvaM prAptAnAM vadhe'pi na vratabhaGgaH syAdityatra dRSTAntatrayamAha - bhagavaM ca NaM udAhu niyaMThA khalu pucchinnA (ityAdi) se evamAyANitavvaM ( sU0 ) // 14 // vyAkhyA - bhagavAn gautama 'udAha' uktavAn nirgranthAH pRSTavyAH, nirgranthAnAM sarveSAmapyetatsammatamiti jJApanAya nirgranthapraznaH / kimuktavAnityAha-zAntipradhAnA idda kecinmanuSyAH syuH teSAM evamuktapUrvaM bhavati-ayaM vrata grahaNa vizeSaH syAt / yathA-ye ime muNDAbhUtvA'gArAnnirgatyAnagAritAM pratipannAH, eteSAmupari mayA maraNAnto daNDo nikSipto- vadhastyaktaH, as ? nApi yatInAzritya vrataM gRhItaM, yathA- yAvajjIvaM mayA yatayo na hantavyA iti, ye ca ime 'gAraM ' gRhamAvasanti teSAM daNDo na tyaktaH, gRhasthAnAM hiMsA na pratyAkhyAtA ityarthaH / tatra kecit zramaNAH kiyantamapi kAlaM pravrajyAM pratipAlaya, kAlamAnamAha - ' vAsANi 'tti, varSANi catvAri pazca vA SaD daza vA asyopalakSaNAdanyo'pi kAlavizeSo jJeyastamevAha dvitIya zruta skandhasya dvitIyA ne saptamo dezakaH / // 22 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ aspataraM prabhUtataraM ca kAlaM tathA 'desaM dUijjitta'tti vihRtya karmodayAdnehamAvase yugRhasthA bhaveyuH, evambhUtaH paryAyaH kiM sambhAvyate ? uta neti praSTA nirgranthA pratyUcuH hanta gRhavAsaM vrjeyuH| tasya ca ' yativadhagRhItavratasya taM gRhasthaM dhnataH kiM | vratamaGgo bhavet uta neti ? te Ahuti, evaM zrAddhasya trasavadhanivRttasya sthAvaratvaM prAptaM trasaM dhanato na syaadvtbhnggH||14|| atha dvitIyaM dRSTAntaM pratyAkhyAtRviSayagataM darzayannAha bhagavaM ca NaM udAhu niyaMThA 'khalu' pucchiyavvA ( ityAdi ) se evamAyANiyabvaM ( suu0)|| 15 // vyAkhyA-bhagavAn gautamaH prAha-nirgranthAH praSTavyAH, iha khalu gRhapatayo vA gRhapatiputrA vA tathAprakAreSu zreSThaleSu utpadya dharmazravaNArthamAgaccheyusteSAM dharma AkhyAtavyaH ? iti pRSTe zramaNA AhuH-haMta AkhyAtavyaH / kiM te tathAprakAra zuddhaM dharma zrutvA evaM vadeyuH 1 idameva nirgranthasambandhi pravacanaM satyaM yAvata sarvaduHkhaprahINamArgaH 'itthaMti atra sthitA jIvA siddhyanti yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kurvanti, tadAjJayA tathA gacchAmastathA ceSTAmahe yAvat tathA' utthayA' prayatnena prANinAM 'saMyamena ' hiMsAnivRpayA ' saMyamAmo' saMyama kurmoM, yathA jinAbA, evaM te vadeyuH iti pRSTe zramaNA AhuH-haMta bdeyuH| punaH zramaNAn pRcchati-kiM te tAdRzayogyAH kalpante pravrAjayituM ? zramaNA Ahu-Inta kalpante ityAdi / 'tesiM ca NaM' taistathAvidhaiH sarvajIvebhyo daNDastyaktaH, evaMvidhAste viharanto varSANi catvAri pazca vA paha daza vA alpataraM bahutaraM vA kAlaM dezagrAmAdAvudyatavihAreNa vihRtya pazcAtpatitapariNAmAssanto'gAraM vrajeyuH / gRhasthA bhaveyurityarthaH / nirgranthA pRSTocaramAhuH-hanta vrajeyuH teSAM sarvaprANibhyo daNDo no nikSiptaH, teSAmavasthAtrayamAha-pUrva gRhasthatve sarvajantuvadho na tyaktaH,
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrakRtAGga sUtra IN -diipikaa| // 23 // atha yaH sa sAdhutve sarvajantuvadhastena tyaktaH, punaH sAdhutvaM muktvedAnI gRhasthe jAte sarvajantuvadho na tyaktA, pUrvamasaMyata 1, INTii. ArataH saMyataH 2, idAnImasaMyataH 3, asaMyatasya sarvajantuvadho na tyaktaH, tadevaM jAnIta nirgranthAstadevamAjAtavyaM / evaM yathA'vasthAtraye'pyanyathAtvaM syAt evaM trasasthAvasyorapi jJeyam // 15 // skandhasva atha tRtIyaM dRSTAntaM paratIthikAnuddizyAhabhagavaM ca NaM udAhu niyaMThA khalu pucchiyacA (ityAdi) se evamAyANiyavaM (sU0) // 16 // dvitIyAvyAkhyA-sugamArthamidaM sUtram / tAtparyArthastu ayam , pUrva parivrAjakAdayaH santo'sambhogyA sAdhUnAM, gRhItazrAmaNyAzca dhyayane sAdhUnAM sambhogyAH punaH zrAmaNyatyAge'sambhogyAH, evaM paryAyAnyathAtvaM trasasthAvarANAmapi yojyaM // 16 // evaM dRSTAntatrayeNa saptamonirdoSAM dezaviratiM prasAdhya punarapi tadgatameva vicAramAha | deshkaa| bhayavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti ( ityAdi ) jAva ayaMpi bhede se no neyAue bhavai (sU0) // 17 // vyAkhyA-bhagavAn gautama udakaM pratyAha-zAntipradhAnA eke zramaNopAsakA bhavanti, teSAM ca idamuktapUrva bhavati, yathA-na khalu vayaM zaknumaH pravrajyAM gRhItuM, kintu vayaM caturdazyaSTamyAdiSu tithiSu sampUrNa pauSadhaM samyaganupAlayanto vihrissyaamH| tathA sthUlapANAtipAtamRpAvAdAdacAdAna mathunaparigrahaM pratyAkhyAsyAmo dvividhaM kRtakAritabhedAt , zrAddhasya anumateraniSidvatvAta / trividhena' manovacanakAyaiH 'mA' niSedhe, pauSadhasthasya mama kRte kizcit pacanapAcanAdikaM mA kArTa pareNa mA kArayata, sarvathA'sambhavino vastuno'numaterapi niSedhastatrApi pratyAkhyAsyAmaH / te zrAvakA abhuktvA'pItvA- D // 23 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ snAtvA ca pauSadhayuktasvAdAsandIpIThikAtaH pratyAruhyA'vatIrya samyak pauSadhaM kRtvA kAlaM kRtavantaste kiM samyakRtakAlA utAsamyak ? evaM pRSTainirgranthaizvazyamevaM vaktavyaM-te samyakkA lagatAH, evaM kAlagatAnAmatrazyaM bhAvI devalokotpAdastatro. tpannAca te trasA eva tatazca kathaM nirviSayatA pratyAkhyAnasyeti || 17 || punaH zrAddhoddezena pratyAkhyAnaviSayaM darzayati bhagavaM caNaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti ( ityAdi) jAva api mede se No NeyAue bhavai ( sU0 ) // 18 ) vyAkhyA - gautamaH prAha-' santi 'vidyante 'eke' kecana zramaNopAsakAsteSAmetaduktapUrvaM bhavati, yathA na zaknumo vayaM pravrajyAM grahItuM nApi caturdazyAdiSu samyak pauSadhaM pAlayituM, vayaM cApazcimayA saMlekhanakSapaNayA kSapitakAyAH, yadi vA 'saMlekhanajoSaNayA ' sevanayA 'joSitAH' sevitA, uttamArthaguNairevambhUtAH santo bhaktapAnaM pratyAkhyAya 'kAla' dIrghakAlamanavakAGkSamANA vihariSyAmaH / ko'rthaH 1 na khalu vayaM dIrghakAlavataM pAlayituM samarthAH, kintu vayaM sarvamapi prANAtipAtAdikaM pratyAkhyAya saMlekhanayA saMlikhita kAyAzcaturvidhAhAratyAgena jIvitavyaM kusamartha / iti sUtreNaivAha - 'savvaM pANAivAya' mityAdi, yAvace tathAkAlagatAH, kiM vaktavyametatsyAt ? samyak te kAlagatA iti pRSTA nirgranthA AhuryathA te sanmanasaH zobhanacittAH kAlagatA iti / te kAlaM kRtvA suralokeSUtpadyante, tatra cotpannA yadyapi intuM na zakyante tathApi trasatvAce zrAddhasya trasavadhanivRtipratyAkhyAnasya viSayAH syuH // 18 // punaH pratyAkhyAnaviSaya mAha bhagavaM caNaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavaMti taM jahA ( ityAdi) mere se No NeyAue bhavai ( sU0 ) // 19 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra yakRtAGgA vyAkhyA-bhagavAnAha eke kecana manuSyA evambhUtA bhavanti tadyathA-mahArambhA mahAparigrahA ityAdi sugama-yAvadyairA- dvitIya dAnaM prathamavratagrahaNa, tata Aramya maraNAntaM yAvaiMDo nikSiptastyaktA te ca tasmAdbhavAt svAyuSaM jahati, tyaktvAtra sajIvitaM shrutdiipikaa| svakaM pApamAdAya-gRhItvA durgatigAminaH spA, mahArambhaparigrahattvAce mRtA narake nArakatrasatvenotpannAH sAmAnyena prANina skandhasya ucyante, vizeSatastu vasA mahAkAyA ityAdi pUrvavat // 19 // dvitiiyaa||24|| punaHpratyAkhyAnaviSayaM darzayati dhyayane bhagavaM ca NaM udAhu saMtegajhyA maNussA bhavaMti, taM jahA (ityAdi) jAva No NeyAue bhavai (sU0) // 20 // saptamo. vyAkhyA-pUrvoktebhyo mahArambhAdibhyo viparItAH suzIlAH sAdhavaH, ete ca sAmAnyazrAvakAste'pi traseSveva deveSU- IN ddeshkH| spadyante, tato'pi na nirviSayaM pratyAkhyAnam // 20 // kizca bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavaMti taM jahA (ityAdi) jAva no neyAue bhavada (sU0) // 21 // ___ vyAkhyA-sugamamidaM sUtram / ete cArapecchAdivizeSaNA avazyaM prakRtibhadratayA sadgatigAmitvena prasepUtpadyante | // 21 // kizcAnyat bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavaMti taM jahA (ityAdi) jAva no neyAue bhavai (sU0 ) // 22 // vyAkhyA-eke manuSyA evambhUtAH syuH 'AraNyakA' araNyavAsinaH, AvAsathikA grAmanimantrikAH 'keNhui raha| ssiyA' kvacikAyeM rahasyakAH, ete sarve'pi tIrthikavizeSAH, te ca no bahusaMyatAH kriyAsu, no bahu prativiratAH sarva
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jantuvadhAna nivRttAH, satyAmRSANi vAkyAni pareSu evaM vakSyamANaprakAreNa prayuJjanti evaM vippaDivedeti' kvacit pAThaH, evaMvidha prakAreNa prativedayanti jJApayanti, yathA-ahaM na hantavyo'nye hantavyA, ahaM nAjJApayitavyo'nya AjJApayitavyA ityAdInyupadezavAkyAni dadati / evambhUtAste kAmAsaktAH kizcidajJAnatapaH parAH kAlaM kRtvA'nyatareSvasurIyeSu sthAneSu kilbiSikeSu asuradevAdhameSu utpadyante, athavA prANyupaghAta kopadezadAtAro bhogamUcchitA ' asUryeSu nityAndhakAreSu kilviSapradhAneSu narakasthAneSu samutpadyante te ca devA nArakA vA trasatvaM na vyabhicaranti teSu ca yadyapi dravyaprANAtipAto na sambhavati tathApi bhAvaprANAtipAtasya viraterviSayatAM pratipadyante / tato devalokAyutA nArakAdvattA vA kliSTapaJcendriyatiryakSu hIna manuSyeSu vA eDamUkatayA tamorUpatayA andhavadhiratayA pratyAyAnti, te cAvasthAdvaye'pi trasatvaM na vyabhicaranti, tato na nirviSayaM pratyAkhyAnaM, eSu ca dravyaprANAtipAto'pi sambhavati / / 22 / / atha prakaTameva virativiSaya mAhabhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA pANA dIhAuyA, ( ityAdi) jAva no neyAue bhavai ( sU0 ) || 23 || vyAkhyA - bhagavAnAha - yo hi pratyAkhyAnaM gRhNAti tasmAt dIrghAyuSkAH prANinaste ca nArakamanuSyadevA dvitri catuSpaJcendriyAstiryaJcazca sambhavantiH tataH kathaM nirviSayaM pratyAkhyAnamiti / zeSaM sugamam || 23 || bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA pANA samAuyA, ( ityAdi) jAba no neyAue bhavai ( sU0 ) / / 24 / / vyAkhyA - idaM samAyuSkasUtraM pUrvavat / / 24 / / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA pANA appAuyA (ityAdi) jAva no neyAue ( sU0 ) // 25 // 30
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ I sUtrakRtAGga sUtra diipikaa| vyAkhyA-idamalpAyuSkasUtramapi spaSTaM / navaraM yAvatce na niyante tAvat pratyAkhyAnasya viSayaH, seSu vA samutpannAH saMto viSayatAM pratipadyante // 25 // punaH zrAvakANAM digvatAzrayeNa pratyAkhyAnaviSayaM darzayati / / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti, (ityAdi) jAva ayaMpi mede se0 (sU0) // 1 // 26 // vyAkhyA-sugama, navaraM- desAvagAsiyaMti pUrvagrahItasya digavatasya yojanazatAdikasya yatpratidinaM sakSiptaM yojanagatavratAdimAnaM karoti, taddemAvakAzikamucyate, tathAhi-'puratthApAINa'miti, 'purattha 'tti prAtareva pratyA. khyAnAvasare digAzritamevambhUtaM pratyAkhyAnaM karoti, yathA-' prAcInaM' pUrvAbhimukhaM pUrvadizi etAvanmayA'dya gantavyaM 'pratIcIna' pazcimAyAM dizi dakSiNasyAM 'udIcyA' uttarasyAM etAvad gantavyaM, evaM pratyahaM pratyAkhyAnaM karoti, tena ca vratena gRhItaparimANAt pareNa daMDo nikSipto-vadhastyaktaH, tatazca sa zrAvakaH sarvajIveSu kSemakaro'hamasmItyadhyavasAyI syAt, tatra gRhItaparimANe deze ye AreNa trasAH yeSu zrAvakasyAdAnataH prathamavratAdArabhyAmaraNAntaM daNDastyaktaH, te trasAH svAyuSkaM parityajya tatraiva gRhItamAnadeza evaM trasatvena pratyAyAnti, gRhItaparimANadeze vasAyukaM parityajya trasemvevotpadyante, te zrAddhasya supratyAkhyAnaM syAdubhayathApi trasatvasadbhAvAditi / zeSaM sugamam // 26 // tattha AreNaM je tasA pANA ( ityAdi) jAva ayaMpi mede se No0 (sU0) // 2 // 27 // vyAkhyA-atra ArAddezavartinakhasA ArAddezavartiSu sthAvareSu utpadyante // 27 // dvitIya zrutaskandhasya dvitIyAdhyayane saptamo. deshkH| // 25 // // 25 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattha je AreNaM tasA pANA (ityAdi) (suu0)||3|| 28 // vyAkhyA-atra ArAddezatinakhasA gRhItaparimANAddezAd bahirye tramA sthAvarAzca tevatpadyante // 28 // tattha je AreNaM thAvarA pANA (ityAdi) ayaMpi mede se No0 (sU0) // 4 // 29 // vyAkhyA-ArAddezavartino ye sthAvarAste ArAdezavartino ye prasAsteputpadyante // 29 // tattha je te AreNaM je thAvarA pANA (ityAdi) ayaMpi bhede se No0 (suu0)||5|| 30 // vyAkhyA-ArAddezavartino ye sthAvarAste teSu taddezavartidhveva sthAvarevRtpadyante // 30 // __tattha je te bAreNaM thAvarA pANA ( ityAdi ) jAva ayaMpi mede se No0 (suu0)|| 6 // 31 // vyAkhyA-parade( 1 ArAdde )zavartino ye sthAvarAste gRhItaparimANasthe (paradezavarti)Su trasasthAvareSatpadyante // 31 // tatya je te pareNaM tasA thAvarA pANA ( ityAdi ) jAva ayaMpi mede se No NeyAue bhavai (suu0)||7|| 32 // vyAkhyA-paradezavartino ye prasAH sthAvarAste ArAddezavarttiSu vasetpadyante // 32 // tattha je te pareNaM tasA thAvarA pANA ( ityAdi ) jAva ayapi mede se No0 (suu0)||8|| 33 // vyAkhyA-paradezavartino ye trasAH sthAvarAH prANAste ArAddezavartiSu sthAvaravRtpadyante // 33 // tastha je te pareNaM tasA thAvarA pANA (ityAdi) jAva ayaMpi bhede se no neyAue bhavai (suu0)||9|| 34 // vyAkhyA-paradezavarjino ye trasAH sthAvarAste paradezavamveiva prasasthAvarespayante / evaM navApi sUtrANi bhaNitAni,
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga Hal dvitIya diipikaa| parapraznasyAtyantAvasati (ityAdi) jAva nAsAH sarvathA una // 26 // sambhava tatra yatra prasAstatrAdAnazaH prathamavratagrahaNAdArabhya zrAvakeNAmaraNAnto daNDaH parityakta iti yojyaM, yatra tu sthAvarAsta. trArthAya daNDo na nikSipto-na tyaktaH, anarthAya ca daNDaH parityakta iti / zeSaM sugamam // 34 // tadevaM bahudRSTAntaH zrAvakapratyAkhyAnasya saviSayatAM prasAdhyAdhunA parapraznasyAtyantAsambaddhatAM darzayannAha bhagavaM ca NaM udAhu na eyaM bhUyaM na eyaM bhavaM na eyaM bhavissaMti (ityAdi) jAva no neyAue bhavaI (sU0) // 35 // vyAkhyA-gautamasvAmI udakaM prAha-naitad bhRtaM naitad bhAvyaM naitad bhaviSyaM yat trasAH sarvathA ucchetsyanti sthAvarA eva bhaviSyanti, tathA sthAvarA ucchetsyanti trasA eva bhaviSyanti, etaddvayaM na sambhavati, nahi kadApyevaM sambhavo'sti yat pratyAkhyAninamekaM vihAyAnyeSAM nArakANAM dvIndriyAditirazcAM manuSyANAM devAnAM ca srvthaapybhaavH| evaM hi trasapratyAkhyAnaM nirviSayaM syAdyadi pratyAkhyAnino jIvata eva nArakAdyAstrasAH samucchidyante, na cAyaM prakAraH sambhavI, sthAvarANAM cA'nantatvAnnAsaGkhyeyeSu se ghRtpAdasambhavaH, evaM sati yad vadata yUyamanyo vA vadati, tadyathA nAstya'sau paryAyo yat zrAvakasyaikatrasaviSayo daNDatyAga iti, tadevaM tvadIyaM preyaM sarvamazobhanamiti // 35 // athopasaMhAramAhabhagavaM ca NaM udAhu AusaMto udagA! je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA paribhAsei ( ityAdi ) disi pahArettha gamaNAe (sU0) // 36 // vyAkhyA-gautamasvAmyAha-AyuSman udaka! je khalu 'zramaNaM' yathoktakriyAkAriNaM 'mAhanaM vA' sadbrahmacaryopetaM 'paribhASate ' maitrI manyamAno'pi nindati / samyag jJAnaM darzanaM cAritraM ca 'Agamya' prApya pApAnAM karmaNAmakaraNAya skandhasya dvitIyAdhyayane sptmodeshkH| // 26 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ utthitaH sa khalu tucchaprakRtiH paNDitaMmanyaH 'paralokasya' sadgateH 'palimanthAya' vighAtAya tiSThati / yaH punamahAsavaH sAgaravadgambhIraH zramaNAdIna 'paribhASate ' na nindati, teSu ca paramAM maitrI manyate samyag jJAnAdInyanugamya pApakarmaNAmakaraNAyotthitaH sa khalu paralokavizuddhyA tiSThati, anena vAkyena paranindAvarjanAdyathAsthitArthakathanena zrIgautamaH svauddhatyaM pariharati sma, evaM zrIgautamena yathAsthitArthajJApito'pyudako yadA gautamamanAdriyamANo yasyA evaM dizaH prAdurbhutastAmeva dizaM gamanAya pradhAritavAn-ciMtitavAn // 36 // tadA gautamaH prAha ___ bhagavaM ca NaM udAhu AusaMto udagA! ( ityAdi ) jAva kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsada (sU0) // 37 // vyAkhyA-bhagavAn gautama Aha-he AyuSman udaka ! yaH khalu tathAbhUtasya zramaNasya brAhmaNasya vA 'antike samIpe ekamapyAyaM dhArmikaM suvacanaM zrutvA nizamyA'vadhArya Atmana eva tadanuttaraM yogakSemapadamityavagamya sUkSmayA buddhyA pratyupekSyavicArya ahamanena yogakSemapadamanuttaraM 'lambhitaH' prApitaH san so'pi tAballaukiko'pi tamupadezadAtAramAdriyate-pUjyo'ya miti jAnAti kalyANaM maGgalaM devatAM caityamitra paryupAste, prAkRtajano'pi ceddhitopadezadAtAraM pUjayati tadA kiM punarvAcya manuttaradharmopadezakapUjAyAM vivekijanasyeti bhAvaH // 37 // tae NaM se udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM vayAsI ( ityAdi) evameva jahA NaM tubme vayaha (mU0) // 38 // vyAkhyA-udako gautamasvAminamAha, yathA-eteSAM padAnAM pUrvamajJAtatayA'zravaNatayA anAkarNanena 'abodhyA' zravaNepyanavabodhAt ' abhigamena' bodhe'pi samyagapratipasyA'dRSTAnAmazrutAnAmavijJAtAnAM 'anisRSTAnAM ' guruNA'dattAnA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtA sUtra diipikaa| // 27 // anidAnAM sthiratayA'sthApitAnA 'anupadhAritAnAM ' anavadhAritAnAM nirNItAnAM na zraddhAnaM kRtavAn na pratyAkhyAna- dvitIya ruciM ca kRtavAn / idAnIM tu yuSmadantike zrutvA jJAtvA ca dRSTAntAdivizeSaNaviziSTAnAM padAnAM enamartha zradhe'haM ruciMca karomi evamedad yathA yUyaM vadatha // 38 // skandhasya tae NaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-(ityAdi) dhammaM uvasaMpajjittANaM viha rittae (suu0)|| 39 // dvitIyAvyAkhyA-tataH zrIgautama udakamavAdIdyathA-asminnarthe zraddhAnaM kuru-he Arya ! pratyayaM ruciM ca kuru, evametadyathA dhyayane vayaM vadAmaH tathA tvaM pratyehi / tataH sa udakaH zrIgautamamevamavAdIta-icchAmyahaM bhadanta ! yuSmatsamIpe cAturyAmikAccaturbata saptamorUpAddharmAt pazcayAmikaM paJcamahAvratarUpaM sapratikramaNaM dharmamupasampadya-svIkRtya vihartumiti // 39 // deshkH| tae NaM se bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM gahAya jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchada (ityAdi) sapaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajivANaM vihAi tibemi (sU0) // 40 // // nAlaMdaijja sattamaM ajjJayaNaM samattaM // vyAkhyA-tato bhagavAn gautamastaM prAkpratipannazrIpArzvazAsanavratamudakaM gRhItvA yatra zrIvIro bhagavA~statraivopA- | gacchati / tataH sa udakaH zramaNa bhagavantaM zrIvIraM trikRtvA AdakSiNaM pradikSiNaM karoti, tisraH pradakSiNAH karotIti, kRtvA ca vandate namasyati, vanditvA namasyitvA ca evamavAdIta-icchAmi bhadanta ! yuSmadantike cAturyAmAddharmAtpaJcamahAbatikaM dharmamupasampadya vihartumiti / tataH zrIvIrastamudakamevamavAdI-yathAsukhaM devAnupriya! mA pratibandha-dharmAntarAyaM IN27 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArkariti / tataH sa udakaH zrIvIrAntike pazcamahAvratikaM grahaNAyotthitaH, bhagavatApi tasya sapratikramaNaH paJcamahAvratiko dharmo'nujJAtaH, sa ca taM dharmamupasampadya-svIkRtya viharati / iti parisamAptyarthe bravImIti pUrvavat / sudharmAsvAmI svaziSyA. nidamAha-tadyathA so'haM bravImi yena mayA bhagavadantike zrutamiti // 40 // ___ nAlandIyAkhyamidaM saptamAdhyayanaM samAptam // tatsamAptau ca samApto'yaM dvitIyaH zrutaskandhaH / tat sampUrtI ca sampUrNeyaM zrIsUtrakRtAGgadIpikA // atha prazastiH / nistandracandracAruNi, candrakule caraNa caaturiimaajH| vikhyAtatapetyAkhyA, jagati jagaccandrasUrayo'bhUvan teSAM dozamuSAM, santAne sukRtamazcayavitAne / zrIsomasundaragurU-ttamA kSamAsaGgamA abhavan tatpadRskuTakamalA-bhAle kAleyatilakamaGkAzAH / zrImunisuMdaraguravaH, kAmitasampattisurataravaH cAraye'pi mAratIti-rudapAdi vAdivarge yaiH| zrIjayacandramunIndrAH, pArIndrAste paragajeSu tatpadavizadasthAne, sthAne zRGgArasAratAM bhejuH| zrIratnazekharA iti, jagati yataH khyAtimApuste teSAmanaMkapaDe, guNasave prabhAvakaSapaTTe / prAptAdhikaniSThAH, zrIlakSmIsAgarAH ziSTAH // 1 // // 2 // // 3 // // 4 // // 6 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrakRtAGga prazastiH / diipikaa| bhatsitakalikAluSyAH, ziSyAsteSAM yathArthanAmAnaH / zrIsumatisAdhugurakho lakSmIsurabhIkArasadyazoguravaH // 7 // tatpaTTe pravAdepsita-pUraNacintAmaNIyamAnAnAm / labdhAdhikamAnAnAM, suhemavimalAbhidhAnAnAm // 8 // sUrIndragacchanAyaka-padavIprAptaprabhApratiSThAnAm / ziSyANurguNazAsana-jananItithi sammite 61583) varSe // 9 // vibudhavindhtheM caMcyA(?)x svasya smRtaye paropakRtaye ca / sUtrakRtAGgasyaitAM, harSakulo dIpikAmalikhat // 10 // kAzcitpramANayuktI-prathayaM nAtra sugmtaahetoH| tata eva naiva vihito, lakSaNasandhistathA kyApi // 11 // sUtrAsaGgatamatrA-vAdi kathazcinmayA yadavatayA / tacchodhayantu sudhiyaH, kRpayA mAtsaryamutsAya // 12 // granthamitiranumitA'tra ca, saptasahasrANi kizcinAni / vibudhajanavAcyamAno'yaM, grantho'yaM jagati jayatu ciram // 13 // // 28 // x "vibudhanAmakaziSyaH" iti mudritAyAm / // 28 //