Book Title: Samadhimaran Ya Sallekhana
Author(s): Hukamchand Bharilla
Publisher: Pandit Todarmal Smarak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002296/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM samAdhimaraNa yA sallekhanA DaoN. hukamacanda bhArilla Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. zrImatI mamatA jaina kI smRti meM zrImAn indramala esa. jaina, mumbaI kI ora se sabhI sAdharmiyoM ko svAdhyAyArtha bheTa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - samAdhimaraNa yA sallekhanA (parivardhita saMskaraNa) lekhaka DaoN. hukamacanda bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna, ema.e., pI-eca.DI., DI-liT prakAzaka paNDita ToDaramala smAraka TrasTa e-4, bApUnagara, jayapura-302 015 phona : 0141-2707458, 2705581 E-mail : ptstjaipur@yahoo.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - samAdhimaraNa yA sallekhanA DaoN. hukamacanda bhArilla 30 hajAra * prathama do saMskaraNa (15 agasta 2015 se adyatana) tRtIya saMskaraNa (22 akTUbara 2015) (vijayAdazamI) : 5 hajAra kula : 35 hajAra mUlya : pA~ca rupaye prastuta kRti ke prakAzana sahayoga hetu madhuvihAra naI dillI nivAsI zrImAn azokakumArajI jaina (giphTa pailesa) kI ora se 51,000/- rupaye kI TAipasaiTiMga : / rAzi sadhanyavAda prApta huii| trimUrti kampyUTarsa, e-4, bApUnagara, jayapura ISBN-978-81-931576-5-7] viSaya-sUcI | 1. Agama ke Aloka meM - samAdhimaraNa yA sallekhanA mudraka : | 2. sallekhanA kA prayogika svarUpa 28 rainavo oNphaseTa priMTarsa 3. eka sAkSAtkAra : DaoN bhArilla se 45| bAIsa godAma, jayapura * prathama do saMskaraNa paNDita ToDaramala sarvodaya TrasTa dvArA prakAzita haiN| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya (tRtIya saMskaraNa) a.bhA. di. jaina vidvatpariSad ke rASTrIya adhyakSa DaoN. hukamacandajI bhArilla kI mahatvapUrNa kRti 'samAdhimaraNa yA sallekhanA' kA mAtra 20 dina meM 25 hajAra kA prathama saMskaraNa hAthoMhAtha samApta ho jAnA isakI lokapriyatA ko darzAtA hai| 5 hajAra kA dvitIya saMskaraNa 5 sitambara ko prakAzita huA aura Der3ha mAha kI avadhi meM samApta ho gyaa| aba yaha 5 hajAra kA tRtIya saMskaraNa prastuta hai / DaoN. bhArilla apane pravacanoM meM samaya-samaya para samAdhimaraNa aura sallekhanA ke saMbaMdha meM apane krAntikArI vicAra pragaTa karate rahe haiN| yaha bhI kahate rahe haiM ki maiM sallekhanA ke sandarbha meM eka pustaka likhanA cAhatA huuN| mumukSubhAI bhI unase isaprakAra kI pustaka jaldI se jaldI likhane kA anurodha karate rahe haiN| para bAta TalatI rhii| kisI ne ThIka hI kahA hai ki samaya ke pahale koI kAma nahIM hotA / pratyeka kArya svakAla meM hI hotA hai| lagatA hai sallekhanA para likhane kA svakAla A gayA hai / prastuta kRti prakAzana ke liye presa meM dI jA cukI thI, chapakara taiyAra thI ki isI bIca 10 agasta 2015 ko hAIkorTa kA Adeza sallekhanA - saMthArA ke virodha meM A gayA / ukta saMdarbha meM isa jvalanta samasyA para prakhara patrakAra evaM samanvayavANI ke sampAdaka zrI akhila baMsala ne DaoN. bhArilla se eka sAkSAtkAra (inTaravyU) liyA jise bhI pustaka ke anta meM samAhita kiyA gayA hai| ukta sAkSAtkAra se viSaya kA spaSTIkaraNa svataH ho jAtA hai / yaha eka krAntikArI kRti hai; jise prakAzita karane kA avasara hameM prApta huA hai| prakAzana ke pUrva maiMne isakA gaharAI se adhyayana kiyA hai I isa kRti meM aise aneka tathya ujAgara huye haiM, jo Apake dhyAna meM aba taka nahIM hoNge| yadyapi ve sabhI rahasya jinAgama meM vidyamAna haiM, para hamAre dhyAna meM nahIM Aye the| yaha kRti ukta tathyoM kI ora ApakA dhyAna AkarSita karegI / .isa krAntikArI kRti kI racanA ke liye DaoN. bhArilla ko, prakAzana vyavasthA ke liye akhila basaMla ko aura kampojiMga ke liye kailAzacandra zarmA ko hArdika dhanyavAda / prakAzana vyavasthA aura kImata kama karane vAloM kI lisTa yathAsthAna dI gaI hai / unake udAra sahayoga ke liye dhanyavAda / 20 akTUbara, 2015 I. - bra. yazapAla jaina, ema.e. prakAzana maMtrI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta saMskaraNa kI kImata kama karanevAle dAtAroM kI sUcI 1. zrI ajaya jaina, meraTha 2,100.00 2. zrI premacanda jaina, dausA 1,100.00 3. zrI di. jaina mumukSu maNDala, pratApagar3ha 1,100.00 4. kailAzacandajI agravAla phArma, jayapura 1,100.00 5. zrI rAjeza jaina, jayapura 1,100.00 6. zrI dilIpa kaMThAlI, indaura 1,100.00 7. zrImatI namitA pATanI, maMdasaura 1,100.00 8. zrI videha gAMdhI, maMdasaura 1,100.00 9. zrI premacanda jaina, dausA 1,100.00 10. zrImatI zazi surezacanda jaina, zivapurI 1,100.00 11. zrImatI kanakamAlA jaina, koTA 1,000.00 12. suzrI mAdhurI ToMgyA, jayapura 500.00 13. zrImatI sumana bhATiyA, jayapura 500.00 . 14. zrImatI zobhA rAMvakA, jayapura 500.00 15. zrImatI premalatA jaina, bArAM 500.00 16. ku. labdhi jaina, zyopura 500.00 17. zrI prazama jaina, zyopura 500.00 18. ku. gAthA jaina, zyopura 500.00 19. zrI upazama jaina, zyopura 500.00 20. zrI nemIcanda jaina, bar3akula pathariyA 500.00 21. zrImatI vimalAdevI bar3ajAtyA, jayapura 500.00 22. zrImatI umA jaina, jayapura 500.00 18,500.00 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - samAdhimaraNa yA sallekhanA mAnasika duHkhoM ko Adhi kahate haiM, zArIrika kaSToM ko vyAdhi kahate haiM, bAhya saMyogoM kRta upadravoM ko upAdhi kahate haiM aura ina tInoM se rahita AtmasvabhAva meM samA jAne ko samAdhi kahate haiN| Adhi, vyAdhi aura upAdhi meM viSamatA hai| inameM sukha-zAMti nahIM; AkulatA hai, azAnti hai| bhagavAna AtmA ke svabhAva meM na AkulatA hai, na azAnti hai| isaliye AtmasvabhAva meM samA jAne rUpa samAdhi meM samAhita ho jAnA hI dharma hai, Atmadharma hai| vartamAna bhava ko chor3akara AgAmI bhava meM jAne ko maraNa kahate haiN| vartamAna bhava ke samasta saMyogoM kA eka sAtha viyoga hone kA nAma maraNa haiN| yadyapi yaha maraNa jIrNa-zIrNa deha Adi saMyogoM ke viyoga kA nAma hai; tathApi inameM ekatvabuddhi ke kAraNa, mamatvabuddhi ke kAraNa, apanepana ke kAraNa deha Adi sabhI saMyogoM ke viyoga kI kalpanA bhI ajJAna avasthA meM isa jIva ko Akula-vyAkula kara detI hai| vastusvarUpa ke jAnakAra jJAnIjana svayaM ko dehAdi sabhI saMyogoM se atyanta bhinna samajhate haiM; isa kAraNa inake viyoga meM hone vAlA duHkha unheM nahIM hotA / cAritramoha ke udaya se thor3A-bahuta duHkha hotA bhI hai, to vaha ajJAnI ke duHkha se anantavA~ bhAga hai| ___sadA samatA bhAva meM rahane vAle jJAnIjana ina sabhI saMyogoM ke sahaja jJAtA-dRSTA rahate haiM, aura zraddhA kI apekSA se sadA samAdhi meM hI rahate haiN| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - cAhe sva kA pariNamana ho, cAhe para kA; jagata ke sampUrNa pariNamana ke prati samatAbhAva rahanA hI samAdhi hai / sva-para ke sampUrNa pariNamana meM iSTa-aniSTabuddhi nahIM honA hI samAdhi hai| jo ho rahA hai, vaha ho rahA hai; usameM yaha ho aura yaha na ho; isaprakAra kI kA~kSA eka prakAra se nidAna hI hai| nidAna eka zalya hai, ArtadhyAna hai| usake rahate samAdhi kaise ho sakatI hai? samAdhi ke sAtha hone vAle maraNa ko samAdhimaraNa kahate haiN| isI samAdhimaraNa kA dUsarA nAma sallekhanA hai| maraNAnta samaya meM honevAlI isa sallekhanA ke sambandha meM ratnakaraNDazrAvakAcAra ke sallekhanA nAmaka (chaThaveM) adhikAra meM AcArya samantabhadra likhate haiM "upasarge durbhikSe jarasi rujAyAM ca niHprtiikaare| __ dharmAya tanu vimocanamAhuH sallekhanAmAryA / / ' jinakA pratikAra saMbhava na ho; aise upasarga meM, durbhikSa meM, bur3hApe meM aura roga kI sthiti meM dharma kI rakSA ke liye zarIra kA tyAga kara dene ko AryagaNa sallekhanA kahate haiM, samAdhimaraNa kahate haiN| ___ tAtparya yaha hai ki aisA upasarga A jAya ki mRtyu sannikaTa ho, usase bacane kA koI ucita mArga na raha gayA ho; aisA durbhikSa (akAla) A par3e ki jaba zuddha sAtvika vidhi se jIvana nirvAha saMbhava na rahe; aisA bur3hApA A jAya ki ahiMsaka vidhi se jIvita rahanA saMbhava na rahA ho; aisI bImArI A jAya ki ahiMsaka vidhi se jisakA upacAra (ilAja) saMbhava na rahe; aisI sthiti meM apane dharma kI rakSA ke liye zAstravihita vidhipUrvaka zarIra kA tyAga kara dene ko sajjana puruSa, jJAnIjana, samAdhimaraNa yA sallekhanA kahate haiN| 1. ratnakaraNDazrAvakAcAra, zloka 122 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA yadi upasarga, durbhikSa, bur3hApA aura bhayaMkara bImArI kA pratikAra saMbhava ho, ilAja saMbhava ho to sabase pahale pratikAra karanA cAhiye, ilAja karanA cAhiye, upAya karanA caahiye| ___ yadi koI bhI ahiMsaka evaM nirApada upAya zeSa na rahA ho to jinAgama meM nirUpita vidhi se samAdhi le lenA caahiye| ___ dhyAna rahe jisaprakAra ukta paristhiti meM bhI sallekhanA nahIM lenA ucita nahIM hai; usIprakAra pratikAra saMbhava hone para bhI sallekhanA le lenA ThIka nahIM hai; ekaprakAra se vaha usase bhI bar3A aparAdha hai; kyoMki usameM AtmaghAta saMbaMdhI doSa lgegaa| - yahA~ eka prazna saMbhava hai ki yaha to eka prakAra se AtmahatyA hI huii| AtmahatyA parajIvoM kI hatyA se bhI bar3A pApa hai| * uttara - sallekhanA yA samAdhimaraNa AtmahatyA nahIM hai; kyoMki AtmahatyA to atyanta tIvrakaSAya ke Avega meM kI jAtI hai; para isameM to bahuta soca-samajhakara vivekapUrvaka kaSAyoM ko manda karate huye zarIra ko kRSa kiyA jAtA hai| vaha bhI taba, jabaki jIvita rahane kA koI upAya zeSa na rhe| jahA~ taka hamAre vratoM kI maryAdA ke bhItara upacAra saMbhava hai, ilAja saMbhava hai; vahA~ taka sallekhanA lene kA adhikAra hI nahIM hai| mRtyu kI anivArya upasthiti meM atyanta samatAbhAva pUrvaka yogya guru ke mArgadarzana meM prANoM kA vidhipUrvaka utsarga (tyAga) kara denA hI samAdhimaraNa hai, sallekhanA hai| deha kA tyAga kara denA hai arthAt deha ke sahaja hote huye viyoga ko vItarAgabhAva se dekhate-jAnate rahanA hai| deha kA tyAga karane ke liye kucha karanA nahIM hai; zAntabhAva se jJAtA-dRSTA bane rahanA hI hai| deha kA parivartana to honA hI hai| yaha eka sArvabhaumika evaM sArvakAlika satya hai / isa satya ko svIkAra kara deha hameM chor3e - isake Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - pahale hama use chor3ane ko taiyAra ho jAveM - isI meM samajhadArI hai| isa samajhadArI kA prAyogika rUpa hI sallekhanA hai, samAdhimaraNa hai| __ukta chanda meM sarvAdhika mahatvapUrNa pada niHpratikAre hai / yaha vizeSaNa isake pahale Aye cAroM padoM meM lagAnA anivArya hai| ___ tAtparya yaha hai ki jisa upasarga ko kisI bhI sthiti meM dUra karanA saMbhava na ho, jisa akAla (durbhikSa) meM ahiMsaka vidhi se jIvanayApana saMbhava hI na rahA ho, aisA bur3hApA ki jisameM sabhI indriyA~ pUrNataH zithila ho gaI hoM, jInA ekadama parAdhIna ho gayA ho, aisA prANa ghAtaka roga ki jisakA koI ilAja hI na ho; aisI sthiti meM hI sallekhanA dhAraNa kI jA sakatI hai| ___ jisa upasarga, durbhikSa, bur3hApA aura roga meM jIvana ko koI khatarA na ho, jIvana yApana asaMbhava na ho; to sallekhanA lenA ucita nahIM hai| ukta sthitiyoM kA arthAt upasargAdi kA ucita pratikAra karanA caahiye| samatAbhAvapUrvaka maranA nahIM; jInA hI ucita hai, kyoMki marakara jahA~ bhI jAvoge, vahA~ AraMbha meM to asaMyamI jIvana hI yApana karanA hogaa| ataH saMyama kI sAdhaka vartamAna manuSya paryAya ko chor3anA ucita nahIM hai| ukta saMdarbha meM paNDita sadAsukhadAsajI likhate haiM - ___"yadi dharma sevana kI sahakArI isa deha ko AhAra tyAga karake chor3a degA to kyA deva, nArakI, tiryaMcoM kI saMyama rahita deha se vratatapa-saMyama sadhegA? ratnatraya kI sAdhaka to yaha manuSya deha hI hai| jo dharma kI sAdhaka manuSya deha ko AhArAdi tyAgakara chor3a detA hai, usakA kyA kArya siddha hotA hai? isa deha ko tyAgane se hamArA kyA prayojana sadhegA? - vrata-dharma rahita aura dUsarA nayA zarIra dhAraNa kara legaa|" Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA paNDita sadAsukhadAsajI ke ukta kathana meM samucita paristhiti Ane ke pUrva AhArAdi ke tyAga kA jora dekara niSedha kiyA gayA hai| sAgAra dharmAmRta meM paNDita AzAdharajI likhate haiM - "na dharmasAdhanamiti sthAsnu nAzyaM vapurbudhaiH / naca kenApino rakSyamiti zocyaM vinazvaram // 5 // tattvajJAnI puruSoM ko dharma kA sAdhana hone se zarIra ko naSTa nahIM karanA cAhiye aura yadi vaha zarIra svayaM naSTa hotA ho to zoka nahIM karanA cAhiye; kyoMki marate huye ko koI nahIM bacA sktaa|" ___ AzAdharajI ke ukta kathana meM zarIra ko naSTa nahIM karane kA spaSTa Adeza diyA gayA hai| sAtha hI yaha bhI kahA hai ki yadi zarIra kA nAza ho hI rahA ho to kheda nahIM karanA caahiye| . akele zarIra ko kRSa karanA hI sallekhanA nahIM hai, apitu zarIra ke sAtha-sAtha kaSAyoM ko kRza karanA bhI Avazyaka hai| samyak kAya kaSAya lekhanA sallekhanA - AcArya pUjyapAda ke isa kathana ke anusAra zarIra aura kaSAyoM ko bhalIbhA~ti kRza karanA hI sallekhanA hai| sAgAradharmAmRta meM paNDita AzAdharajI likhate haiM - "upavAsAdibhiH kAyaM kaSAyaM ca zrutAmRtaiH / . saMlikhya gaNamadhye syAt smaadhimrnnodymii||15|| samAdhimaraNa ke lie prayatnazIla sAdhaka upavAsa Adi ke dvArA zarIra ko aura zrutajJAnarUpI amRta ke dvArA kaSAya ko samyak rUpa se kRza karake caturvidha saMgha meM upasthita hove / arthAt jahA~ caturvidha saMgha ho vahA~ calA jaaye|" 1. dharmAmRta sAgAra, pRSTha-311 2. sarvArthasiddhi adhyAya-7, sUtra 22 kI TIkA meM samAgata / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - ukta chanda meM zarIra ko kRza karane kA upAya upavAsa Adi ko aura kaSAyoM ko kRza karane kA upAya zrutAbhyAsa (svAdhyAya) ko batAyA hai sAtha meM caturvidha (muni, AryikA, zrAvaka, zrAvikA) saMgha ke satsamAgama meM rahane ko kahA hai| isase yaha spaSTa hai ki - yaha saba kathana ghara meM rahanevAle vratI zrAvakoM kA hI hai| "janmamRtyujarAtaGkAH kAyasyaiva na jAtu me| na ca ko'pi bhavatyeSa mametyaGge'stu nirmmH|| janma, mRtyu, bur3hApA aura roga zarIra meM hI hote haiM, mujha (AtmA) meM nahIM / ataH mujhe isa zarIra meM nirmama honA caahiye| piNDo jAtyA'pi nAmnA'pi samo yuktyA'pi yojitaH / piNDo'sti svArthanAzArtho yadA taM haapyettdaa|| piNDa zarIra ko bhI kahate haiM aura bhojana ko bhii| isaprakAra zarIra aura bhojana meM jAti aura nAma donoM se samAnatA hai; phira bhI Azcarya hai ki abataka zarIra ko lAbha pahu~cAne vAlA bhojana, aba zarIra ko hAni pahu~cAtA hai; isaliye bhojana kA tyAga hI ucita hai|" ukta kathana se atyanta spaSTa hai ki jaba bhojana zarIra ko poSaNa na dekara zarIra kA zoSaNa karane lage, zarIra ko nukasAna pahu~cAne lage; taba usakA tyAga karanA caahiye| ___ dhyAna rahe yahA~ yaha kahA jA rahA hai ki jaba bhojana zarIra ko nukasAna pahu~cAne lage, usakA tyAga taba karanA caahiye| ___ mahAzAstra tattvArthasUtra meM bhI AcArya umAsvAmI ne aNuvratadhArI zrAvakoM ko mukhyarUpa se va anya mumukSu bhAI-bahinoM ko gauNarUpa se Adeza diyA hai, upadeza diyA hai ki 1. dharmAmRta (sAgAra) AThavA~ adhyAya, chanda 13 2. vahI, chanda 14 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA "mAraNAntikIM sallekhanAM joSitA / / maraNakAla upasthita hone para sallekhanA (samAdhimaraNa) vrata kA zrAvakoM ko prIti pUrvaka sevana karanA caahie|" ___ upasargAdi ke hone para to sallekhanA hotI hI hai| sahaja mRtyukAla upasthita hone para jIvana ke anta meM bhI sallekhanA dhAraNa karanA Avazyaka hai| AcArya amRtacandra deva apane puruSArthasiddhyupAya nAmaka zrAvakAcAra meM isa bAta para vizeSa bala dete haiM ki yaha sallekhanA nAmaka vrata hI eka aisA vrata hai ki jo tere dharmarUpI dhana ko agale bhava meM le jaavegaa| yadyapi yaha sallekhanA nAmaka vrata jIvana ke anta meM liyA jAtA hai; tathApi isa vrata ko lene kI bhAvanA bahuta pahale se rakhI jA sakatI hai aura rakhI jAnI caahiye| ____ ataH yaha na kevala mRtyu ko sugaMdhita karane vAlA vrata (kArya) hai, parantu yaha jIvana ko bhI bhAvanA ke bala para sugandhita kara detA hai| ukta kathana karane vAle chanda mUlataH isaprakAra haiM - "iyamekaiva samarthA dharmasvaM me mayA samaM netum / satatamiti bhAvanIyA pazcimasallekhanA bhktyaa| maraNAnte'vazyamahaM vidhinA sallekhanAM krissyaami| iti bhAvanApariNato'nAgatamapi paalyedidNshiilm|| yaha sallekhanA hI ekamAtra aisA vrata hai, jo mere dharma ko agale bhava meM le jAne meM samartha hai; ataH nirantara isakI bhAvanA karanA caahiye| __ maiM maraNa ke samaya avazya hI sallekhanA dhAraNa karU~gA - aisI bhAvanA rakhakara jJAnI jIvamaraNasamaya ke pahale hI isa vrata kA lAbhaleletA hai|" 1. tattvArthasUtra, adhyAya-7, sUtra 22 2. puruSArthasiddhyupAya chanda-175-176 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Agama ke Aloka meM - deha to pudgalaparamANuoM kA piNDa hai| pudgala paramANu to samaya Ane para yahIM bikhara jAveMge, para maiM to anAdi ananta avinAzI tattva hU~; ataH maiM to agale bhava meM bhI rahane vAlA huuN| merA dharma bhI mere sAtha rahane vAlA hai / ataH hameM deha ke bAre meM, dhana-sampatti ke bAre meM na soca kara apane Atmatattva ke bAre meM socanA cAhiye, apane Atmatattva kI saMbhAla meM hI sAvadhAna honA caahiye| ukta chandoM meM AcArya amRtacandra hameM yahI Adeza denA cAhate haiM, yahI upadeza denA cAhate haiN| isa sallekhanA vrata kA varNana zrAvakAcAroM meM AtA hai| dUsarI pratimA meM 12 vratoM kI carcA ke uparAnta isakA nirUpaNa hotA hai| paNDita pravara AzAdharajI bhI isa sallekhanA vrata kI carcA anagAra dharmAmRta meM na karake sAgAradharmAmRta meM karate haiN| sAtaveM adhyAya meM vratI zrAvaka kI gyAraha pratimAoM kA varNana karane ke uparAnta AThaveM adhyAya meM sallekhanA kI bAta karate haiN| AzAdharajI zrAvakoM ke tIna bheda karate haiM - 1. pAkSika, 2. naiSThika aura 3. saadhk| jise jainadarzana kA pakSa hai, vaha pAkSika zrAvaka hai aura jisakI niSThA jainadarzana meM hai, vaha naiSThika zrAvaka hai / jainadarzana kI sAdhanA karane vAlA zrAvaka sAdhaka zrAvaka hai| __ avratI samyagdRSTi pAkSika zrAvaka hai aura gyAraha pratimAoM ko dhAraNa karanevAlA, unakA niSThApUrvaka pAlana karanevAlA naiSThika zrAvaka hai| samAdhipUrvaka maraNa kA varaNa karanevAlA arthAt sallekhanA dhAraNa karanevAlA sAdhaka zrAvaka hai / isaprakAra yaha sunizcita hI hai ki yaha vrata vratI zrAvakoM kA vrata hai| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA 13 AcArya samantabhadra dvArA racita ratnakaraNDa zrAvakAcAra ke chaThaveM adhyAya meM sallekhanA kI carcA karane ke uparAnta sAtaveM adhyAya meM gyAraha pratimAoM kI bAta karate haiM / sabakucha milAkara gyAraha pratimAyeM aura unameM samAgata bAraha vratoM ke irda-girda hI samAdhimaraNa (sallekhanA) kI carcA kI jAtI rahI hai| isase bhI yaha siddha hotA hai ki yaha mukhyarUpa se paMcamaguNasthAnavartI vratI zrAvakoM kA vrata hai| sAdhu to sadA samAdhistha hI rahate haiM; unakA sampUrNa jIvana samAdhimaya hai aura jinakA jIvana samAdhimaya hotA hai; unakA maraNa bhI niyama se samAdhimaya hotA hI hai| samAdhimaraNa kI carcA meM mAtA-pitA, patnI - putra Adi kuTumbIjanoM se AjJA lenA, kSamAyAcanA karanA munirAjoM ke kaise saMbhava hai ? sabhI kuTumbIjanoM ko saMpatti bA~Tane kI bAta bhI kaise saMbhava hai; kyoMki ve to yaha saba dIkSA lete samaya hI kara cuke haiN| avratI ke jaba koI vrata nahIM hai to phira yaha vrata bhI mukhyarUpa seM kaise ho sakatA hai? sAmAnyarUpa se to sabhI jJAnI - ajJAnI mRtyu samaya sAvadhAnI kI apekSA rakhate hI haiM aura rakhanA bhI cAhiye / AcArya zrI amitagati dvArA racita maraNakaNDikA nAmaka grantha, AcArya zivArya dvArA prAkRta bhASA meM likhI gaI bhagavatI ArAdhanA yA mUla ArAdhanA kA saMskRta rUpAntara hai / usameM AcAryadeva ne pA~ca prakAra ke maraNoM kI carcA kI hai; jo isaprakAra haiM - 1 (1) bAla - bAlamaraNa (2) bAlamaraNa (3) bAla paNDitamaraNa (4) paNDitamaraNa aura (5) paNDita-paNDitamaraNa / (1) mithyAdRSTiyoM ke maraNa ko bAla-bAlamaraNa kahate haiM / (2) avirata samyagdRSTiyoM ke maraNa ko bAlamaraNa kahate haiM / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Agama ke Aloka meM - (3) pratimA - dhAriyoM aura ArjikAoM ke maraNa ko bAla paNDitamaraNa kahate haiM / (4) munirAjoM ke maraNa ko paNDitamaraNa kahate haiN| (5) arihaMtoM ke nirvANa ko paNDita - paNDitamaraNa kahate haiN| guNasthAna paripATI ke anusAra prathama guNasthAnavAloM kA maraNa bAla- bAlamaraNa hai / caturtha guNasthAnavAloM kA maraNa bAlamaraNa hai| paMcama guNasthAnavAloM kA maraNa bAla paNDitamaraNa hai / chaThaveM se gyArahaveM guNasthAnavAloM kA maraNa paNDitamaraNa hai aura terahaveM - caudahaveM guNasthAna vAloM kA nirvANa paNDita - paNDitamaraNa kahA jAtA hai / prastuta kRti meM ukta pA~ca maraNoM meM mAtra dUsare aura tIsare maraNa ko arthAt cauthe aura pA~caveM guNasthAnavAloM ke samAdhimaraNa yA sallekhanA ko viSaya banAyA gayA hai / ataH hama kaha sakate haiM ki hamArI isa kRti kA viSaya mAtra avratI aura aNuvratI samyagdRSTiyoM kI sallekhanA hai| dhyAna rahe bAraha vratoM meM aticAroM kI carcA ke sAtha hI sallekhanA ke aticAra bhI ginAye haiM / yaha bhI siddha karatA hai ki yaha sallekhanA nAmaka vrata mukhya rUpa se vratI zrAvakoM kA hai / yaha vrata dhAraNa karane vAle AtmArthI bhAI bahinoM ko unakI kamajorI ke kAraNa jo alpa doSa laga jAte haiM; unheM aticAra kahate haiN| sallekhanA vrata meM lagane vAle aticAra isaprakAra haiM | - - "jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubaMdhanidAnAni ' jIvitAzaMsA, maraNAzaMsA, mitrAnurAga, sukhAnubaMdha aura nidAna - ye pA~ca sallekhanA vrata ke aticAra haiN|" 1. jIvitAzaMsA - sallekhanA lekara jIne kI icchA rakhanA, jIvitAzaMsA nAmaka prathama aticAra hai / 1. tattvArthasUtra adhyAya-7, sUtra 37 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA 2. maraNAzaMsA - rogAdi ke kaSTa se ghabar3A kara jaldI marane kI icchA honA, maraNAzaMsA nAmaka dUsarA aticAra hai| vaise to pratyeka AtmArthI mumukSu bhAI-bahina kI bhAvanA aisI honA cAhie yA hotI hai ki - "lAkhoM varSoM taka jIU~ yA mRtyu Aja hI A jaave|" sallekhanA lenevAle ko tatkAla marane aura aparimita kAla taka jIne ke lie taiyAra rahanA hI caahie| 3. mitrAnurAga - mitroM ke sAtha anurAga honA, unheM bAra-bAra yAda karanA, mitrAnurAga nAmaka tIsarA aticAra hai| 4. sukhAnubaMdha - bhoge hue sukhoM (bhogoM) ko yAda karanA, sukhAnubaMdha nAmaka cauthA aticAra hai| 5. nidAna - Age ke bhogoM kI cAha honA, nidAna nAmaka pA~cavA~ aticAra hai| ye sallekhanA vrata ke pA~ca aticAra haiN| inheM jAnakara tattva cintana ke mAdhyama se inase bacane kA prayAsa karanA caahiye| yaha sallekhanA vrata to vratiyoM kA hai - yaha socakara avratiyoM ko isase virakta nahIM honA caahiye| unheM apanI zakti ke anusAra isakA pAlana karanA hI caahiye| mRtyu ko balAt AmaMtraNa dene kA nAma samAdhimaraNa nahIM hai| dharmapAlana karane kI dRSTi se sarvottama mAnavajIvana ko yoM hI balidAna kara dene kA nAma dharma nahIM hai| dharma to svayaM ko jAnanA hai, pahicAnanA hai; svayaM ko jAnakara, pahicAnakara svayaM meM apanApana sthApita karane kA nAma hai; svayaM meM hI samA jAne kA nAma hai, samAdhistha ho jAne nAma hai| 1. jugalakizorajI mukhtyAra : merI bhAvanA, chanda 7 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Agama ke Aloka meM dehAdi saMyogoM se ekatva-mamatva tor3ane kA nAma samAdhi hai / dhyAna rahe samAdhimaraNa meM maraNa mukhya nahIM hai, samAdhi mukhya hai| samAdhi kI to koI bAta hI nahIM karatA; sabhI maraNa ke bAre meM hI socate haiN| samAdhi mUlataH upAdeya hai| jIvana meM bhI aura maraNa meM bhI ekamAtra samatAbhAva, samAdhi hI upAdeya hai| maraNa to Apatita hai| eka bAra jIvana meM AtA hI hai; cAhe sahajabhAva se Ave, cAhe upasargAdi kAraNoM se Ave; basa use sahaja bhAva se svIkAra karanA hai| usameM hameM kucha karanA nahIM hai; vaha to jIvana ke samAna hI sahaja hai| hama jIne ke liye to sadA taiyAra haiM hI; marane ke liye bhI hameM sahajabhAva se taiyAra rahanA hai| aticAroM kI carcA meM jIne kI icchA ke samAna maraNa kI icchA ko bhI samAdhimaraNa kA aticAra kahA hai| hamArI bhAvanA to aisI honI cAhiye ki - "cAhe lAkhoM varSoM taka jIU~, cAhe mRtyu Aja hI A jaave|" jisase bacAva sambhava na ho, aisI mRtyu kA avasara A jAya to binA khedakhinna huye use sahajabhAva se svIkAra kara lenA hI samAdhi maraNa hai, sallekhanA hai| __ na to mRtyu ko AmaMtraNa denA hI samajhadArI hai aura na Apatita mRtyu se ghabar3AnA, hara sthiti ko sahajabhAva se svIkAra karanA hI samAdhimaraNa hai, sallekhanA hai| prazna - eka ora to Apa yaha kahate haiM ki jabataka samAgata bImArI kA ilAja saMbhava ho, Apatti kA pratikAra saMbhava ho; tabataka samAdhimaraNa nahIM lenA cAhiye / pahale ilAja para dhyAna deM, pratikAra para dhyAna deN| jaba sthiti kAbU ke bAhara ho jAya aura maraNa avazyaMbhAvI dikhe, taba samAdhimaraNa vrata lenA cAhiye / yaha to eka prakAra se jIne kI hI icchA huii| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA isIprakAra jaba maraNa kA hI vrata le liyA aura kramazaH bhojanAdi kA tyAga karanA bhI AraMbha kara diyA to kyA yaha maraNa kI bhAvanA nahIM hai? yadi hai to phira Apa jIne kI icchA ko aura marane kI icchA ko aticAra kyoM kahate haiM? uttara - bahuta kucha prayAsa karane ke bAda jaba Apa isa nirNaya para pahu~ca gaye ki aba bacanA saMbhava nahIM hai; taba to Apane yaha vrata liyA hai aura aba jIvana kI cAha hogI to citta vibhakta hogaa| citta kA vibhakta honA ThIka nahIM / vibhaktacitta se kiyA gayA koI bhI kArya saphala nahIM hotaa| ___ isIprakAra atyadhika pIr3A ke kAraNa jaldI mRtyu kI kAmanA karanA bhI sahaja jIvana aura sahaja maraNavrata kI sahaja svIkRti nahIM hai / ataH inheM aticAra kahA hai| ___ yaha ajJAnI jagata strI-putra, mA~-bApa, bhAI-bahina Adi cetana parigraha evaM rupayA-paisA, makAna-jAyajAda Adi acetana parigraha tathA mukhya rUpa se zarIra ko apanA mAne baiThA hai, ukta saMyogoM meM hI racApacA hai| unheM jor3ane aura unakI rakSA karane meM lagA hai| yadi inameM se eka vyakti yA eka vastu kA viyoga ho jAtA hai to bhI yaha Akula-vyAkula ho jAtA hai / maraNa to samasta cetana-acetana saMyogoM ke eka sAtha viyoga kA nAma hai| ataH isa maraNa kA nAma sunate hI ananta Akula-vyAkula ho jAnA isa ajJAnI jagata kA sahaja svarUpa hai| __isa ajJAnI jagata ko mRtyu meM apanA sarvanAza dikhAI detA hai; isaliye vaha isakA nAma sunate hI Akula-vyAkula hone lagatA hai| ___isa anitya aura azaraNa jagata meM ise koI zaraNa dikhAI nahIM detaa| koI aisA vyakti dikhAI nahIM detA jo ise mRtyu se bacA le| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - ___ "maraNaM prakRti zarIriNAma - prANiyoM kA maranA prakRti hai, prAkRtika svabhAva hai|" mahAkavi kAlidAsa kI ukta sUkti ke anusAra maranA prakRti hai| ataH mRtyu Aja nahIM to kala, kala nahIM to parasoM avazya hogI, barasoM Talane vAlI nahIM hai| ukta saMyogoM meM ekatva ke kAraNa, apanepana kI mithyA mAnyatA ke kAraNa yaha ajJAnI jagata ananta dukhI hai aura yadi apanI yaha mAnyatA bhaviSya meM bhI nahIM sudhArI to ananta kAla taka dukhI hI rhegaa| saMyogoM kA viyoga rokanA to saMbhava nahIM hai| ataH ekamAtra yahI upAya zeSa rahatA hai ki jagata meM jo kucha bhI jisa samaya ho rahA hai; hama usake sahaja jJAtA-dRSTA rheN| na yaha cAheM ki maiM na marU~, kabhI na marU~ aura na yaha cAhe ki maiM zIghra hI mara jaauuN| __ananta sukha dene vAlI saccI mAnyatA to yahI hai ki yadi mRtyu kA avasara A gayA hai, to marane ke liye taiyAra aura jIvita rahane kI sahaja anukUlatA ho to jIne ke liye taiyaar| isI kA nAma samAdhimaraNa hai| samAdhimaraNa meM na jIne kI cAha hai aura na marane kI cAha hai| prazna - sabhI jIva jInA cAhate haiM, maranA to koI nahIM caahtaa| phira bhI Apa kahate haiM ki marane kI icchA nahIM karanA, zIghra marane kI icchA nahIM karanA / marane kI icchA kyoM nahIM karanA? marane ke liye hI to samAdhimaraNa liyA hai| uttara - marane ke liye samAdhimaraNa nahIM liyA jAtA / marane se to bacane ke upAya kiye jAte haiN| jaba jIne kA koI upAya nahIM bacatA, taba samAdhimaraNa liyA jAtA hai| jaba samAdhimaraNa le hI liyA to phira jIne kI AkAMkSA ucita nahIM hai, AkulatA kA hI kAraNa hai| isaliye likhA hai ki jIne kI icchA bhI nahIM rkhnaa| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA bahuta kaSTa hone para kabhI-kabhI zIghra mara jAne kA bhAva hotA hai| bahuta se logoM ko yaha kahate Apane sunA hogA ki bahuta kaSTa haiN| jaldI mauta A jAye to acchA hai| jagata ke sahaja pariNamana ko sahaja hI hone denA zreSTha hai| usameM kucha pheraphAra to hama kara hI nahIM sakate, pheraphAra karane kI bhAvanA bhI nahIM rakhanA cAhiye - yahA~ to yaha kahA jA rahA hai| jJAnI jIvoM kA to jIvana bhI samAdhimaya hotA hai maraNa bhI samAdhimaya / vaha to zraddhA kI apekSA sadA samAdhimaya hI hotA hai| samAdhimaraNa marane kA vrata nahIM hai| Ayu ke anta meM jaba sahaja bhAva se mRtyu najadIka ho, atyanta najadIka ho to zAnti se maraNa ko svIkAra karanA samAdhimaraNa hai| . dhyAna rahe jo anivArya hai, usI ko sahaja bhAva se svIkAra kiyA jAtA hai samAdhimaraNa meN| yaha na jIne kA vrata hai aura na marane kA vrata hai; yaha to sahajabhAva se jo ho rahA hai, use hI sahaja bhAva se svIkAra karane kA vrata hai| samAdhimaraNa aura sallekhanA para likhane vAle manISiyoM ne Arambha meM samAdhimaraNa aura sallekhanA kA svarUpa spaSTa karane ke uparAnta sallekhanA dhAraNa karanevAloM ko yA svayaM ke mana ko yaha samajhAne kA prayAsa kiyA hai ki mRtyu se Daro mata / yaha mRtyu to tumheM isa tanarUpI kArAgRha (jela) se chur3Ane vAlI hai| yadi mRtyu na hotI to tumheM isa sar3e-gale zarIra se kauna chur3AtA? paNDita ToDaramalajI ke suputra gumAnIrAmajI vairAgya rasa se otaprota evaM adhyAtmarasa ke rasiyA vidvAn the| unhoMne tatkAlIna gadya meM samAdhimaraNa kA svarUpa likhA hai| vaha mUlataH svAdhyAya karane yogya hai| samAdhi ke icchuka manuSyoM ko usakA svAdhyAya avazya karanA cAhiye / usameM unhoMne yaha saba likhA hai ki svayaM ko, tathA mAtApitA, patnI-putra Adi ko kyA samajhAnA cAhiye, kaise samajhAnA cAhiye? Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - ___ isameM AcArya kundakunda ke pravacanasAra kI caraNAnuyogasUcakacUlikA kI zailI kI jhalaka dikhatI hai| pravacanasAra aura usakI tattvapradIpikA TIkA meM dIkSA lene ke liye taiyAra vyakti apane parijana aura purajanoM ko kisaprakAra samajhAve - isakA namUnA diyA hai; jo isaprakAra hai - "vaha bandhuvarga se isaprakAra pUchatA hai, vidA letA hai ki aho! isa puruSa ke zarIra ke bandhuvarga meM pravartamAna AtmAo! isa puruSa kA AtmA kiMcitmAtra bhI tumhArA nahIM hai - isaprakAra tuma nizcaya se jaano| isalie maiM tumase vidA letA huuN| jise jJAnajyoti pragaTa huI hai - aisA yaha AtmA Aja apane AtmArUpI anAdibandhukepAsa jA rahA hai| ___ aho! isa puruSa ke zarIra ke janaka (pitA) ke AtmA! aho! isa puruSa ke zarIra kI jananI (mAtA) ke AtmA! isa puruSa kA AtmA tumhAre dvArA janita (utpanna) nahIM hai - aisA tuma nizcaya se jaano| ___ isalie tuma isa AtmA ko chodd'o| jise jJAnajyoti pragaTa huI hai - aisA yaha AtmA Aja apane AtmArUpI janaka ke pAsa jA rahA hai, AtmArUpI jananI ke pAsa jA rahA hai| __ aho! isa puruSa ke zarIra kI ramaNI (strI) ke AtmA! tuma isa puruSa ke AtmA ko ramaNa nahIM karAte - aisA tuma nizcaya se jaano| ___isalie tuma isa AtmA ko chor3o / jise jJAnajyoti pragaTa huI hai - aisA yaha AtmA Aja apanI svAnubhUtirUpI anAdi-ramaNI ke pAsa jA rahA hai| ___ aho! isa puruSa ke zarIra ke putra ke AtmA! tU isa puruSa ke AtmA kA janya (utpanna kiyA gayA putra) nahIM hai - aisA tuma nizcaya se jaano| isalie tuma isa AtmA ko chodd'o| jise jJAnajyoti pragaTa huI hai - aisA yaha AtmA Aja apane AtmArUpI anAdi-janya (putra) ke pAsa jA rahA hai| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA isaprakAra yaha dIkSArthI AtmA, mAtA-pitA Adi bar3e-bUr3hoM se aura strI-putrAdi se svayaM ko chur3AtA hai|" ___ itanA vizeSa hai ki pravacanasAra meM munidIkSA lenevAlA apane parijanoM se vidA letA hai aura paNDita gumAnIrAmajI ke mRtyu mahotsava meM sallekhanA lene vAlA apane parijanoM se svayaM ko chur3AtA hai| paNDita gumAnIrAmajI bhI mAtA-pitA, strI-putrAdi ko isIprakAra saMbodhita karate haiM; jo mUlataH paThanIya hai| ukta mRtyu mahotsava ke katipaya mahattvapUrNa aMza isaprakAra haiM - "samAdhi nAma niHkaSAya kA hai, zAnta pariNAmoM kA hai, kaSAya rahita zAMta pariNAmoM se maraNa honA samAdhimaraNa hai| ___ vaha (samyagdRSTi) apane nija svarUpa ko vItarAga jJAtA-dRSTA, para dravya se bhinna, zAzvata aura avinAzI jAnatA hai aura paradravya ko kSaNabhaMgura, azAzvata, apane svabhAva se bhalIbhA~ti bhinna jAnatA hai| isaliye samyakjJAnI maraNa se kaise DareM? vaha jJAnI puruSa maraNa ke samaya isaprakAra kI bhAvanA va vicAra karatA hai - mujhe aise cinha dikhAI dene lage haiM jinase mAlUma hotA hai ki aba isa zarIra kI Ayu thor3I hai, isaliye mujhe sAvadhAna honA ucita hai, isameM (dera) vilamba karanA ucita nahIM hai| ___ aba isake nAza kA samaya A gayA hai| isa zarIra kI Ayu tuccha raha gaI hai aura usameM bhI prati samaya kSaNa-kSaNa kama huA jAtA hai; kintu maiM jJAtA dRSTA huA isake (zarIra kA) nAza ko dekha rahA huuN| maiM isakA par3ausI hU~na ki kartA yA svAmI / maiM dekhatA hU~ ki isa zarIra kI Ayu kaise pUrNa hotI hai aura kaise isakA (zarIra kA) nAza hotA hai, yahA~ maiM tamAzagIra kI taraha dekha rahA huuN| 1. pravacanasAra, gAthA 202 aura TIkA 2. mRtyu mahotsava, pRSTha-73 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - dekho! isa adbhuta caitanya svarUpa kI mahimA! usake jJAnasvabhAva meM samasta jJeya padArtha svayameva jhalakate haiM; kintu vaha svayaM jJeyarUpa nahIM pariNamatA hai aura usa jhalakane meM (jAnane meM) vikalpa kA aMza bhI nahIM hai| isaliye usake nirvikalpa, atIndriya, anupama, bAdhA rahita aura akhaNDa sukha utpanna hotA hai| aisA sukha saMsAra meM nahIM hai, saMsAra meM to duHkha hI hai; ajJAnI jIva isa duHkha meM bhI sukha kA anumAna karate haiM, kintu vaha saccA sukha nahIM hai| ___ 'caitanyarUpa kaisA hai?' vaha AkAza ke samAna nirmala hai, AkAza meM kisI prakAra kA vikAra nahIM hai| bilkula vaha svaccha nirmala hai| yadi koI AkAza ko talavAra se tor3anA, kATanA cAhe yA agni se jalAnA cAhe yA pAnI se galAnA cAhe to vaha AkAza kaise tor3A, kATA jAve yA jale yA gale? usakA bilkula nAza nahIM ho sktaa| yadi koI AkAza ko pakar3anA yA tor3anA cAhe to vaha pakar3A yA tor3A nahIM jA sktaa| vaise hI maiM bhI AkAza kI taraha amUrtika, nirvikAra, pUrNa nirmalatA kA piNDa huuN| merA nAza kisa prakAra ho? kisI bhI prakAra se nahIM ho, yaha niyama hai| yadi AkAza kA nAza ho to merA bhI ho, aisA jaannaa| kintu AkAza ke aura mere svabhAva meM itanA vizeSa antara hai ki AkAza to jar3a amUrtika padArtha hai aura maiM caitanya amUrtika padArtha huuN| maiM caitanya hU~, isIlie aisA vicAra karatA hU~ ki AkAza jar3a hai aura maiM caitanya / mere dvArA jAnanA pratyakSa dRSTigocara hotA hai aura AkAza nahIM jAnatA hai| ___'maiM kaisA huuN|' maiM darpaNa kI taraha svaccha (svacchatva) zakti kA hI piNDa huuN| darpaNa kI svaccha zakti meM ghaTa-paTAdi padArtha svayameva hI 1. mRtyu mahotsava, pRSTha-77 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 samAdhimaraNa yA sallekhanA jhalakate haiN| darpaNa meM svaccha (svacchatva) zakti vyApta rahatI hai vaise hI maiM svaccha zaktimaya huuN| merI svaccha zakti meM samasta jJeya padArtha svayameva hI jhalakate haiN| aisI svaccha zakti mere svabhAva meM vidyamAna hai| ___ manuSya paryAya meM zuddhopayoga kA sAdhaka, jJAnAbhyAsa kA sAdhana aura jJAna-vairAgya kI vRddhi Adi aneka guNoM kI prApti hotI hai jo ki anya paryAya meM durlabha hai, kintu apane saMyamAdi guNa rahate hue zarIra rahe to raho, vaha to ThIka hI hai| zarIra se hamArA koI baira to hai nhiiN| yadi zarIra rahe to apane saMyamAdi guNa nirvighna rUpa se rakhanA aura zarIra se mamatva chor3anA caahie| hameM zarIra ke lie saMyamAdi guNa kadAcit bhI nahIM khone haiN| mujhe donoM hI taraha Ananda hai - zarIra rahegA to phira zuddhopayoga kI ArAdhanA karU~gA aura zarIra nahIM rahegA to paraloka meM jAkara zuddhopayoga kI ArAdhanA kruuNgaa| isaprakAra donoM hI sthiti meM mere zuddhopayoga ke sevana meM koI vighna nahIM dikhatA hai| isalie mere pariNAmoM meM saMkleza kyoM utpanna ho ?" paNDita gumAnIrAmajI ke gadya meM pragaTa kiye gaye ukta vicAra, unake gahare adhyayana aura adhyAtma kI tIvratama ruci ko vyakta karate haiN| ve eka gaMbhIra vyaktitva ke dhanI mahApuruSa the| paNDita ToDaramalajI ke sAtha jo kucha bhI ghaTita huA thA, vaha saba unhoMne apanI A~khoM se dekhA thaa| usakA gaMbhIra prabhAva unake vyaktitva para par3A thaa| __ unakI isa kRti ko AdhAra banAkara paNDita budhajanajI ne padya meM samAdhizataka nAma se eka kRti prastuta kI hai| 1. mRtyu mahotsava, pRSTha-78-79 1. vahI, pRSTha-81-82 3. vahI, pRSTha-83 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 / Agama ke Aloka meM - ye budhajanajI ve hI haiM, jinhoMne sabase pahale chahaDhAlA nAmaka kRti likhI thii| jisakA ullekha paNDita daulatarAmajI ne apane chahaDhAlA kI prazasti meM kiyA hai| budhajanajI svayaM likhate haiM - "dekha gumAnIrAma kA, vacana rUpa suprabandha / laghumati tA saMkoci ke, racai su dohA chanda // . piMgala vyAkaraNAdi kucha, lakho nahIM mati baal| kaMTha rAkhane ke lie, raco bAlavata khyAla // gumAnIrAmajI kA gadya rUpa grantha dekhakara mujha alpabuddhi ne bar3e hI saMkoca ke sAtha dohoM (chandoM) kI racanA kI hai| vyAkaraNa, chanda Adi maiMne kucha nahIM dekhe - aise bAlabuddhi maiMne kaMThastha rakhane kI suvidhA ko khyAla meM rakhakara bAlabuddhi se ye chanda banAye haiN|" dhyAna rahe isameM sabhI chanda dohA nahIM haiN| dohA zabda kA prayoga chanda ke artha meM huA hai| aba taka jIvana meM yaha hotA thA ki saMyoga hameM chor3akara cale jAte the aura aba maraNa meM saMyogoM ko chor3akara hama jA rahe haiN| jIvana meM hama jahA~ ke tahA~ rahate haiM aura strI-putrAdi saMyoga hameM chor3akara anyatra jAte haiM tathA maraNa meM strI-putrAdi sabhI saMyoga apane sthAna para rahate haiM aura hama unheM chor3akara cale jAte haiN| ___ bAta to ekasI hI hai; tathApi antara yaha hai ki jIvana meM ve sabhI eka sAtha hameM nahIM chor3ate the; eka jAtA hai to eka AtA bhI hai, mAtApitA jAte haiM to putra-putriyA~ AtI haiN| viyoga kA dukha to taba bhI hotA hI hai, para eka sAtha nahIM, eka-eka kA dhiire-dhiire| ___ para maraNa meM sabhI saMyoga eka sAtha chUTate haiM; isaliye bAta kucha alaga ho jAtI hai| 1. mRtyu mahotsava, pRSTha-120 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA yadyapi isa bhava ke sabhI saMyoga chUTa rahe haiM; tathApi agale bhava ke sabhI saMyoga ekadama taiyAra haiN| ho sakatA hai hamAre puNya ke yoga se ve inase bhI acche hoM; para hameM patA nahIM hai na / isaliye duHkha kucha jyAdA hI hotA hai| yadi hamArA jIvana zuddha-sAtvika rahA hai, pavitra rahA hai, dharmamaya rahA hai to AgAmI saMyoga gAranTI se vartamAna saMyogoM se acche hoMge aura inheM chor3e binA ve mileMge bhI nahIM; ataH vartamAna saMyogoM ko chor3ane meM saMkoca nahIM karanA cAhiye / para ekatva-mamatva ke kAraNa hamase vartamAna saMyoga chor3e nahIM jAte / dhyAna rahe binA mareto svarga milane vAlA hai nahIM / yadi svarga cAhiye to inheM chor3ane ke liye taiyAra rahanA hI hogaa| ukta sandarbha meM kavivara sUracandrajI ke vicAra dRSTavya haiM - "mRtyu mitra upakArI tero, isa avasara ke maahiiN| jIrana tana se deta nayo yaha, yA sama sAhU naahiiN|| yA setI isa mRtyusamaya para, utsava ati hI kiijai| kleza bhAva ko tyAga sayAne, samatAbhAva dhriijai| jo tuma pUrava puNya kiye haiM, tinako phala sukhdaaii| mRtyu mitra bina kauna dikhAvai, svarga saMpadA bhaaii|| isa avasara para mRtyurUpI mitra terA upakArI hai| jIrNa-zIrNa zarIra ke badale ekadama nayA zarIra detA hai| isake samAna upakArI sAhUkAra aura koI nahIM hai| isaliye isa mRtyu ke avasara para utsava karanA caahiye| kleza bhAva ko tyAgakara samatAbhAva dhAraNa karanA caahiye| __ pUrva kAla meM jo puNya Apane kiye haiM; unakA sukha denevAlA phala jo svarga kI sampatti; vaha mRtyu ke binA kaise prApta hogI? isaliye he bhAI! isa mRtyu ko svarga kI sampadA dilAne vAlA mitra smjho|" 1. samAdhi aura sallekhanA, pRSTha-42 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 Agama ke Aloka meM - are bhAI! vartamAna parivAra va deha ko chor3e binA to mukti bhI prApta nahIM hotI / yadi isI deha aura parikara se cipaTe rahoge to mokSa yA svarga kucha bhI nahIM milegA / ataH samajhadArI isI meM hai ki samAdhimaraNa ke mAdhyama se isa TrAMsaphara (deha parivartana ke kArya ) ko sahaja hI svIkAra kara lIjiye / jJAnI dharmAtmAoM ko to mRtyu sahaja hai| koI bar3I bAta nahIM hai / kyoMki unheM to pakkA bharosA hai ki yadi ye saMyoga chUTa rahe haiM to bhaviSya meM inase acche saMyoga mileNge| dUsare unheM saMyogoM kI vizeSa cAha bhI nahIM hai| unake liye to yaha parivartana sAdhAraNa sI ghaTanA hai; parantu isa ajJAnI jagata ko inameM apanatva hone se inake viyoga kI kalpanA bhI bahuta Akula-vyAkula kara detI hai| dUsare ajJAnIjanoM ko apane puNya para bhI bharosA nahIM hai| unhoMne acche bhAva rakhe hI nahIM to phira puNya bhI AyegA kahA~ se ? unheM lagatA hai - ekabAra ye saMyoga chUTe to na mAlUma naraka - nigoda meM kahA~ jAnA hogA / ataH ve inhIM saMyogoM se cipaTe rahanA cAhate haiN| saMyogoM ke prati atyadhika Asakti hI maraNabhaya kA mUla kAraNa hai| yadi saMyogoM meM raMcamAtra bhI apanApana na ho to phira AtmA kA gayA hI kyA hai; kyoMki AtmA ke asaMkhya pradeza aura ananta guNa to usake sAtha hI jAte haiN| jina saMyogoM ke prati apanApana nahIM hotA, unakA kucha bhI huA kareM, hameM koI antara nahIM par3atA; parantu jina saMyogoM meM apanApana ho jAtA hai, unake viyoga meM dukha hotA hai / ataH yaha nizcita huA ki para meM apanApana hI ananta dukha kA kAraNa hai / vartamAna saMyoga bhI hamAre puNya-pApa ke udaya ke anusAra prApta huye haiM aura agale bhava ke saMyoga bhI hamAre puNya-pApa ke udaya ke anusAra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA hI milane vAle haiN| kyA antara hai - ina donoM meM / basa bAta itanI sI hI hai ki vartamAna saMyoga dikhAI de rahe haiM aura bhaviSya ke saMyoga abhI sAmane upasthita nahIM haiM / para jJAnIjanoM ko to saMyogoM meM vizeSa rasa hotA hI nahIM hai| sahajabhAva se jaba jo saMyoga jaisA upalabdha ho gayA; taba taisA vItarAga bhAva se svIkAra kara lete haiN| jIvoM kA yaha sahaja svabhAva bhI hai hI ki jo jahA~ jaise saMyogoM meM pahu~ca jAtA hai; vahIM rama jAtA hai / jJAnIjanoM ke to sampUrNa vastusthiti hAtha para rakhe A~vale ke samAna atyanta spaSTa hai| eka to saMyogoM kA svarUpa spaSTa hai aura dUsare unameM koI rasa nahIM hai; ataH jagata meM jahA~, jo, jaisA hotA hai; huA kareM, unheM kucha bhI vikalpa nahIM hai| ataH jaisA yaha bhava, vaisA hI AgAmI bhava, kyA antara par3atA hai? jaba antara meM bhava ke bhAva kA abhAva ho gayA hai to phira kisa bhava meM kyA hai? isase kyA pharaka par3atA hai? ___ mRtyu unakI dRSTi meM atyanta sAdhAraNa sA parivartana hai, jisameM jAnane jaisA kucha bhI nahIM hai| jisa vyakti ko lar3akA aura lar3akI meM koI antara dikhAI nahIM detA; use yaha jAnane meM kyA rasa ho sakatA hai ki merI patnI ke garbha meM baccA hai yA baccI / jo bhI ho so ThIka hai| isIprakAra jise agale bhava meM koI cvAisa nahIM hai; use yaha jAnane meM kyA rasa ho sakatA hai ki maiM kahA~ jAU~gA? ___ jahA~ jAU~gA, calA jaauuNgaa| isameM yA usameM use kyA pharaka par3atA hai, eka do bhava Age-pIche meM bhI kyA pharaka par3atA hai; kyoMki aba jJAniyoM ko anantakAla taka to saMsAra meM rahanA hI nahIM hai| ___ eka bhAI ne mujhase pU~chA - Apa kahA~ jAyeMge? merI samajha meM kucha nahIM AyA to unhoMne spaSTa kiyA ki agale bhava meM / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - maiMne sahaja hI kahA - mujhe eka-do bhava meM koI ruci nahIM hai| jahA~ jAU~gA, calA jaauuNgaa| mujhe isakA koI vikalpa nahIM hai| saccI bAta to yaha hai ki mujhe kisI bhava meM rasa nahIM hai| bhava yA bhava kA bhAva rasa rakhane lAyaka hai bhI nahIM / isa saMsAra meM koI bhava rahane lAyaka hai kyA? nahIM, to bAta khatama / yaha carcA to bhava kI carcA hai, bhava ke abhAva kI nhiiN| mujhe bhava kI carcA meM koI rasa nhiiN| kisI bhava kI cAha ko to nidAna kahate haiN| nidAna sallekhanA ke pA~ca aticAroM meM ginAyA hai| mujhe kisI vizeSa saMyoga meM koI rasa nahIM hai| eka bAta to yaha hai ki mujhe saMyogoM meM hI rasa nahIM hai, kisI vizeSa saMyoga meM to bilkula nhiiN| ___ mujhe to mAtra mujhameM hI rasa hai, asaMyogI tattva meM rasa hai / so vaha asaMyogI tattva to maiM hI huuN| jitanA rasa saMyogoM meM rahegA; utanA rasa nija bhagavAna AtmA meM kama ho jaayegaa| loga bAra-bAra jAnanA cAhate haiM ki jaba taka saMsAra meM rahanA hai, taba taka Apa kahA~ rahanA pasanda kareMge? para, bhAI! mujhe saMsAra meM rahanA hI nahIM hai| jahA~ mujhe rahanA hI nahIM hai; usake bAre meM Apa pUcha rahe haiM ki vahA~ Apa kahA~ rahanA cAheMge? ___ majabUrI meM mahAtmA gA~dhI kI sUkti ke anusAra majabUrI meM jahA~ rahanA hogA, vahIM raha leMge / usameM cAha kA kyA savAla hai? ___ mujhe to mujha meM hI rahanA hai, mAtra mujhameM hI rahanA hai| so maiM mujhameM to hU~hI; usameM kyA rahanA? ___jahA~ taka saMyogoM kI bAta hai / so kramabaddhaparyAya aura pUrvakarmodaya ke anusAra jaba jahA~ rahanA hogA, sahaja bhAva se raha leMge, usameM mInamekha karane kI Adata merI nahIM hai| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA 29 na hameM yaha bhava bigAr3anA hai aura na ise saMbhAlanA hai| jisameM hameM koI rasa nahIM hai; use kyA banAnA aura kyA bigAr3anA ? bhava to bhava hai, usameM kyA bananA aura kyA bigar3anA ? bhava meM acche-bure kA bheda karanA ucita nahIM hai; kyoMki jaba koI bhava acchA hai hI nahIM to usameM acche-bure ke bheda meM ulajhane meM samaya aura zakti kA vyartha apavyaya karanA samajhadArI nahIM hai / jaba maiMne samatAbhAva hI dhAraNa kara liyA, samAdhi hI le lI; taba aba bhava meM acche-bure kA bheda karane se kyA lAbha hai ? are, bhAI! jaba hama bhava se mukta hone ke liye hI nikale haiM, taba bhava meM cunAva karane meM kyoM ulajheMge? hamane to svayaM ko cuna liyA; ataH para meM se kucha cunane kA kyA savAla hai ? bahuta loga kahate haiM ki hama to apane gurudeva ke sAtha hI mokSa jAyeMge / are, bhAI ! sAtha kI bhAvanA mokSa kA mArga nahIM hai; mokSa kA mArga to ekatva (akelepana) kI bhAvanA hai, anyatva (para se bhinnatva) kI bhAvanA hai / yadi gurudeva svayaM ke puNya ke prabhAva se sAgaroM lambI AyuvAle deva ho gaye to kyA tuma bhI unake sAtha mokSa jAne kI bhAvanA se sAgaroM paryanta saMsAra meM rahane ko taiyAra ho ? hama to itanA lambA intajAra karane ke liye taiyAra nahIM haiN| isakA artha to yaha huA ki Apa U~ce se U~ce svarga meM bhI jAne ko taiyAra nahIM hai? yaha bAta to atyanta spaSTa hai ki hama sAgaroM paryanta saMsAra meM rahane ko taiyAra nahIM haiM, rahane kI bhAvanA vAle nahIM haiM / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - _ yadi samAdhimaraNa ke bAda U~ce svarga meM cale gaye to kyA karoge? jaba taka saMsAra meM rahanA hogA, taba taka kramabaddhaparyAyAnusAra jaise rahanA hogA, raheMge; para hamArI bhAvanA sAgaroM paryanta saMsAra meM rahane kI kadApi nahIM hai| ___ bhagavAna AdinAtha aura bharata cakravartI to pichale bhava meM sarvArthasiddhi meM taitIsa sAgara taka rahe the| ___ hA~, rahe the; para ve bhI sAgaroM paryanta saMsAra meM rahane kI bhAvanA vAle nahIM the| dharma bhAvukatA meM nahIM hai, viveka meM hai| viveka saMgata bAta to yahI hai ki koI bhI jJAnI sAgaroM paryanta saMsAra meM rahane kI bhAvanA vAlA nahIM hotaa| ____yadi hameM bhI rahanA hogA to hama bhI raheMge hI; para hamArI bhAvanA aisI nahIM hai| - hamane to bar3e-bar3e jJAniyoM ko aisA kahate sunA hai ki hama to gurudeva zrI ke sAtha hI mokSa jAyeMge? sunA hogA; para ve bhAvukatA ke kSaNoM meM aisA kaha gaye hoNge| ukta kathana ko vyavahAra vacana hI samajhanA caahiye| bahuta se loga pUre kuTumba-parivAra ke sAtha mokSa jAnA cAhate haiN| unake liye to maiMne bahuta pahale likhA thA ki - le daulata prANa priyA ko tuma mukti na jAne paavoge| yadi ekAkI cala par3e nahIM to yahI khar3e raha jaavoge|| mokSamArga to akelepana kA mArga hai| isameM sAtha kA kyA kAma? sAtha kI bhAvanA to rAga kI bhAvanA hai aura jainadarzana vItarAga bhAvarUpa haiN| yaha to Apa jAnate hI hoMge ki saMgha meM rahanevAle munirAjoM se ekala vihArI munirAja adhika mahAna hote haiN| unakI mahAnatA ke Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA AdhAra para hI unheM ekala vihArI hone kI anumati milatI hai / tadbhava mokSagAmI munirAja hI mukhya rUpa se ekala vihArI hote haiN| __bhAvanA ke udvega kA nAma samAdhi nahIM hai; apitu viveka pUrvaka vItarAgabhAva kI vRddhi hI samAdhi hai| svayaM upasthita anivArya mRtyu ke avasara para samatAbhAvapUrvaka Akula huye binA zAnti se dehaparivartana ke liye taiyAra rahanA hI samAdhi hai| aisI samAdhipUrvaka hone vAle maraNa ko samAdhimaraNa kahate haiN| samAdhimaraNa meM sahajatA hai| na vizeSa jIne kI bhAvanA hai aura na jaldI marane kI bhAvanA hai / ekadama sahajatA hai / jIvana bhI sahaja, mRtyu bhI sahaja / na isa bhava sambandhI vizeSa vikalpa haiM, na AgAmI bhava smbndhii| .. chUTane vAle saMyoga sahajabhAva se svasamaya meM chUTa rahe haiM aura Ane vAle saMyoga yathAsamaya A jAyeMge, mila jaayeNge| hama to sabhI ke sahaja jJAtA-dRSTA haiM aura rheNge| isaprakAra kA vItarAgabhAva hI samAdhi maraNa haiM, sallekhanA hai| deha parivartana kA yaha prasaMga na zoka kA prasaMga hai, na harSa kA / yaha jIvana kI eka anivArya kintu sahaja ghaTanA hai; jo yathAsamaya ghaTa jAtI hai| ise sahaja rUpa se svIkAra karanA hI samajhadArI hai| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sallekhanA kA prAyogika svarUpa samAdhimaraNa aura sallekhanA ke svarUpa para vicAra karane ke uparAnta aba sallekhanA ke prAyogika svarUpa para vicAra karate haiN| ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM AcArya samantabhadra likhate haiM - 'AhAraM parihAya kramazaH snigdhaM vivrddhyetpaanm|| snigdhaM ca hApayitvA kharapAnaM pUrayetkramazaH / / 127 / / kharapAnahApanAmapi kRtvA kRtvopavAsamapi shktyaa| paJcanamaskAramanAstanuM tyajet sarva yatnena / / 128 / / AhAra ko chor3akara kramazaH snigdha chAcha ko bar3hAve, phira chAcha chor3akara garmajala bar3hAve / anta meM garma jala ko bhI chor3akara zakti anusAra eka-do upavAsa karate huye paMcanamaskAra maMtra Adi kA smaraNa karate huye sAvadhAnIpUrvaka deha kA parityAga kreN|" ____ maiM AcArya zrI vidyAnandajI mahArAja ke pAsa gyaa| unheM pustaka bheMTa kI aura kahA ki mahArAja maiM bhI sallekhanA kI taiyArI kara rahA huuN| unhoMne chUTate hI kahA - jala kA tyAga nahIM kara denA, jala kA tyAga karane meM jaldI nahIM krnaa| apanI bAta kI puSTI meM kahA - bhagavatI ArAdhanA kI vijayodayA TIkA meM likhA hai| use dhyAna se pddh'naa| sAmAnya sallekhanAdhAriyoM ke AhAra-pAnI Adi tyAga karane sambandhI mArgadarzana, jo Agama meM prApta hotA hai; vaha isaprakAra hai - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA "asamartha zrAvakoM ke lie bhakta pratyAkhyAna kI sAmAnya vidhi - dhariUNa vatthattaM, pariggahaM chaMDiUNa avsesN| sagihe jiNAlae vA, tivihAhArassa vosaraNaM // 271 / / jaM kuNai gurusayAsammi, sammamAloiUNa tivihenn| sallekhaNaM cautthaM, sutte sikkhAvayaM bhaNiyaM / / 272 / / ____ -(AcArya vasunandi, vasunandi zrAvakAcAra, 271-272) vastra mAtra parigraha ko rakhakara aura avaziSTa samasta parigraha ko chor3akara, apane hI ghara meM athavA jinAlaya meM rahakara, jo zrAvaka, guru ke samIpa mana-vacana-kAya se apanI bhale prakAra AlocanA karake, pAna (jala) ke sivAya zeSa tIna prakAra ke AhAra kA (khAdya, svAdya aura lehya - ina tIna kA) tyAga karatA hai; use upAsakAdhyayana sUtra meM sallekhanA nAma kA cauthA zikSAvrata kahA gayA hai / / 271-272 / / vyAdhyAdyapekSayAmbhovA, samAdhyarthaM viklpyet| bhRzaM zaktikSaye jahyAt, tdpyaasnnmRtyukH||66 // -(paNDitapravara AzAdhara, sAgAra dharmAmRta, 8/66) vyAdhi Adi kI apekSA se samAdhi meM nizcala hone ke lie usa sAdhaka ko guru kI AjJAnusAra athavA svaviveka se kevala pAnI pIne kI pratijJA rakha lenI cAhie aura mRtyu kA samaya nikaTa Ane para, jaba zarIra kI zakti atyanta kSINa ho jAe, taba use jala kA bhI tyAga kara denA caahie| ___ 'yadi sAdhaka ko pitta sambandhI roga hai athavA grISma Adi Rtu hai, marusthala Adi kA pradeza hai yA pitta prakRti hai athavA isIprakAra kA tRSNA parISaha ke udreka ko sahana na kara sakane kA koI kAraNa ho to 'maiM pAnI kA upayoga karU~gA' isaprakAra kA pratyAkhyAna (tyAga) svIkAra kare; kyoMki usake binA usakI samAdhi sambhava nahIM hogii| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM jaba usakI zakti atyanta kSINa ho jAye aura maraNa nikaTa ho to sAdhaka usa jala kA bhI tyAga kara de / / 66 // - (sAgAra dharmAmRta, bhAratIya jJAnapITha, pRSTha 336) mRtyu kA saMzaya yA nizcaya hone kI apekSA bhakta pratyAkhyAna vidhi 34 edamhi desayAle, uvakkamo jIvidassa jadi majjhaM / edaM paccakkhANaM, NitthipaNe pAraNA hujja / / 112 / / savvaM AhAravihiM, paccakkhAmi ya pANayaM vajja / uvahiM ca vosarAmi ya, duvihaM tiviheNa sAvajjaM / / 113 / / jo koi majjha uvadhI, sabbhaMtarabAhiro ya have / AhAraM ca sarIraM, jAvajjIvaM ya vosare / / 114 / / - (AcArya vaTTakera, mUlAcAra, 112 114) jIvita rahane meM sandeha hone kI avasthA meM aisA vicAra kareM ki isa deza meM, isa kAla meM merA jIne kA sadbhAva rahegA to aisA tyAga hai ki jaba taka upasarga rahegA, taba taka AhArAdika kA tyAga hai| upasarga dUra hone ke pazcAt yadi jIvita rahA to phira pAraNA karU~gA / / 112 / / yadi nizcaya ho jAe ki isa upasargAdi meM maiM nahIM jI sakU~gA, vahA~ aisA tyAga kareM ki maiM jala ko chor3akara, anya tIna prakAra ke AhAra kA tyAga karatA bAhya aura abhyantara, donoM prakAra ke parigraha tathA manavacana-kAya kI pApa-kriyAoM ko chor3atA hU~ / / 113 / jo kucha mere abhyantara - bAhya parigraha hai, use tathA cAroM prakAra ke AhAra ko aura apane zarIra ko yAvajjIvana chor3atA hU~, yahI uttamArtha tyAga hai / / 114 / / " 1. jainendra siddhAnta koza, bhAga 4, pRSTha 388 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA yadi koI yogya guru, niryApaka yA isa prakaraNa kA vizeSa jAnakAra upalabdha ho to unakI salAha se yA svayaM ke adhyayana ke AdhAra se sabhI nirNaya yathAsamaya kara lene caahiye| isabAta kA vizeSa dhyAna rakhanA Avazyaka hai ki apane pariNAma anta taka zuddha raheM, vizuddha raheM; saMklezarUpa na ho| jalAdi ke tyAga meM aisI jaldI nahIM kareM ki jisake pariNAmasvarUpa apane pariNAma vicalita ho jAyeM; kyoMki pariNAma vicalita hone para pratijJA to bhaMga ho hI jAtI hai| yadi kaThoratA rakhane se kAyA kI kriyA meM vikRti nahIM bhI huI to AtmA kA kyA bacA, pariNAma to vicalita ho hI gye| * pAnI-pAnI ke vikalpa se pariNamita usa seTha ke pAnI nahIM pIne para bhI vrata to bhaMga ho hI gayA thA / yadi vrata bhaMga nahIM huA - aisA mAne to phira vaha seTha bAvar3I meM meMr3haka kyoM huA, tiryaMca gati meM kyoM gayA? kriyA kI saMbhAla se adhika mahatvapUrNa pariNAmoM kI saMbhAla hai - isa bAta ko kabhI nahIM bhUlanA caahiye| __sabase bar3hiyA bAta to yahI hai ki kriyA aura pariNAma donoM ThIka raheM, para yadi kriyA kI thor3I bahuta zithilatA meM pariNAma vizuddha bane raheM to hamane bahuta kucha bacA liyA smjho| kriyA ke cakkara meM yadi pariNAma vikRta ho gaye, vicalita ho gaye to hama saba kucha kho deNge| ____ tAtparya yaha hai ki chor3A pAnI pIliyA aura usase pariNAma vizuddha bane rahe, saMkleza nahIM huA to lAbha hI lAbha hai| anta samaya meM to sabakucha chor3anA hI hai; parantu jalAdi ke tyAga meM jaldI macAne se bacanA caahiye| yahI mArgadarzana diyA hai AcArya bhagavantoM ne| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 Agama ke Aloka meM - gommaTasAra karmakANDa meM siddhAntacakravartI AcAryazrI nemicandra bhaktapratyAkhyAna sallekhanA kA kAla parimANa batAte huye likhate haiM - "bhattapaiNNAi-vihi, jahaNNamaMtomuhattayaM hodi| vArisavarisA jeTThA, tammajjhe hodi mjjhimyaa|| bhakta mAne bhojana aura pratyAkhyAna mAne tyAga / bhaktapratyAkhyAna kI pratijJA karake jo saMnyAsamaraNa (sallekhanA) hotA hai; usakA jaghanya kAlapramANa antarmuhUrta mAtra hai evaM utkRSTa kAlapramANa bAraha varSa hai| tathA antarmuharta se lekara bAraha varSa paryaMta jitane bhI samayabheda haiM, ve saba sallekhanA ke madhyamakAla ke bheda jAnane caahie|" ratnakaraNDazrAvakAcAra para vacanikA likhane vAle vidvAna paMDita sadAsukhadAsajI atyanta nirmala pariNAma vAle sacce AtmArthI vidvAna the| ve sallekhanA ke svarUpa para vicAra karate huye sallekhanA ke do bheda karate haiM - 1. kAya sallekhanA aura 2. kaSAya sllekhnaa| kAya sallekhanA kAya sallekhanA kA svarUpa spaSTa karate huye paNDita sadAsukhadAsajI likhate haiM - "apanI Ayu kA zeSa samaya dekhakara usI ke anusAra deha se iMdriyoM se mamatva rahita hokara AhAra ke svAda se virakta hokara kramazaH kAya sallekhanA karatA huA vicAra kare - ___ he Atman! saMsAra paribhramaNa karate hue tUne itanA AhAra kiyA hai ki yadi eka-eka janma kA eka-eka kaNa ekatra kareM to ananta sumeru ke barAbara ho jAyeM; tathA ananta janmoM meM itanA jala piyA hai ki 1. AcArya nemicandra : gommaTasAra karmakANDa, gAthA 60 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA yadi eka-eka janma kI eka-eka bUMda ikaTThA kareM to ananta samudra bhara jaayeN| itane AhAra aura jala se bhI tU tRpta nahIM huA hai to aba rogajarAdi se pratyakSa maraNa nikaTa A gayA hai, aba isa samaya meM kiMcit AhAra-jala se kaise tRpti hogI? isa paryAya meM bhI jaba se janma liyA hai, taba se pratidina hI AhAra grahaNa karatA AyA hai, AhAra kA lobhI hokara ke hI ghora AraMbha kiye haiM; AhAra ke lobha se hI hiMsA, asatya, paradhana-lAlasA, abrahma vaparigraha kA bahuta saMgraha tathA durdhyAna Adi dvArA aneka kukarma upArjana kiye haiN| AhAra kI gRddhatA se hI dInavRtti se parAdhIna huaa| AhAra kA lobhI hokara bhakSya-abhakSya kA vicAra nahIM kiyA, rAtri-dina kA vicAra nahIM kiyA, yogya-ayogya kA vicAra nahIM kiyaa| AhAra kA lobhI hokara krodha, abhimAna, mAyAcAra, lobha, yAcanA bhI kii| AhAra kI icchA karake apanA bar3ApanA-svAbhimAna naSTa kiyaa| ____ AhAra kA lobhI hokara ke aneka rogoM kA ghora duHkha sahA, nIcajAti-nIcakula vAloM kI sevA kI / AhAra kA lobhI hokara strI ke AdhIna rahA, putra ke AdhIna rhaa| AhAra kA laMpaTI nirlajja hotA hai, AcAra-vicAra rahita hotA hai, Apasa meM kaTa-kaTa kara mara jAtA hai, durvacana sahatA hai / AhAra ke liye hI tiryaMcagati meM paraspara mAra DAlate haiM, bhakSaNa kara lete haiN| __bahuta kahane se kyA? aba isa paryAya meM mujhe alpa samaya hI rahanA hai, Ayu samApta hone ko hai, isaliye rasoM meM gRddhatA chor3akara, rasanA iMdriya kI lAlasA chor3akara yadi AhAra kA tyAga karane meM udyamI nahIM hoU~gA to vrata, saMyama, dharma, yaza, paraloka - inako bigAr3akara kumaraNa karake saMsAra meM hI paribhramaNa kruuNgaa| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 Agama ke Aloka meM - aisA nizcaya karake hI atRpti karanevAlA AhAra kA tyAga karane ke liye kisI samaya upavAsa, kabhI belA, kabhI telA, kabhI eka bAra AhAra karanA, kabhI nIrasa AhAra, kabhI alpa AhAra ityAdi krama se apanI zakti anusAra tathA Ayu kI zeSa rahI sthiti pramANa AhAra ko ghaTAkara dugdha Adi hI piye / phira krama se dugdha Adi snigdha padArthoM kA bhI tyAga karake chAMcha va garma jala Adi hI grahaNa kare / - phira krama se jalAdi samasta AhAra kA tyAga karake apanI zakti pramANa upavAsa karate hue paMca parameSThI meM mana ko lIna karate hue dharmadhyAna rUpa hokara bar3e yatna se deha ko tyAganA use sallekhanA jAnanA cAhie / isaprakAra kAya sallekhanA kA varNana kiyA / aba yahA~ koI prazna karatA hai: yaha AhArAdi tyAga karake maraNa karanA to AtmaghAta hai tathA AtmaghAta karanA anucita batAyA hai ? 4 use uttara dete haiM - jisake dvArA bahuta samaya taka acchI taraha se munipanA, zrAvakapanA va mahAvrata- aNuvrata palate dikhAI deM; svAdhyAya, dhyAna, dAna, zIla, tapa, vrata, upavAsa Adi palatA ho; jina pUjana, svAdhyAya, dharmopadeza, dharmazravaNa, cAroM ArAdhanAoM kA sevana acchI taraha nirvighna sadhatA ho; durbhikSa Adi kA bhaya nahIM AyA ho; zarIra meM asAdhya roga nahIM AyA ho; smaraNa zakti va jJAna ko naSTa karanevAlA bur3hApA bhI nahIM prApta huA ho; dazalakSaNa dharma tathA ratnatraya dharma deha se palatA ho use AhAra tyAgakara samAdhimaraNa karanA yogya nahIM hai / jisase dharma sadhatA hone para bhI yadi vaha AhAra tyAgakara maraNa karatA hai; to vaha dharma se parAGmukha hokara tyAga, vrata, zIla, saMyama Adi dvArA mokSa kI sAdhaka uttama manuSya paryAya se virakta huA apanI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA dIrgha Ayu hone para bhI va dharma sevana karate banane para bhI AhArAdi kA tyAga karanevAlA AtmaghAtI hotA hai| bhagavAna kI aisI AjJA hai ki dharma saMyukta zarIra kI bar3e yatna se rakSA karanA caahiye| yadi dharma sevana kI sahakArI isa deha ko AhAra tyAga karake chor3a degA to kyA nArakI-tiryaMcoM kI saMyama rahita deha se vrata-tapa-saMyama sadhegA? ratnatraya kI sAdhaka to yaha manuSya deha hI hai| jo dharma kI sAdhaka manuSya deha ko AhArAdi tyAgakara chor3a detA hai; usakA kyA kArya siddha hotA hai? isa deha ko tyAgane se hamArA kyA prayojana sadhegA? vrata-dharma rahita aura dUsarA nayA zarIra dhAraNa kara legaa| anantAnanta deha dhAraNa karavAne kA bIja to karmamaya kArmaNa deha hai, usako mithyAtva, asaMyama, kaSAyAdi kA tyAga karake naSTa kro| - AhArAdi kA tyAga karane se to audArika hAr3a-mAMsamaya zarIra maregA, jo turanta nayA dUsarA prApta ho jAyegA / jaba aSTa karmamaya kArmaNa deha maregA taba janmamaraNa se chUToge / ataH karmamaya deha ko mArane ke liye isa manuSya zarIra dvArA tyAga-vrata-saMyama meM dRr3hatA dhAraNa karake AtmA kA kalyANa kro| - jaba dharma sadhatA nahIM dikhAI de taba mamatva chor3akara avazya hI vinAzIka deha ko tyAga dene meM mamatA nahIM krnaa|" ukta kathana meM paMDita sadAsukhadAsajI atyanta spaSTa zabdoM meM Adeza de rahe haiM ki jaba taka isa deha meM rahate huye dharmasAdhana hotA hai, zarIra svastha hai; tabataka kisI bhI sthiti meM AhArAdi kA tyAga karake sallekhanA lenA ucita nahIM hai, apitu AtmaghAta hI hai| AhArAdi kA tyAga karate samaya isa bAta kA vizeSa dhyAna rakhanA caahiye| 1. ratnakaraNDazrAvakAcAra pRSTha 448 se 450 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 Agama ke Aloka meM - kaSAya sallekhanA paNDita sadAsukhadAsajI aba kaSAya sallekhanA kI bAta karate haiM - "kAya sallekhanA kI carcA ke uparAnta aba kaSAya sallekhanA kI bAta karate haiM - jaise tapazcaraNa se kAyA ko kRza kiyA jAtA hai; vaise hI rAgadveSa-mohAdi kaSAyoM ko bhI sAtha-sAtha hI kRza karanA vaha kaSAya sallekhanA hai| binA kaSAyoM kI sallekhanA kiye kAya sallekhanA vyartha hai| kAya kA kRzapanA to rogI, daridrI, parAdhInatA se mithyAdRSTi ke bhI ho jAtA hai| deha ko kRza karane ke sAtha hI sAtha rAga-dveSa-mohAdi ko kRza karake, isaloka-paraloka saMbaMdhI samasta vAMchA kA abhAva karake, deha ke maraNa meM kuTumba-parigrahAdi samasta para dravyoM se mamatA chor3akara, parama vItarAgatA se saMyama sahita maraNa karanA vaha kaSAya sallekhanA hai| yahA~ aisA vizeSa jAnanA : jo viSaya-kaSAyoM ko jItanevAlA hogA; usI meM samAdhimaraNa karane kI yogyatA hai| viSayoM ke AdhIna tathA kaSAya yukta ke samAdhimaraNa nahIM hotA hai| ___ saMsArI jIvoM ke ye viSaya-kaSAya bar3e prabala hai, bar3e-bar3e sAmarthyadhAriyoM dvArA nahIM jIte jA pAte haiN| inhoMne bar3e prabala bala ke dhAraka cakravartI, nArAyaNa, balabhadra Adi ko bhraSTa karake apane AdhIna kiyA hai; ataH atyanta prabala haiN| ___ saMsAra meM jitane bhI duHkha haiM; ve sabhI viSayoM ke lampaTI, abhimAnI tathA lobhI ko hote haiN| kitane hI jIva jinadIkSA dhAraNa karake bhI viSayoM kI AtApa se bhraSTa ho jAte haiM, abhimAna va lobha nahIM chor3a sakate haiN| anAdikAla se viSayoM kI lAlasA se lipta va kaSAyoM se prajvalita saMsArI jIva apane ko bhUlakara svarUpa se bhraSTa ho rahe haiN| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 samAdhimaraNa yA sallekhanA viSaya-kaSAyoM se chUTakara vItarAgatA karAne ke liye zrI bhagavatI ArAdhanA jI zAstra meM viSaya-kaSAyoM kA svarUpa vistAra se parama nirgrantha zrI zivArya nAma ke AcArya ne prakaTa dikhAyA hai| vItarAgatA ke icchuka puruSoM ko aisA parama upakAra karanevAle grantha kA nirantara abhyAsa karanA caahiye| __samAdhimaraNa ke samaya meM jIva kA kalyANa karanevAlA upadezarUpa amRta kI sahastradhArA rUpa hokara varSA karatA huA bhagavatI ArAdhanA nAma kA grantha hai, usakI zaraNa avazya grahaNa karane yogya hai| isaliye yahA~ para ArAdhanAmaraNa (samAdhimaraNa) ke kathana karane kA avasara pAkara bhagavatI ArAdhanA ke artha kA aMza lekara likha rahe haiN| yahA~ aisA vizeSa jAnanA : sAdhu (muniyoM) puruSoM ko to ratnatraya dharma kI rakSA karane meM sahAyaka AcArya Adi kA saMgha tathA vaiyAvRtya karane vAle dharma kA upadeza denevAle niryApakoM kI bar3I sahAyatA prApta ho jAtI hai| isaliye gRhasthoM ko bhI dharmavRddha-zraddhAnI-jJAnI sAdharmiyoM kA samAgama avazya banAye rakhanA caahiye| parantu yaha paMcamakAla ati viSama hai| isameM to viSayAnurAgiyoM tathA kaSAyI jIvoM kA sAtha milanA sulabha hai; rAga-dveSa-zoka-bhaya utpanna karAnevAle, ArtadhyAna bar3hAnevAle, asaMyama meM pravRtti karAnevAloM kA hI sAtha bana rahA hai| strI, putra, mitra, bAMdhava Adi sabhI apane rAga-dveSa viSayakaSAyoM meM lagAkara AtmA ko bhulA denevAle haiN| sabhI apane viSaya-kaSAya puSTa karane ke hI icchuka haiN| dharmAnurAgI, dharmAtmA, paropakArI, vAtsalyatA ke dhArI, karuNA rasa se bhIge puruSoM kA saMgama mahA ujvala puNya ke udaya se milatA hai; tathApi apane puruSArtha se uttama puruSoM ke upadeza kA saMgama milAnA caahiye| sneha aura moha ke jAla meM ulajhAnevAle dharma rahita strIpuruSoM kA sAtha dUra se hI chor3a denA caahiye| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - paravazatA se koI kusaMgI A jAya to usase bAta karanA chor3a kara mauna hokara rahanA / apane karmodaya ke AdhIna deza-kAla ke yogya jo sthAna prApta huA ho usI meM rahakara zayana, Asana, azana krnaa| jinazAstroM kI paramazaraNa grahaNa karanA, jinasiddhAntoM kA upadeza dharmAtmAoM se sunanA / tyAga, saMyama, zubhadhyAna, bhAvanAoM ko vismaraNa nahIM karanA; kyoMki dharmAtmA-sAdharmI bhI apane tathA dUsaroM ke dharma kI puSTatA cAhate haiM; dharma kI prabhAvanA cAhate hue dharmopadezAdi rUpa vaiyAvRtya meM AlasI nahIM honA; tyAga, vrata, saMyama, zubhadhyAna, zubhabhAvanA meM hI ArAdhaka sAdharmI ko lIna karanA caahiye| __ yadi koI ArAdhaka jJAna sahita hokara bhI karma ke tIvra udaya se tIvra roga, kSudhA, tRSAdi parISaha sahana karane meM asamartha hokara vratoM kI pratijJA tor3ane lage, ayogya vacana bhI kahane lage, rudanAdi rUpa vilAparUpa Arta pariNAma ho jAyeM to sAdharmI buddhimAna puruSa usakA tiraskAra nahIM kare, kaTuvacana nahIM kahe, kaThora vacana nahIM kahe; kyoMki vaha vedanA se to duHkhI hai hI, bAda meM tiraskAra ke va avajJA ke vacana sunakara mAnasika duHkha pAkara durdhyAna karake dharma se vicalita ho jAye, viparIta AcaraNa karane lage, AtmaghAta kara le| isaliye ArAdhaka kA tiraskAra karanA yogya nahIM hai| ____ upadezadAtA ko bahuta dhIratA dhAraNa karake ArAdhaka ko sneha bhare vacana kahanA, mIThe vacana kahanA, jo hRdaya meM praveza kara jAyeM, jinheM sunate hI samasta duHkha bhUla jAye / karuNArasa se bhare upakArabuddhi se bhare vacana kahanA cAhiye / " isaprakAra mArgadarzana dene ke uparAnta ve paMDita sadAsukhadAsajI sallekhanA dhAraNa karane vAle ko saMbodhita karate haiM; usakA mahattvapUrNa aMza isaprakAra hai - 1. ratnakaraNDa zrAvakAcAra, pRSTha-450 se 452 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA ___ "he dharma ke icchuka! aba sAvadhAna ho jaao| pUrva karma ke udaya se roga, vedanA, mahAvyAdhi utpanna huI hai, parISahoM kA kaSTa paidA huA hai, zarIra nirbala ho gayA hai, Ayu pUrNa hone kA avasara AyA hai| ataH aba dIna nahIM hoo, kAyaratA chor3akara zUrapanA grahaNa karo / kAyara va dIna hone para bhI asAtAkarma kA udaya nahIM chodd'egaa| duHkha ko haraNa karane meM koI bhI samartha nahIM hai| ___ asAtA ko dUra karake sAtAkarma dene meM koI indra, dharaNendra, jinendra samartha nahIM hai| kAyaratA donoM lokoM ko naSTa karanevAlI hai, dharma se parAGmukhatA karAnevAlI hai| ataH dhairya dhAraNa karake klezarahita hokara bhogoge to pUrvakarma kI nirjarA hogI tathA navIna karma ke baMdha kA abhAva ho jaayegaa| tuma jinadharma ke dhAraka dharmAtmA kahalAte ho, sabhI loga tumheM jJAnavAna samajhate haiN| dharma ke dhArakoM meM vikhyAta ho, vratI ho, vrata-saMyama kI yathAzakti pratijJA grahaNa kI hai, yadi tuma aba tyAga-saMyama meM zithilatA dikhalAoge to tumhArA yaza tathA paraloka to bigar3egA hI; kintu anya dharmAtmAoM kI va dharma kI bhI bahuta nindA hogI, aneka bhole jIva dharma ke mArga meM zithila ho jaayeNge| krama se deha ko isa taraha kRza karo, jisase vAta-pitta-kapha kA vikAra maMda hotA jAya, pariNAmoM kI vizuddhatA bar3hatI jAya / isaprakAra AhAra ke tyAga kA krama pahale kahA hI hai| bAda meM anta samaya meM jitanI zakti ho usake anusAra jala kA bhI tyAga karanA / ___ aMtima samaya meM jaba taka zakti rahe taba taka paMca namaskAra maMtra tathA bAraha bhAvanAoM kA smaraNa karanA / jaba zakti ghaTane laga jAye to arahanta nAma kA hI, siddha nAma mAtra kA hI dhyAna krnaa| ___ jaba zakti nahIM rahe taba dharmAtmA, vAtsalya aMga ke dhAraka, sthitikaraNa karAne meM hoziyAra aise sAdharmI nirantara cAra ArAdhanA va 1. ratnakaraNDa zrAvakAcAra, pRSTha-452 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 Agama ke Aloka meM - paMca namaskAra kA madhura svaroM se bar3I dhIratA se zravaNa karAveM, jaise ArAdhaka ke nirbala zarIra meM va mastaka meM vacanoM se kheda yA duHkha utpanna na ho tathA sunane meM citta laga jAya usaprakAra zravaNa kraaveN| bahuta AdamI milakara kolAhala nahIM kareM, eka-eka sAdharmI anukrama se dharma zravaNa va jinendra nAma smaraNa kraave| ArAdhaka ke nikaTa bahuta janoM kA va sAMsArika mamatva-moha kI kathA-vArtA karanevAloM kA Agamana roka deve / paMca namaskAra yA cAra zaraNa ityAdi vItarAga kathA sivAya najadIka meM anya koI carcA nahIM kare / do cAra dharma ke dhAraka sivAya anya kA samAgama nahIM rhe|" . . ukta kathana se yaha bAta atyanta spaSTa hai ki jabataka sallekhanAdhArI adhyayana, cintana, manana, pATha Adi karane meM svayaM samartha hai, sakriya hai; tabataka koI anya kucha bhI sunAkara use DisTarba na kare; jaba vaha kamajorI ke kAraNa yaha saba svayaM karane meM samartha na rahe; taba anya . sAdharmI, jo vidvAna hoM, samajhadAra hoM, aura sthitikaraNa karane meM samartha hoM; ve use kucha sunAyeM, kaheM, samajhAyeM; para ekadama zAntabhAva se| ___ sAdhaka ke pAsa kolAhala, ronA-dhonA, laukika vArtA bilkula nahIM honA caahiye| ___ bhAvuka loga unake pAsa na raheM, bAla-bacce bhI dUra hI rheN| saMbaMdhiyoM ko bhI adhika kAla taka nikaTa na rahane deN| sallekhanA kI taiyArI aura kucha nahIM; mAtra svayaM ko dehaparivartana ke lie taiyAra karanA hai; vartamAna ke sabhI saMyogoM ke viyoga ko khuzI-khuzI svIkAra karane ko taiyAra honA hai| jo kucha sunizcita hai, jisa samaya jo honA hai, vaha to hogA hI; use rokanA saMbhava nahIM hai aura na usameM kisI prakAra kA parivartana bhI 1. ratnakaraNDa zrAvakAcAra, pRSTha-465 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA saMbhava hai aura jo kucha honA hai, vaha sahaja ho hI rahA hai| hameM usameM bhI kucha nahIM karanA hai / hameM to sirpha sahaja rahanA haiM, kisI prakAra kI TeMsana (tanAva) nahIM rakhanA hai| sahaja parivartana rUpa vastusvarUpa ko sahajarUpa se svIkAranA hai, sahaja jJAtA-dRSTAbhAva banAye rakhanA hai| deha parivartana, jise hama maraNa kahate haiM; usameM koI duHkha nahIM hai| mRtyu ke samaya kisI kisI ko jo pIr3A hotI dekhI jAtI hai, vaha to kisI bImArI kA pariNAma hai| ___ yadi koI bImArI nahIM ho to sahaja jaMbhAI lete prANa nikala sakate haiM, chIMka Ane ke kAla meM dehaparivartana ho sakatA hai| jo duHkha kI carcA hotI hai, vaha to upasarga kI hai, durbhikSa kI hai, bImArI kI hai, bur3hApe kI hai; vaha maraNa kI nhiiN| - vaha to Apako bhoganI hI hogI; Apa sallekhanA na leM, taba bhI bhoganI hogI, usase sallekhanA kA koI saMbaMdha nhiiN| pIr3A ke Dara se maraNa se ghabar3Ane kI AvazyakatA nahIM hai| maraNa kI bAta na bhI ho to bhI to hama bImArI kA to ucita upacAra (ilAja) karate hI haiM / sallekhanA meM bhI pratikAra zabda se upacAra karane kI AjJA dI hI gaI hai| ___ hameM ukta duHkhoM se ghabar3A kara maranA nahIM hai, maraNa ko svIkAra karanA nahIM hai / basa bAta mAtra itanI hI hai ki yadi maraNa ho hI rahA hai to samatAbhAvapUrvaka jJAtA-dRSTA bhAva banAye rakhanA hai| hameM to saba svIkAra hai - mara rahe hoM to maranA, jI rahe hoM to jInA, hameM kisI bhI sthiti kA pratirodha nahIM karanA hai aura na kisI bhI sthiti kI mAMga karanA hai| jaba taka jIvana hai, tabataka jIne ke liye to yathAyogya bhojanAdi karanA hai; para marane ke liye kucha nahIM karanA hai| marane ke liye AhAra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 Agama ke Aloka meM chor3anA nahIM hai| sahaja hI chUTa jAve to use sahaja jJAtA-dRSTA bhAva se dekhate-jAnate rahanA hai| kevalI bhagavAna ke jJAna meM jo jisa samaya honA jhalakA hai, vaha hameM binA nAka-bhauM sikor3e svIkAra karanA hai| yadi hama yaha kara sakeM to samajho hamArI sallekhanA saphala ho gaI; kyoMki vastusthiti bhI yahI hai aura sukha-zAMti bhI isI meM hai| ____ kucha vicArakoM ne ise mahotsava kahA hai, mRtyu mahotsava kahA hai; para isa mahotsava meM kolAhala nahIM hai, bhIr3a-bhAr3a nahIM hai| nAca-gAnA nahIM hai, jhA~jha-majIrA nahIM hai, Amoda-pramoda nahIM hai, khAnApInA nahIM hai, khAnA-khilAnA bhI nahIM hai| kisI bhI prakAra kA halakApana nahIM hai| kaSAyoM kA udvega nahIM hai, ronA-dhonA bhI nahIM hai| zoka manAne kI bAta bhI nahIM hai / ekadama zAnta-prazAnta vAtAvaraNa hai, vairAgya bhAva hai, gaMbhIratA hai, sAmyabhAva hai| ___yahA~ eka prazna ho sakatA hai ki Apa yaha saba kyoM batA rahe haiN| isa bAta ko to sabhI loga jAnate haiM ki yaha eka gaMbhIra prasaMga hai, isameM uchalakUda kI AvazyakatA nahIM hai| bAta to Apa ThIka hI kahate haiM; parantu kucha loga mahotsava kA artha hI vizeSaprakAra kI dhUmadhAma samajhate haiM aura isa prasaMga ko bhI vahI rUpa denA cAhate haiN| unheM to kucha bhI ho, nAcanA-gAnA hai, julUsa nikAlanA hai| dIpAvalI para bhagavAna kA viyoga huA thA, sabhI jAnate haiM; para jinako khuziyA~ manAnI haiM, paTAke chor3anA hai, laDDu khAne haiM; ve to khuziyA~ manAyeMge hI, paTAke chor3eMge hI, laDDa khAyeMge hii| kauna samajhAye unheM? Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 samAdhimaraNa yA sallekhanA samAdhimaraNa aura sallekhanA ekadama vyaktigata cIja hai| ise sAmAjika rUpa denA, prabhAvanA ke nAma para isakA pradarzana karanA, pracAraprasAra karanA ucita nahIM hai| ___ patrakAroM ko bulAnA, rojAnA svAsthya buleTina nikAlanA, sAdhaka ko jAMca yaMtroM meM lapeTa denA, inTaravyU lenA - ye sabakucha ThIka nahIM hai; atizIghra isa bhava ko chor3a dene kI taiyArI karane vAloM ko ina sabase kyA prayojana hai? Apa kaha sakate haiM ki aisA karane se dharma kI prabhAvanA hotI hai| prabhAvanA to nahIM hotI, balki aisA vAtAvaraNa banatA hai ki loga kahane lagate haiM ki yaha to AtmahatyA hai| sarakAra bhI dabAva banAne lagatI hai| yadi korTa ne kucha kaha diyA to apane ko dharma saMkaTa khar3A ho jAtA hai| ___hamArA jIvana hamArA jIvana hai / isameM kisI kA hastakSepa nahIM hai, nahIM honA cAhiye / yadi hama zAnti se cupacApa kucha kareM to hameM koI kucha nahIM khtaa| para jaba hama apanI kisI kriyA ko, kArya ko; bhunAne kI kozisa karate haiM; taba hajAroM a~jhaTeM khar3I ho jAtI haiN| sallekhanApUrvaka maraNa cunanA hamArA mUlabhUta adhikAra hai| Apa kaha sakate haiM ki jInA ApakA janmasiddha adhikAra hai, maranA nhiiN| sallekhanA meM hama maraNa ke liye prayAsa nahIM karate; apitu aMtima sA~sa taka jIne kA hI prayAsa karate haiM; kintu jaba maraNa anivArya ho jAtA hai, taba kyA hama zAnti se mara nahIM sakate? zAnti se jInA aura zAnti se maranA hamArA dAyitva hai; jise hama samatAbhAvapUrvaka nibhAte haiN| isa bAta ko hama aneka bAra spaSTa kara Aye haiM ki jaba mRtyu ekadama anivArya ho jAve, bacane kA koI upAya zeSa na rahe, tabhI sallekhanA grahaNa kreN| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - yadyapi yaha satya hai ki hamArI aMtaraMga kriyAoM se kisI ko kucha bhI lenA-denA nahIM hai; tathApi yaha bhI satya hI hai ki hamAre ADambara kisI ko svIkAra nahIM hote| ataH ADambaroM se bacanA hamArA parama kartavya hai| sampUrNa samAja se hamArA vinamra nivedana hai ki prabhAvanA ke nAma para aisI paristhitiyA~ paidA na kareM; jisase kisI ko hamAre dharma meM hastakSepa karane kA maukA mile| __jinhoMne ise mahotsava kahA hai; unhoMne bhI mahAna munirAjoM para Aye saMkaToM kI, upasargoM kI carcA karake saMkaTagrasta saMllekhanAdhAriyoM ko DhA~r3hasa baMdhAyA hai| ataH vahA~ utsava jaisI koI bAta nahIM hai| ____ hamane sallekhanA ko kucha isa rUpa meM prastuta kara diyA hai ki sallekhanA eka aisI kriyA hai ki jisameM bahuta kaSTa hotA hai, bahuta pIr3A hotI hai; para aisI bAta bilkula nahIM hai| to tere jiya kauna kaSTa hai, mRtyu mahotsava bhArI' isa paMkti ne jalatI Aga meM ghI DAlane kA kAma . kiyA hai| eka bhayAnaka citra prastuta ho gayA hai| samAja ne ukta chandoM ke AdhAra para citra banavAkara mandiroM meM pramukha sthAnoM para lagavA diye / gIta-saMgIta vAle bhI kahA~ pIche rahane vAle the| unhoMne ina gItoM ko saMgIta ke sAtha prastuta kara samA bA~dha diyaa| saba eka dizA meM hI baha gaye, kisI ne bhI yaha prazna nahIM uThAyA / jo bhI ho, para aba to isa ora dhyAna denA hI caahiye| __usa gIta meM jina munirAjoM kI carcA hai, ve basa lagabhaga utane hI haiM; unase karor3oM gune munirAja aise haiM, jinheM koI kaSTa nahIM hotA; kyoMki sabhI munirAja atyanta pavitra hRdaya vAle mahApuNyazAlI hote haiM, ekAdha ko koI ekAdha pApa kA udaya A jAtA hai| sallekhanA lenevAle gRhasthoM kI bhI yahI sthiti hai| kisI ko koI kaSTa nahIM hotaa| Akhira, unheM kaSTa ho bhI kyoM? kyoMki sabhI mahAna dharmAtmA aura puNyazAlI hote haiN| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA 49 paNDita sadAsukhadAsajI ke uddharaNa meM jina kaSToM kI carcA kI hai; ve sabhI ko hoMge hI - aisA nahIM hai| kabhI kadAcit kisI ko ho jAveM to kyA kareM - tadartha mArgadarzana diyA hai| yadi hama sAvadhAna raheM aura vAta-pitta-kapha ko kupita na hone deM to kisI bhI prakAra kA koI kaSTa nahIM hogaa| zuddha sAtvika vRtti vAle mere pitAjI ko mRtyu ke samaya koI kaSTa nahIM huaa| sahaja hI unakI khurAka kama hotI gii| anAja pacanA banda ho gayA; pIr3A kA, bhayaMkara pIr3A kA koI ahasAsa nahIM huA, ve barAbara tattva cintana ke prati sajaga rhe| ___ hamane sabhI prakAra kI jA~ceM karavAI, para unheM koI bImArI thI hI nhiiN| basa ve kramazaH kRSa hote gaye, Thosa AhAra chUTatA gayA, peya padArtha lete rahe / kramazaH peya padArtha bhI sahaja chUTate gaye, mAtra pAnI rahA aura anta samaya meM vaha bhI chUTa gyaa| va anta samaya taka sajaga rahe, tattvacarcA karate rahe, vedanA ke koI cihna nahIM the| pA~ca minaTa pahale hI kucha behozI sI AI aura sahaja prANa nikala gye| yahA~ eka prazna upasthita hotA hai ki yadi aisA hai to ina upasargadhArI munirAjoM kI carcA kyoM kI hai; una puNyavAloM kI carcA kyoM nahIM kI? lekhaka ke dimAga meM yaha AyA ki kaSTa ke prasaMgoM meM yaha paMktiyA~ dhairya baMdhAyegI, parantu unhoMne yaha nahIM socA ki inase eka bhaya kA vAtAvaraNa bhI nirmita ho sakatA hai| satyavAdI harizcandra nATaka dekhakara bhIr3a bAhara A rahI thii| eka patrakAra ne eka pagar3IdhArI seThajI se pU~chA - "kaisA lagA nATaka? Apane kyA sIkhA isase?" seThajI ne atyanta upekSA bhAva se kahA - "satya bolavA meM kAMI mAla (lAbha) nathI / yadi mahArAjA harizcandra jaisA saba kucha gaMvAkara dara-dara kI Thokara khAnA ho to satya bolnaa|" Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM 50 jaba bhAratendu harizcandra ne yaha nATaka likhA hogA; taba unhoMne socA bhI na hogA ki koI isa nATaka se aisI zikSA bhI le sakatA hai| isIprakAra jaba ukta kavi ne yaha chanda likhe hoMge, taba unhoMne socA bhI na hogA ki isase aisA bhI ho sakatA hai ki loga sallekhanA grahaNa karane se Darane lageMge, katarAne lgeNge| sallekhanA ke samaya na bhaya kA vAtAvaraNa honA cAhiye, na AtaMka kA; na haMsI-khuzIkA, naraMja kA; ekadama zAnta vAtAvaraNa honA caahiye| ___ 'ekadama zAnta vAtAvaraNa kyA hotA hai' - hama to yaha bhI nahIM jaante| rone-dhone ke vAtAvaraNa ko to zAnta kahate hI nahIM; haMsI-khuzI ke vAtAvaraNa ko bhI zAnta vAtAvaraNa nahIM khte| jisameM na ronAdhonA ho aura na haMsI-khuzI; kyoMki ye donoM kaSAyarUpa haiM, zAntirUpa nahIM, samatAbhAvarUpa nahIM / ekadama samatA ho, zAnti ho| aisA vAtAvaraNa caahiye| are, bhAI! jinakA anAdi-ananta AtmA meM apanApana hai; unake liye ina bAhya kSaNika saMyogoM kA viyoga kyA mahatva rakhatA hai| ataH / saMyogoM ke viyoga rUpa maraNa una para kyA prabhAva DAla sakatA hai| ___ samyagdRSTI sallekhanAdhAriyoM ko bhI yadi saMyogoM meM cAritramohajanya thor3A bahuta AkarSaNa ho to bhI ve isa bAta ko acchI taraha jAnate haiM ki yadi ye saMyoga jAyeMge to agale bhava meM inase kaI gune acche saMyoga unheM sahaja hI prApta hoMge; para bAta to yaha hai ki jJAniyoM ko saMyogoM meM rasa hI nahIM hai| eka bhAI ne mujhase pUchA - "kyA ho rahA hai?" maiMne kahA - "sallekhanA kI taiyaarii|" . ekadama ghabar3Ate huye ve bole - "kyA kahA, sallekhanA kI taiyArI / kyoM kyA ho gayA?" maiMne kahA - "kucha nhiiN|" Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA ve bole - "kucha nahIM to sallekhanA kI taiyArI kyoM?" . maiM sallekhanA para eka pustaka likha rahA hU~; ataH usameM vyasta huuN| mujhase prAyaH loga lekhana ke bAre meM hI pU~chate haiM; ataH maiMne yahI samajhA ki yaha bhI lekhana ke bAre meM hI pU~cha rahe haiM; para ve kucha aura hI samajha gye| ve kahane lage - "maiM to Dara gayA thA ki aisA kyA ho gayA ki Apa sallekhanA kI taiyArI karane lage?" kyA sallekhanA kI taiyArI ke liye kucha honA jarUrI hai? kyA svastha rahate huye sallekhanA kI taiyArI nahIM kI jA sakatI? are, bhAI! sallekhanA kI taiyArI to svastha avasthA meM hI hotI hai| maraNa sammukha hone para to sallekhanA lI jAtI hai| maraNasammukha hone para taiyArI ko samaya hI kahA~ milatA hai? . hameM apanA jIvana samAdhimaya banAnA hai| jJAniyoM kA jIvana samAdhimaya hI hotA hai, samAdhimaya hI honA caahiye| - jaba jIvana samatAmaya hogA, samAdhimaya hogA to maraNa bhI sahaja samAdhimaya hogaa| ___ manuSya marate haiM aura AtmA amara haiM / aba hameM yaha nirNaya karanA hai ki hama manuSya haiM yA AtmA? hamArA apanApana maraNazIla manuSya paryAya meM hai yA amara AtmA meM? yaha manuSya paryAya to kucha dinoM kI hai| do dina Age yA do dina pIche, Akhira to isa manuSya paryAya kA anta honA hI hai| eka to yaha AtmA anAdi se hai aura ananta kAla taka rhegaa| ataH isakA anta kabhI nahIM hotA / sadA sAtha rahanevAlA yaha anAdiananta AtmA maiM svayaM huuN| ___ yadi kisI apekSA asamAna jAtIya manuSya paryAya ko bhI apanA kaheM to isameM ananta pudgala paramANu ajIva dravya haiM aura eka AtmA jIva dravya hai / tAtparya yaha hai ki ananta dravyoM kI piNDa rUpa asamAna jAtIya manuSya paryAya meM merA (AtmA kA) hissA anantavA~ bhAga hI hai| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 Agama ke Aloka meM - isa asamAnajAtIyamanuSyaparyAya meM se ananta paramANuoM kA bikhara jAnA aura AtmA kA pRthak ho jAnA hI maraNa hai / maraNa meM bikhare to ve paudgalika paramANuoM ke zarIrarUpa skandha hI hai| maiM to abhI bhI vaisA hI hU~, jaisA pahale thaa| merA kyA honA thA ? samAdhimaraNa kI asalI taiyArI to usa bhagavAna AtmA kI amaratA kA cintana-manana hai; jo maiM svayaM hU~ / AtmA ke asaMkhya pradeza aura ananta guNa to kabhI bikharate hI nhiiN| rahI paryAya ke badalane kI bAta / so paryAya kA to svabhAva hI badalanA hai / yadi vaha badale nahIM to paryAya hI nahIM ho sakatI; kyoMki badalanA hI usakA jIvana hai / I bahate jala kA nAma hI nadI hai| yadi jala kA bahanA banda ho jAya to phira vaha nadI nahIM rahegI; aura cAhe jo kucha ho, para nadI nahIM raha sktii| sAgara ho, tAlAba ho, jhIla ho, kuA~ - bAvar3I ho; kucha bhI ho, para nadI nahIM / isIprakAra yadi badale nahIM to vaha paryAya nahIM ho sktii| aura cAhe jo kucha bhI ho, para paryAya nahIM ho sakatI; kyoMki palaTane kA nAma hI paryAya hai, parivartanazIla honA paryAya kA dharma hai; ataH paryAya meM to parivartana hogA hii| yaha manuSyaparyAya bhI paryAya hai; ataH yaha to palaTegI hI / isako palaTane se rokanA saMbhava nahIM hai| yadi dukharUpa paryAya palaTegI nahIM to sukharUpa paryAya kaise AyegI? yadi mokSaparyAya ko AnA hai to saMsAra paryAya to palaTanA hI hogA, jAnA hI hogA, naSTa honA hI hogA / mRtyu bhI paryAya kA palaTanA hI hai| isa palaTana ko sahaja bhAva se svIkAra karanA hI sallekhanA hai, samAdhimaraNa hai, saMthArA hai; jo jIvana ke anta samaya meM anivArya hai, ati Avazyaka hai / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka sAkSAtkAra : DaoN. bhArilla se - akhila baMsala (jaina samAja ke labdhapratiSTha vidvAn a.bhA.di. jaina vidvatpariSad ke rASTrIya adhyakSa DaoN. hukamacanda bhArilla se samAdhi aura sallekhanA jaisI Aja kI jvalanta samasyA para prakhara patrakAra - a.bhA. jaina patra sampAdaka saMgha ke kAryAdhyakSa evaM samanvayavANI ke sampAdaka akhila baMsala kA dinAMka 12 agasta 15 ko liyA gayA vizeSa saakssaatkaar|) akhila baMsala - yaha jAnakara bahuta prasannatA huI ki Apane sallekhanA (samAdhimaraNa) para eka kitAba likhI hai; jo zIghra hI prakAzita hone jA rahI hai, abhI presa meM hai| ___ukta saMdarbha meM merA eka prazna hai ki eka munirAja ko koI bImArI nahIM hai| sabhI kucha ThIka-ThAka hai; parantu unake paira meM gaMbhIra coTa laga jAne se ve khar3e nahIM ho sakate, dUsaroM ke sahayoga se bhI khar3e nahIM ho skte| aisI sthiti meM kyA unheM sallekhanA le lenA cAhiye yA aura bhI koI rAstA hai? kRpayA mArgadarzana kreN| __ DaoN. bhArilla - maiM sAdhAraNa gRhastha hU~, zrAvaka hU~; munirAjoM kA mArgadarzana karanA merA kAma nahIM hai| unheM apane dIkSAguru ke sAmane apanI samasyA rakhanI caahiye| akhila baMsala - aba to unake pAsa eka hI rAstA bacA hai ki ve anna jala-tyAga kara sallekhanA dhAraNa kara leM; kyoMki munirAja khar3ekhar3e AhAra lete haiM; jo unake liye aba saMbhava nahIM hai| ___ DaoN. bhArilla - AhAra jala tyAga kara mRtyu kA varaNa kara lene para jahA~ bhI jAveMge; vaha dazA nizcita rUpa se asaMyama rUpa hogI; kyoMki janma ke samaya kisI bhI gati meM kisI ko saMyama nahIM hotaa| akhila baMsala - kyA asaMyama se bacane ke liye unake pAsa koI anya rAstA nahIM? Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 Agama ke Aloka meM - DaoN. bhArilla - jaba khar3e hokara AhAra nahIM le sakate to aba aparimita kAla taka mahAvrata rUpa sakala saMyama ko to bacAyA nahIM jA sakatA; para aNuvrata ke rUpa meM dezasaMyama ko to bacAyA hI jA sakatA hai| sAtavIM pratimA dhAraNa kara leM to deza saMyama baca jaayegaa| ___ pahale bhI guruoM ne apane yogya ziSyoM ko apane amUlya narabhava ko bacAne kI salAha aura Adeza diye hI haiN| AcArya samantabhadra isake utkRSTa udAharaNa haiN| carcita munirAja ko bhI apane guru se hI AjJA lenA cAhiye, mArgadarzana lenA caahiye| ___ Aja bhI aneka loga apane guru kI anumatipUrvaka gRhastha ke rUpa meM Aparezana Adi ilAja karAte haiM aura bAda meM punaH dIkSA le lete haiN| ___ akhila baMsala - Apa bhI vidvAna haiM aura Apane sallekhanA ke bAre meM adhyayana bhI khUba kiyA hai| pustaka bhI likhI hai / ataH Apako bAta TAlanA nahIM caahiye| ___ DaoN. bhArilla - TAlA kahA~ hai? jahA~ taka merI samajha hai / maiMne uttara de hI diyA hai| maiMne to grahasthoM kI sallekhanA ke bAre meM adhyayana kiyA hai| vastutaH bAta yaha hai ki aba hamArA bhI samaya A gayA hai| ataH hamane to svayaM ke kalyANa ke liye sallekhanA ke saMbaMdha meM gaharA adhyayana kiyA hai| likhane se vastu vyavasthita ho jAtI hai| isaliye ukta adhyayana-ciMtana ko vyavasthita rUpa pradAna kara diyA hai| __ akhila baMsala - Apake isa adhyayana kA lAbha bhI to sabhI ko milanA caahiye| DaoN. bhArilla - merI bhI yahI bhAvanA hai| akhila baMsala - loga to sallekhanA ke samaya zrAvakoM ko muni banA dete haiM aura Apa munirAja ko zrAvaka banane kI salAha de rahe haiN| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA 55 DaoN. bhArilla - maiMne to Aja taka kisI munirAja se zrAvaka banane kA anurodha nahIM kiyaa| maraNAsanna nahIM hone para bhI, saMyama kI rakSA ke nAma para, AhArAdi kA tyAga kara maraNa kA varaNa karane kA niSedha jinavANI meM sthAna-sthAna para kiyA gayA hai; kyoMki marane para to saMyama kA nAza anivArya hI hai; kyoMki janmate samaya to saMyama kahIM bhI nahIM hotaa| ___ yadi yogya hoM, pAtra hoM, svastha hoM, koI dikkata na ho to zrAvakoM ko munirAja banane-banAne meM koI doSa nahIM hai / parantu atyanta zithila avasthA meM, munidharma kA svarUpa na samajhane vAloM ke arddha behozI kI hAlata meM kapar3e khola dene se to koI muni nahIM bana jaataa| munidharma kitanA mahAna hai -abhI Apako isakI kalpanA nahIM hai| atyanta zithila avasthA meM sAdhu banane kI bAta to apane gale nahIM 'utrtii| akhila baMsala - abhI-abhI hAIkorTa kA phaisalA AyA hai ki sallekhanA AtmahatyA jaisA hI hai| ataH sallekhanA lene vAle aura unheM preraNA dene vAloM para kAnUnI kAryavAhI kI jaay| ukta Adeza se sampUrNa samAja kSubdha hai, usake viruddha Andolana kara rahA hai| usa saMbaMdha meM ApakA kyA kahanA hai? DaoN. bhArilla - ukta Adeza jainadharma para kuThArAghAta hai| usakA pratikAra to kiyA hI jAnA cAhiye / usa Adeza ko nirasta karAne ke liye jo bhI ahiMsaka upAya karanA par3e, hameM karanA hI caahiye| ___ ukta sandarbha meM samAja jo kucha kara rahA hai, usameM hamArI pUrI anumodanA hai aura hama mana-vacana-kAya se pUrI taraha sabake sAtha haiN| ____ ukta Adeza ko to nirasta kara hI liyA jaayegaa| para hameM isa bAta para gaMbhIratA se vicAra karanA cAhiye ki isaprakAra ke prasaMga banane kA mUla kAraNa kyA hai? akhila baMsala - isa saMbaMdha meM Apa kyA socate haiM? Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM ____ DaoN. bhArilla - merI samajha meM isakA ekamAtra kAraNa ve bar3e-bar3e utsava haiM, jo hama prabhAvanA ke nAma para karate haiN| bar3hA-car3hAkara pracAra karate haiM, akhabAroM meM dete haiN| aisA likhate haiM ki unhoMne khAnA banda kara diyA hai, akelA pAnI le rahe haiN| aba vaha bhI banda kara diyA gayA hai| __ina saba bAtoM se aisA lagatA hai ki svastha vyakti kA bhojanapAnI banda kara diyA hai| sallekhanA eka vyaktigata kriyA hai| usakA anuSThAna guru ke sAnnidhya meM hotA hai| usake pracAra-prasAra kI raMcamAtra bhI AvazyakatA nahIM hai| sallekhanA eka sahaja prakriyA hai| usameM itanA ADambara karane kI AvazyakatA nahIM hai| akhila baMsala - AvazyakatA kyoM nahIM hai? yaha to eka mahotsava hai, mRtyu mahotsava hai| ___ DaoN. bhArilla - mahotsava to hai, para usameM ADambara nahIM hai, ronA-gAnA nahIM hai| isa sandarbha meM to maiMne apanI pustaka meM likhA hai - "kucha vicArakoM ne ise mahotsava kahA hai, mRtyu mahotsava kahA hai; para isa mahotsava meM kolAhala nahIM hai, bhIr3a-bhAr3a nahIM hai| nAca-gAnA nahIM hai, jhA~jha-majIrA nahIM hai, Amoda-pramoda nahIM hai, khAnApInA nahIM hai, khAnA-khilAnA bhI nahIM hai| kisI bhI prakAra kA halakApana nahIM hai| kaSAyoM kA udvega nahIM hai, ronA-dhonA bhI nahIM hai| zoka manAne kI bAta bhI nahIM hai / ekadama zAnta-prazAnta vAtAvaraNa hai, vairAgya bhAva hai, gaMbhIratA hai, sAmyabhAva hai| yahA~ eka prazna ho sakatA hai ki Apa yaha saba kyoM batA rahe haiM? isa bAta ko to sabhI loga jAnate haiM ki yaha eka gaMbhIra prasaMga hai, isameM uchalakUda kI AvazyakatA nahIM hai| bAta to Apa ThIka hI kahate haiM; parantu kucha loga mahotsava kA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhimaraNa yA sallekhanA 57 artha hI vizeSaprakAra kI dhUmadhAma samajhate haiM aura isa prasaMga ko bhI vahI rUpa denA cAhate haiN| unheM to kucha bhI ho, nAcanA gAnA hai, julUsa nikAlanA hai| dIpAvalI para bhagavAna kA viyoga huA thA, sabhI jAnate haiM; para jinako khuziyA~ manAnI haiM, paTAke chor3anA hai, laDDU khAne haiM; ve to khuziyA~ manAyeMge hI, paTAke chor3eMge hI, laDDU khAyeMge hii| kauna samajhAye unheM? samAdhimaraNa aura sallekhanA ekadama vyaktigata cIja hai| ise sAmAjika rUpa denA, prabhAvanA ke nAma para isakA pradarzana karanA, pracAraprasAra karanA ucita nahIM hai / - patrakAroM ko bulAnA, rojAnA svAsthya buleTina nikAlanA, sAdhaka ko jAMca yaMtroM meM lapeTa denA, inTaravyU lenA - ye sabakucha ThIka nahIM hai; atizIghra isa bhava ko chor3a dene kI taiyArI karane vAloM ko ina sabase kyA prayojana hai? Apa kaha sakate haiM ki aisA karane se dharma kI prabhAvanA hotI hai| prabhAvanA to nahIM hotI, balki aisA vAtAvaraNa banatA hai ki loga kahane lagate haiM ki yaha to AtmahatyA hai| sarakAra bhI dabAva banAne lagatI hai / yadi korTa ne kucha kaha diyA to apane ko dharma saMkaTa khar3A ho jAtA hai / hamArA jIvana hamArA jIvana hai| isameM kisI kA hastakSepa nahIM hai, nahIM honA caahiye| yadi hama zAnti se cupacApa kucha kareM to hameM koI kucha nahIM khtaa| para jaba hama apanI kisI kriyA ko, kArya ko; bhunAne kI koziza karate haiM; taba hajAroM jha~jhaTeM khar3I ho jAtI haiN| sallekhanApUrvaka maraNa cunanA hamArA mUlabhUta adhikAra hai / Apa kaha sakate haiM ki jInA ApakA janmasiddha adhikAra hai, maranA nahIM / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama ke Aloka meM - ___sallekhanA meM hama maraNa ke liye prayAsa nahIM karate; apitu aMtima sA~sa taka jIne kA hI prayAsa karate haiM; kintu jaba maraNa anivArya ho jAtA hai, taba kyA hama zAnti se mara nahIM sakate? zAnti se jInA aura zAnti se maranA hamArA dAyitva hai; jise hama samatAbhAvapUrvaka nibhAte haiN| isa bAta ko hama aneka bAra spaSTa kara Aye haiM ki jaba mRtyu ekadama anivArya ho jAve, bacane kA koI upAya zeSa na rahe, tabhI sallekhanA grahaNa kreN| yadyapi yaha satya hai ki hamArI aMtaraMga kriyAoM se kisI ko kucha bhI lenA-denA nahIM hai; tathApi yaha bhI satya hI hai ki hamAre ADambara kisI ko svIkAra nahIM hote| ataH ADambaroM se bacanA hamArA parama kartavya hai| ___ sampUrNa samAja se hamArA vinamra nivedana hai ki prabhAvanA ke nAma para aisI paristhitiyA~ paidA na kareM; jisase kisI ko hamAre dharma meM hastakSepa karane kA maukA mile| jinhoMne ise mahotsava kahA hai| unhoMne bhI mahAna munirAjoM para Aye saMkaToM kI, upasargoM kI carcA karake saMkaTagrasta saMllekhanAdhAriyoM ko DhA~r3hasa baMdhAyA hai / ataH vahA~ utsava jaisI koI bAta nahIM hai|' ___ akhila baMsala - korTa ke isa phaisale se samAja jAgRta ho gayA hai, satarka ho gayA hai; usameM abhUtapUrva ekatA ho gaI hai| Aja isa mAmale meM sabhI digambara, zvetAmbara, sthAnakavAsI, terApaMthI eka jAjama para A gaye haiM, eka sAtha khar3e ho gaye haiN| DaoN. bhArilla - acchI bAta hai| aise samaya para eka nahIM hoMge to kaba hoMge? 1. Agama ke Aloka meM - samAdhimaraNa yA sallekhanA, pRSTha-38 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra vandanA jo moha mAyA mAna matsara, madana mardana vIra haiN| jo vipula vighnoM bIca meM bhI, dhyAna dhAraNa dhIra haiN| jo taraNa-tAraNa, bhava-nivAraNa, bhava jaladhi ke tIra haiN| ve vaMdanIya jineza, tIrthaMkara svayaM mahAvIra haiM / / jo rAga-dveSa vikAra varjita, lIna Atama dhyaanmeN| jinake virAT vizAla nirmala, acala kevalajJAna meN| yugapad vizada sakalArtha jhalakeM, dhvanita ho vyAkhyAna meN| ve varddhamAna mahAna jina, vicareM hamAre dhyAna meN| jinakA parama pAvana carita, jalanidhi samAna apAra hai| jinake guNoM ke kathana meM, gaNadhara na pAvai pAra hai| basa vItarAga-vijJAna hI, jinake kathana kA sAra hai| una sarvadarzI sanmatI ko, vaMdanA zata bAra hai / / jinake vimala upadeza meM sabake udaya kI bAta hai| samabhAva samatAbhAva jinakA, jagata meM vikhyAta hai| jisane batAyA jagata ko, pratyeka kaNa svAdhIna hai| kartA na dhartA koI hai, aNu-aNu svayaM meM lIna hai| Atama bane paramAtamA, ho zAnti sAre deza meN| hai dezanA sarvodayI, mahAvIra ke sandeza meM / / ___ ha DaoN. hukamacanda bhArilla Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. bhArilla para prakAzita sAhitya 12.00 24 1 1. tattvavettA DaoN. hukamacanda bhArilla (abhinaMdana graMtha) 150.00 2. DaoN. hukamacanda bhArilla : vyaktitva aura kRtitva ___- DaoN. mahAvIraprasAda jaina 30.00 3. DaoN. hukamacanda bhArilla aura unakA kathA sAhitya - aruNakumAra jaina 4. DaoN. bhArilla ke sAhitya kA samIkSAtmaka adhyayana ___ - akhila jaina baMsala 5. guru kI dRSTi meM ziSya 6. manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla 7. DaoN. hukamacanda bhArilla ke sAhitya kA samAlocanAtmaka anuzIlana ___ - DaoN. sImA jaina 25.00 prakAzanAdhIna 8. zikSAzAstrIya pariprekSya meM DaoN. hukamacanda bhArilla ke zaikSika vicAroM ___ kA samIkSAtmaka adhyayana - nItU caudharI 9. DaoN. hukamacanda bhArilla vyaktitva evaM kartRtva - zikharacanda jaina 10. dharma ke dazalakSaNa eka anuzIlana - mamatA guptA a. bhA. di. jaina vidvatpariSada ke rASTrIya adhyakSa - DaoN. hukamacanda bhArilla ke AdhyAtmika vyAkhyAna jinavANI cainala | jinavANI para avazya dekheM pratidina prAtaH 7:00 se 7:30 baje taka yaha cainala bala ke atirikta eyaraTela, vIDiyokaoNna TI.vI. para bhI upalabdha hai| JINVANI sukha, zAnti, samRddhi Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. bhArilla ke mahattvapUrNa prakAzana 1. samayasAra : jJAyakabhAvaprabodhinI TIkA 2-6. samayasAra anuzIlana bhAga 1 se 5 7. samayasAra kA sAra 8.gAthA samayasAra 9. pravacanasAra : jJAnajJeyatattvaprabodhinI TIkA 10-12. pravacanasAra anuzIlana bhAga 1 se 3 13. pravacanasAra kA sAra 14. kundakunda zataka anuzIlana 15. niyamasAra : AtmaprabodhinI TIkA 16-17. niyamasAra anuzIlana bhAga 1 se 3 18. chahaDhAlA kA sAra 19. mokSamArgaprakAzaka kA sAra 20. 47 zaktiyA~ aura 47 naya 21. paMDita ToDaramala vyaktitva aura kartRtva 22. paramabhAvaprakAzaka nayacakra 23. cintana kI gaharAiyA~ 24. tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha 25. dharma ke dazalakSaNa 26. kramabaddhaparyAya 27. tattvArthamaNipradIpa (pUrvArddha) 28. tattvArthamaNipradIpa (uttarArddha) 29. tattvArthamaNipradIpa (sampUrNa) 30. bikhare motI 31. satya kI khoja 32. adhyAtma navanIta 33. Apa kucha bhI kaho 34. AtmA hI hai zaraNa 35. sukti-sudhA 36. bAraha bhAvanA : eka anuzIlana 37. dRSTi kA viSaya 38. gAgara meM sAgara 39. paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ..... 40. NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 41. rakSAbandhana aura dIpAvalI 42. AcArya kuMdakuMda aura unake paMcaparamAgama 43. yugapuruSa kAnajIsvAmI 44. vItarAga-vijJAna prazikSaNa nirdezikA 50.00 125.00 30.00 10.00 50.00 95.00 30.00 20.00 50.00 70.00 15.00 30.00 8.00 20.00 40.00 30.00 20.00 20.00 20.00 , 20.00 10.00 30.00 16.00 25.00 15.00 15.00 15.00 18.00 16.00 10.00 7.00 12.00 15.00 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. maiM jJAnAnandasvabhAvI hU~: eka anuzIlana 46. rahasya : rahasyapUrNa ciTThI kA 47. nimittopAdAna 48. ahiMsA : mahAvIra kI dRSTi meM 49. maiM svayaM bhagavAna hU~ 50. dhyAna kA svarUpa 51. rIti-nIti 52. zAkAhAra 53. bhagavAna RSabhadeva 54. tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra 55. caitanya camatkAra 56. golI kA javAba gAlI se bhI nahIM 57. gommaTezvara bAhubalI 58. vItarAgI vyaktitva : bhagavAna mahAvIra 59. anekAnta aura syAdvAda 60. zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara 61. bindu meM sindhu 62. maiM kauna hU~ 63. pazcAttApa khaNDakAvya 64. bAraha bhAvanA evaM jinendra vaMdanA 65. kuMdakuMdazataka padyAnuvAda 66. zuddhAtmazataka padyAnuvAda 67. samayasAra padyAnuvAda 68. yogasAra padyAnuvAda 69. samayasAra kalaza padyAnuvAda 70. pravacanasAra padyAnuvAda 71. dravyasaMgraha padyAnuvAda 72. aSTapAhur3a padyAnuvAda 73. niyamasAra padyAnuvAda 74. niyamasAra kalaza padyAnuvAda 75. siddhabhakti 76. arcanA jebI 77. kuMdakuMdazataka (artha sahita) 78. zuddhAtmazataka (artha sahita) 79-80. bAlabodha pAThamAlA bhAga 2 se 3 81-83 . vItarAga vijJAna pAThamAlA 1 se 3 84-85. tattvajJAna pAThamAlA bhAga 1 se 2 86. bhagavAna mahAvIra aura unakI janmabhUmi 87. samAdhimaraNa yA sallekhanA 88. ye hai merI nAriyA~ 5.00 10.00 6.00 5.00 5.00 4.00 4.00 3.00 4.00 3.00 4.00 2.00 2.00 2.00 3.00 6.00 2.50 10.00 10.00 2.00 2.50 1.00 3.00 0.50 3.00 3.00 1.00 3.00 2.50 5.00 10.00 1.50 5.00 5.00 7.00 14.00 11.00 3.00 5.00 5.00 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre yahA~ prApta anya mahattvapUrNa prakAzana AdhyAtmikasatpuruSa zrI kAnajI svAmI ke pravacana sattAsvarUpa/A. kundakundadeva pravacanaratnAkara bhAga 1 se 11 taka/nayaprajJApana arntadvanda/jJAnadhArA karmadhArA/nakzoM meM dasakaraNa niyamasAra pravacana bhAga 1 se 3 | vicAra ke patra vikAra ke nAma divyadhvanisAra pravacana/samAdhitaMtra pravacana parIkSAmukha/mukti kA mArga/ aliMgagrahaNa pravacana mokSamArga pravacana bhAga-1,2,3,4/jJAnagoSThI jinadharma pravezikA/apanatva kA viSaya zrAvakadharmaprakAza/bhaktAmara pravacana/adhyAtma saMdeza vIra himAcalateM nikasI/vastusvAtaMtrya vI.vi. pravacana bhAga 1 se 6 taka/kAraNazuddhaparyAya samayasAra : manISiyoM kI dRSTi meM/padArtha-vijJAna paNDita ratanacandajI bhArilla ke prakAzana vratI zrAvaka kI gyAraha pratimAe~/sukha kahA~ hai ? jAna rahA hU~ dekha rahA hU~/jambU se jambUsvAmIsiddhasvabhAvI dhruva kI UrdhvatA/chahaDhAlA trayI jinapUjana rahasya/harivaMzakathA/aise kyA pApa kiye zAstroM ke artha samajhane kI paddhati zalAkA puruSa pUrvAddha/uttarArddha/ye to socA hI nahIM sukhI hone kA upAya bhAga 1 se 8 taka calate-phirate siddhoM se guru/NamokAra mahAmaMtra saMskAra kA camatkAra/talAza sukha kI para se kucha bhI sambandha nahIM/nIMva kA patthara mukti kI yukti/sattA kA sukha/pramANa jJAna vidAI kI belA/jina khojA tina pAIyAM eka saMbhAvanA yaha bhI/jainadarzana sAra sAmAnya zrAvakAcAra/SaTkAraka anuzIlana pUjana vidhAna sAhitya sukhI jIvana/vicitra mahotsava/yadi cUka gaye to bRhada jinavANI saMgraha/tInalokamaMDala vidhAna saMskAra/ina bhAvoM kA phala kyA hogA siddhacakra vidhAna/indradhvaja vidhAna/jinendra arcanA samAdhi, sAdhanA aura sallekhanA/ahiMsA ke patha para kalpadruma vidhAna/ratnatraya vidhAna/bhaktAmara vidhAna anya prakAzana navalabdhi vidhAna/bIsa tIrthaMkara vidhAna mokSazAstra/caubIsa tIrthaMkara mahApurANa |paMcameru naMdIzvara vidhAna/zAnti vidhAna ratnakaraNDazrAvakAcAra/aSTapAhur3a/jainatattva paricaya caubIsa tIrthaMkara vidhAna/causaTha Rddhi vidhAna samayasAra/pravacanasAra/kSatracUr3AmaNi dazalakSaNa vidhAna/paMcaparameSThI vidhAna/bhaktisarovara sarvArthasiddhi vacanikA/jJAnAnanda zrAvakAcAra laghu zAnti vidhAna/sammedazikhara pUjana vidhAna samayasAra nATaka/mokSamArgaprakAzaka | 170 tIrthaMkara pUjana vidhAna samyagjJAnacandrikA bhAga-2 (pUrvArddha+uttarArddha) evaM bhAga3 |paMcakalyANaka mahotsava pUjana bRhada dravyasaMgraha/bArasANuvekkhA/AtmAnuzAsana bAla sAhitya niyamasAra/yogasAra pravacana/samayasAra kalaza jaina narsarI/jaina kejI bhAga-1-2-3 jJAnasvabhAva jJeyasvabhAva/paMcAstikAya saMgrahacalo pAThazAlA calo sinemA bhAga-1-2 bhAvadIpikA/kArtikeyAnuprekSA/mokSamArga kI pUrNatA jaina jIke bhAga-1se 10 taka/zIlavAna sudarzana yogasAra prAbhRta/puruSArthasiddhayupAya/rAmakahAnI sIkheM hama gAte gAte/Agama praveza bhAga-1 se 3 dhavalAsAra/dravya saMgraha/tattvajJAna taraMgaNI zabdoM kI rela/mujhameM bhI eka dazAnana rahatA hai guNasthAna vivecana/jIva jAgA karma bhAgA | bhagavAna bAhubalI/bhagavAna mallinAtha nirvikalpa AtmAnubhUti ke pUrva/karaNAnuyoga paricaya bhagavAna zAntinAtha/bhagavAna neminAtha AcArya kundakunda aura unake TIkAkAra | bhagavAna pArzvanAtha/Ao jAneM jainadharma kAlajayI banArasIdAsa/AdhyAtmika bhajana saMgraha | jainadharma kI kahAniyA~ bhAga 1 se 18 tk| chahaDhAlA (sacitra)/ kyA mRtyu abhizApa hai? upasargajayI sukamAla/zIlavAna sudarzana Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahattvapUrNa noTsa - - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThakoM ke patra...... DaoN. hukamacaMdajI bhArilla dvArA likhita 'Agama ke Aloka meM samAdhimaraNa yA sallekhanA' nAmaka kRti ko paDhakara zivADa-savAImAdhopura (rAja.) se vayovRddha paNDita basantakumArajI jaina zAstrI likhate haiM 'AdaraNIya zrI vidvaratna DaoN. hukamacaMdajI bhArilla sA. - 66 - sAdara jayajinendra / zuddhAtmasatkAra ! - ApakI likhI pustaka 'Agama ke Aloka meM samAdhimaraNa yA sallekhanA ' mere hAtha meM hai| maiMne isakA AdyopAnta adhyayana kiyA hai aura pAyA hai ki Apane yaha pustaka saTIka likhI hai | Agama ke pramANa - AgamAnukUla hai| maiM samajha sakatA hU~ ki sallekhanA yA samAdhimaraNa ko Aja hamAre vidvAnoM aura mahAmunirAjoM ne kliSTa banA diyA hai| sarala - sAmAnya aura antasamaya meM bhAvanAoM ko sahaja banAne kI jagaha Akulita rUpa de diyA hai| merI Ayu 84 varSa cala rahI hai aura maiM AgamAnukUla zrAvakadharma kA pAlana karatA huA saMyama sAdhanA aura sallekhanA samAdhi kA abhyAsa kara rahA hU~ / jaba zarIra chor3anA hI hai to zAnta sarala pariNAmoM se hI kyoM na chodd'eN| kaba chor3anA hai, isakA to bhAna nahIM; para chor3anA jarUra hai| merA anubhava hai ki 70 varSa kI Ayu ke bAda anna nahIM lenA caahiye| zarIra ke paramANuoM ke anukUla phala, dUdha va jala lenA cAhiye / anna 50-60 varSa kI Ayu taka hI zarIra kA poSaka rahatA hai / pazcAt to bImArI paidA karatA hai / vRddhAvasthA meM anna kA upayoga na karane se zarIra halkA rahatA hai aura mana bhI saMtulita rahatA hai, jise saMyama kahA jAtA hai| isase zarIra ke sAtha-sAtha kaSAya bhI kRza ho jAtI hai / merI 84 varSa kI Ayu meM bhI anna kA tyAga rahate huye bhI zarIra meM koI bImArI jaise bI.pI., DAyabiTIja yA anya bImArI nahIM hai / kamara aura ghuTanoM meM darda bhI nhiiN| hA~ zarIra zithila jarUra hai - so ina pudgala paramANuoM kA apanA svabhAva hai| 1 maiM rojAnA Apako subaha 7 baje jinavANI cainala para sunatA hU~ aura bahuta acchA lagatA hai / Agama kI vAstavikatA kA bodha bhI hotA hai / Apako bahuta bahuta dhanyavAda / " dinAMka 3-11-2015 ApakA hI apanA basantakumAra jaina zAstrI 50/358, pratApanagara, sekTara-5, sAMgAnera, jayapura Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. hukamacandajI bhArilla kA nAma Aja jaina samAja ke ucca koTi ke vidvAnoM meM agraNIya hai| jyeSTha kRSNA aSTamI vi.sa.1992 tadanusAra zanivAra, dinAMka 25 maI, 1935 ko lalitapura (u.pra.) jile ke baraudAsvAmI grAma ke eka dhArmika jaina parivAra meM janme DaoN. bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna tathA ema. e., pIeca.DI. haiN| maMgalAyatana vizvavidyAlaya dvArA Apako DI-liT kI mAnada upAdhi pradAna kI gaI hai| samAja dvArA samaya-samaya para Apako vidyAvAridhi, mahAma ho pAdhyAya , DaoN. hukamacanda bhArilla | vidyAvAcaspati, paramAgamavizArada, tattvavettA, jai naratna, adhyAtmaziromaNi, vANIvibhUSaNaAdi aneka upAdhiyoM se vibhUSita kiyA gayA hai| ____sarala, subodha tarkasaMgata evaM AkarSaka zailI ke pravacanakAra DaoN. bhArilla Aja sarvAdhika lokapriya AdhyAtmika pravaktA haiN| unheM sunane deza-videza meM hajAroM zrotA nirantara utsuka rahate haiN| AdhyAtmika jagata meM aisA koI ghara na hogA, jahA~ pratidina Apake pravacanoM ke kaisiTa na sune jAte hoM tathA ApakA sAhitya upalabdha na ho| dharma pracArArtha Apa 33 bAra videza yAtrAyeM bhI kara cuke haiN| jaina jagata meM sarvAdhika par3he jAnevAle DaoN. bhArilla ne aba taka choTI-bar3I 88 pustakeM likhI haiM aura aneka granthoM kA sampAdana kiyA hai| Apako yaha jAnakara Azcarya hogA ki aba taka ATha bhASAoM meM prakAzita ApakI kRtiyA~ 45 lAkha se bhI adhika kI saMkhyA meM jana-jana taka pahuMca cukI haiN| granthAdhirAja samayasAra para Apake niyamita prAtaH 7.00 se 7.25 baje taka jinavANI cainala para pravacana prasArita ho rahe haiN| __sarvAdhika bikrIvAle jaina AdhyAtmika mAsika 'vItarAga-vijJAna' hindI, marAThI tathA kannar3a ke Apa sampAdaka haiN| zrI ToDaramala smAraka bhavana kI chata ke nIce calanevAlI vibhinna saMsthAoM kI samasta gatividhiyoM ke saMcAlana meM ApakA mahattvapUrNa yogadAna hai| vartamAna meM Apa zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad ke adhyakSa, paNDita ToDaramala smAraka TrasTa jayapura ke mahAmantrI haiN| Apa maMgalAyatana vizvavidyAlaya meM sarvocca samiti (korTa) ke sadasya evaM darzana vijJAna saMkAya ke oNnarerI DIna haiN| ___samAja kI zIrSastha saMsthAoM yathA-digambara jaina mahAsamiti, a.bhA. jaina pariSad, a.bhA. jaina patra sampAdaka saMgha Adi se bhI Apa kisI na kisI rUpa meM jur3e haiN|