Book Title: Mantungashastram
Author(s): Mantungsuri, 
Publisher: Mahavir Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008422/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra kramAMka - 09 mAnatuMgazAstrama : dravya sahAyaka: adhyAtmayogI AcArya deva zrImad vijaya kalApUrNasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. A. zrI kalAprabhasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAtibrAdhvIjI zrI mayurakaLAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI zA. vimaLAbena saremala jhaveracaMdajI beDAvALAArAdhanA bhavananI bahenonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005. vikrama saMvata 2075 (mo.) 9426585904 (o) 22132543 (rahe.) 27505720 I. sa. 2009 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ ahaM zrImahAvIra graMthamAlA dvitIya puSpaM 2 jainAcArya zrImAnatuGga saripraNItam mAnatuGgazAstram prakAzakaH-zrI mahAvIra graMthamAlAke mAnada maMtrI S. K. Kotecha mudrakaH-kAlIdAsa sitArAma paMDita samartha ilekTrika presa dhulIyA, pazcima khAnadeza sarvedhikAraH svAdhinAH tRtIyAvRtti 500) bIrasaMvat 2463 vikramADha 1993 (mUlyaM trayarUpyakam Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D*O*D*O*O*D*O*D*D*D*O*D&D&D&D&D8% (1) arhadgItA - bhagavadgItA - yA tatvagItA tRtIyAvRtti pratyekakA kiMmata ru. 7 (2) mAnatuGga zAstra (mAnatuGga surarIkRta, gujarAtI, hiMdI saMskRta TIkAsAtha ) tRtIyAvRtti pratyekakA kiM. ru. 3 (3) vidyAratna mahAnidhi (bhASAMtara sahIta daza pUrvadhara bhadraguptAcAryakRta) tRtIyAvRtti pratyekakA kiMmata ru. 25 (4) caMdappaha cariyaM (muLamAgadhI TIkA aura saMskRta chAyA sahita yamakavaddha kartA jinezvara sUrI ) tR. pra. kiM. ru. 2 (5) AkAzagAminI auSadhI kalpa pAdalepa zakti aura gopIcakra kalpa (saraLa bhASAMtara sahita) tR. pra. kiM. ru. 15 (6) arhaccUDAmaNIsAra (mUla mAgadhI TIkAsahita caudha pUrvadhara bhadrabAhu svAmikRta) tR. pratyekakA kiM ru. 3 (7) siddha zAkalpa - kartA zrImahAmahopAdhyAya meghavijayakRta padmAvatI devIkA batAyA huvA bhASAMtarasahita 450 phoToke sAtha tRtIyAvRtti pratyekakA kiMmata ru. 10 (8) nyAyavizArada zrImad yazovijayajIkA anubhUta navagAthAkA upasargaharastotra yaMtra ke sAtha vidhisahita dvitIyAvRtti pratyekakA kiMmata ru. 1 (9) jagatsuMdarI payogamAlA (jaina sAyansa) kartA muni jasabaI tRtIyAvRtti pratyekakA kiMmata ru.10 (10) yuktiprakAza-mUla TIkAke bhASAMtara ke sAtha dvitiyAvRtti pratyekakA kiMmata ru. 2 milane kA ThikAna: -- es. ke. koTecA ( AgrAroDa ) dhuliyA ( pa. khAnadeza ) 6 X/O&O/0/O&O&O&Q/O&O&O&O*O*O*O*O*D** Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga ||shrii tAtraM zrI paJca parameSTine namaH zrI mAnatuGgazAstraM (prathamobhAgaH) maGgalAcaraNam // aSTAbhiHprAtihA kilvilsdshokaavibhinaajmaanH| hastAmbhojAtalIlA vinihita kusumodAmakAntAmarastrI kAmyo devendrmuurdhaahitmnninikroghRssttpaadaabjpRsstthH||paayaandrH pArzvanAtha: suramanujasamAmbhojinIrazmimAlI // 1 // SaTambaNDakSitimaNDala asamarAkhaNDapracaNDollasat / saddhyAnadhvanadekaDiNDima bharaM mAnyaM guNaiH saabubhiH|| | sarvonmAdi vidharmivAraNAgharAnirbheda paJcAnanam / vRttiM zAstra sumAnatugatahataH kurvesynsvaaguruN||2|| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAstraM mUlam-atho vakSye maNe sthAnaM, bhedAtizayalakSaNam // garbhotpatti mahAdoSaghAtakaM gRhayoginAm // 1 // TIkA-atho adhunA ityavyayaM manAlArthe bodhyam ahaM maNeH sthAnaM sthiti pradezam. bhedAtizaya lakSaNambhedo vaidhayaM vibhinnasvabhAvovA, atizayaHprabhAvaH mahimetiyAvat, lakSaNaM svarUpam , AtmasvabhAvahati yAvat, bhedazvAtizayazcalakSaNaM cetyeteSAM samAhArastat, vakSye kathayiSyAmi yanmaNesthAnaM bhedAtizaya lakSaNazca gRhayoginAM gRhe yogaH sambandho yeSAnte tathA teSAma, gRhasthAnaoNmityarthaH gautpatti mahAdoSa ghAtakam-garbhazcotpattizceti garbhotpattI tayorye mahAdoSasteSAM ghAtakam vinAzakamasti, etanmaNeHsthAnaM tad bhedAtizaya lakSaNazca gRhasthAnAM garbhasambandhina utpatti sambandhinazca mahAdoSAn vinihantItibhAvaH // 1 // bhASA TIkA-(hRdayameM mahala kA vicAra kara ) maiM maNi ke sthAna (uptatti tathA usake bheda, prabhAva aura lakSaNa ko kahatA hUM ki jo maNike sthAna, bheda, prabhAva aura lakSaNa) gRhasthoM ke garbha sambandhI tathA utpatti sambandhI mahAdoSoM ko dUra karate hai // 1 // A artha-mAna tumasurI gRha yAginA janma utpatti Adi mahAdoSone nAza karanAra, bheda atizaya lakSaNayukta, maNInuM sthAna kahuM chuM 1 maGgalAnantarAramya praznakAtstyeSvatho atha ityamaraH // 2 samAhAra dvandve Tekatvam // 3 vyadhikaraNa bahuvrIhiH // 4 sambandha sAmAnye ssssttii|| . ni Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAkhaM 1 mUlam - bhRgu kacchapure revA-taTe tasmAcca sarvataH // zukatIrthaM mahAtIrthaM / vidyate deva sevitam // 2 // TIkA - prathamaM pratijJAtaM sthAnaM varNayati bhRgvityAdinA bhRgu kacchapure bhRgu kaccha nAmninagare revAtaDe | revA nAmnyA nadyAstIre ca tathA tasmAt revAtaTAt sarvataH sarveSu digbhAgeSu deva sevitaM devairadhyuSitam zukatIrtham - zuklanAmakaM tIrthaM pAvanaMsthAnam, yadvA zukleNarSiNAvAsitaM pAvanaM sthAnamiti jJeyam, mahAtIrtham mahattIrtham | tIrthAdhirAjamitiyAvat, vidyate asti // 2 // bhASA TIkA-bhRgukaccha nagara meM revA nadI ke kinAre tathA usake saba aura zulatIrtha nAmaka mahAtIrtha hai ki jisameM deva nivAsa karate hai // 2 // atha:--bharUca najIka revA nadInA taTapAse te tarapha cAre bAju davee sevana karAtu zukla tIrtha nAme mahAtIrthaM che. // 2 // mUlam - tIrthAt pUrvato ratna- bhUSaraH sthApitApunaH // indreNa tasya zRGgAye grAmAkSI nAma devatA // 3 // -- sapradezavarNanaM mahAtIrthasya devAdhyuSitatvamAha tattIrthAdityAdinA. tattIrthAt tasmAcchukkatIrthAt pUrvataH pUrvabhAgeratnabhUdharaH ratnanAmA parvato'sti, puna:-apica-tasya ratna parvatasyazRGgAgre zikharasyAgrabhAge indreNa 1 yatra devAnivasantIyarthaH // 2 tIrthante bhavasAgarA jantavo'neneti tIrtham // 3 sArvavibhaktikastasiddhiti saptamyarthe'tra bodhyaH saH // 8 " siMhasya badhopAyaH " itivad samarthasamAso jJeyaH // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAkheM sthApitA saMsthApanaM nItA kRtasthApanetyarthaH, grAmAkSI nAma-nAmnAgrAmAkSI, grAmAkSI nAmityarthaH, devatA'sti // 3 // bhASA TIkA-usa zaklatIrtha se pUrva kI tarapha "ratna" nAmaka parvata hai. usa zikharake parvatake AgrabhAgameM grAmAkSI nAmaka devI hai ki jisakI sthApanA indranekIthI // 3 // artha-te zukala tIrthanA pUrva bhAgamAM ja de ratnanA parvata rAkhyA che ane te pachI te tIrthanI aMgArakAmAkSInAmanI adhiSThAtrI jevI sthApI che.ua mUlam-garuDasya smudgaarH| sAtastatra bhuudhre|| maNikAlAbhidhA tasmAt / nirgatAca mahAnadI // 4 // | TIkA-mahAnadyutpattimAha garuDetyAdinA-tatra tasminpUrvokta ratnAkhya bhUdhare parvate garuDaspa samudgArAMvamanaM saJjAtaH samutpanna:, ca tathA tAmAtsamudagArAtmaNikAlAbhidhA maNikAlAnAmnI mahAnadI nirgatAniSkrAntA, samutpannati yAvat // 4 // bhASA TIkA-usa pUrvokta ratna nAmaka parvatapara garur3akA vamana huA aura usase maNikAlA nAmakI eka | baDI nadI nikalI // 4 // | artha-jyAM grAmAkSI ravIda sthApI che. te parvatamAM garUDane vamana thayuM te vamanathI "maNikAlA nAmanI maheTI nadI utpanna thai 4 | Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstraM mUlam-nirvikArasya kedArA-cchede devendra pUjitam // kedAraM pUjayettatra, bhairavaM vidhivatpunaH // 5 // . TIkA:-kedAra kSetre bhairavApattimAha nirvikArasyetyAdinA nirvikArasya brahmaNaH kedArAt kSetrAt chede || visphoTanesati, bhUmi bhAgasya visphoTanesatItyarthaH, "kedAro nAma bhairavo nigataH" iti zeSaH, tatra tasmin brahmakedAre devendra pUjitaM devarAjenArcitaM kedAraM bhairava kedAranAmAnaM bhairavaM devaM vidhivakSyeyathAvidhi, vidhinA saheti yAvat, pUjayedarcayet, punarityavyayaM pAdapUraNe'tra vidyate // 5 // bhASA TIkA--vahA~ bhUmibhAgake phaTa jAne parabrahmAjIke kSetrase kedAra nAmaka bhairava prakaTa huA, isaliye devarAjase pUjita usa kedAra nAmaka bhairavakI vidhipUrvaka pUjA karanI cAhiye // 5 // | artha-nivakAra te zakala tIrthanA kedArakuMDanA nirmaLa jaLamAM iMdripuchata kedAranAtha nAmanA tyAM rahelA bhairavanI "mairapAsanAdhyAyaka95 nAmanA graMthamAM batAvelA vidhipramANe pUjA karavI. . mA mUlam-nirIkSayennadI tatra, gojihvA leplepitH|| tatra nAnAvidhAHsarve, kAmadA maNayaH punH||6|| TIkA-nadI darzanopadeza pUrvaka samabhAvAM maNisattAmAha nirIkSayedityAdinA tatra tasmin kevAre nadIM| mitranirvikArazabdo'japaryAyobodhyastena nirSikArazadvena brahmaNomahaNam // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirIkSayet pazyet,tathA satra nadyAMgojihAlepalepitaHmanuSyaHgojivhAdArviko tasyAyocakSulepolepanaM tasmAllepitaH| mAnatuGga netramajayet, punastathA nAnAvidhA aneka prakArAH, vibhinna varNayuktA itiyAvat, sarvemaNayaH kAmadA zAstra abhilaSita phaladAyakA santi // 6 // bhASA TIkA-usa kedAra meM nadIkA darzana karanA cAhiye.usanadI aneka prakArakI maNiyAM haiM tathA ve saSamaNithA dArvikAMke lepase cakSuko lepayukta kara dekhe bhoyapAtharIke rasase cakSu aMjana kare evaM yatheSTa phalako detI hai||6|| ha) arthate tIrthamAM je maNikAlA nAmanI nadI che. te nadI galajIbhInI ( eNpAtharI) nAmanI auSadhInA rasane lepa karI purUSa juve ane te nadImAM aneka jAtanA mananI kAmanAone ApanAra badhA maNie che, tene paNa jIve (AtIla zerthila) 6 mUlam-indreNa sthApitaM tatra, maNau vajaM ca kevalam ||kossodhndykssenn, mantra sArIca zambhunA // 7 // TIkA-maNInA mAtizayya viziSThatvamAha indre gatyAdinA. tatra tasmin maNI maNijAta ityarthaH, indreNa zakreNa kevalamadvitIyaM vajraM nijAtraM sthApitam ca zaraH pAdapUraNe, dhanadayakSeNa kubera nAmakayakSeNa koSonidhiH 1gojihAdArSika same ityamaraH // kSetrameM utpanna zAkavizeSa (ise bhASAmeM "davalI" bhI kahatehai / / 2 jAtyAkhyAyAmekavacanam // 3 yadAkevalamiti nizcaye, niItakevaLamiti niliGgatvekakRtsnabo, ityamaraH // 1 bajeo'strI horakepI ityamaraH // 5 tuhicasahavaipAdapUraNe itymrH|| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga- zAstraM sthApita itizeSaH, ca tathA zambhunA mahAdevena mantrasArI mantrayalam mantrAmnAya itiyAvat sthApiteti zeSaH, sAdautasyaiva mantramUlatvAt // 7 // bhASA TIkA-usa maNisamudAyameM indrane advitIya bajrakA sthApana kiyAthA, kuSera yakSane koSakA sthApana |kiyAthA tathA mahAdevane mantrAmnAyakA sthApana kiyAthA // 7 // artha: te dareka maNI maNImAM Idra vaju sthApIta karela che, arthAt vajanuM teja dareka maNimAM rAkhyuM che, ane kubera bhaMDArI pratyeka maNimAM nidhi rAkhela che. arthAta nidhinuM teja rAkhyuM che, te dareka maNimAM mahAdeve mane sAra sthApana karyo che. arthAt dareka maNImAM maMtrasAranuM kUla rAkhyuM che. 7 | mUlam-ke'pi roga harAH ke'pi, viSa vIrya vighaatkaaH|| ke'pizUlaharA ke'pi, Rddhi vRddhi phlprdaaH||8|| TIkA-maNInA matizayadvAreNa kAmadatvaMpradarzate-kepItyAdinA ke'pimaNaya itizeSaH,evamagre'piyodhyam / rogaharA vyAdhinAzakAH santi, kepimaNayo viSavIrya vighAtakA-viSasya yadvIrya balam, prabhAva itiyAvat , tasya vighAtakA nAzakAH santi, viSa prabhAva,pradhvaMsakAH santIti yAvat, kepi maNayaH zulaharaH vyathAnAzakAH santi, 1 atrasAra zadvasthAne sArI zabda prayogozeyaH, sArazadvena ca balaM gRhyate-" sAro kle sthirAzeca majijisi jale dhano nyApye kIba tripuvare" iti medinI / / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstraM rogAntargatatve'pi prAdhAnyAspRthaga grahaNam tathA kepi maNayaH RddhivRddhiphalapradAH-RddheH sampado yA stadrUpaphalapradAH santi, yadvA RddhirUpaphala pradAH vRddhirUpaphala pradAzcotIvijJeyam // 8 // bhASA TIkA-unamaNiyoM meM se koI maNiyA~ rogoMko dUra karatIhai, koI maNiyA~ viSake prabhAvako dUrakaratIhai, koI maNiyA~ zUlako dUra karatI haiM tathA koI maNiyA~ RddhitathA usakI vRddhirUpa phala kodetI haiM // 8 // a5-te maNIomAM keTalAka roga haranArA, keTalAka aneka prakAranAM jhaheranA prabhAvane haNanAra keTalAka zla ga nAzaka keTalAka nAnA prakAranI saMpattinI vRddhI karanArA hoya che. 8 w mUlama-kuSTharoga harAH ke'pi, ke'pyacintya phalapradAH // ke'pyanantaguNAH ke'pi, santAna phaladAyakAH // 9 // TIkA-punarapyatizaya dvAreNa kAmadatvaM pradazyate kuSThetyAdinA-ke'pi, "maNayaH" iti zaSaH, evamagre'pi jJeyam , kuSTharogaharAH kuSThanAmaka roga nAzakAH santi, atrApi vaiziSThyAt kuSTharoga grahaNaM kRtamiti vijJeyam, ke'pimaNayo'cintyaphalapadAH-cintayitumayogyasya phalasya dAMtAraH santi, manasA'sambhAvitasyApi viziSThasya 1 sAmAnya grahaNo'pi prAdhAnyAvizeSagrahaNaM kriyate, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTho'pyAyAta iti // 2 roga ke antargata hone parabhI pradhAna hotese zUlakA pRthak kathana kiyA gayA hai| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstra phalasya dAtAro bhavantItibhAvaH, ke'pi maNayo'nantaguNAH anantA na vidyate antIyasya sa anantA guNAyeSAnte tathA, ananta guNayuktAH santItiyAvat, tathA kepimaNayaH santAna phaladAyakA santAnarUpa phalasyadAyakA: santi, santAna rahitAnAM santAnotpattirUpa phaladAyakAH sntaatyaashyH||9|| ___ bhASA TokA-koI maNiyA~ kuSTharogako dUra karatI hai, koI maNiyA~ acintyaphalako detI haiM, koI maNiyA~ ananta guNavAlI haiM tathA koI maNiyA~ santAnarUpaphalako detI haiM // 9 // artha:--temAM keTalAka maNIo kaDhaga haranArA, keTalAka maNIo acIMyaphala karmAvInA paNa zubha phala denArA, keTalAka aNuo vadhAreSa vAMjhIya paNuM kAma vayAkAka vaMdhyA doSa nAza karIne prajA putra pulI vigerenuM phala denAra hoya che. / 9 . mUlam-ke'pyAdezakarAH ke'pi, khecarIgatidAyakAH // nAnArUpadharAH ke'pi, ke'pi pApavimardakAH // 10 // ____TIkA --punarapyatizayavarNanena teSAM kAmadatvamAha kepItyAdinA-ke'pi, maNaya itizeSaH, evamagre'pi bodhyam , Adeza karA svamAdezakarAH santi, athavA yatkiJcittAn pratikathyate tadeva kurvantItyarthaH, ke'pi maNaya khecarIgatidAyakAH khecarINAM yAgatistasyA dAyakAsaMnti, AtmaprabhAveNAkAzagati pradAyakAH santItyarthaH / yahA parabhI rogake antargata honeparamI pradhAnatAke kAraNa pRthak grahaNa kiyA hai // 2 manasebhI na soce hue Akasmika viziSTa phalako detI haiN| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAkhaM 1 | ke'pimaNayo nAnArUpadharA vividharUpadhArakAH santi, te vividharUpaM bharantItyarthaH, yadvA nAnArUpa dharatva phala| dAyakAH santItyapibodhyam, tathA ke'pi maNayaH pApavimardakAH pApanAzakAH santi, AtmAtizayena janAnAM | pApAni nAzayantItyarthaH // 10 // bhASA TIkA - koI maNiyA~ svamameM Adeza kahanevAlI bhUta, bhaviSya, vartamAna kahatI hai athavA AjJAkA |riNI haiM' koI maNiyA~ khecarIkI gati ( AkAzigAta ) ko detI haiM, koI maNiyA~ aneka prakArake rUpoMko dhAraNa karatI haiM tathA koI maNiyA~ ( manuSyoM ke ) pApoMko dUra karatI hai // 10 // a:--keTalAka maNIe AjJA pramANe kAma kara nArI, keTalAka maNIe AkAza gatidAyaka hoya che. keTalAka aneka prakAranAM rUpo dhAraNa karavAnI zaktI ApanArI hoya che, keTalAka maNIe aneka prakAranAM pApane nAza karanArA hoya che. // 10 // mUlam - suvarNAvartalaghubhA rUparekhA samanvitAH / parIkSyAste sadA vAhyAbhyantare maNayaH punaH // 11 // TIkA -- idAnIM svarUpomAsena maNInAM lakSaNamAha- suvarNetyAdinA-le maNayaH suvarNAvarttaAvarta cakravizeSaH svarNamayasyamaNDalasya kAntyetyarthaH, laghubhA laghukAntiH, rUparekhA samanvitAH surUparekhAbhiyuktAH santi, 1 jo kucha usane kahA jAtA hai vahI karatI haiM // 2 tAtparya yaha hai ki unakA vidhivat pUjana karanese AkAza gamanako labdhi prApta hotI hai / 3 athavA yaha jAnanA cAhiye ki pUjana karanese ve nAnArUpa dhAraNa karanA rUpaphala detI haiM // 10 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAstraM suvarNamaya maNDala dIptyA teSAmAtmarUpe iivadhAH paGaktayo vijAyanta ityarthaH, punastathA temaNayaH sadA vAyAmyantare parIkSayA:-bAhyabhAge madhyabhAgeca parIkSAyogyAH santi, parIkSA kartRbhisteSAM maNInAM bAhyapradeza evanavai kartavyA parIkSApitvAbhyantarabhAge'pi vidheyA parIkSetibhAvaH // 11 // bhASA TIkA-ve maNiyA~ suvarNamaya maNDalakI dIptise apane surUpameM aneka rekhAoMse yukta haiM tathA una maNiyoM kI parIkSAbhI yAharI aura bhItarI bhAgameM karanI cAhiye // 11 // atha:-ane te sarva maNio, sAvarNa maDala, nAnApaNuM, rU5 rekhA te badhA prakArathI A maNie zubha che. ke athavA azubha che, evIrI) bahAra ane aMdara sArI rIte parIkSA karI levI ! 11 | mUlam-maNayo madhuvarNAbhA, bAhye madhyeca nirmalAH // suvarNa sadRzazcAdyaH, nAnA maNDalarAjitAH // 12 // TIkA-pUrvoktakrama manusRtyAdhunA maNInAM vAhyabhyantarabhAge parIkSA viSayamAha maNaya ityAdinAte maNayo bAhye pahibhAge madhuvarNAbhAH madhunoyo varNastasya AbhAiva AbhAyeSAMte tathA santi, madhuvarNakAntyA viziSAnte santItyarthaH, ca tathA te maNayo madhye madhyabhAge AbhyantarabhAga iti yAvat, nirmalA malarahitAH santi, 1 putraratna samuccaye // 2 caH samuccaye // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svacchAH santItyarthaH, ca tathA'dho'dhobhAge suvarNa sadRzaH suvarNatulyAH santi, suvarNavarNa (paitya) saMyuktAH santI / mAnatuGga tyarthaH, tathA te maNayo nAnAmaNDala rAjitAH aneka prakArairmaNDalaiH zobhamAnAH santi, viziSTaimaNDalasteSAM zAstraM viziSThA zobhopalakSyata ityrthH||12|| bhASA TIkA-ve maNiyA~ bAharI bhAgameM madhu (zahada) ke raMga ke samAna haiM, madhyabhAgameM nirmala haiM adhoMP bhAgameM suvarNake samAna haiM tathA aneka prakArake maNDaloMse suzobhita haiM // 12 // maryA -je maNio, bahAra bhAgamAM madhanA jevI kAMtivALA, madhyabhAgamAM nirmaLa, nircanA bhAgamAM suvarNanA jevI kAMtivALA, ane nAlina jevI maMDalavaDe zobhItA te maNio zreSTha jANayA if 12 . | mUlam-narasiMhamukhAvataH, trimukhaH snigdharekhayA // kalitogIyate nAra-siMhAkhyaHsaca kaamdaaH||13|| TIkA-ivAnI phaloddezapUrvakaM maNDala rAjitattvaM rekhA samanvitattvaJca maNivizeSasyoddizyate narasiMha tyAdinA-narasiMha mukhAvataH-narasiMha mukhavanmaNDalenayuktaH, trimukha:-trINi mukhAni yasyasaH, mukhatrayopeta ityarthaH, tathA snigdharegvayA'rUkSayA patyAkalitaH sahito yo maNirasti sa nArasiMhAkhyo nArasiMhanAmA gIyate kathyate, lokairitikartRpadamadhyAhAryam , ca tathAsa nArasiMhAkhyomaNiH kAmado'sti, yatheSTaM phalaM ddaatiityrthH||13|| 1 atrApicaH samuccaye // 2 zakArAntaH zabdaH bhuvcneruupm||3 pAlevarNavAlI // 4 ca : smuccy|| 5 kAmamimalaSitaM dadAtIti kaamdH|| 12 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAstra 1 bhASA TIkA - narasiMha ke mukhake samAna maNDalabAlI, tInamukhavAlI tathA snigdharekhA se yukta jo maNi haiN| | usako "nArasiMha" maNi kahate hai tathA vaha maNi yatheSTaM phalako detI hai // 13 // 66 aH- nRsiMha bhagavAnnA mukha jevA maDalavALA. traNa mukhavALA, manahara pheravA cukata, je Na hoya te maNi " nArasiha " nAmanA maNi kahevAya che, ane te maNI manovAMchita sa kAmanA e devAvAlA che. // 13 mUlam - sarva saubhAgya dAtA'yaM, sarva roga vimardakaH // sarvaM santoSakarttAca, sarva zatru vinAzakaH // 14 // TIkA :- yathApratijJAtaM kAmadatvaM saMkSepeNa nArasiMhamaNerAha sarvetyAdinA ayaM pUrvokto nArasiMhamaNiH | sarva saubhAgyadAtA sarvasya saubhAgyaMsyadApako'sti, sarva roga vimardaka:- sarveSAM rogANAM vinAzako'sti, tathA | sarva santoSa karttA sarveSAM santoSANAmutpAdako'sti sa sarvavidhAn santoSAn janayatItyartheH tathA sarvazatru - vinAzakaH-sarveSAM vairiNAM nAzakosti // 14 // bhASA TIkA--yaha nArasiMhamaNi saba saubhAgyako detI hai, saba rogoMkA nAza karatI hai, saba prakArake | santoSako karatI hai tathA saba zatruoM kA nAza karatI hai // 14 // aM--ane te ' nArasihu ' nAmanA maNI, sarva saiAbhAgya utpanna kartA che. sarva rogonA vizeSa karIne nAzaka che. sarva prakAranA satASA utpanna re che, saba prahAranA zatru pazu vazeSe urI nAza 12nAra che, // 14 // 1 manacAhe // 2 subhagasya bhAvaH saubhAgyam // 13 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga-2 mUlam-tasyasnAna jalepIte, doSA rogAzca dUrataH // prayAnti pUjite nityaM, sarva kAmArtha sAdhakaH // 15 // zAstraM TIkA-bhaktibhedena tasya kAmadatvebhedamAha tasyetyAdinA-tasya nArasiMhamaNeH snAnaMjalepIte snAna jalasya pAnekRte satidoSAH grahAdijanyAH ca tathA rogAjvarAdayo dUrataH prayAnti-dure gacchanti nazyantItiyAvat, tathA| nArasiMhemaNau nityaM pUjite satisa sarvakAmArtha sAdhakaH, sarveSAM kAmAnAmabhilASANAM bhogAnAM vA tathA sarveSA marthAnAM dravyAdi padArthAnAM sAdhako bhavati, tasya nityamarcane kRte satila sarvAn kAmAnAzca sAdhayatItyarthaH // 15 // bhASA TIkA-usa nAra siMhamaNike snAnakA jala pInepara (grahAdijanya) doSa tathA (jvaraAdi) roga dUra cale jAte haiM tathA uktamaNikA nitya pUjana karanepara vaha saba prakArake kAmoM (abhilASAyoM vAbhogoM) ko evaM dravyAdi padArthIko siddha karatIhai // 15 // artha: teja nArasiha nAmanA maNInuM snAna jaLa (carAdaka) pIvAthI pApa ane rege dura thai jAya che. ane teja nArasiha nAmanA maNInuM hameza zAstra vidhithI pUjana karavAvaDe sarva manavAMchita kAryo siddha kare che. 15 . 1" slAnajale " ityatrAsamarthapadasamAso jJeyaH " siMhasya vaghoSAyaH" itivat // 2 caHsamuccaye, cAnyAcayasamAhAre taretarasamuccaye ityamaraH / / 3 kAmAzcAryAzcatikAmArthAH, sarvecatekAmArthAH tAnsAnotItisarvakAmArthasAdhakaH // 4 icchAmanobhavau kAmau ityamaraH // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zA mUlam-kUSmANDI puSpasaMkAzo, varNenadhavala:punaH // sasnigdho nIlarekhAbhi veSThitazcAgrapakSataH // 16 // mUlam-tadapratazcasannIla, rekhaanaagendrbhuussitH|| adhobhAge'pi kiJciccA ruNa kRssnno'tisundrH|| 17 // mUlam-bAhyAbhyantaradeze'pi, sacchAyAlaghutA punaH // nIlakaNThAbhidhA:so'pi, lakSaNairevalakSitaH // 18 // (tribhirvizeSakam ) TIkA-nIlakaNThanAmnomaNivizeSasyalakSaNamAha kUSmANDItyAdinA-tatrAparazceko nIlakaNThAbhidhA nIlakaNThanAmA maNirasti, so'pimaNiranekaprakAralakSaNalakSitoyukto'sti,ekzApAdapUtoM tadyathAsamaNiH kUSmADIpuSpasaMkAzaH kUSmANDyAHpuSpeNatulyo varNenadhavalAzvetAsti,punastathA samaNiHsasnigdhaH snigdhena saha vartamAno'sti arUkSo'stItyarthaH, ca toM agrapakSataH pakSAgrabhAge, pAzrvAnabhA~ge itiyAvat, nIlarekhAbhirveSTito nIlavarNAbhIrekhAbhiH parivRto'sti, ca tAM samaNistadagrataH pAzrvAgrabhAgasyApyagrabhAge sannIlarekhAnAgendrabhUSitaH sunIlAbhiArekhAbhiryuktoyonAgendra zeSastanabhUSito maNDito'sti, pAzvAMgrabhAgAgrabhAge tasyamaNeHsunIlarekhA viziSTazeSanAgasya cinhaM vidyate ititAtparyam, ca tathA samaNiradhobhAge'pi kizcidalpatvena, natusarvathetyarthaH 1 evetyavyayamatra pAdapUraNe // 2 punaHzadbo'trasamuccaye // 3 bhAvetapratyayojJeyaH, snehenetyarthaH // casamuccaye // 5 pakSomAsArdhake pAzyagrahesAdhyavirodhayoH / kezAdeparatovRnde balesakhisahAyayoH // cullIranpatatreca vAjikuJjarapAzyoM: itimedinI // 6 caHsamuccaye / / 15 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAma | aruNakRSNaH aruNamizritaH zyAmosti, ataevasopatisandaroramaNIyo'sti, punastathI pAdyAbhyantaradeze'pi mAnatuGga kAvAdyabhAge AbhyantarabhAgeca, tasyamaNeritizeSA, sacchAyA satkAnti viziSTA laghutA'sti // 16 // 17 // 18 // zAstraM bhASA TIkA-vahA~para eka nIlakaNTha nAmaka maNibhI hai, ki jisameM ye lakSaNa milate haiM vaha maNi raMgameM| kUSmANDI ke phUla ke samAna zveta hai, cikanI hai pasavADe ke agrabhAgameM vaha maNi nIlIrevAoMse yukta hai, pasavADe ke agrabhAgasebhI agrabhAgameM vaha maNi sundara nIlIrekhAvAle nAgendra [zeSanAga ] sezobhita hai tathA vaha maNi adhobhAga meM kucha 2 aruNA ke sahita zyAma varNa kI hai ataeva bahuta sundarahai, tathA usa maNike bAharI aura bhItarIbhAgameM kAntike sahita halakApana hai||16||17||18|| | artha-DAMgara (pradakALAM ) nA kula samAna sebhita, ane veta varNavAle, manaharatAmRta, kAlI rekhAothI vITAyela ane AmaNi akSata ) hoya ( dhelA vInAne hoya) arthAta khADa vagerethI khaDabacaDe na hoya aa 16 . | artha-te maNInA ama bhAgamAM mukhya bhAgamAM mastaka upara kAlI rekhArUpI zeSanAga vaDe zobhItA ane nIcenA bhAgamAM kaMika ratAza paDatA | kALA raMgathI suMdara dekhAvavAlo hoya # 17 . artha: bahAranA bhAgamAM ane aMdaranA bhAgamAM Uttama kAMtI ane laMbAi vinAne hoya, uparanAM sadhaLAM lakSaNa yukata je maNi hoya te maNi nInAbhanA 'nIbhalivAya che.|| 18 // 1punaHzadbo'tra samuccaye // 2 chAyAsUryapriyA kAntiityamaraH // 3 lAghavam agurutvamitiyAvat // 1 vakSyamANa / / 5 ise bhASAmeM " kumheDA" kahate haiM // 6 DhalAI // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraM mUlam :-rogAH sarvepraNazyanti, tatsnAna jlpaantH|| bhaktitaH pUjito nityaM, bhukti mukti phalapradAH // 19 // mAnatuGga TIkA-nIlakaMThamaNi lakSaNamabhidhAyedAnI tatprabhAvaM vyAvarNayati rogA ityAdinA-tatsnAna jalapAnata:tasya nIlakaNThamaNeH snAnasya jalasya pAnena sarverogA jvarAdayaH praNazyanti nAzaM yAnti, dUrIbhavantItyarthaH, tathA, bhaktitobhaktyA, bhaktipUrvakamitiyAvat, nityaM pUjito nIlakaNThAkhyo maNirbhuktimuktiphalapradA:-bhukti gaH, laukikabhoga ityarthaH muktimokSaH etadrUpaphalaprado bhavati, bhaktyA nityamarcitaHsa laukikabhogAn mokSazca dadAtItyarthaH // 19 // bhASA TIkA-usa nIlakaNThamaNike snAna jalake pInese jvarAdi sabahI roga naSTa ho jAte haiM, evaM bhaktipUrvaka nitya usakA pUjana karanese vaha maNi laukikabhoga aura mokSarUpa phalako detI hai // 19 // atha te nIlakaMTha nAmanA maNinuM snAna jaLa (caraNadaka) nA pIvAthI saghaLA kADhavIgere roga samULa nAza thAya che, ane nIlakaMdanAmanA maNInuM ke hameza bhakatithI zAmUvIdhivaDe pujana kare to A lokamAM nAnA prakAranA bhAga, ane paralokamAM mukatI (mokSa) rUpI phalane Ape che. 1lA / mUlam-snigdhaH khaccha: suvRtto'tha, laghuryotsnAdhikaH punH|| sitarekhaH sitAvata zcaturvaktra:prakIrtitaH // 20 // TIkA-caturvaktranAmnomaNi vizeSasya lakSaNamAha snigdha ityAdinA-caturvaktrazcaturvaktranAmAmaNiH snigdhaH / 1 bhogaH sukhestryAdibhRtAvahezva phaNakAyayoH ityamaraH // 2 catvAvitrANi mukhAniyasyasaH // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstra | snehayukto'rUkSa itiyAvat khaccho nirmalaH suvRttaH suvartalAkAraH, atha to laghuraguruH punastathA jyotsnAdhika: |jyAtsnA'dhikA yasya saH, yadvA jyotsnayAdhika itijJeyam, viziSTa prakAzayukta itibhAvaH, sitarekhaH sitAH zuklA rekhAyasya saH zuklarekhAviziSTa ityarthaH, tathA sitAvartaH zveta maNDalayuktaH prakIrtitaH kathitaH // 20 // bhASA TIkA-vahA~ jo caturvaktra nAmakamANa hai, vaha snigdha (arUkSa), nirmala, golAkAra, halakI, adhika prakAzavAlI, saphedarevAvAlI tathA zvetamaNDalavAlI batalAI gaI hai // 20 // artha:-sparzamA suvAla, DAdhA vinAne, gaLAkAra, nahAne adhika kAMtivALa, gheLe rekhAovaDe dhoLA dhumarAvALe je maNi hAtha a bhaliyomumamaNi pAya 2. // 20 // mUlam-prayAnti sughanArogA-stanmaNi snAnavAriNA // trikAlaM pUjito bhaktyA, bhukti mukti pradAyakAH // 21 // TIkA-uktamaNeH prabhAvamAha-prayAntItyAdinA tanmaNi snAna vAriNA pUrvokta maNisnAna jalena,catuvakUtramaNi snAna jalapAnenetyarthaH, sughanA atikaThorI, duHsAdhyA itiyAvat,rogA rAjayakSmAdayaH prayAnti gacchanti, nazyantItyarthaH tathA samaNistrikAlaM trisamayam, dinasya triSusandhidhivatyarthaH, bhaktyA zuddhabhASena pUjitaHsan . 1 atha zadbo'tra samuccayAryatvAttathAparyAyaH // 2 punaH zadbo'tra samuccaye // 3 dhanasyAt kAMsyatAlAdivAdyamadhyamanRtyayoH / nA mustAbhyo'yadAryeSu vistAre lohamudgare triSusAndra dRDheca itimedinI // 4 trayANAM kALAnAMsamAhAratrikAlam // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstra 1 | muktiH muktipradAyako laukika bhogApavargarUpa phalaprado bhavati, trikAlaM bhaktyA tatpUjanena salaukikAn bhogAna pavargasyaca zAzvataM sukhaM prayacchatIti hRdayam // 21 // - usa maNi snAnajalakA pAna karane se duHsAdhya bhI (rAjayakSmA Adi) roga naSTa ho jAte haiM tathA bhaktipUrvaka tInoM kAloMmeM usakA pUjana karanese vaha laukika bhogoM ko aura mokSako detI hai // 21 // atha"--te caturmu kha maNanA caraNA kane mastaka Upara dhAraNa karavAthI ane pIvAthI na maTe tevA rogA paNa jAya che, bhaktipUrvaka te cAsukhA gita punyA hoya tA bhAga ane mAkSane Ape che. // 21 // | mUlam - snigdho'ti svarNavarNazca / madhye svaccho'tibhAskaraH // kiJcinnIlacchavibAhye, garur3AvartaveSTitaH // 22 // | mUlam - AvartAste sitAH kecit / nIlAH pItAruNAH punaH // ebhizcinhaiH samAyuktaH, pratyakSo garur3omaNiH // 23 // | ( yugmam ) TIkA - idAnIM garur3amaNeH svarUpamupalakSayati snigdha ityAdinA garur3omANeH atisnigdhaH atizayeta sneha| guNaviziSTo'sti ca tathA svarNavarNaH svarNasya suvarNasyavarNa ivavarNo yasyasa tathA, pItavarNo'stItyarthaH madhye madhyabhAge | khaccho nirma lo'sti, ujjvalo'stIti hRdU, ati bhAskaro 'tizayena dIptikaro'sti, atIva yutiviziSTo'stItitAtpa1 prAtaH, madhyAnha aurasAyaGkAlameM || 19 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstra 1 ryam, kiJcinnIlacchaviH ISannIlakAntiviziSTo'sti, vAdye bahirbhAge garur3AvartaveSTitogaruDamaNDala parivRto'sti, tavAvartakharUpaM pradarzayati AvartA ityAdinA-tathA te AvartAH kecita sitA zvetAH santi, kecidAvartAnIlAnIlavarNAH santi, punastathA kecidAvartAH pItAruNAH pItAzcate'ruNAti pItAruNAH, pItavarNA aruNavarNAzca AAS santItyarthaH, ebhiH pUrvokta zcinhairlakSaNaiH samAyuktaH sahitaHsamANiH pratyakSo bhavati dRzyata ityarthaH // 22 // 23 // bhASA TIkA-yahA~para jo maruNamaNi hai vaha atyanta snigdha hai, suvarNake raMga vAlI (pItavarNa) hai, madhya bhAgameM nirmala tathA atyanta kAntise yukta hai, kucha 2 nIlakantivAlI hai, bahirbhAgameM garuDAvatoMse ghirI huii| haiM, ve AvartabhI koI to zveta haiM, koI nIle haiM tathA koI pIle aura lAla haiM, basa inhI lakSaNoMke sAtha garuDa maNi dIkhatI hai // 22 // 23 // artha:senA jevA raMgavAle atyaMta suMvAlo, aMdaranA bhAgamAM pAradarzake, ane atyaMta prakAza karanAra, ane bahAranA bhAgamAM | kAMika phATalI jhAMI paDatA ane garUDa pakSInA vaNa jevA ghumarAo thI viMTAele je maNi hoya te, garUDa paNa kahevAya che, te vAta 23 mAM sbhmaashe.)||22|| artha-je maNImAM je ghumarAo heya te keTalAka veLA, keTalAka kAlA, ane keTalAka pIlAza paDatA arUNa varNavAlA heya, A lakSaNe vaDe yukta hoya te maNI sAkSAta "gaDamaNI jANavI. ra3 :. 1 kiJcidapinIlAchaviHkAntiryasya sa tathA // 2 punaH zaro'tra samuccaya / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstra mAdhA mUlam-ayaMviSaharaH sarva-doSavIryavighAtakaH // sarvarogaharaH snAna vAripAnAnnRNAM punaH // 24 // TIkA-uktamaNeH prabhAvamAha-ayamityAdinAayaM pUrvoktogaruDomaNirviSaharo garalanAzako'sti, viSajAta vikAra vinAzako'stItyarthaH, savadoSavIryavighAtakaH sarveSAM doSANAM vIryasyaprabhAvasya vinAzako'sti | punastayoM lAnavAripAnAt lAnajalapAnena nRNAMmanuSyANAM sarvarogaharaH saIjvarAdirogavinAzako'sti, // 24 / / bhASA TIkA-yaha garuDamANi viSavikAra ko dUra karatI hai. saba doSoM ke prabhAva ko naSTa karatI hai tathA slAna jalake pInese vaha manuSyoMke saba rogoMko haratI hai // 24 // athara-A gADa maNI jAta jAtanA jhahara haranAra che. badhA prakAranAM pApAne nAza kare che. ane te garUDa maNinA caraNedakanA pAnathI manunA badhA rogone garUDa maNi dura kare che. mUlam-vAribundudasakAzo, vanakAntinabhomayaH // paraM madhye'pyadhobhAge, bAlAdityasumaNDalaH // 25 // mUlam-tanmadhyecASTamIcandra-rekhAdyotitamaNDalaH // maGgalAdigrahopeto, maNirAjaH prakIrtitaH // 26 // (yugmam) 1 sarvecate doSAzceti sarva doSAsteSAM vIryamprabhAvastasya vighAtako nAzakA 2 punaH zavo'tra samuccaye // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstraM __TIkA-maNirAjAkhyamaNeH svarUpamupalakSayati ya ityAdinA yo maNirvAribubduvasaMkAzo jalaphena / tulyo'sti, vajrakAntihArakadyutiviziSTo'sti, nabhomayaH AkAzayukto'sti, yadvA''kAzavarNa viziSTo'sti, paraM parantu madhye madhyabhAge tathA'dhobhAge'pi bAlAdityasumaNDalo bAlasUryamaNDalavatsumaNDalena viziSTosti, ca tathA tanmadhye bAlAditya sumaNDalamadhye aSTamIcandrarekhAyotitamaNDala:-aSTamyAzcandrasya yA rekhA tayA ghositaM maNDalaMyasya sa tathA, aSTamIcandrarekhA virAjitamaNDalaviziSTo'stItyarthaH, tathA maGgalAdigrahopetaH-maGgalAdigrahayukto'sti, nanu sUryAdikramamAzritya grahoktihazyate tatkimatra vyutkramopanyAsa iticeducyate-nAtrasUryAdi grahasthitimAtramevopavarNyate'pituyena krameNa tatra grahANAmavasthAnavidyate tadarzanArthamutkramopanyAsa kRta iti vijJeyam, tadyathA pUrvokta maNau prathamaM maGgalagrahAvasthAnam, tadanantaraM budhasya,evaM kramazaH sarvagrahAvasthAnaM vijJeyam, iti nAtrotkramopanyAse kazciddoSaH, samaNimaNirAjaH prakIrtito maNirAjanAmnA kathito'sti // 25 // 26 // bhASA TIkA-vahA~para jo maNi jalake phenake samAna hai, hIrekI kAntike samAna kAntise yukta hai, AkAzake samAna varNa viziSTa hai, paraMtu madhyabhAga aura adhobhAga me bAlasUrya ke maNDalake samAna maNDalase 1 madhyabhAge sAvakAza ityarthaH // 2 ca zabdaH samuccaye 3 // tadyathAgraho nigrahanirbandhagrahaNeSu raNodyame / sUryAdau pUtanAdau ca sahikeyo |parAgamoH itivishvH|| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraM MAHABAR yukta hai tathA usa maNDala ke bIca meM aSTamIke candramAkI rekhAse usakA maNDala zobhita hai aura maGgala Adi grahoMse yukta hai, usa maNikA nAma maNirAja kahAgayA hai // 25 // 26 // artha:--je maNi zevAlajevA raMgavAla, hIrA je camate, madhya bhAgamAM AkAzanA raMgane maLato ane nIcenA bhAgamAM ugatA suyanAM jevA maMDalavAle je maNi heAya te "maNirAja kahevAya che AvAta 26 mA zlokamAM kahevA ze25 artha:-ane te purvokta maNinI aMdara AThamanA caMdramA jevI rekhAo vaDe prakAzamAna maMDalavAlo hoya, ane maMgaLa vigere sava ! karI grahanA cinhothI yukata hoya, te maNi maNirAja e pramANe vakhaNAyela che. mAM 26 mUlam-sarva zAntikarodoSa-nAzano vissmrdkH|| sarva saubhAgya dAtAca / pUjitaH klpitaarthdH|| 27 // 2 TIkA-maNirAjAkhyamaNeH prabhAvamAha sarvetyAdinA-samaNirAjomANiH sarvazAntikaraH savarthA zAntikArako'sti, doSanAzano grahAdisamutpannadoSANAM vinAzako'sti, viSamardako viSaprabhAvanAzako'sti, ca tathA sarva 1(prazna ) grahoM ke kathanase sarvatra sUryAdi kramase grahoMkA kathana kiyA gayA hai phira yahA~ para maGgala grahakA prathama kathanA kyoM kiyA ! (uttara ) tumhArA kathana ThIka hai, yahA~para sUryAdi grahoM kI kevala sthitimAtra kA kathana nahIM hai kintu jisa kramase usa maNimeM graha vidyamAna haiM vaha krama dikhalAyA gayA hai, dekho ! uktamaNi meM pahile maMgala graha hai, phira budha graha haiM isI prakAra anya grahoM kIbhI sthitiko jAnalenA / cAhiye, isaliye sUryAdi kramako choDakara yahA~para maMgalAdi krama kahA gayA hai, isameM koI doSa nahIM hai| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga saubhAgyadAtA'sti,snAnajalapAnAdityavagantavyam ,lathA pUjitaHsan kalpitArthadobhilaSita phalaprado bhvti||27|| zAstraM nA | bhASA TIkA-vaha maNirAjanAmaka maNi saba prakArase zAntiko karatI hai, graha Adike doSoMko naSTa karatI . 1 hai, viSake vikArako dUra karatI hai, saba saubhAgyako detI hai tathA usakI pujA karanese vaha abhilaSitaM phalako detI hai // 27 // artha:- maNirAja nAmanA maNine zAstra vidhI vaDe pujA kare to sarva prakAranI zAMta karavAvALe, aneka prakAranAM jANyA ajANyA pAne bAlI nAkhaNAra aneka prakAranA gRhano to zatru samAna che. ane sava prakAranA saubhAgyane kare che, ane manamAM ciMtavelA badhA viNyAta yAvAsI ch.||27|| HEL mUlam-suvRttaH salaghuH snigdho,madhye vajracchaviH parA // brahmavindu prabho bAhye,sajalAbhranibhaH kvacit // 28 // || mUlam-dedIpyamAnasadrAja-haMsagarbha virAjitaH // tanmadhye kiJcidAvartaH prabhAbharaH vibhUSitaH // 29 // IE mUlam-haMsagarta itikhyAtaH, samasta viSamardakaH // pUjitaH pApahantA ca, snAnapAnAcca dhIpradaH // 30 // (trimirvizeSakam ) 1 kalpitaM manasA'bhilaSitamartha dadAtIti kassitArthadaH, yatheSTa phaladAtetibhAvaH // 2 manacAhe // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgA TIkA-iMsagatanAmno maNerlakSaNamatizayaJca dyotayitumAha suvRttaityAdi tatra yo maNiHsuvRttaHsuvatu / lojasta, suSTugolAkAro'stItyarthaH, salaghurlAghavadharmasahito'sti, snigdhaH snehaguNaviziSTo'sti, arukSo'stItizAstra yAvat, tasya madhye madhyabhAge parotkRSTA vajracchavihIrakakAntirasti, vAdye bahibhAge brahmavinduprabhAH brahmavinduprabhayA viziSThaH, kvacit kasmiMzcitpadeze sajalAnanibhaH sajalameghatulyo'sti, zyAmavarNo'stItyartha:dedIpyamAna sadrAjahaMsagarbhavirAjita:-dedipyamAnaH prakAzamAna:, zobhamAna ityarthaH yaH sadrAjahaMsaH zreSTharAjahaMsa stena garbha madhyabhAge virAjitaH zobhito'sti, yadA dedIpyamAnena sadrAjahaMsena garbho madhyabhAgo virAjito yasya sa iti yodhyam, yadvA dedIpyamAnaH sadrAjahaMso garbha virAjito yasya sa iti vijJeyam, tathA tanmadhye tanmadhyavartini pradeze ya Avarto'sti sa kizcidyathAsyAttathA prabhAbharavibhUSitaH-prabhAsamUhenaoNlaGkatostisa maNihaMsagata itikhyAtaH "haMsagataH" itinAmnA prasiddho'sti, idAnIM tasya prabhAvamupalakSayati samastetyA, dinA sa haMsagatamaNiH samastaviSamardakaH samastAnAM viSANAM prabhAvastha nAzako'sti, ca tathA pUjito'ciMtaH 1 bhAvapradhAno nirdezastena ladhuzadvena lAghavaM parigRhyate // 2 vajro'strI horakepavau ityamaraH // 3 vedapAThe mukhAnirgata jalakaNA brahmavindava ucyante "pAThe vipruSobrahmavindavaH" ityamaraH // 1 saMzcAsau rAjahaMsazceti sadAjahaMsAH, dedIpyamAnazcAsau sadAjaIsazceti dedIpyamAnasadAjahaMsaH, | tena garbha madhyabhAge virAjitaHzobhitaH // 5 haMsAnAMrAjA rAjahaMsAH, rAjadantAdiSu pAThAt paranipAtaH apaMzcadehena zukraH caMcucaraNailohitazca bhavati / 6 ISadityarthaH // 7 Atizayo bharaH ityamaraH // 8 sthAvarajaGgama biSANAmityayaH // 1 ca: samuccaye // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkheM san , vidhinetizeSA, pApahantA pApanAzakobhavati, pApAnyapahantItyAzayaH,ca tathAsnAnapAnAt snAnajalapAnena sadhIprado buddhidAyako bhavati // 28 // 29 // 30 // bhASA TIkA-vahA~para jo maNi-golAkAra, halakI, aura snigdha hai, jisake madhyabhAgameM hIrekI utkRSTa chavi hai, jisake pAyabhAgameM brahmavindukI kAnti hai, jo kisI bhAgameM sajala medhake samAna hai, jisakA madhyabhAga dedIpyamAna sundara rAjahaMsase suzobhita hai tathA jisake madhyabhAgameM jo Avarta hai vaha kucha 2 prabhAsamUhase suzobhita hai, vaha maNi "haMsagata" nAmase prasiddha hai, yaha maNi sapa viSa vikAroMko dUra karatI hai, pUjana karanese vaha pApoMko dUra karatI hai tathA usakA snAnajala pInese vaha buddhiko detI hai // 28 // 29 // 30 // | arthaje maNi goLAkAra hitene, suvAle hoya ane aMdara hIrAnI mAphaka kAMtivALe heya uparanA bhAgamAM bramhabiMdunA jevI jhAMI paDatI] na haya, ane jala bharelA vAMdalAM je heya, (te eka "haMsagartA nAmane maNi prasidadha che-A vAta 30 mA zlokamAM kahevAzed 18 | ja atha-atizaya prakAzamAna zreSTha rAjahaMsa jevA gartA (khADAo ) thI zobhAyamAna hoya, ane te maNinA madhya bhAgamAM thATa Avata (dhuma) heya, ane kAMtInA samuhathI vizeSa zobhAyamAna hoya, te maNi "haMsagarta e mANe kahevAya che. A vAta 30 triImAM plekamAM kahevAya che. rA 1 snAnazadvenAtra snAna jalaM gRhyate // 2 buddhirmanISA dhiSaNAdhIH ityamaraH // 3 veda pATha ke samaya mukhase nikale hue jalakaNoMko brahmAvindu kahate hai||4 zyAmavarNa hai||5jis haMsakA zarIra zvate tathA cA~ca aura paira chAla hote haiM use rAjahaMsa kadeta // 6 sthAvara ! aura jaMgamarUpa saba prakArake virSoM ke vikAra ko / / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra artha-28 zlokamAM rokamAM kahevAela lakSaNothI yA je maNi hoya, te ' haMsagartA' nAmane maNi ja kahevAya che, te 'huM sagata maNa mAnatuGga sadhalA viSAnAM nAzaka che. ane haMsagarta maNinI pujA kare te pApone nAza kare che. ane "haMsagartA nAmanA mahinA khAna jalanuM pAna sAthI mudhi cha. // 30 // 12 mUlam-lAkSArasaprabhaH svacchaH, sadvRttaH salaghu:kila // aruNAvarta saMyuktaH, parito netra saukhyadaH // 31 // mUlam-zrItakSakAGkitAvartaH, sitarekhA virAjitaH // ebhizcinhai: parijJeyaH, samaNistakSakAmidhaH // 32 // TIkA-takSakanAmnomaNeH svarUpamAha lAkSetyAdinA-tatra yo maNilAkSArasaprabho jaturasaprabhayA viziSTo' sti, svaccho nirmalo'sti, sadvRttaH suvartulo'sti, salaghulAghavena sahito'sti, kileti prasiddhI, aruNAvarta saMyukto lohitAvartena yukto'sti, paritaH sarvathA netrasaukhyadazcakSuH sukhakArako'sti, darzanena cakSuSI prINayatI| tyarthaH, zrItakSakAGkitAvataH-zrImatAtakSakeNe nArgavizeSeNa aGkitazcinhita AvartIyasya sa tatheti bodhyam , tathA sitarekhA virAjita:-sitAbhiH zuklAbhI rekhAbhirvirAjitaH zobhamAno'sti, ebhiH pUrvoktaizcinhaisa maNistakSakAbhidhastakSakanAmakaH parijJeyo vijJeyaH etaizcinhai rupetattvAttaM maNi "takSaka" itinAmnA pravadantItyarthaH // 31 // 32 // 1 sthAvara aura jaMgamarUpa saba prakAra ke viSoM ke vikArako // 2 golAkAra ityarthaH // 3 bhAvapradhAno nirdezastena ladhuzadvena laghutvamupaganate // 4 kilazadvastu vArtAyAM sambhAvyAnuyAyoH itivizvaH // 5 yadA sarvata itijJeyam // 6 nAgena tvaSTrAvA // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAstraM bhASA TIkA-vahA~para jo maNi lAkSAke rasake samAna kAntIvAlI hai, svaccha, golAkAra, halakI, lAla AvArtAvAlI, netroMko sarvathA sukha denevAlI, zrItakSakanAgase yuktaAvArtavAlI tathA zvetarekhAoMse suzobhita hai usa mANiko ina cinhoMke kAraNa takSakanAmavAlI jAnanA cAhiye // 31 // 32 // artha-alanA jevI kAMtIvAle, nimaLa, uttama goLAkAra, ane nicce mahAna hoya arUNa(rAtA) Avarte (ghumarA) thI yukata hoya, te maNa "arUNAvatara kahevAya che. ane te "arUNAvata? maNi dareka rIte telanI pIDA maTADI dhaNuMjAne sukha ApanArA che31 | artha:- zrI takSaka nAganA jevAM cihevAlA Avarto (dhumarAo che jemAM heya. ane zveta rekhAo vaDe zobhatA hoya, AvAM cinho vaDe je taya bhae's bhAratakSA naabhne| 1991 // 32 // mUlam-SaT karma kRt bhaktyA'yaM / svarcitaH snAna paantH|| mahAviSaharo duSTa-doSa vIrya vighaatkH||33|| __TIkA-pUrvoktamaNeH prabhAvamAha SaDityAdinA ayaMpUrvoktomaNibhaktayA bhaktipUrvakaM svarcitaHsamyak re prakAreNa pUjitaHsan SaTkarmakRt SaTkarmapharobhavati SaTkarmANividadhAtItyarthaH tuzabdaH pAdapUraNa tathAsAnapAnataH 1 athavA-" zrI ( lakSmI ) aura takSaka (nAgavizeSa ) se yukta AvarttavAlI " aisA jAnanA cAhiye // 2 zAntipuSTyAdIni | SaT karmaNi vijJevAni, yadvA ijyA, adhyayanam , dAnam , yAjanam , adhyApanam , pratigrahazca, ityetAni, SaT karmANyucyante, etAni SaT karmaNi karoti, eteSAM kRtAnAM karmaNAM phalaM dadAtItyarthaH, yadvA pUrvokta SaT karmayuktastrAtSaTkarmA brAhmaNaucyate (daSTavyamamare) takarotIti SaTkarmakaraH, brAhmaNabhAva kAraka isyarthaH // 3 snAna zadenAtra mAna jalaM gRhyate // 28 d Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAkhaM 1 snAnajalapAnena samaNimahA viSahara viSaharaugraviSavikAra nAzakobhavati, yadvA mahA viSaH sarpastaM haratIti mahAviSaharaH, sarpabhayavinivArako bhavatItyAzayaH, tathA duSTa doSa vIrya vighAtakaH-duSTAdoSotpAdakA ye doSaH / grahAdikRtAH teSAM yadIrya prabhAvastadvighAtako nAzako bhavati, vikArotpAdakabhUtagrahAdidoSanAzako bhavatIti yAvat // 33 // bhASA TIkA-isa pUrvoktamaNikI bhaktipUrvaka pUjA karanese yaha cha kAryoMko siddha karatI hai, isakA slAna jala pInese ugra viSa dUra hotA hai tathA vikAra ko utpanna karanevAle bhUta aura graha Adi ke doSa naSTa ho jAte haiM // 3 // arthate takSaka nAmano maNI bhakitapurvaka judI judI taMtrazAstrAnusAra vidhIthI pujAya to cha karma karanAre che. arthAta mAraNa mohana, staMbhana | uccATana, vazikarana, vidazana e cha kAma karanAra thAya che, ane te takSaka maNanA snAna jaLa (carAdaka ) nA pIvAthI mahA jherAne nAza karanAra che. na maTI zake tevAM pApAnA parAkramane nAza karanAra che. 33 . 1 zAntipuSTi Adi chai kAryoM ko siddha karatI hai, athavA yajJa, svAdhyAya, dAna, yAjana, adhyApana aura pratigraha, ye chai karma kahalAte haiM ina chai karmoko (chai kamoM ke phalako) detI hai, athavA SaT karmA nAma brAhmaNakA hai isaliye yahabhI artha jAnanA cAhiye ki brAhmaNatva ko karatI hai // 2 athavA sarpa bhaya dUra hotA hai| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga mUlam-madhucchavilaghuH svacchaH, prabhAbharavibhUSitaH // sUkSmamecaka rekhAbhi nAnArUpadharaH kila // 34 zAstra || mUlam-kiJcid vRttastususnigdho, hanumAn maNirucyate // bhUtapretapizAcAdi / duSTadoSa vighAtakaH // 35 // (yugmam) TIkA-hanumannAmamaNi vizeSasya lakSaNamatizayamAha madhvityAdinA-tatrayomaNiH madhucchavirmadhukAnti viziSTaH, laghurlAghavayuktaH svaccho nirmalaH, prabhAbhara vibhUSitaH prabhAsamUhenAlaGkataH, sUkSmamecakarekhAbhirnAnArUpadharaH-sUkSmAbhiH kRSNanIlAbhizca rekhAbhiranekarUpadhArakaH, kileti prasiddhau, kiJcivRttaH iSadvartalAkAra:tu tathA susnigdho'tizayena snehaguNaviziSTo'sti, sa hanumAna maNirucyate, ayaM maNibhUtapretapizAcAdi duSTadoSa vighAtaka:-bhUtapretapizAcAdInAM ye duSTAdoSAsteSAM vinAzako'sti / / 34 // 35 // ___bhASA TIkA-vahA~para jo maNi madhukI kAntivAlI, laghu, svaccha, prabhAsamUhase suzobhita, sUkSma aura kRSNanIla rekhAoMse anekarUpoMko rakhanevAlI, kucha gola tathA atyanta cikanI hai use "hanumAnamaNi" kahate hai, yaha maNi bhUtapreta aura pizAca Adike duSTadoSoMkA nAza karatI hai // 34 // 35 // 1 aguruityarthaH // 2 bharo'tizayaH // 3 mecakAkaSNanIlaHsyAdatasIpuSyasannimaH itizadvArNave // kilazabdastu vArtAyAM sambhAbyAtuna| yArthayoH itivizvaH / / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha:-madhanA jevI kAMtIvAle, nahA, nirmaLa, kAMtInA samuhathI zAsa, jAte kAlI rekhAo vaDe vividha rUpavAlo hoya te nica mAnatuna (numAna bhariyAya che. 352 bhAvAta cha. // 34 // zAstraM artha:-kaka geLAkAra, suMvAlo, ane 34 zlokamAM je lakSaNe varNavyAM che, te lakSaNavAlA hanumAna maNi hanumAna maNi kahevAya che, te hanumAna maNi bhUtAnA, pretanA, pizAcA AdInA bhayaMkara doSAnA vizeSa karIne nAzakAraka che. 35 mUlam-laghurvRtto'ti zuddhazca, snigdhaH kundendu sundrH||sprbho madhyadeze ca, vindumAlAvibhUSitaH // 36 // mUlam-zeSanAmamaNi yaH tatsnAna jala paantH||prnnshynti viSANyeva, jaGgamasthAvarANi ca // 37 // (yugmam) 21 TIkA -zeSanAmaka maNerlakSaNamatizayazcAha laghurityAdinA-tatra yomaNilaghulAdhavaguNayukta, vRttovatule. atizuddho'tinirmala: ca zadaH pAvaputtoM, snigdhaH lehaviziSTo'rUkSaityarthaH kundendusundaraH sakundapuSpavacandravaJcazobhana:, samabhaH prabhayA sahitaH, kAnti viziSTa ityarthaH, catayoM madhyadezomadhyabhAge vindumAlAvibhUSitaH vindunAmAlayAM suzobhito'sti, sazeSa nAmamaNi yo jJAtavyaH, tatsnAna jala pAnataH zeSa nAmamaNisnAna jalapAnena jaGgamasthAvarANi viSANi praNazyanti, avyaya dvayamapyatra pAdapurtoM // 36 // 37 // 1 agururityarthaH // 2 golAkRtiH // 3 tuhica smahavai pAdapUraNe ityamaraH // 4 kunda mAdhyam , kundo'bhyutenidhau cakrabhauca mAdhyeca / itihamaH, atripAM vartate'yaM zabdaH // 5ca: samuccaye // 6 paGkatyA // 7 gamana zIlAni sthitizIlAnica // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAstra 1 bhASA TIkA :- vahA~ para jo maNi choTI (athavA halakI ), gola, atisvaccha, cikanI, kundapuSpa, aura candrazake samAna sundara, kAntisahita tathA madhyabhAga meM binduo kI paMktise vibhUSita hai, usa maNikA nAma " zeSa " jAnanA cAhiye, usa maNikA snAna jala pInese jagameM aura sthAMvara viSa dUra ho jAte haiM // 36 // 37 // | tha:--nahAnA, goLAkAra, ati nirmaLa, suvAlA, DaoNlara ane caMdaramA jevo suMdara, madhya bhAgamAM kAMtivAle khaduonI hArothI zAbhIta, 'rASarmANa ' zeSanAmanA maNi jANavA. tenA caraNeAdakanA pAna vaDe sarpa vigere prANija here sAmala vigere jhADanA ane taja maheza sabhuNa nAza pAne che. // 36-37 // mUlam - mayUrAkArasampanno, nIlacchavivirAjitaH // laghuH snigdho'ti zuddhazca, madhye'pyAkAzasannibhaH // 38 // mUlam - mayUra picchacandrAbhA -''varttazreNiSu saMsthitaH // maNirmayUranAmA'yaM, samastaviSabhakSakaH // 39 // mUlam - sarvasaubhAgyadAtAca, pUjito bhaktisaMyutam // vRzcikAnAM viSaMhanti, raktAtIsAraghAtakaH // 40 // | mUlam - cakSUrogastathA karNo - darazUlaM sudAruNam // tatsnAnavAripAnAcca, vyAdhayo yAnti dUrataH // 41 // (caturbhiH kalApakam ) TIkA -- idAnIM mayUramaNerlakSaNaM prabhAvaJcAha - mayUretyAdinA -tatrayo maNirmayUrAkAra sampanno mayUrAkRtyA | yuktaH nIlacchavivirAjitaH - nIlakAntyA suzobhitaH, yadvAnIlamaNikAntyA suzobhita itibodhyam, laghulaghava 9 gamanazIla // 2 sthitizIka // 32 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna zAstraM guNayukto'gururityarthaH, snigdhaH snehaguNa viziSTaH, arUkSa itiyovat, atizuddho'tIva nirmalA, caH pAdapuraNe madhye'pi madhyabhAge'pi AkAzasannibha AkAza tulyA, AkAzavarNaviziSTa ityarthaH tathA mayUrapiccha candrA | vartazreNiSu saMsthitaH-mayUrapicchasya yazcandra stasyAbhAkaoNntiryeSu evambhUtAye AvartAsteSAM zreNiSu paMktiSu saMsthitaH mayUrapicchacandrAbhAviziSTAvatazreNisaMsthAna viziSThostItyarthaH, ayamaNimayUra nAmAsti, ayaM ca samastaviSabhakSakaH sarvaviSanAzako'sti bhakti saMyutaMbhaktipUrvakaM pujitaHsanayaM maNiHsarvasaubhAgyadAtA sarvasaubhAgya|dAyakabhavati, caH pAdapuraNau ayaM maNivRzcikAnAM viSahanti, ayaM raktAtIsAraghAtakaH rudhirAtIsAra nAzako'sti ca tathA tatsnAnAripAnAt purvoktamaNisnAnajalapAnena cakSurogo netrarogastathA sudAruNamatikaThinaM karNodarazUlaM karNazUlamudarazUlazca ityAdayo vyAdhayo rogA dUrato yAnti nazyanti // 38 // 39 // 40 // 41 // bhASA TIkA-vahA~para jo maNi morake AkArase yakta nIlamaNikI chabIse suzobhita, halakI, cikanI atinirmala, madhyabhAgameM AkAzake varNavAlI tathA bhayarapicchake caeNdovekI kAntise yukta AvatoMkI paMktiyoM ke samAna AkRtivAlIhai, usako mayUramaNi kahate haiM, yaha maNi saba viSoMko khAjAMtI hai bhaktipUrvaka isakI pUjA 1 tuhicasmahavai pAdapUraNeityamaraH // 2 nIlavarNa viziSTa ityAzayaH // 3 mayUravahasya // 4 candraH karpUra kAmpilasudhAzavarNa vAriSa timedinI // 5 AmA kAntidhuticchaviH ispAmaraH / / 6 sarvavidha viSanAzaka ityarthaH // 7 kriyA vizeSaNametat // 8 sarvANi saubhAgyAni janayatItItyarthaH // 9 caH samuccaye // 10 nIlavarNavAlI // 11 saba viSoM ko dUra kara detI hai| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstra karanese yaha sarva saubhAgyako detI hai, yaha mANe vicchu oMke viSako dUra kara detI hai, raktAtIsArako dUra karatI hai tathA isa maNikA snAlajala pInese netraroga, atikaThina karNazUla, aura udarazUla ityAdi roga dUra ho jAte haiN||| 38 // 39 // 40 // 41 // artha:-moranA AkAra je manohara, kAlI jhAMthI zAbhita, nahAnA, kamaLa ati nirmaLa, madhya bhAgamAM AkAza jeva, AvatanA, (dhumarAonI ) paMkitaomAM morapicchanA ADalAnA jevI kAMti. rahela hoya, te maNi " mayura maNa:: mayUra maNi che. ane te badhA ja viSane khAI jAya che. ane bhakitapurvaka puje hoya to zarva bhAgya utpanna kare che. ane tenAM caraNodakanA pAnathI vichInuM jhahera haze ! che. lehInA jhADAne roga maTI jAya che. netra rega maTe che. mahA bhayaMkara kAnanuM zuLa peTanuM zuLa paNa maTI jAya che. ane bIjA paNa | vyAdhimA 2 tha ya che. // 4, 8,40,41 // | mUlambandhUka puSpa saMkAzo, rakta rekhAbhibhAsuraH ||rktaavrgolghu: svaccha:, susnigdhaH kaustubhAkRtiH // 42 // mUlam-kaustubhAkhyo maNijJeyaH, sarvavyAdhi vinAzakaH // bhaktitaH pUjito nityaM sarvakAmAn prayacchati // 43 // (yugmam) TIkA-idAnI kaustubha maNerlakSaNamprabhAvaJcAha bandhUketyAdinA-tatrayo maNibandhUka puSpa saMkAza:raktakakusumatulyaH, bandhUka puSyavarNa itiyAvat, raktarekhAbhibhAsuraH-lohitAbhiH rekhAbhiHsuzobhamAnaH, raktAvataH 1 kAna kA darda // 2 peTa kA darda // 3 raktakastubandhUko bandhujIvakaH ityamaraH / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohitamaNDalaH, laghurlAdhava guNaviziSTo'gururityArthaH, svaccho nirmala', ujjvala itiyAvat, susnigdho'sti mAnatuGga 1 zayena snehaviziSTaH tathA kaustubhAkRtiH kaustubhamaNitulyAkRtiviziSTosti, sa kaustubhAkhyaH kaustubhanAmako zAkhaM maNijJeyojJAtavyaH, ayaMmaNiH sarvavyAdhivinAzakaH sakalaroganAzako'staii tathA nityaM bhaktitobhaktipUrvakaM pUjitaH sat sarvakAmAn prayacchati sarvAnabhilASAn dadAti, sarvamanoratha phaladAyako bhavatItyarthaH // 42 // 43 // bhASA TIkA-vahA~para jo maNivandhUka ke phUlakesamAna, lAlarekhAoMse suzobhita, lAla maNDalavAlI, halakI, svaccha, batisnigdha, tathA kaustubha maNikI AkRtIvAlI hai use kaustubha nAmaka mANi jAnanA cAhiye, yaha maNi saba rogoMkA nAza karatI hai tathA bhaktipUrvaka nitya usakA pUjana karanese vaha saba manorathoMko / pUrNa karatIhai // 42 // 43 // artha apArIAnA phalanA varNavALe, lAla rekhAothI dedIpyamAna. lAla raMganA Ava (ghumarA) vALe nahA, nimeLa, sArI rIte komaLa kaustubha maNinA AkArane hoya te, "kastubha maNi jANa tenA cAhakanA pIvA vaDe sarva regene nAzakAraka che, ane tithI merA bhune bhnaary| maach.||42||43|| 1 arUkSa ityarthaH // 2 sakalAn jvarAdirogAnnAzayatItyarSaH // 3 kAmo'bhilASastarSazca ityamaraH ||4ise saMskRta meM "raktaka" | tathA "bandhujIvaka" bhI kahatehaiM tathA bhASA meM " dupahariyA" nAmase kahA jAtA hai| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstraM 1 | mUlam - zuklanIlaH zukArUyohi, sitavinduvibhUSitaH sarvavighnaharobhaktyA, pUjito'bhISTadAyakaH // 44 // TIkA - zukAkhya maNerlakSaNamatizayaca dyotayatizukletyAdinA - tatrayomaNiH zuklanIlaH zuklazvAsaunIla| zrutizuklanIlaH, zuklanIla rUpavarNadvayaviziSTahatyarthaH, tathAsitavinduvibhUSitaH zvetairvindubhiH samalaGkRto'sti | sazukAkhyaH zukanAmA maNirasti, hItipAdapUraNe, arthamaNiH sarvavighnaharaH sakalavighnahantA'sti tathA bhaktyA bhakti | pUrvakaMpUjitaH san abhISTadAyako'bhilaSita phaladAtAbhavati // 44 // bhASA TIkA-vahA~para jo maNizuklanIle tathA ivaMta binduoM se suzobhita hai vahA zukanAmaka maNihai yaha saba vighnoMko dUra karatI hai tathA bhaktipUrvaka pUjA karanese abhISTa phalako detI hai // 44 // arthaH-ghoNA AlA raMganA, ghoNA pahuodhI vibhuSita te 'zuka mukha 'zuddha bhubha' nAbhe bhali huvA hai, tenA yarAnA sevanadhI sarva pApI hure che. ne latipurva punya hoya to atipriya bhanoratha mApanAra che, // 44 // mUlam - nIlotpalacchAyo, raktarekhAH savindukaH // jaGgamodhanado yakSo, maNirnaivAtra saMzayaH // 45 // TIkA - idAnIM dhanadanAma maNerlakSaNaM tadatizayaJcAhanIlotpaletyAdinA-tatrayo maNinIlotpalacchAyeM:| nIlakamala patrakAntiviziSTaH, raktarekho raktArekhA yasya sa tathA, lohitarekhAviziSTa iti yAvat, tathA 1 tuhica smavaipAdapUraNe ityamaraH || 2 sarva vighnavinAzako'stItyarthaH // 3 zukla varNa tathA nIla varNase viziSTa || 4 nIlotpalasya | cchAyAivacchAyA ( kAntiH ) yasya sa tathA // 36 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAstraM savinduko vindubhiH sahito'sti, samaNirjanamo dhanado yakSo gamanazIla kuverayakSo'sti, dhanadAkhyAtvAt, sthAsnurapi samaNirjaGgama kuverayakSa tulyostItibhAvaH atrAsmin viSaye saMzayonaiva-sandeho nAsti // 45 // bhASA TIkA-vahA~ para jo maNi nIla kamalake patrake samAna kAntivAlI. lAlarekhAoMvAlI tathA! vinduoMvAlI hai, vaha jagama dhanada yaHhai, isameM sandeha nahIM hai // 45 // ja artha -kALA kamaLanA putra samAna kAMtivALa, lAla rekhAothI yukata, hoya te sAkSAta yakSa kubera 'kubera maNi" che, te kubera maNe dhana denAra che emAM zaMkA nathI 45 . mUlam-sarvavarNadharo nityaM, nAnArekhAsubhAsuraH // viDAlanetrasaMkAzo, niHzeSaripumardanaH // 46 // TIkA-idAnI viDAlanetranAmno maNelakSaNaM saprabhAvamAha-sarvetyAdinA-tatrayo maNinityaM srvdaa| sarvavarNadharaH zukanIlapItAdisarvadhArakaH, tathA nAnArekhA subhAsuro'nekAbhI rekhAbhiratizayena prakAzamAno'sti, sa maNiviDAlanetrasaMkAzo mArjarAkSisadRzo'sti, viDAlanatra tulyattvAdviDAlanetranAnA prakathyate ityAzayaH, 1 sthitizIlo'pi // 2 eSa zabdaH pAdapUrte // 3 tAtparya yaha hai kI kuvera yakSa to jagama hokara " dhanada " kahalAtA hai tathA apane jaGgamatva guNase sarva devoMAdike pAsajAkara unakodravyapradAna karatA hai kintu yaha maNito sthitizIla hoteparabhI jaGgamadhanadake samAna sabako dravya pradAna karatI hai ata eva isakA nAma dhanada hai| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstraM sa ca maNiniHzeSaripumardanaH sarvazatrunAzako'sti, tatsnAnajalapAnena bhaktyA tatpujayA casavAnapi zatrUn vinAzatIti tAtparyam // 46 // ___bhASA TIkA-vahA~ para jo maNi-sarvadA saba prakArake zukla Adi varNoko rakhatI hai tathA aneka rekhAoMse atyanta camakatIrahatI hai, vaha maNi viDAlake netra ke samAna hai tathA vaha maNi saya zatruoM kA nAza karatI hai||46|| artha-badhA raMgane dhAraNa karanAra, ane niraMtara ( saDasaDa) jAta jAtanI rekhAothI radIpyamAna ane mIMdaDAnA nela ( AMkhe) jevA cinnApAnAvarasabhAna (arthAtabhazibhAbhIjAnI maaNge| samAna Assir cinha sAhAya) abhala 'biDAla netra maNi'BACM bhaDipAya che. bhali sbhaashmaanenaa| 43 2. // 46 // mUlam-padmapatranibhaH svaccha:, zubhrarekhAsubhAsuraH // lakSmItilaka nAmAyaM, nidhilAbhanidarzakaH // 47 // 2 TIkA-idAnI lakSmItilakanAmmomaNeH samabhAvaM lakSaNamAha padmetyAdinA-tatrayomANaH padmapatranibhaH kamalapatratulyA, khaccha ujvala tathAzubhrarekhAsubhAsuraH zubhrAmiH zuklAbhi rekhAbhiH subhAsuro'tizayena prakAzamAno'sti, aryamaNilakSmItilakanAmA'sti, ayazcanidhilAbha nidarzakaH nidhiprAptisUcako'sti, tatsnAna jalapAnena bhaktyA tatpUjaneneti bodhyam // 47 // 1 tAtparya yaha hai piDAlanetrake samAna honese usakA nAmabhIbiDAlanetra" hai // 2" usakA snAna jala pInese tathA bhaktipUrvaka 5|| usakI pUjA karanese" yaha vAkyazeSa jAnanA caahiye| LAA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraM N ___ bhASA TIkA-vahA~ para jo maNi-kamala ke patte ke samAna hai tathA zveta rekhAoMse atyanta prakAzamAna hai| mAnatuga usa maNikA nAma " lakSmItilaka" hai, vaha maNinidhike lAbhako dikhalAtI hai // 47 // artha:-kamaLa patrasamAna kAMtavALe, ghelI rekhAothI prakAzamAna hoya te maNi "lakSamI tilaka nAma che ema jANavuM. AmaNinidhi sAsamatAve. // 47 // mUlam-pakvajambUpratIkAzaH, sarvavarNaiH sa vindukaH // sarvalAbhakaraH saumyaH, sa ca lakSmIpatirmaNiH // 48 // TIkA-hadAnI lakSmIpatinAmakasya malakSaNamprabhAvazcAha pakketyAdinA-tatrayomaNiH pakkajambUmatI, kAzaH pakkajambUphalatulyaH, sarvavarNaiH sarvaiH zuklAdivarNaiH savinduko vindubhiH sahitastathA saumyodarzanIyo'sti, zubhAkRtirvidyata itihRdayam, ca tathA samaNiH lakSmIpatirucyate, ayaM maNiH sarvalAbhakaraH sarvalAbhaprado'stilAnarjalapAnena bhaktyA pUjanena cetibodhyam // 48 // bhASA TIkA-vahA~ para jo maNi pake hue jAmuna phalake samAna hai, zuklaAdi saba vargoM ke dvArA vindu oMke sahita hai tathA saumya (sundara AkAravAlI) hai usa maNikA nAma "lakSmIpati" hai, yaha maNi sava mAlAbhoMko detI he||48|| atha-pAkela jAMbunA phala samAna zobhate, badhA raMganAbaMduovALa, lakSmIpati' nAmane zreSTha maNa jANa te sarvalAbha ApanAra che. 480 || 1nidhike lAbha ko detI hai // 2 bahuvIhI svArthekaH pratyayaH // 3 caH samuccaye // 4 " usakA khAna jala pInese tathA bhaktipUrvaka usakI pUjA karane " isa vAkyakA adhvAhAra karanA cAhiye / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkheM mAnata-mUlam-dhAtrIphalasamaH kRSNaH, vindukodbhAsurolaghuH // putralAbhakaraH snAna-pAnAcca vidhivatpunaH // 49 // TIkA-akhyAtanAmno maNi vizeSasya samabhAvaM lakSaNamAha dhAtrItyAdinA-tatra yomaNidhotrIphalasamo dhAtrIphalamAmalakaM tenatulyaH, kRSNa zyAmaH, vindukodabhAsara:-vindava eva vinduko stairudbhAsura utkRSTattvena dIptizIlaH, tathA laghalAghavaguNaviziSTo'sti, agupharastItyarthaH. ayaMmaNividhivata vidhipUrvaka snAnapAnAt snAna jalapAnena putralAbhakaraH putra-prApti kArakobhavati, ca punarityavyayadvayaM pAdapUraNe, yadvA ca zaGka prayogAd " bhaktyApujanAt" ityanukarSaNIyam // 49 // bhASA TIkA-vahA~para jo maNi Amalaka phala (A~valAphala) ke samAna, zyAmavarNa, vinduoMse atyanta camakadAra tathA halakI hai, usa maNi kA vidhipurvaka snAna jala pInese putra kI prApti hotI hai // 49 // artha: AmaLAnA jevaDe biMduovALe, prakAzamAna, nahA, heya te kRSNa maNa jANa te yathAvidhI cAdakanA sevanathI pulAbha 42nA2 // 4 // mUlam-candravimba samonAnA-varta tArA virAjitaH // antavyomamayo bAhye, bAlacandrAtapaprabhaH // 50 // mUlam-acintyaphaladAtAca, samaNiH paapmockH||srvvyaadhihro mukti-bhuktidaHpUjitaH punH||51||(yugmm ) 1 // svArthe kaHpratyaH // 2 snAnazadvenAtra snAna jalamupagRhyate / / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstraM TIkA-aprakaTita nAmno maNivizeSasya lakSaNamatizayacopalakSayati candretyAdinA-tatrayo maNizcandra vimyasamazcandramaNDalasadRzaH, nAnAvartatArAvirAjitaH-anerAvatastArAbhizca suzobhitaH, yadvA nAnA''vartA evatArAstAbhiH suzobhita itijJeyam, antarmadhyabhAge vyomamaya AkAzaviziSTaH, tathA vA bahirbhAge bAla candrAtapaprabhaH bAlacandrakaumudIvatprabhAviziSTo'sti, catathA sa pUrvokto maNiracintya phaladAtA manasA'pyaci tyasya phalasyadAtA, pApamocakaH pApAnamocayatItipApamocaka: sarvapApahara ityarthaH tathA sarva vyAdhihareH sarvaroganAzako'sti, punastA~ pUjitaH san sa maNirmuktibhuktido muktibhogaprado bhavati, arcanena sa muktibhoga dadAtItyarthaH, yadvA muktirmokSaH bhukti laukikabhogaste ubhe'pimuktimuktI pradadAtItyarthaH // 50 // 51 // bhASA TIkA-vahA~ para jo maNi candramA ke bimbake samAna aneka AvattI aura tArAoMse suzobhita madhyabhAga meM polItathA bAhyabhAgameM bAlacandrakI cA~danI ke samAna kAntivAlI hai, vaha maNi acintya phala ko detI hai, saba pApoMse chuDAtI hai, saba rogoMko dUra karatI hai tathA pUjA karanese mukti sukha ke bhogako detI hai // 50 // 51 // 1 sAvakAza ityarthaH // 2 atratapazadvena prakAzo gRhyate, yatauktamamarepakAzo ghotAtapaiti, tenAtra candrAtapazadvena candrakaumadI pari-|| gRhyate // 3 ca zabdaH samuccaye // 1 acintya phaLaM dadAtIti acinsaphaladAtA, kartaritRc // 5 sarvAn vyAdhin haratIti sarvavyAdhiharaH // 6 punaH zaro'trasamuccayArthaH // 7 athavA-"aneka AvartarUpI tArAoMse suzobhita " aisA arthabhI jAnanA cAhiye // 8 athavA-" muktisukha ko tathA laukika bhogako detI hai" yaha arthabhI jAnanA cAhiye / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazArakhaM artha:-caMdranA maMDala je vividha Ave ane cakAothI virATata, aMdaramAM AkAza je nimaLa, bahAra bhAgamAM bAlacaMdiranA prakAza samAna, samatha prabhusamAna aciMtya kala denAra pApAthI choDAvanAra te maNi 9 heAya te savavyAdhi haranAra mAkSa ane bhAgane bhASAmA mAya che.||50||51|| mUlam-mantrasiddhikarA snigdhA, raktarakhAca kIrtitA // dhanaputrapradAnIlA, pANDurA pApaghAtinI // 52 // mUlam-bhogapradA'bja varNA, ca rUkSA santApadAyinI // zyAmavarNAca dAridya dAyinI dharmaghAtinI // 53 // mUlam-rekhAvicArya saMgrAhyA, maNayaHzubhalakSaNAH / svasvabhAgyAnumAnena, mAnave bhogamokSadA // 54 // (tribhirvizeSakam ) TIkA-maNiSuvidyamAnAnAM pUrvoktAnAM rekhANAM zubhAzubhaphalamAha mantretyAdinA-mANiSu yA snigdhA |snehaviziSTau ca tathA raktarekhA lohitavarNarekhA'sti sAmantrasiddhI karA kIrtitAmantrasiddhikArikA kadhitA'sti nIlAnILavaNoM rekhA dhanaputrapradA dhanaputradAyinyasti, dhanaMputraMca dadAtItyarthaH, pANDurA pItamizrazuklavaNoM rekhA pApaghAtinI pApanAzikA'sti, catathA javarNA kamalavarNayaktA rekhA bhAgapradA bhogadAyinyasti, lokikAn bhogAn dadAtItyarthaH, rUkSAsnagdhA rekhA santApadAyinI duHkhapradA'sti, catAMzyAmavarNA rekhA dAridraya / 1 arUkSetyayaH // 2 cazabdAH samuccaye // 3 cazabdaH samuccaye / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAstraM dAyinIdAridrasya bhAvo dAridya nirdhanatvamityarthaH tadAyinyasti, tathA dharmaghAtinI dhameM hantrIbhavati, asmAddheto rakhAvicAyarekhANAM vicAraNAM kRtvAkhasvabhAgyAnumAnena svasya bhAgyasyaanamityA, svasvaM bhAgya pravicAryatyAzayaH mAnavemanuSyAya, yadvA mAnavebhave bhogamokSadA laukikabhogamokSapradAH zubhalakSaNAH zubhAni sundarANi lakSaNANi yeSAnte tathA, zubhalakSaNopetA ityarthaH maNayaH sAhAyAgrahItavyAH mnnissinntishessH||5shaa5shaa54|| bhASA TIkA-cikanI tathA lAla rekhA mantrasiddhI karanevAlI kahI gaI hai, nIla varNa kI rekhA dhana aura putrako detI haiM, pANDurA [kucha pIta varNayukta zvetavarNakI] rekhA pApoMko naSTa karatI hai, kamalavarNakI rekhA bhogoMko detI hai, rUkSa rekhA santApa ko detI hai tathA vyAmavarNakI rekhA daridratA ko detI hai dharmakA nAza | karatI hai, isaliye rekhAoMkA vicAra kara apane 2bhAgyakA cintana kara manuSya ko bhoga aura mokSakI denevAlI sundara lakSaNoMvAlI maNiyoM ko lenA cAhiye // 52 // 53 // 54 // atha":- suvAlI lAla rekhA maNImA hoya to, matanI siddhi karanAra che, kAlI rekhA heAya te, dhana ane putra ApanAra che, pAMDura vaNanA khAna dAya to pApAnA nAza nArIche // 52 // artha:-kamaLasamAna rekhA maNimAM hoya te, nAnA prakAranA bhAganAra che. lakhI rekhA hoya te, aneka prakAranA manamAM saMtApa denAra che. | zyAma varNavALI rekhA hoya te, dAridra denAra ane dhamanAzaka che. / 53 . nirdhanatvaM dadAtItyarthaH // 2 prastAvamAzritya sampradAne saptamI bodhyA // 3 // bhaveM" ityadhyAhAryampadaM bodhyam // 1 athavA ||43 "mAnavamavameM" aisA artha jAnanA cAhiye / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-prathama rekhAone vicAra karI zubha lakSaNavALA maNieja sAdhaka purUSAe levA manuSyane pitAnA bhAgyAnusAre ja bhega mekSa mAnatuGga hanA2 che. // 54 // zAstraM ra mUlam-tataH kedAramAgatya, liGgasyoparitAn maNIn // mocayeguDikAnAntu, cASTottarazataMzanaiH // 55 // mUlam-liGgaM tu snapayet pUjA-dikaM kuryAt susAdhakaH / / aSTottara zataM tatra, guTikA guggulasya ca // 56 // mUlam-homayecca hakArAdi-mantreNa vidhinAsaha // bhairavaM tatrasampUjya, gRhIyAliGgatomaNIn // 57 // mUlam gatvAratnagireHzRGga, kuNDelAnaM vidhAyaca // utsaGgeca tato devyA stAnmaNIn mocayetpunaH // 58 // mUlam-garur3asthApiteliGge, yathA pUjAvidhikRtaH // tathA tatrApimantrastu, zakArAdi namoyutaH // 59 // ISI mUlam-mantratantramaNe do, dampatyorbhuktimuktidaH // lezoddezenacokto'tra tatkAlaphaladAyakaH // 60 // (SaDbhiH kulakam ) TIkA-maNisagrahaNAnantaraM kartavyamAhatata ityAdinA-satastadanantaram, maNisaGgahaNAnantaramityarthaH | kedAramAgatyakedArakSetraM samAgatyatAn sahItAn maNIn liMgasyoparimocayet nidadhIta, ca tathA guDikAnAM guTikAnAmaSTottara zatamaSTAdhikaM zataM zanairmocayet rakSet, tuzadvaH pAdapUraNe tatra kartavyamAha liGgamityAdinA 1 cA samuccaya ||2-tuhicsmhdai pAdapUraNe ityamara // vividha Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatraca susAdhakaH zreSThaH sAdhakaH pUrvoktaM lilapayet jalenetizeSaH, tazaH pAdapUraNe tathA pUjAdikaM kuryAt, mAnatuGga / zAstraM AdizaTrena mantrajapAdi parigrahAH, ca tathA tatra guggulasyASTottarazataM guTikA hakArAdimantrapUrvakam, hakArAdi: mantrocAraNa pUrvakamiti yAvat, vidhinA saha vidhipUrvakaM homayethayAt, cazaGkaH pAdapUraNe, linggpuujaatntrN| kattavyamAha bhairavamityAdinA tathA tatra bhairavaM sampujya samabhyarya samyaktayA bhairavapujAMvidhAyetyartha, liGgatA mAliGgasakAzAt maNIn gRnhIyAt, svapUjayA bhairava pUjayAca prahaSTametalliGgaM matkArya siddhadhyartha metAn maNIna meM prayacchati iti manasi sammadhArya liGgato maNIn gRhIyAditibhAvaH, liGgato maNigrahaNanAnantaraM kartavyamAha |2|| gatvaityAdinA liGgato maNigrahaNAnantaraM ratnagireH zaMjhaMgatvA ratnAkhyasya parvatasya zikharabhArga gatvA ca tathA kuNDesnAnaM vidhAya kutvA kuNDajale snAtvetyarthaH, tatastadanantaram-snAnAnantaramityarthaH, devyA utsaGge koDe tAn maNIn mocapet nidadhyAt cakAraH pAdapUraNe, punastadanantaram-devyAutsajhe maNimocanAnantaramityarthaH, garuDasthApitaliGge yathAyena prakAreNa pUjAvidhiH kRta AsIt, tathA tenaiva prakAreNa tatrApi "pujAvidhiH krtvyH"| iti vAkyazeSa: atravizeSamAha mantraityAdinA-tu kintu namoyaktaH nama ityavyena yuktaH zakArAdimantro'sti 1sarvakArya sAdhanAbhilASI jana ityarthaH // 2 caHsamuccaye // 3 hakArAdimantro'yaM vijJeyaH "hI" iti, OM hI svAhA emitramuccAyeM guggula guTikA juhuyAt // 4 tuhicasmaha vaipAdapUraNe ityamaraH / / 5 cazabdaH samucca // 6 koDaM bhujAntaram ityamaraH // 7 tuhicasma havaipAda pUNe| ityamaraH / / 8 tuzabdo bhedanidarzakaH // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | liGgapUjAvidhAne hakArAdimantro gRhIta AsIdatra tu devI pUjA vidhAne namo yuktaHzakArAdimantro grAhya mAnatuGgakA itibhAvaH, phaloddeza pUrvakamupasaMhAramAha mantretyAdinA mantraH-hakArAviHzakArAdizca, tantraM guggulaguTikA mocana zAstraM homAdirUpam, maNayApUrvamuktAH, mantrazcatantrazca maNyazcaitaSAM samAhAro mantratantramANiH-tasyamantratantramaNe pulliGganirdezaArSaH, yadvA mantratantrAbhyAM yuktomaNirmantratantra maNistasyeti bodhyam, mantrasyatantrasya maNeyo bhedo'sti sadampatyoHjAyAca patizcetidaMpatI tayoH bhuktimuktido bhogamokSaprado'sti, laukikabhogAnamokSazca | dadAtItyarthI, tathA tatkAlaphaladAyakastvaritaM phaladAtA'sti, sadyaeva phalaM dadAtItyarthaH sacAnalezoddezena alpatamakathanena uktaHkathitaH, tasyAtravarNana matisaMkSepeNa kRtamityarthaH // 55 // 56 // 57 / / 58 // 59 // 60 // bhASA TIkA-isake pazcAt kedAra kSetrapara Akara liGga ke Upara una maNiyoM ko rakha de tathA eka sau ATha | goliyo ko bhI dhIrese rakhade tathA sAdhaka puruSa vahA~ liku ko snAna karAve tathA pujA Adi bhI kare, tathA gUgala kI jo eka sau ATha guTikAyeM haiM unakA vidhIpUrvaka hakArAdi mantra se homa kare, vahAM para bhairava kI 1 sa ca namo yuktaH zakArAdimantro'yam " OM zrIMnamaH etaM mantra muccArya devIpUjAvidhayetitAtparyam // 2 tantraM kuTumbakRtyesyAt |siddhAntecauSadhottame | pradhAne tantu vAyeca zAstrabhedeparicchade // zruti zAkhAntare detAvubhayArtha prayojane / itikartavyatAyAJca iti medinI // 3 maNiyoM ke grahaNa karaneke pazcAt / / 4 ki jisase ve guTikAyeM TUTa na jAve // 5 apane kArya ko siddha karanekI icchA rakhanevAlA puruSa // 6 Adi zaddhase || | mantra japa Adi kA grahaNa hotA hai // 7hakArAdi mantrakA nidarzana saMskRta TIkA ke noTa meM kara diyA gayA hai| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAnatuGga zAstra 1 | pujA kara liGga para se maNiyo ko uThAle, phira ratna parvata ke zikharapara jAkara tathA kuNDa meM snAnakara pIche devI kI goda meM una maNiyoM ko rakha de, phira garuDa ke sthApita liGgakA jisa prakAra pujA kA kArya kiyA thA vaisA | hI kArya yahAM para bhI karanA cAhiye, hA~ yahA~ para " namaH " padase yukta zakArAvi mantra jAnanA cAhiye, yaha jo mantra, tantra aura maNikA bheda hai yaha strI puruSoMko laukika bhoga aura mokSa ko detA hai tathA tatkAla phala dAyaka hai, yahA~para isakA varNana ati saMkSepa se kiyA gayA hai // 56 // 56 // 57 // 58 // 59 // 60 // aH-zubha lakSaNavALA maNie lIdhA pachI zrI kedArezvara Avavu, ane gugaLanI vanAvelI ekasAi gAlI ( rmANa hoya te vaDI gAlIA manAvIje. ) ane maNie te kedArezvara mahAdevanA lANa upara mukavI, 5 55 5 atha-sAdhaka manuSya, zrIkedArezvara nA bANane yathA rvAidhathI snAna karAve, ane zADaSApacAra pUjA kare (laghurUdra athavA mahArUdrathI jevIti) ane gUgaLanI 108 ekaso ATha gAlIe tyAM maMdira nA cAkamAM homavI. homamAM hakArAdilhI namaH maMtra levo ane tyAM rahelA bhairavanI pUrI zrIrezvaranA siMgathI bhali bala 2. || paI // 57 // a"--tevAra pachI ratnagaranA zikhara upara jaIne, tyA rahelA kuMDamA snAna karI, tyAM rahelAM devInA khAlAmAM te maNi mukavA. // 58 // 1 " apanI pujAse tathA bhairava kI pUjAse prasanna huA yaha liGga merI kArya siddhi ke liye mujhe ina maNiyoM ko detA hai " aisA manameM vicAra kara liGga para se una maNiyoM ko uThA le // 2 namaH pada se yukta zakArAdi mantrakA nidarzana saMskRta TIkA ke noTa meM kara diyA | gayA hai // 3 pUrvokta hRkArAdi tathA zakArAdi mantra // 4 tantra zadvase gUgalakI goliyoM kA rakhanA tathA unakA homa karanA jAnanA cAhiye || 5 maNiyoM kA bheda pUrva kahA hI jA cukA hai / 6 zIghrI // 47 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAkheM artha:tevAra pachI zrI gaNDa e sthApIta zrI garUDezvara prathama jema pujA karI che te pramANu ja pujA karavI save nama: e maMtra savA lakSa jape 59 , artha:-maMtra ane taMtrathI maNine bheda (judI judI rIte rUpadenAra maNi ) thAya che. tethI strIpuruSane bega ane mokSa maLe che. A tatkALa mApanA2 bhana5 the| zadhAya / che.|| 10 // guNeSurAgaH sukRteSu laabho,rossshcdossshcbhvecckaam:||shriimaantunggsytthaapidhrm,shriiviitraagsysevvetti||6|| TAMkA-asmin padye zrImatA granthakArena zrIvItarAga mahattvam zrIvItarAga dharma mahattvam, etadgranthajJAnarahasyAdhikAritvam nAmAkhyAnaJca, ityAdayo'neke viSayAvyAvarNitAH santi, teSu yathAmati katipaye viSayAH saMkSepeNAtrocyante, zeSAstu sudhIbhiHsvayamevohanIyAH -yasya puruSasya yadyapi roSazca doSazca kAmazca bhavet bhavatunAma, tathApi yasya puruSasya zrImAnatuGgasya / zriyA mAnena connatasya zrIvItarAgasya' guNeSu rAgo'sti sukRteSu ca lAbho'sti, saeva puruSo dharma veti // 61 // 2-yasya puruSasya yadyapi roSazca doSazca kAmazca bhavet, bhavatunAma, tathApi yasya puruSasya guNeSu rAgo'sti sukRteSu ca lAbho'sti, sa eva zrImAnatuGkasya zrIvItarAgasya dharmavetti // 61 // 1 tattvaMtusarvajJa ekvetti // 2 sa iti tacchadvApekSayA yasyeti padasyopanyAsaH yattadonityasambandhAt // 3 tathApIti padApekSayA ydypaatipdopnyaasH|| 1 smbhaavnaayaaNvidhiH|| 5 etadavaguNe satyapatyirthaH, evaM sarvatra bodhyam // 6 tunggsmunntH|| 7 vItogato rAgo yasyasa sa tathAtasya Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGgazAstraM 1 3-yasya puruSasya yadyApe roSazca doSazca kAmazca bhavet bhavatunAma tathApi atuGgasya sarvonnatasya zrIvIta| rAmasya guNeSu rAgosti sukRteSu ca lAbho'sti sa eva zrImAn puruSodharmaM vetti // 61 // 4-yasya puruSasya yadyapi roSazca doSazca kAmazca bhavet bhavatunAma, tathA'pi yasya guNeSu rAgo'sti, | sukRtepucalAbho'sti, saeva zrImAn puruSo'tuDeMgasya sarvonnatasya zrIvItarAgasya dharmavetti // 61 // 5 - yasya puruSasya yadyapi roSazca doSazca kAmazca bhavet bhavatu nAma, tathApi yasya puruSasya zrIvItarAgastha - guNeSu rAgo'sti sukRteSu ca lAbho'sti sa eva puruSaH zrImAnatuGgasya zrIvItarAgasya dharmaM kAryam, etad grantharacana gauravarUpaM kAryam vetijAnAti // 61 // bhASA TIkA - isa padya meM zrImAn graMthakArane zrIvatirAgakA mahattva, zrIvItarAgadharmakA mahatva, isa granthakA jJAna, rahasya, aura adhikArI, evaM nAmakA nirdeza, ityAdi aneka viSayoM kA varNana kiyA hai, unameMse apanI buddhi ke anusAra kucha viSayoMkA saMkSepa se kathana kiyA jAtA hai, zeSa viSayoMkA to buddhimAna janoMko svayameva karhena karalenA cAhiye: 1 nAstituGgayasmAttasya // pUrvavadarthojJeyaH // 3 yathArtha tattvako to sarvajJahI jAna sakate haiM // 4 tarka, vicAra // 49 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstraM mAnatuGga 1-cAhe kisI puruSameM roSa, doSa aura kAmarUpI avaguNa bhalehI ho tathApi jisa puruSakA lakSmI aura mAnameM samunnata zrIvItarAga bhagavAna ke guNoM meM rAga hai tathA sukRtoM meM lAbha hai,vahI puruSa dharmako jAnatA hai // 31 // | 2-cAheM kisI puruSameM roSa, doSa aura kAmarUpI avaguNa bhale hI ho tathApi jisa puruSakA guNoM meM HSrAga hai tathA sukRtoM meM lAbha hai vahI puruSa-lakSmI aura mAna meM samunnata zrIbIta rAga bhagavAn ke dharmako jAnatA hai|||31|| -cAheM kisI puruSameM roSa, doSa aura kAmarUpI avaguNa bhalehI ho tathApi atuGga (sarvonnata) || zrIvItarAga bhagavAna ke guNoM meM jisakArAga hai tathA sukRtoM meM lAbha hai vahI zrImAn puruSa dharma ko jAnatA hai // 61 // 4-cAheM kisI puruSameM roSa, doSa aura kAmarUpI avaguNa bhalehI ho tathApi jisa puruSakA guNoM meM rAga hai aura sukRtoM meM lAbha hai vahI zrImAn puruSa atuga (sarvonnata) zrIbIta rAga bhagavAna ke dharmako jAnatA hai // 31 // 5-cAheM kisI puruSameM roSa, doSa aura kAmarUpI avaguNa bhale hI ho tathApi jisa puruSakA zrIvItarAga bhagavAn ke guNo meM rAga hai tathA sukRtoM meM lAbha hai vahI puruSa zrImAnatuga zrIvItarAga ke dharma ko jAnatA hai // 31 // 1 krodha // 2 ukta avaguNa ke honeparabhI // 3 pratiSThA, gaurava // 1 ucca, baDha kara // 5 satkAryoM // 6 jinase baDhakara koItuGga (unnata) nahI hai // 7 zrIvItarAga bhagavAn ke satkAryoM ke dvArA jo lAbha uThAtA hai, athavA jo nija sakRtoM ke dvArA lAbha uThAtA hai / / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuGga zAstra atha zrImAna tuMgAcAryanA A graMtha banAvavAmAM, maNika95nA sAdhaka manuSyone. maNienA guNAmAM prema thAya maNionI yathAvidhi pujAethI utpanna thatA puyamAM lAbha thAya, rASavAlA maNiomAM roSa thAya, vidhihIna pujAthI pApa thAya, vidhithI pujAelA maNie sate Icchita prApti thAya, joke paNa ema che te paNa zrImAnatuMga evA zrIvItarAgane dharma te zrImAnatuMga zrIvItarAgaja jANe che. bIjAo jANavA samartha nathI ethI TIvItarAgane sarva pApanAzaka ane sarva purUSArthane ApanAra dharma choDIne je A bani upAsanA kare che te murkhAo che. ema zrImAna tuMgAcAryane mata che, 61 / itizvetAmbarAcArya zrImAnatuGgakRtemAnatuGgAbhidhAnottmazAstre parabrahmasAgare utpannamaNi saMketasthAnalakSaNonAma prathamodhyAyaH samAptaH Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti mAnatuGgazAstraM sampUrNam