Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2535 zrI digambara jaina maMdira kaithUlI (ma.pra.) meM virAjamAna 108 jinapratimA-phalaka ASAr3ha, vi.saM. 2066 julAI, 2009 * mUlya 15/
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ "utpAda-vyaya-dhrauvyayukta sat' kA bhAvAnuvAda AcArya zrI vidyAsAgara jI 'utpAda-vyaya-dhrauvya-yuktaM sat' santoM se yaha sUtra milA hai isameM ananta kI astimA simaTa-sI gaI hai| yaha vaha darpaNa hai, jisameM bhUta, bhAvita aura sambhAvita saba kucha jhilamilA rahA hai, taira rahA hai dikhatA hai AsthA kI A~khoM se dekhane se! vyAvahArika bhASA meM sUtra kA bhAvAnuvAda prastuta hai: AnA, jAnA lagA huA hai AnA yAnI janana-utpAda hai jAnA yAnI maraNa-vyaya hai lagA huA yAnI sthira-dhrauvya hai aura hai yAnI cira-sat yahI satya hai yahI tathya...! isase yaha aura phalita huA, ki dete hue zraya paraspara mile haiM ye sarva-dravya paya-zarkarA se ghule haiM zobhe tathApi apane-apane guNoM se chor3e nahIM nija svabhAva yugoM-yugoM se| phira kauna kisako kaba grahaNa kara sakatA hai? phira kauna kisakA kaba haraNa kara sakatA hai? apanA svAmI Apa hai apanA kAmI Apa hai phira kauna kisakA kaba bharaNa kara sakatA hai?... phira bhI, kheda hai grahaNa-saMgrahaNa kA bhAva hotA hai so.... bhavAnugAmI pApa hai| adhika kathana se virAma, Aja taka yaha rahasya khalA kahA~? jo 'hai' vaha saba sat svabhAva se hI sudhAratA hai sva-pana...svapana....sva-pana.... aba to ceteM-vicAreM apanI ora nihAreM apn....apn....apn| yahA~ cala rahI hai kevala tapana..... tapana..... tapana....! mUkamATI (pRSTha 184-186) se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 julAI 2009 sampAdaka pro. ratanacandra jaina kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla 462039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara. ke. mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278 sadasyatA zulka 5,00,000ru. 51,000ru. 5,000ru. 1100 ru. 150 ru. 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| ziromaNi saMrakSaka parama saMrakSaka saMrakSaka AjIvana vArSika eka prati mAsika jinabhASita antastattva kAvya : 'utpAda-vyaya- dhrauvyayuktaM sat' kA bhAvAnuvAda : AcArya zrI vidyAsAgara jI * muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ * sampAdakIya : kAlasarpayoga nivAraNapUjA Agama kI kasauTI para pravacana kuguru, kudeva, kuzAstra kA svarUpa varSa 8, : AcArya zrI vidyAsAgara jI samAcAra * lekha * svAtmopalabdhi ke icchuka bhavyAtmAoM ke lie : muni zrI vinItasAgara jI : sva0 paM0 milApacandra jI kaTAriyA * jijJAsA samAdhAna * grantha samIkSA: zrutArAdhanA (2008) * rAtribhojana tyAga * tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana (SaSTha aMza) paM0 mahezakumAra jaina, vyAkhyAtA * hamArI sAMskRtika dharohara hamArI mAtRbhASA : DaoN0 jyoti jaina : paM. ratanalAla bainAr3A aGka 7 A. pR. 2 A. pR. 3 A. pR. 4 lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogA / pRSTha 2 8 12 14 18 22 24 28 13, 17, 21, 28, 31, 32
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 sampAdakIya kAlasarpayoga-nivAraNapUjA Agama kI kasauTI para kucha samaya pUrva merI dRSTi 'kAlasarpayoga nivAraNapUjA' nAmaka eka laghupustikA para pdd'ii| isake lekhaka vidhAnAcArya bra0 vinodasAgara jI zAstrI haiM aura prakAzana jJAnAmRtasAhityakendra, jJAnakuTI, siddhanagara jabalapura ( ma0pra0) se huA hai| prathama saMskaraNa hI pratIta hotA hai, kintu prakAzana varSa kA ullekha nahIM hai / pustikA kI pRSThasaMkhyA mAtra 78 hai / usakI kImata 80 rupaye chapI hai, kintu bAda meM sIla lagAkara kImata tIsa rUpaye kara dI gaI hai| 'kAlasarpayoga' zabda maiMne prathama bAra par3hA- sunA thaa| jinAgama meM isakA ullekha kahIM dekhane meM nahIM AyA / isalie maiM socatA rahA ki 'kAlasarpa' zabda kA kyA artha hai ? kintu pustikA ke mukhapRSTha para pUrNakAlasarpayukta grahacakra ke sAtha bhagavAn pArzvanAtha ke citra ke donoM ora do bar3e-bar3e sundara aura bhayaMkara nAgoM kI tasvIra dekhakara anumAna lagAyA ki kAlasarpa se tAtparya Dasate hI mauta ke ghATa utAra denevAle atyanta jaharIle nAga se hai| phira maiMne ApTekRta saMskRta-hindI koza uThAkara dekhA to pAyA ki usameM bilakula yahI artha likhA hai- 'kAle aura atyanta viSaile sA~pa kI jAti / ' aba mujhe pUrA vizvAsa ho gayA ki janmakuNDalI meM ullikhita grahayoga ke mAdhyama se yadi yaha phalita hotA hai ki jAtaka (kisI manuSya) ke jIvana meM kabhI kAlasarpa dvArA ise jAne kA yoga hai, to use bhagavAn neminAtha ( rAhugraha - ariSTanivAraka) aura pArzvanAtha (ketugraha - ariSTanivAraka) kI pUjA ke dvArA TAlA jA sakatA hai| isI pUjA ko 'kAlasarpayoganivAraNapUjA' nAma diyA gayA hai| mere mana meM prazna uThA ki yadi kAlasarpayogavAlA zrAvaka nitya jinapUjA karatA hai, to isase hI usakA kAlasarpayoga Tala jAnA cAhie, alaga se kAlasarpayoga nivAraNa kI prArthanA karate hue bhagavAn neminAtha aura pArzvanAtha kI pUjA karane kI kyA AvazyakatA ? nityapUjA ke Arambha meM kavivara nAthUrAmakRta jo vinayapATha par3hA jAtA hai, usameM neminAtha aura pArzvanAtha kA nAma na lekara tIrthaMkara - sAmAnyavAcI jinezvara ( dhanya jinezvaradeva ) zabda se bhagavAn ko sambodhita karate hue kahA gayA hai tuma padapaMkaja pUjataiM vighanaroga Tara jAya / zatru mitratA ko dharai viSa nirviSatA thAya // tAtparya yaha ki kisI bhI tIrthaMkara kI pUjA kI jAya, usase sabhI vighna, sabhI roga Tala jAte haiM, zatru mitra bana jAtA hai aura sarpAdi ke dvArA ise jAne para car3hA huA viSa bhI utara jAtA hai| paMDita ToDaramala jI pratyeka tIrthaMkara ke stavana-pUjana se laukika lAbha batalAte hue mokSamArgaprakAzaka meM likhate haiM- " jo arahaMtAdi viSai stavanAdirUpa vizuddhapariNAma ho hai tAkari aghAtiyA karmani kI sAtA Adi puNyaprakRtini kA baMdha ho hai / bahuri jo vaha pariNAma tIvra hoya to pUrvai asAtA Adi pApa prakRti ba~dhI thI, tinako bhI maMda karai hai athavA naSTakari puNyaprakRtirUpa pariNamAvai hai / bahuri tisa puNya kA udaya hotaiM svayameva indriyasukha kI kAraNabhUta sAmagrI milai hai ara pApa kA udaya dUra hote svayameva duHkha kI kAraNabhUta sAmagrI dUra ho hai / " (mo. mA. pra. / adhikAra 1 / pR.7) / nityapUjA-pIThikA jinastavana kA mahattva batalAte hue kahA gayA hai vighnaughAH pralayaM yAnti zAkinI - bhUta - pannagAH / viSaM nirviSatAM yAti stUyamAne jinezvare // arthAt jinendradeva kA stavana karane se vighnoM kA samUha naSTa ho jAtA hai, zAkinI, bhUta aura nAga zAnta ho jAte haiM tathA viSa nirviSa ho jAtA hai| bhaktAmara stotra meM AcArya mAnatuMga bhagavAn AdinAtha kI stuti kA mahattva batalAte hue kahate haiM julAI 2009 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ raktekSaNaM samada kokilakaNThanIlaM krodhoddhataM phnninmutphnnmaaptntm| AkrAmati kramayugena nirastazaGkas tvannAma-nAgadamanI hRdi yasya puNsH|| 4 // anuvAda- "he bhagavan AdinAtha! jisake hRdaya meM Apake nAma kI nAgadamanI (nAga kA damana karanevAlI oSadhi) vidyamAna hai, vaha madamatta koyala ke kaNTha ke samAna kAle, lAla-lAla A~khoMvAle, krodha se uddhata aura phana uThAkara sAmane Ate hue nAga ko bhI nirbhaya hokara lA~gha jAtA hai|" isa prakAra jinAgama meM kisI bhI tIrthaMkara ke stavana, pUjana Adi se kAlasarpayoga kA nivAraNa honA batalAyA gayA hai| pUjana to dUra kI bAta hai, stavana, smaraNa mAtra se bar3e-bar3e saMkaToM ke Tala jAne kI bAta kahI gaI hai| vidhAnAcAryoM ko jinAgama meM vizvAsa nahIM kintu lagatA hai kAlasarpayoganivAraNapUjA ke samarthaka vidhAnAcAryoM ko uparyukta jinavacanoM meM vizvAsa nahIM hai, isIlie unhoMne eka Agamaviruddha, svakalpita mAnyatA pracalita kI hai ki kAlasarpayoga kA nivAraNa vizeSataH bhagavAn neminAtha aura pArzvanAtha kI pUjA se hotA hai, kyoMki kAlasarpayoga rAhu aura ketu nAmaka grahoM ke yoga se hotA hai aura rAhujanya ariSTa ke nivAraka bhagavAn neminAtha mAna liye gaye haiM aura ketu janya ariSTa ke nivAraka bhagavAn pArzvanAtha, jaisA ki nimnalikhita navaracita mantroM se jJAta hotA hai 1. "oM hrIM rAhagraha-ariSTa-nivAraka-zrIneminAtha-jinendrAya namaH, mama kAlasarpadoSanivAraNAya jalaM nirvapAmIti svaahaa|" (ukta pUjApustikA / pR.30)| 2. "oM hrIM ketugraha-ariSTa-nivAraka-zrIpArzvanAthajinendrAya namaH mama kAlasarpadoSanivAraNAya jalaM nirvapAmIti svaahaa|" (vahI / pR. 34) / isI kAraNa jAtaka ke dvArA pratidina pArzvanAtha ke kalikuNDa-yaMtra ke samakSa hI pUjA kiye jAne evaM usI para kAlasarpanivAraka zAntidhArA karAye jAne kA niyama banAyA gayA hai| jinabhakti ke sAtha abhicAra-prayoga kI AvazyakatA kAlasarpayoganivAraNa ke upAya ke rUpa meM aSTadravyArpaNa ke mAdhyama se abhivyakta honevAlI jinabhakti ko aparyApta mAna liyA gayA aura ajaina zAstroM kA anukaraNa kara abhicAra (jAdU-TonA) kI kriyAoM kA samAveza kiyA gyaa| isIlie aSTadravyarUpa pUjanasAmagrI ke atirikta kAle ur3ada, pIle sarasoM, kAle sarasoM, gUgala, lAlacandana, lAlamirca, pisI haldI, khar3I mUMga (harI), khar3I dhaniyA~, rakSAsUtra, kA~se kA kalaza cA~dI kA sA~tiyA (svAstika), nAgamohinI lakar3I, sA~pa kA jor3A (kRtrima), mayUrapicchI Adi abhicAra sAmagrI (jAdU-TonA-ToTakA kI sAdhanabhUta sAmagrI) bhI pUjA meM zAmila kara lI gyii| (uparyukta pustikA/ pRSTha 4) / uparyukta pUjApustikA ke pRSTha 4 para 'kAlasarpanivAraNa ke kucha sahaja upAya' zIrSaka ke nIce isa abhicAra-sAmagrI kA prayoga isa prakAra batalAyA gayA hai 1. 25 grAma kAle ur3ada apane Upara se nIce kI ora utArakara bAhara pheMka deN| 2. kAle sarasoM ko apane Upara lekara nau bAra NamokAra maMtra par3hakara kisI gaDr3he yA nadI meM DAla deN| 3. apane pAsa hamezA choTA sA morapaMkha rkheN| 4. apane hAtha meM hamezA paMcaraMgA rakSAsatra bA~dhakara rkheN| 5. ho sake to pratidina sone ke sthAna para choTe dIpaka meM mIThA dUdha bharakara rakheM aura dIpaka kA dUdha gamale meM DAleM aura usakI miTTI chaha mahIne meM gA~va yA zahara ke bAhara pheMkakara gamale meM navIna miTTI ddaaleN| julAI 2009 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. hara mahIne apane sira ke pA~ca bAla hAtha se ukhAr3a kara agni meM DAleM / 7. hara mahIne nAriyala ko apane Upara nau bAra ghumAkara nadI yA tAlAba ke kinAre chor3a deN| 8. nAgamohanI lakar3I ko 11 bAra NamokAramaMtra par3hakara apane Upara ghumAkara vastI ke bAhara chor3a deM yA gaDDhe meM DAla deN| 9. gUgala ko 21 bAra NamokAramaMtra par3hakara apane Upara ghumAkara agni meM chor3a deM / 10. kAlasarpayoganivAraNa kA maMtra sarpaviSa utAranevAle maMtra ke samAna hotA hai| usake dvArA jhar3avAnA Avazyaka hai| usa maMtra ko do sAla meM siddha kiyA jAtA hai| isa prakAra kAlasarpayoganivAraNa kA anuSThAna karAnevAle jaina vidhAnAcAryoM ne kAlasarpayoganivAraNa meM jinabhakti ko paryApta nahIM mAnA, usake sAtha uparyukta abhicAradravyoM se abhicAra ( TonA ToTakA karanA bhI Avazyaka mAnA hai / arthAt unhoMne bhaktAmarastotra Adi ke uparyukta vacanoM ko avizvasanIya ThaharAne kA prayatna kiyA hai, jinameM kahA gayA hai ki jinendra ke stavana evaM nAmasmaraNa mAtra se bar3e se bar3e azubhayoga Tala jAte haiN| jinendra ke atirikta vyantarAdi se kRpA kI prArthanA vidhAnAcAryoM ko yaha vizvAsa nahIM hai ki mAtra jinendra kI bhakti se jAtaka ke kAlasarpayoga kA nivAraNa ho jAyegA, isalie unhoMne vaimAnika bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSka devoM ke sAmane bhI kAlasarpayoganivAraNa hetu gir3agir3AnA jarUrI batalAyA hai / 'kAlasarpanivAraNa - zAntidhArA' ke ye mantra isake udAharaNa haiM "OM yamavaruNakuveravAsavazca vaH prIyantAm / OM asuranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhidvIpadikkumArAdidazavidha - bhavana - vAsikAzca vaH prIyantAm / oM ananta - vAsukI takSaka-karkoTaka -padma- mahApadma- zaMkhapAlakulika - jaya-vijaya nAgAzca te kAlasarpanivAraNArthaM zAntidhArAM karomi / OM indrAgni yama naiRti dazavidhadigdevatAzca vaH prIyantAm / OM surAsuroragendra --- gandharvayakSa - rAkSasa- bhUtapizAcAzca vaH prIyantAm / OM budhazukra --- mahAgrahA jyotiSkadevatAzca vaH prIyantAm / --- viMzatibhavanendrAzca vaH prIyantAm / SoDazavyantarendrAzca mama kAlasarpa- nivArayantu / caturviMzatiyakSendrAzca mama kAlasarpaM nivArayantu / --- caturviMzati yakSIdevatAzca mama kAlasarpaM nivArayantu / --- OM saudharmezAna - sAnatkumAra- mAhendra --- SoDazakalpavAsikAzca vaH prIyantAm / --- navagraiveyakavaimAnikAzca vaH prIyantAm / " ina maMtroM meM cAroM nikAyoM ke deva-deviyoM se jAtaka para prasanna hone (prIyantAm, prI- prasanna honA ) aura usake kAlasarpayoganivAraNa kI prArthanA kI gaI hai| yaha isa bAta kA pramANa hai ki jaina vidhAnAcAryoM ko yaha vizvAsa nahIM hai ki ekamAtra jinabhakti se kAlasarpayoganivAraNa ho sakatA hai| isa kArya meM unhoMne jinendradeva evaM caturNikAya ke devoM ko eka hI Asana para lAkara baiThA diyA hai| yaha jinendradeva ke parameSThipada ke avamUlyana aura devamUr3hatA kA hRdayadAhaka udAharaNa hai| abhicArazAstra ( tantrazAstra ) parasamaya ( ajainazAstra, bAhyazAstra ) hai --- kAlasarpayoga yA anya azubhayoganivAraNa ke lie kAle ur3ada, kAle yA pIla sarasoM, lAla mirca, rakSAsUtra Adi pUrvokta abhicAradravya ( TonA-ToTakA karane kI sAmagrI ) ke dvArA kiyA jAnevAlA abhicAra ( TonA-ToTakA ) yA tAntrika anuSThAna parasamaya (ajaina zAstra) kI kriyA hai, svasamaya (jainazAstra) kI nahIM / isakA spaSTIkaraNa AcArya vIrasena ne dhavalATIkA ( SaTkhaNDAgama / pustaka 1 / 1, 1, 1 / pR. 83) evaM jayadhavalA TIkA (kasA pAhuDa / bhAga 1 / gAthA 1 / pR. 88-89) meM kiyA hai| kArttikeyAnuprekSA kI zubhacandraTIkA (gAthA 464), bhagavatI - ArAdhanA kI vijayodayATIkA ( gAthA 613 / pR. 421), bRhadravyasaMgraha kI brahmadevaTIkA (gA. 41 / amUDhadRSTi aMga / pR. 156), pravacanasAra kI tAtparyavRtti / adhikAra 3 / gA. 69 tathA jayodaya mahAkAvya (sarga 2 / zloka 63) meM bhI uparyukta kriyAoM kA varNana karanevAle zAstra ko mithyAdRSTipraNIta mithyAzAstra, 4 julAI 2009 jinabhASita
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ laukikazAstra, bAhyazAstra yA duHzruti kahA gayA hai| (dekhiye, merA sampAdakIya lekha/jinabhASita / jUna 2009) / isake atirikta jAtaka ke sira yA zarIra para Aja ghumAkara bAhara pheMke gaye kAle ur3ada yA pIle sarasoM Adi meM aise kisI ilekTrAnika pAvara kA honA siddha nahIM hai, jo sAla do sAla bAda samparka meM AnevAle kAlasarpa ko rimoTa kaNTrola se roka de| aisI dUsarI zakti IzvarIya zakti hI mAnI jA sakatI hai, kintu use mAnanA jIvoM ke bhAgyavidhAyaka, sarvaniyantA, antaryAmI Izvara ke astitva ko svIkAra karanA hogA, jise jinazAsana asvIkAra karatA hai| ina do pramANoM se siddha hai ki abhicAra yA tAntrika anuSThAna ke dvArA kAlasarpayoganivAraNa kI mAnyatA jinAgama ke viruddha evaM avaijJAnika hai| vyantarAdi deva bhI kAlasarpayoganivAraNa meM samartha nahIM kIrttikeyAnuprekSA meM kahA gayA hai evaM pecchaMto vi hu gh-bhuuy-piyaas-joinnii-jkkh| saraNaM maNNai mUDho sugaaddh-micchtt-bhaavaado|| 27 // anavAda- saMsAra meM koI bhI vyakti jIva kA zaraNa (daHkha aura matya se bacAnevAlA) nahIM hai. aisA dekhate hue bhI mUDha (mithyAdRSTi jIva) pragAr3ha mithyAtva ke prabhAva se graha, bhUta, pizAca, yoginI (caNDikA Adi deviyoM) aura yakSa ko zaraNa (zaraNaM zriyate artipIDiteneti zaraNam- kA.a./ TIkA / gA. 27) arthAt rakSaka mAnatA hai| isakA bhAvArtha prakaTa karate hue siddhAntAcArya paM0 kailAzacandra jI zAstrI likhate haiM- "manuSya dekhatA hai ki saMsAra meM koI zaraNa nahIM hai, eka dina sabhI ko mRtyu ke mukha meM jAnA par3atA hai--- / phira bhI usakI AtmA meM mithyAtva kA aisA prabala udaya hai ki usake prabhAva se vaha ariSTa-nivAraNa ke lie jyotiSiyoM ke cakkara meM phaMsa jAtA hai aura sUrya, candra, maMgala, budha, bRhaspati, zukra, zani, rAhu aura ketu nAma ke grahoM ko tathA bhUta, pizAca, caNDikA vagairaha vyantaroM ko zaraNa mAnakara unakI ArAdhanA karatA hai|" vyantarAdi devoM aura grahoM kA nAma lekara unase yaha nivedana karanA ki Apa prasanna hoM (vaH prIyantAm) aura mere kAlasarpayoga kA nivAraNa kareM (mama kAlaparsayogaM nivArayantu), yaha unakI ArAdhanA hI hai| 'ArAdhanA' zabda prasanna karane kA hI vAcaka hai| yaha zabda rAdh dhAtu se vyutpanna hai, aura usakA artha prasanna karanA hI isa taraha vyantarAdi devoM kI ArAdhanA ko jinAgama meM mithyAtva kahA gayA hai- "kSetrapAla-caNDikAdimithyAdevAnAM yadArAdhanaM karoti jIvastaddevatAmaDhatvaM bhnnyte|" (dra.saM./TIkA/gAthA 41 / pR.105)| 'kAlasarpayoganivAraNapUjA' meM isa mithyAtva ko ucca siMhAsana para (zAntidhArA meM) pratiSThita kiyA gayA hai| kevalamantra dvArA kAlasarpayoga-nivAraNa ukta pUjA se atyanta sarala to kAlasarpayoganivAraNa maMtra hai| dvAdazAMgazruta ke 12 veM aMga dRSTivAda meM vidyAnuvAda nAma kA eka pUrva hai| usameM sAta sau alpavidyAoM (mantroM) aura pA~ca sau mahAvidyAoM kA vidhisahita varNana thaa| vaha vartamAna meM upalabdha nahIM hai| phira bhI kahIM se maMtroM kA saMgraha karake eka laghuvidyAnuvAda nAma kA grantha prakAzita huA hai aura use vidyAnuvAdapUrva para AdhArita batalAyA gayA hai| kintu, usameM saMkalita maMtroM kI bhASA aura zabdoM ke prayoga se yaha siddha nahIM hotA ki vaha dvAdazAMgazruta jitanA prAcIna hai| usameM eka sarpayoganivAraka mantra diyA hai, jo isa prakAra hai "U~ ilavitte tilavitte Duve DuvAlie dusse dussAlie jakke jakkaraNe mamme mammaraNe saMjakkaraNe aghe anaghe apAyaMtIe zvetaM zvete taMDe anAnurakte ThaH ThaH U~ DallA villA cakkA vakkA koraDA koraDara ghorar3ati moraDA morar3ati aTTe aTTaruhe aTTaTToMDu ruhe sappe sappa ruhe sappa hoMDu ruhe nAge nAgaruhe nAga thoDu ruhe ache achale viSattaMDi viSattaMDi triMDi triMDi sphuTa-sphuTa sphoTaya sphoTaya idA viSama viSaM gachatu dAtAraM gachatu julAI 2009 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhoktAraM gachatu bhUmyAM gachatu svaahaa|" isa maMtra ke nIce likhA hai- "isa maMtravidyA ko jo par3hatA hai, sunatA hai, usako sAta varSa taka sA~pa nahIM dikhegA aura kATegA bhI nahIM aura kATegA bhI to zarIra meM jahara nahIM cddh'egaa|" (laghuvidyAnuvAda / dvitIya saMskaraNa / pRSTha 121) / isa maMtra ko kevala par3hanA yA sunanA hai| isameM na aSTa dravya kI AvazyakatA hai, na kAle ur3ada pIle sarasoM, nAgamohanI lakar3I Adi abhicArasAmagrI kI, na kisI mAntrika yA vidhAnAcArya kii| zabda bhI isake bar3e manoraMjaka haiM, jaise- 'ilavitte, tilavitte, illA, villA, cakkA, vkkaa---|' patA nahIM ye kisa bhASA ke zabda haiM aura inakA kyA artha hai? zAyada ina arthahIna zabdoM ko sA~pa samajhatA ho| kevala yantra dvArA sarpabhaya kA nivAraNa sarpabhaya ke nivAraNa hetu yantraprayoga mantra se bhI sarala upAya hai| uparyukta laghuvidyAnuvAda grantha meM nimnalikhita sarpabhayahara assIyA (yoga karane para 80 kI saMkhyAvAlA) yantra kA ullekha hai 36 9 Mr 34 grantha meM likhA hai ki isa yantra ko ghara kI dIvAra para aisI jagaha sindUra se likhA jAya, jahA~ sarpa kI dRSTi par3a jaay| athavA yaha yaMtra kA~se kI thAlI meM likhA huA taiyAra rakheM aura jaba sarpa nikale, taba use thAlI dikhalA dI jaay| isase sarpa ghara ko chor3akara calA jaayegaa| (pRSTha 279-280) / isase yaha bhI dhvanita hotA hai ki jaise anya vighnavinAzaka yaMtra bhUrjapatra yA kAgaja para likhakara gale meM pahana liye jAte haiM yA bhujA para bA~dha liye jAte haiM, vaise hI isa yaMtra ko bhI gale yA bA~ha meM dhAraNa kara liyA jAya, to kahIM bhI jAne para sarpabhaya nahIM rhegaa| puNyakarmodaya hI sarvAniSTayoga-nivAraNa kA ekamAtra upAya uparyukta mantra aura yantra bhI parasamayokta (ajainazAstrokta) haiM, yaha dhavalA, jayadhavalA Adi ke pUrvokta pramANoM se siddha hai| tathA ye puNyakarma ke udaya ke abhAva meM akAryakArI haiM aura puNyakarmodaya hone para inake vinA bhI samasta aniSTa yoga Tala jAte haiM, yaha jinavacana hai| yathA kArtikeyAnuprekSA ke TIkAkAra zrI zubhacandra ne gAthA 320 kI TIkA meM nimnalikhita zloka uddhRta kiyA tAvaccandrabalaM tato grahabalaM tArAbalaM bhUbalaM, tAvatsidhyati vAJchitArthamakhilaM tAvajjanaH sjjnH| mudrAmaNDalamantratantramahimA tAvatkRtaM pauruSaM yAvatpuNyamidaM sadA vijayate puNyakSaye kssiiyte|| anuvAda- candramA kA bala tabhI taka calatA hai, grahoM kA bala tabhI taka kAryakArI hotA hai, aura bhUmi kA bala tabhI taka kAma karatA hai, vAMchita padArtha bhI tabhI taka prApta hote haiM, manuSya bhI tabhI taka sajjana rahatA hai, mudrA, maNDala, taMtra, maMtra kI mahimA bhI tabhI taka rahatI hai tathA pauruSa bhI tabhI taka saphala hotA hai, jaba taka puNya kA udaya rahatA hai| puNya kA kSaya hone para ye saba bala kSINa ho jAte haiN| yahA~ spaSTa zabdoM meM kahA gayA hai ki puNyodaya ke abhAva meM graha, nakSatra, vyantarAdi deva-deviyA~, tathA mudrA, maNDala, tantra, mantra, yantra Adi upAya manuSya ke kisI bhI aniSTa yoga kA nivAraNa nahIM kara skte| isalie jinabhakti Adi zubhopayoga ke dvArA puNyArjana karanevAlA jIva hI kAlasarpAdi samasta aniSTa yogoM 6 julAI 2009 jinabhASita
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko TAla sakatA hai| bRhadrvyasaMgraha kI TIkA meM brahmadevasUri likhate haiM ki rAma aura lakSmaNa ko mArane ke lie rAvaNa ne bahurUpiNI vidyA siddha kI thii| isI prakAra kauravoM ne pANDavoM kA nAza karane ke lie kAtyAyanI vidyA sAdhI thI aura kaMsa ne kRSNa ke vinAza hetu bahuta sI vidyAoM ko prasanna kiyA thA, kintu ve rAma, lakSmaNa, pANDavoM tathA kRSNa kA kucha bhI nahIM bigAr3a skiiN| isake viparIta rAma Adi ne kisI bhI mithyAdevatA ko prasanna nahIM kiyA, phira bhI nirmala samyaktva ke dvArA upArjita pUrvapuNya ke prabhAva se saba vighna Tala gaye- 'taistu yadyapi mithyAdevatA nAnukUlitAstathApi nirmalasamyaktvopArjitena pUrvakRtapuNyena sarvaM nirvighnaM jaatmiti|' (bR.dra.saM./ TIkA/gA.41 / pR.150)| kArtikeyAnuprekSAkAra ne kahA hai ki uttama dharma ke prabhAva se agni zItala ho jAtI hai, bhujaMga (kAlasarpa) ratnoM kI mAlA bana jAtA hai aura devatA dAsa ho jAte haiN| tIkSNa talavAra hAra bana jAtI hai, durjeya zatru sukhada sajjana bana jAte haiM, hAlAhala (kAlakUTaviSa) amRta meM parivArtita ho jAtA hai aura bar3I-bar3I ApadAe~ sampadA kA rUpa dhAraNa kara letI haiM aggI vi ya hodi himaM hodi bhujaMgo vi uttamaM rynnN| jIvassa sudhammAdo devA vi ya kiMkarA hoNti|| 432 // tikkhaM khaggaM mAlA dujjayariuNo suhaMkarA suynnaa| hAlAhalaM pi amiyaM mahavayA saMpayA hodi|| 433 // isa kathana ne to TonA-ToTakApradhAna evaM vyantarAdi-ArAdhanAmayI kAlasarpayoganivAraNapUjA tathA kAlasarpayoganivAraNa maMtra-tantra-yantra ke prayoga kI upayogitA para pAnI phera diyA hai, sarvathA niSphala ghoSita kara diyA hai aura ekamAtra jinabhaktyAdi uttama dharma dvArA arjita puNya ke udaya ko samasta aniSTa yogoM kA acUka nivAraka batalAyA hai| ata: vidhAnAcAryoM ko ina jinavacanoM meM AsthA dhAraNa karate hue ajJAnI zrAvakoM ko kAlasarpAdianiSTayogoM kA bhaya dikhAkara uparyukta prakAra kI pUjA evaM mantra-tantra-yantrAdi-prayoga ke mithyAtva meM nahIM pha~sAnA caahie| isake viparIta jinabhaktyAdirUpa uttamadharma ke AcaraNa kI zikSA denI caahie| saikaDoM aniSTayoganivAraNapajAoM ke udabhava kI AzaMkA ekamAtra jinabhaktyAdirUpa uttamadharma ke dvArA arjita puNyakarma ke udaya se sabhI prakAra ke aniSTa yogoM kA nivAraNa ho jAtA hai, kintu sAhityavikrayajanya Aya evaM dakSiNAlAbha ke pralobhana se kAlasarpayoga-nivAraNapUjA kA pracalana aisI asaMkhya pUjAoM kI racanApravRtti ko janma degA, isakI bahuta adhika saMbhAvanA hai| aba kAlavicchUyoga, kAlazvAnayoga, kAlazRgAlayoga, kAlachipakalIyoga, kAlasiMhayoga, kAlagajayoga, kAla azvayoga, kAlavRSabhayoga, kAlageMDAyoga, kAlazUkarayoga, kAlabAikayoga, kAlaTrenayoga, kAlabasayoga, kAlavimAnayoga, kAlanadIyoga, kAlasamudrayoga, kAlabama-visphoTayoga, kAla-AtaMkIyoga, kAlagaisa-sileNDara-visphoTayoga ityAdi asaMkhya aniSTa yogoM ke nivAraNArtha asaMkhya pUjAoM kI racanA se vidhAnAcAryagaNa hicakicAyeMge nahIM aura ajJAnI gRhasthoM ko bhaTTArakoM ke samAna anuSThAnoM ke jaTila mAyAjAla meM pha~sAkara dhanArjana ke buddhimattApUrNa kArya ko aMjAma deNge| jinazAsana-bhaktoM ko jinazAsana ko zuddha banAye rakhane ke lie ukta pravRtti ko hatotsAhita karane kI AvazyakatA hai| jainagRhasthoM ko aniSTa yogoM ke nivAraNArtha mithyAdRSTiyoM kI zaraNa meM jAne se rokane ke nAma para jinazAsana meM hI jaba-jaba mithyAtva kA praveza karAyA gayA hai, taba-taba vaha usakA sthAyI aMga bana kara raha gayA hai, Age calakara jinazAsana se usakA niSkAsana koI nahIM kara pAyA, samAja hI vibhAjita ho gyaa| ataH aba Age aisA na ho, isake lie jinazAsana ke bhaktoM ko atyadhika sAvadhAna rahane kI AvazyakatA hai| ratanacandra jaina julAI 2009 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama aMza kuguru, kudeva, kuzAstra kA svarUpa AcArya zrI vidyAsAgara jI zrI siddhakSetra kuNDalapura (damoha, ma.pra.) meM maI 2007 meM Ayojita zrutArAdhanA zivira meM 14 maI 2007 ke dvitIyasatra meM vidvAnoM kI zaMkAoM ke samAdhAnArtha AcAryazrI dvArA kiye gaye pravacana kA prathama aMza prastuta hai| zaMkA- AcAryazrI! abhI taka kI saMgoSThiyoM meM | yaha eka vizeSa bAta hai| vidvAnoM ko yaha spaSTa nahIM ho pAyA hai ki Ayatana, pahale vaha binA nirdezana ke par3hanevAlA chAtra thaa| anAyatana, kuguru, kudeva, kuzAstra kA kyA svarUpa | vaha adhyApaka yA adhyApana kI zailI ko a thA, tabhI vaha Alor3ana karatA-karatA, tatsaMbaMdhI granthoM 1. zithilAcArI digambara jainamuni kuguru meM Ate | kA Alor3ana karatA calA jAtA thaa| vaha apane pAThyakrama haiM yA nahIM? se sambaMdhita pustakoM ko dekhane ke lie pustakAlaya calA 2. caturNikAya devoM meM kauna kudeva aura kauna | jAtA thaa| aba usake lie pAThyakrama nahIM, kintu deva meM Ate haiM? pustakAlaya hai| pustakoM kA niSedha nahIM huA hai, kintu isa viSaya para mArgadarzana dene kI kRpA kareM, jisase pAThyakrama kA niSedha ho cukA hai| aba use koI adhyApaka hama loga sahI rAste para cala skeN| nmo'stu| nahIM kahatA ki tuma apane pAThyakrama ko chor3akara yaha samAdhAna- Agama aura adhyAtma paddhati ke kathana kyA par3ha rahe ho? nahIM, aba usako jo kucha par3hanA kiyA jAtA hai| Agamapaddhati meM deva, zAstra, guru, chaha hotA hai, vaha par3ha letA hai| dravya, nava padArtha, saMyama, tapa Adi kA ullekha hai aura aba vaha kisI bhI pustakAlaya meM kisI bhI adhyAtmapaddhati meM samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra kA | bhASAgata koI bhI viSaya dekhatA rahatA hai| isI prakAra ullekha hai| inakI utpatti ke kAraNa apane ko upalabdha Apa dhAraNA banAkara suna lIjiye, viSaya Apako samajha ho jAte haiN| Agamapaddhati aura adhyAtmapaddhati kyA vastu meM A jAyegA ki Agamapaddhati deva-guru-zAstra, chaha dravya, haiM, yaha prazna uThanA svAbhAvika hai| koI bhI paddhati ho, | nava padArtha Adi ko lekara calatI hai| adhyAtma meM apane ko to samyagdarzana prApta karanA hai, aisA nhiiN| eka | samyagdarzana samyagjJAna ke viSaya prastuta kiye haiN| pAThyakrama hotA hai, ema. e. kI kakSA taka kramika calatA | dhavalA jI Adi ke mAdhyama se kaha rahA hU~, hai| skUloM meM pahalI klAsa kA pAThyakrama alaga, dUsarI samyagdarzana kA viSaya kyA hai? jo samyagdarzana ke viSaya klAsa kA pAThyakrama alaga, isa prakAra ema. e. taka chaha dravya, nava padArtha Adi kA zraddhAna nahIM hone detA pAThyakrama calatA jAtA hai| tatsaMbaMdhI praznoM ke uttara Apako hai, usakA nAma darzanamohanIya hai| darzanamohanIya ke udaya diye jAte haiN| pAThyakrama isa prakAra calatA hai| Age ke kAraNa chaha dravyoM kA samIcIna zraddhAna nahIM ho pAtA, zodhachAtra hotA hai, vaha bhI par3hatA hai, lekina usakA koI usakA nAma mithyAdarzana hai| pAThyakrama nahIM hotA hai| jaba darzanamoha haTa jAtA hai, to samyagdarzana prakaTa vaha chAtra to hai, lekina zodhakartA hai| aba vaha | ho jAtA hai| SaTkhaNDAgama aura kaSAyapAhur3a ye siddhAMtazodha kyA karegA? zodha-pUrNa kakSA meM pAsa hokara ke | grantha haiN| inameM kahIM bhI zaddhAtmA kI bAta nahIM kahI bodha prApta karatA hai| kisI eka viSaya meM zodha karake | hai| 'ante siddha iti siddhAntaH' siddha kI bAta hama anta vaha gaharAI ke sAtha kucha prastuta karanA cAhatA hai, to | meM kreNge| abhI hama mArga se cleNge| isa prakAra vahA~ usake lie koI pAThyakrama nirdhArita nahIM hai| jahA~ eka | para Apako eka zabda milegA 'vItarAgatA'. lekina kaba bhAga nirdhArita ho jAtA hai, usake lie to kucha kara | milegA- 'rAgAbhAvAta' vItarAgatA. rAga ke abhAva meM sakate haiM, karA sakate haiN| aba par3hane ke lie diyA | vItarAgatA prakaTa hotI hai| jAtA hai nirdeza, pahale par3hane ke lie nirdeza kI 'chadmastha vItarAga parihAra vizuddhi saMyata' yaha saMjJA AvazyakatA nahIM hotI thii| Aja anivArya ho gayA hai, | gyArahaveM bArahaveM guNasthAna kI hai| vItarAga samyagdarzana, 8 julAI 2009 jinabhASita
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vItarAga samyagjJAna Adi kA varNana vahA~ para milegA, usase / saMyama, sarAga samyagdarzana, bheda ratnatraya, vyavahAra mokSamArga pahale vItarAgatA nahIM aatii| kintu samyagdarzana kriyAtmaka | ye saba bhI ekArthavAcI haiN| ye Agama kI va rahegA? upazama, kSaya, kSayopazama ke rUpa meM rhegaa| upayoga | jAte haiN| vyavahAra samyagdarzana ko to mithyAdarzana ke barAbara kA kathana SaTkhaNDAgama Adi granthoM meM Apa nahIM dekha | samajhA jA rahA hai, bilkula ThIka hai| adhyAtma grantha par3hoge, paaoge| kahIM TIkA granthoM meM AyA ho, alaga bAta hai| to yahI palle meM aayegaa| aba usameM eDajasTameNTa samyagdarzana ke viSaya kI bharamAra milegI, lekina yaha | (samanvaya) karanA cAho to tIna kAla meM nahIM kara skoge| nahIM milegaa| aba isakI bhUmikA kaise banA dI jAya? jayasena Agamapaddhati se samyagjJAna kA varNana dekhate haiN| svAmI ne isakA bahuta acchA uttara diyaa| nizcaya samyagdarzana ke na hone meM kAraNa mithyAdarzana kA udaya | samyagdarzana ke sAtha 'pAnakavat niyamo vartate' ise rahatA hai| jisake kAraNa hama chaha dravyoM ke samIcIna | pAnakavat kahA hai| pAnaka kA artha kyA hai? pAnaka kA svarUpa para vizvAsa nahIM kara paate| aba thor3I sI hama | artha hai pIne kI ThaMDAI, yA peya padArtha jisako piyA adhyAtmapraNAlI ko dekhate haiM, jahA~ para chaha dravyoM kI | jA ske| peya kahate hI Apa logoM kI dRSTi tIna kI bAta nahIM kahI jA rahI hai| kintu nizcaya samyagdarzana | ora calI jAtI hai- mIThA, jala, bAdAma aadi| pAnaka kA varNana prAraMbha ho jaayegaa| yaha vyavahArasamyagdarzana | kahate hI ina tInoM kI samaSTi kA bodha ho jAtA hai sarAgasamyagdarzana Agama meM kahA hai aura adhyAtma meM | pacAsoM sthAnoM para Apa par3heMge, nizcaya samyagdarzana kahate nizcayasamyagdarzana kahA hai| dekho, nizcayasamyagdarzana kA | hI vahA~ para vItarAgacAritra A jAtA hai| 'tatra nizcayaviSaya zuddhAtmatattva hai| Atmatattva kI bAta nahIM kareMge | samyagdarzanaM vItarAgasamyagdarzanena Agacchati,"avinAbhAvaH' ve, zuddhAtmatattva kI kareMge, jIvatattva kI bAta nahIM kareMge| vItarAga cAritra ke sAtha avinAbhAva vyApti ko dhAraNa ve, zuddha jIva dravya kI bAta kreNge| zuddha padArtha kI karanevAle usa nizcaya samyadarzana kI bAta kara rahe haiN| bAta kreNge| kevalajJAna kI bhI bAta nahIM kreNge| jo abhI | vaha akelA hI paryApta hai| lekina eka hotA nhiiN| kyoMki hamane kahA ki kSAyika bhAvavAle ko bhI yadi nizcaya | vaha pAnaka vAlA peya hai| ye tInoM AyeMge, lekina tInoM samyagdarzana prApta karanA hai, to kSAyika samyaktva ke | eka kone meM, mIThA eka kone meM, pAnI eka kone meM Alambana se bhI nizcaya samyagdarzana prApta nahIM hogaa| aura eka kone meM mevA rakha do, pAnaka bana jAyegA, Aja kaI loga isa bhrama meM haiN| hameM bAra-bAra vicAra | aisA nhiiN| usako acche DhaMga se bA~Ta karake, sammizraNa AtA hai| dekho, itanA puruSArtha kiyA jA rahA hai, lekina | karake, ulTA-pulaTA karake, phira bAda meM diyA jAtA vaha puruSArtha phela hai| phela hai aisA kahane se unako hai| eka-eka bUMda meM usakA zodha ghulA huA rahatA hai| duHkha bhI ho sakatA hai| aisA nahIM Upara-Upara raha gayA yA nIce-nIce raha gyaa| cU~ki Apane aisA viSaya rakhA hai, isalie maiM kaha | aisA nahIM hotaa| isakA nAma pAnaka hai| jisa samaya rahA huuN| aba hama yaha batAnA cAhate haiM ki nizcaya | rApyagdarzana hotA hai, vahA~ para nizcaya samyagjJAna A jAtA samyagdarzana prApta nahIM kiyA jAtA hai, dhyAna kiyA jAtA | hai aura nizcaya cAritra bhI A jAtA hai| isalie una hai, usake dvArA nizcaya samyagdarzana prApta ho jAtA hai| tInoM ko eka zabda ke dvArA kaha dete haiM, tInoM kA nAma adhyAtma meM nizcaya samyagdarzana kI umra antarmuhUrta hI | lene kI koI AvazyakatA nahIM, pAnakavat kaha diyaa| batAI gayI hai| yaha bhI pakar3iye Apa, kAla nahIM pakar3iye, | aba vahA~ nizcaya samyagdarzana kI prApti ho rahI hai| isameM usakI sthiti antarmuhUrta hai| cAhe kSAyika samyagdRSTi koI bAdhA nhiiN| jisako isakI prApti nahIM hotI, usako bhI kyoM na ho| nizcaya samyagdarzana antarmuhUrta taka hI | ajJAnI khaa| ajJAnI so mithyaadRsstti| mithyAdRSTi so ttikegaa| yA to vaha kevalajJAnI ho jAyegA, yA nIce A bhiraatmaa| aise vyavahAra samyagdRSTi ko adhyAtmagranthoM meM jaayegaa| bahirAtmA kaha diyaa| lekina yaha nirvikalpa samAdhi kA nizcaya samyagdarzana zuddhopayoga ke sAtha hotA hai| kAla nizcaya cAritra kA kAla hai| nirvikalpa samAdhi nizcaya samyagdarzana, zuddhopayoga, vItarAga samyagdarzana, abheda | kahA~ para hotI hai? samAdhi to kahIM para bhI ho jAtI ratnatraya, nizcaya mokSamArga aura upekSA saMyama, ye saba | hai, kintu yaha nirvikalpa samAdhi nahIM hai, yaha batAyA ekArthavAcI haiN| vyavahAra samyagdarzana, zubhopayoga, apahRta | gayA hai| kahA~ kahA~ se DhU~r3ha karake samaSTi karane kA, julAI 2009 jinabhASita ,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyojana karane kA puruSArtha cala rahA hai| lekina shii| kyA hai aura adhyAtmapaddhati kyA hai, isakA jJAna kiyA dizA meM puruSArtha nahIM ho rahA hai| eka vyakti ne kahA- | jAnA caahie| hama Agama ke AdhAra se kaha rahe haiM, mahArAja! samyagdarzana kI utpatti ke kAla meM nirvikalpa | apanI ora se kucha bhI nahIM kaha rahe haiN| dazA hotI hai, vahA~ para nirvikalpa dazA to batAI nahIM, jo kevalajJAna kA kAraNa hai aise zuddhopayoga kI vahA~ para to sAkAra upayoga batAyA hai| sAkAra upayoga bAta kahI jA rahI hai| aba vaha zuddhopayoga kevalI ke ke sAtha samyagdarzana kI prApti hotI hai| jitane bhI siddhAnta | lagAnA hai| kyoMki zubhopayoga aura azubhopayoga samAna grantha haiM, unameM yahI ullekha hai, kintu nirvikalpatA hotI haiM, kaha diyA hogA kisI ne| kisane kahA yaha nahIM hai, to nirAkAra darzanopayoga bhI usameM A sakatA hai| batAyeMge, lekina carcA avazya kreNge| donoM samAna haiM, yadi sAkAra upayoga-jJAnopayoga kA kAla samApta ho gayA, | Agama meM aisA kahIM nahIM khaa| Agama praNAlI meM to to nirvikalpa rUpa jo darzanopayoga hai, usake niSThApana | azubha, zubha aura zuddhopayoga kI bAta hI nahIM kahI kI sthiti A sakatI hai| itanA mAtra ullekha kiyA | gii| do bhAva haiM zubhabhAva aura ashubhbhaav| tIsarA bhAva hai| aisA nahIM ki mithyAdaSTi banA baiThA rahe aura nirvikalpa ho to hameM batAo, vaha siddha avasthA meM hai| zubhabhAva dazA A jaaye| samyagdarzana sAkAra upayoga ke sAtha hI | ke dvArA nirjarA hotI hai, yaha bAta bhI vahA~ kahIM gaI hogA, yaha Agama kA ullekha hai| cAhe SaTkhaNDAgama dekha | hai| lekina yaha bAta adhyAtmapremiyoM ko acchI nahIM lgegii| lo, cAhe dhavalA, jayadhavalA yA kaSayapAhuDa dekha lo, | isalie ve vizeSArtha likha karake usakI bhI lIpApotI saba meM eka hI niyama hai| sAkAra upayoga ke hI sAtha | kara dete haiN| ve kahate haiM 'zubha bhAva se nirjarA mAnanA hogaa| saMjJI, sAkAra upayoga, yadi manuSya gati meM hai, hI Agamaviruddha hai', yaha kahA~ se Agamaviruddha ho gyaa| to zubha lezyA bhI honA Avazyaka hai| isakA to sthAna-sthAna para Agama meM ullekha milatA vyavahArasamyagdRSTi ke zuddhopayoga hone kA kathana | kabhI kisI ne nahIM kiyA hai| zuddhopayoga to Aja bhI "subhasuddhabhAveNa viNA Na takkhayaM (kammakkhayaM) prApta ho sakatA hai| tIna ke sAtha hogA to ratnatraya pahale | aNupapattido" ye vacana jayadhavalA (prathama pustaka) meM bhedavAlA hogA, phira bAda meM abheda ratnatraya hogaa|| vIrasena mahArAja jI kaha rahe haiN| yaha eka gAthA kI samyagdarzana pahale sarAga yA vyavahAra samyagdarzana hogaa|| vyAkhyA hai| isalie kyA adhyAtma hai aura kyA Agama mahArAja! vyavahAra samyagdarzana to mithyAdRSTi ke pAsa bhI hai, inakA tulanAtmaka adhyayana kro| nayajJAna ke sAtha hotA hai, aisA kahate haiM log| aba yaha dhyAna rkhiye| zabdajJAna bhI karo, zabda jJAna se zabdArtha, nayArtha, matArtha, sAta prakRtiyoM kA kSaya, upazama athavA kSayopazama hone | AgamArtha aura bhAvArtha ye pA~ca artha haiN| zabda kA artha, ke uparAMta jo samyagdarzana hai usakI carcA kara rahe haiN| vyAkaraNa kA jJAna honA caahie| bhASA kA marma yadi samajha mithyAdRSTi avasthA meM bhI gyAraha aMga aura dasaveM | meM nahIM AtA to pravacana karane kA Apako adhikAra pUrva taka kA pAThI ho sakatA hai| lekina vaha mithyAdRSTi | nahIM hai| kucha-kA-kucha artha nikAla deN| artha nikAlate rahatA hai| ye saba kucha aisI bAteM haiM, jo sarvAGgINa svAdhyAya | samaya pasInA A jaayegaa| phira bhI AcArya kahate haiN| na karane ke pariNAma haiN| yadyapi Agama meM yaha bharA huA "gurUpadesAdo" guru kA upadeza hai| vyAkaraNAcArya bana hai| eka bAta aura kahanA cAhatA hU~ ki samyagdarzana kA | yU~ nikAla do, aisA viSaya to SaTkhaNDAgama Adi granthoM meM chahoM dravyoM kA | nahIM clegaa| nahIM to mahArAja, manoraMjana ke rUpa meM aise banA sakate haiN| lekina cAritra ko unhoMne 'appavisayI' hI kaha dete the| usake dvArA kisI ko bodha ho jaaye| kahA hai| kyoMki vaha AtmA ko lekara calatA hai| | 'dravyAzrayA nirguNAH guNAH' dravya kA Azraya le le aura yaha bahuta acchI bAta kahI jA rahI hai| hama apanI | unake pAsa guNa nahIM bhI hoM, to bhI unako guNI mAna tarapha se nahIM kaha rahe haiN| kaI logoM kI dhAraNA ho | kara unakA svAgata hone lgegaa| sakatI hai ki mahArAja jI yoM hI kahate hoNge| yoM hI / hA~, dhanI vyakti haiM, to svAgata ho jaayegaa| aba yukti nahIM hotI, dhyAna rkhnaa| yukti ke lie bhI bahuta | kisI bhI jainetara ke sAmane yaha sUtra rakhA jAye, to vaha parizrama karanA par3atA hai, taba yukti phiTa ho pAtI hai| yahI artha nikAlegA "sarve guNAH kAJcanamAzrayanti" isalie hama bAra-bAra kahanA cAhate haiM ki Agamapaddhati / basa, isI kA hI rUpa hai| 'dravyAzrayAH nirguNAH guNAH' 10 julAI 2009 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisA artha nikAla sakate haiM / aba bolo, zabda kA artha | anyathA kalyANa honevAlA nahIM hai / kyA nikAlanA hai? isake uparAMta nayArtha- naya kyA hote haiM? are, nizcayanaya nizcayanaya kyA hai? saba gar3abaDa hai / kahA to yahI hai / hA~, kahA to yahI hai / itanA AsAna nahIM hai ki koI nikAla de nyaarth| isalie bahuta gaMbhIratA ke sAtha sociye, bilkula viparIta artha nikalate cale jA rahe haiM, jinase kabhI sAmaJjasya bana hI nahIM sakatA / yaha svAdhyAya ke mAdhyama se hI bana sakatA hai lekina isa rahasya ko jaba taka nahIM samajhA jAyegA, taba taka saba andhakAramaya hI samajhanA caahie| pratyeka vyakti apane Apako nizcaya samyagdRSTi mAna rahA hai, isalie ve saba zuddhopayoga kI hI zreNI meM ho gye| Agamapaddhati meM upazamasamyagdarzana, kSAyika samyagdarzana, kSAyopazamika samyagdarzana ye tIna nirdhArita kiye gaye haiM / yahA~ para nizcaya samyagdarzana kA kAla antarmuhUrta aura karmasiddhAnta Adika meM usakI sAgaropama taka kI Ayu hotI hai, yaha bhI nirdhArita hai| vahA~ para vItarAgasamyagdarzana kA udAharaNa dene meM akalaMkadeva ne kSAyika samyagdarzana ko vItarAga samyagdarzana kahA, lekina vivakSA alaga hai| vahA~ para zuddhopayoga kI vivakSA meM bAta nahIM kahIM gaI hai, dhyAna rkhnaa| vahA~ para anantAnubaMdhI kaSAya evaM darzana mohanIya ke kSaya se aba kabhI mithyAtva kI utpatti nahIM hogI, yaha vivakSA hai / isake uparAMta bhI Apa mAnoge to kSAyika samyagdarzana narakoM meM bhI ghaTita hotA hai| vahA~ para usakI umra sAgaropama taka hotI hai| yahA~ para nizcayasamyagdarzana antarmuhUrta kI umravAlA hI hogaa| Agama meM to yahA~ taka kahA hai ki 'bharatAdInAM yatsamyagdarzanaM tattu vastuto vyavahArasamyagdarzanaM, yattu vyavahArasamyagdarzanaM tattu vastutaH sarAgasamyagdarzanameva' yaha paMkti adhyAtma granthoM kI TIkA meM AtI hai| banA karake nahIM bola rahA hU~, jyoM-kI-tyoM bola rahA huuN| to vahA~ para bharatAdi kA nAma likhA aura spaSTataH kSAyika samyagdarzana ko sarAga samyagdarzana batAyA kyoMki 'sarAgadazAyAM vartate iti sarAga- samyagdarzana' 'nirvikalpasamAdhau sthitvA yadA vartate tadA nizcayasamyagdarzanaM bhavati' jisa samaya nirvikalpa samAdhi meM sthita hokara ratnatraya meM sthita hote haiM, taba nizcayasamyagdarzana hotA hai| vaha kevalajJAna ke lie kAraNa hai| isa prakAra unhoMne kathana kiyA hai| isa prakAra Agama ko khola kara dekheMge nahIM, aura dhuA~dhAra pravacana kareMge, to usase kisI kA kalyANa honevAlA nahIM hai| Agamakathita paddhati se caloge to kalyANa hogA, / Agama kI vidhi se hI kalyANa hogaa| sarAga dazA ke sAtha hai isalie sarAgasamyagdarzana hai| jahA~ para rAga kA abhAva ho jAtA hai, isalie vahA~ usako vItarAga samyagdarzana kahate haiM / isalie jayasena mahArAja jI ne eka sthAna para khola diyA ki abuddhipUrvaka aura buddhipUrvaka kI apekSA se kyA-kyA banatA hai / itanA vizleSaNa kiyA hai| yaha kathana to bahuta cintanIya hai| isa prakAra se koI par3hAyegA bhI nahIM aura kisI ko par3hanA bhI nahIM, aisI sthiti meM koI bhI samajha nahIM pAyegA / jo vyakti, mAna lo, samajhAne kI dRSTi se kahatA hai, to usake lie buddhi kahIM milanevAlI nahIM hai| kyoMki yaha to 'kundakunda bhAratI' meM milegii| lekina yaha AdhAra denA cAhate haiN| nizcaya samyagdarzana kaho, abheda ratnatraya kaho, upekSA saMyama kaho, ye sAre ke sAre ekArthavAcI haiN| bhaiyA ! unake yahA~ aisA kahA gayA ho, lekina Agama isa prakAra nahIM kahatA hai ve Apako repharensa de deMge ki Agama meM aisA nahIM likhA hai| hindI se likha karake de rahe haiM / Agama kI paMkti batAne ko kahoge, to nahIM batA pAyeMge, vaha hama batA deNge| paMkti batAne ke uparAMta bhI Upara paMkti par3ho aura nIce lIpApotI kara lo, to nahIM clegaa| maiM to eka-eka zabda kA artha caahuuNgaa| coTI ke vidvAnoM ko lekara ke aayeN| Aja to saba kaTI coTIvAle haiN| hama to vyAkaraNa se cleNge| zabdanaya isI kA nAma hai / Upara kucha likhA hai, nIce kucha anuvAda kiyA jA rahA hai, to hama kaise svIkAra kreNge| Aja bhI aisA ho rahA hai| dhyAna rakhanA, kundakunda kI bAta kaheMge, lekina, kundakunda kI bAta vyAkhyA meM nahIM AyegI / kundakunda svAmI ke granthoM kA uddharaNa to diyA jAyegA / gAthA to par3hI jAyegI, lekina hindI kisane kI hai? isakA koI patA nahIM clegaa| ve aMDara-lAina karake batA deMge, yaha mahattvapUrNa hai / hamAre lie yaha mahattvapUrNa nahIM hai, kundakunda deva kyA kaha rahe haiM yaha mahattvapUrNa hai / aisI sthiti hai / isalie itanI jaldI samyagdarzana honevAlA nahIM hai| bandhuo ! dhyAna rakho nahIM honevAlA hai, aisA nahIM hai| saptama pRthvI kA nArakI bhI samyagdarzana prApta kara letA hai| yahA~ ke bAre meM hama nahIM kaha sakate / yahA~ dravya, kSetra, kAla, bhAva alaga haiN| yahA~ kI buddhi kAla, bhI alaga hai| zrutArAdhanA (2007) se sAbhAra julAI 2009 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai svAtmopalabdhi ke icchuka bhavyAtmAoM ke lie muni zrI vinItasAgara jI AgamagranthoM meM AcAryoM ne samyagdarzana ko kisI / samyagdarzanarUpa paryAya ke utpAda kA aura prathamopazama vivakSA yA nayoM kI dRSTi se bhinna-bhinna rUpa meM paribhASita | samyagdarzanarUpa paryAya ke vyaya kA kAraNa hai| aba yahA~ kiyA hai| AtmahitaiSI vivekI syAdvAdiyoM ko kathaMcit | koI pAThaka zaMkA kara sakatA hai ki Apane, jo Upara usako svIkArane meM koI bAdhA nhiiN| samyagdarzana kA hetu ke kSaya hone kA nAma hI kArya kA utpAda hai, yaha vAstavika svarUpa samajhane ke lie AcArya kundakunda jo kahA thA, vaha yahA~ para ghaTita nahIM hotA, kyoMki mahArAja jI kI pravacanasAra kI gAthA naM0 100 kI AcArya yahA~ hetu to vidyamAna hai, usakA nAza kahA~ huA? amRtacandrajI evaM AcArya jayasenajI mahArAja kI TIkA samAdhAna- Apane, jo yaha zaMkA uThAI hai, vaha ko Apa svayaM dekhie| yahA~ kevala gAthA evaM artha diyA ucita nahIM, kyoMki hetu kA lakSaNa aura usake bhedoM ko Apa yadi dhyAna meM rakhate. to yaha zaMkA hI nahIM Na bhavo bhaMgavihINo bhaMgo vA Natthi sNbhvvihiinno| hotii| AcArya mANikyanandi jI ne parIkSAmukha nyAyagrantha uppAdo vi ya bhaMgo Na viNA dhovveNa atthenn|| meM tRtIya pariccheda meM sUtra naM0 11 meM hetu kA lakSaNa artha- utpAda vyayarahita nahIM hotA, aura vyaya | kahA hai jo isa prakAra hai / utpAdarahita nahIM hotA hai| tathA utpAda aura vyaya, dhrauvya sAdhyAvinAbhAvitvena nizcito hetuH|| 11 // rUpa padArtha ke binA nahIM hote haiN| artha- jisakA sAdhya ke sAtha avinAbhAva nizcita 1. cAroM gatiyoM kA mithyAdRSTi bhavyajIva, jaba | hotA hai arthAt jo sAdhya ke binA nahIM ho sakatA, use prathamopazama samyagdarzana ko prApta karatA hai, to pA~ca | hetu kahate haiN| sUtra naM0 12 meM avinAbhAva kA lakSaNa labdhiyoM meM antima karaNalabdhi ke antargata tIna karaNa | kahA haikaratA hai| usameM anivRttikaraNa samyagdarzana paryAya ke | sahakramabhavaniyamo'vinAbhAvaH // 12 // utpAda kA kAraNa hai aura mithyAtvaparyAya ke vyaya kA artha- sAdhya aura sAdhana kA eka sAtha eka samaya bhI kAraNa hai| AcArya samantabhadra jI kRta AptamimAMsA | hone kA niyama sahabhAva niyama avinAbhAva hai aura kAla grantha zloka naM. 58 ko dekhie ke bheda se sAdhya aura sAdhana kA krama se hone kA niyama kAryotpAdaH kSayoH hetorniyamAllakSaNAtpRthak / | kramabhAvaniyama avinAbhAva kahalAtA hai| na tau jAtyAdyavasthAnAdanapekSAH khpusspvt|| yahA~ para sahabhAvaniyama avinAbhAvavAlA hetu hai| __ artha- eka hetu kA niyama hone se hetu ke kSaya | isalie yaha kathana nirdoSa aura nyAyasaMgata hai| anekAnta hone kA nAma hI kArya kA utpAda hai| utpAda aura vinAza aura syAdvAda ko yadi hama bhUleMge nahIM, to saba Agama lakSaNa kI apekSA pRthaka-pRthak haiM aura jAti Adi ke | ko hama sahaja samajha sakate haiN| Age bhI jahA~ jaisA avasthAna ke kAraNa unameM koI bheda nahIM hai| paraspara- heta kA kathana hogA, usako nyAyagrantha ke anusAra, vivakSA nirapekSa utpAda, vyaya aura dhrauvya AkAzapuSpa ke samAna | ke anusAra smjhnaa| basa, aba Age bar3hate haiN| avastu haiN| 1. samyamithyAtva prakRti kA udaya AtA hai to, utpAda kA kAraNa mAnate ho, to vyaya kA kAraNa | tRtIya guNasthAnavartI samyamithyAtvI hogaa| yadi mithyAtva bhI mAnanA pdd'egaa| prathamopazama samyagdarzana kA jaghanya aura prakRti kA udaya AtA hai to, usake udaya se prathama ukRSTa kAla antarmuharta hai| kAla pUrNa hone ke bAda yadi | gaNasthAnavarti-mithyAdaSTi hogaa| yadi prathamopazama samyagdarzana samyaktva prakRti kA udaya hotA hai, to kSAyopazamika kA kAla jaghanya se eka samaya aura ukRSTatA se chaha samyagdRSTi bnegaa| yahA~ para hI isa pravacanasAra kI gAthA | AvalI zeSa rahane para anantAnubandhI kaSAyacatuSka meM se naM0 100 ke rahasya kA udghATana hotA hai| so kaisA | kisI eka kA udaya hone para dvitIya guNasthAnavartI dekhie| samyaktvaprakRti kA udaya hI * kSAyopazamika | sAsAdana-samyagdRSTi bnegaa| anantAnubandhI kaSAya kA 12 julAI 2009 jinabhASita
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ udaya hI sAsAdana - samyagdRSTirUpa paryAya ke utpAda kA aura prathamopazama samyagdarzanarUpa paryAya ke vyaya kA kAraNa hai / isa prakAra prathamopazama samyagdRSTi bhavyajIva kI ye cAra avasthAyeM ho sakatI haiM, lekina hogI to cAra meM se eka hI / isa prakAra yaha sArI vyavasthA Agama se pramANita aura nirdoSahetu pUrvaka siddha hotI hai| 2. kSAyopazamika samyagdRSTi zramaNa upazama zreNI para ArohaNa ke lie jaba dvitIyopazama samyagdarzana prApta karane ke lie tIna kAraNa karate haiM aura sAta prakRtiyoM kA upazama karate haiM, to yahA~ bhI anivRttikaraNa aupazamika bhAvarUpa dvitIyopazama-samyagdarzana-paryAya ke utpAda kA aura kSAyopazamikabhAvarUpa kSAyopazamika-samyagdarzana paryAya ke vyaya kA hetu hai / 3. kSAyopazamika samyagdRSTi karmabhUmi kA manuSya jaba kevalI athavA zrutakevalI ke pAdamUla meM darzanamohanIya kI kSapaNA karatA hai, arthAt kSAyikasamyagdRSTi banane ke lie tIna karaNa karatA hai, to yahA~ para bhI anivRttikaraNa pariNAma hI kSAyika samyagdarzanarUpa paryAya ke utpAda kA (jo kI kSAyika bhAva hai) aura kSAyopazamika samyagdarzanarUpa paryAya ke vyaya kA (jo kSAyopazamika bhAva hai ) kAraNa hai / parasparanirapekSa utpAda, vyaya aura dhrauvya AkAzapuSpa ke samAna avastu haiM / TIpa- yahA~ para kevala samyagdarzana kI vivakSA se kathana hai| samyagdarzana kathaMcitparyAya bhI hai / kathaMcitguNa bhI hai| aura kathaMcita-bhAva bhI hai / anekAnta aura Agama se koI bAdhA nhiiN| laukika udAharaNoM ko bhI dekhie - 1. jo ATe ke utpAda kA kAraNa hai, vahI gehU~ ke vyaya kA kAraNa hai| roTI, bATI, parAThA kI utpatti kA kAraNa hI ATe ke nAza kA kAraNa hai| vyaya kA kAraNa hai / 3. roga kI utpatti kA antaraMga hetu asAtAvedanIya karma hai / bahiraMga hetu sardI, garmI, bhojana - pAna yathAyogya jo bhI ho / asAtAvedanIya karma hI nirogatArUpa paryAya ke vinAza kA kAraNa hai / vizeSa- mokSa kI prApti bhI karmabandhana se chUTane kI apekSA se hai, to samyagdarzana bhI mithyAtva aura anantAnubandhI kaSAya kI sApekSatA se hI banatA hai / anyathA nahIM bana sktaa| isalie paramArthataH samyagdarzana to tIna hI prakAra kA hai| bAkI Agama meM varNita samyagdarzana ko karmasApekSa siddha karane ke lie nirdoSa hetu upalabdha nahIM hai| dekhie, svAmI samantabhadrajI kRta AptamimAMsA grantha zloka naM0 78 vaktaryanApte yaddhetoH sAdhyaM taddhetusAdhitam / Ate vaktari tadvAkyAt sAdhyamAgamasAdhitam // artha- vaktA ke Apta na hone para, hetu ke dvArA jo sAdhya hotA hai, vaha hetu sAdhita kahalAtA hai| vaktA ke Apta hone para, usake vAkya se jo sAdhya hotA hai, vaha AgamasAdhita kahalAtA hai| svAtmopalabdhi ko cAhanevAle bhI Aja ekAnta kA Azraya pAkara bhramita ho rahe haiM / digambara jainAcAryoM ke dvArA racita prAmANika granthoM meM koI virodha nahIM hai / hama samajhane kA prayAsa kreN| AptamimAMsA ke isa zloka naM0 75 kA bhI smaraNa rakheM siddhaM cedhetutaH sarvaM na pratyakSAdito gatiH / siddhaM cedAgamAtsarvaM viruddhArthamatAnyapi // artha- yadi hetu se saba padArthoM kI siddhi hotI hai, to pratyakSa Adi se padArthoM kA jJAna nahIM honA cAhie / aura yadi Agama se saba padArthoM kI siddhi hotI hai, to 2. koyale ke utpAda kA kAraNa hI lakar3I ke / parasparaviruddha artha ke pratipAdaka mata bhI siddha ho jAyeMge / pa0 pU0 AcArya zrI vidyAsAgara jI kA cAturmAsa amarakaMTaka meM isa varSa (san 2009 I0 meM) paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI kA sasaMgha cAturmAsa zrIsarvodayatIrtha amarakaMTaka (jilA- zahaDola, ma.pra.) meM ho rahA hai| sahAyatA prApti zrI ajitakumAra jaina paiThaNa (mahA.) kI ora se apane pU0 pitA jI kI smRti meM 'jinabhASita' ko 201 ru0 kI sahAyatA prApta huii| dhanyavAda sahAyatA prApti gAyatrI nagara - e, jayapura ko gaNita viSaya meM, sI.bI.esa.I. ci0 nemIkumAra jaina suputra zrI rikhavacaMda jaina, parIkSA meM 100% aMka prApta huye / kula prAptAMka 91.33% rhe| badhAI / 'jinabhASita' ko ApakI ora se 500 ru0 kI sahAyatA prApta huI / dhanyavAda / julAI 2009 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAtri bhojana tyAga sva0 paM0 milApacandra jI kaTAriyA aisA kauna prANI hai, jo bhojana binA jIvita raha / tyAga ho jAtA hai| yadi aisA na mAnA jAve, to rAtri ske| jaba taka zarIra hai, usakI sthiti ke lie bhojana | bhojana tyAga ko mUlaguNoM meM kyoM kathana kiyA gayA balki bhI sAtha hai| aura to kyA vItarAgI niHspRhI sAdhuoM | vasunandi zrAvakAcAra meM, to yahA~ taka kahA hai ki- rAtri ko bhI zarIra kAyama rakhane ke lie bhojana kI AvazyakatA | bhojana karanevAlA gyAraha pratimAoM meM se pahilI pratimA par3atI hI hai, to bhI jisa prakAra vivekavAnoM ke anya | kA dhArI bhI nahIM ho sktaa| yathAkArya vicAra ke sAtha sampAdana kiye jAte haiM, usa taraha | eyAdasesu paDhagaM vijado NisibhoyaNaM kuNaM tss| bhojana meM bhI yogyAyogya kA khyAla rakkhA jAtA hai| kauna ThANaM Na ThAi tamhA NisibhattaM parihare nniymaa|| 314 // bhojana zuddha hai, kauna azuddha hai, kisa samaya khAnA, kisa basunandi zrAvakAcAra samaya nahIM khAnA Adi vicAra jJAnavAnoM ke atirikta chapI harivaMza purANa hindI TIkA ke pRSTha 529 anya mUDha jana ke kyA ho sakate haiN| kahA hai- "jJAnena | meM kahA hai kihInAH pazubhiH samAnAH" vAstava meM jo manuSya khAne- | / 'madya, mAMsa, madhu, jhuMA, vezyA, parastrI, rAtri bhojana, pIne mauja ur3Ane meM hI apane jIvana kI itizrI samajhe | kandamUla inakA, to sarvathA hI tyAga karanA caahie| ye hue haiM, unheM to upadeza hI kyA diyA jA sakatA hai, bhogopabhoga parimANa meM nahIM hai|' matalaba ki hara eka kintu narabhava ko pAkara jo heyopAdeya kA khyAla rakhate | zrAvaka ko cAhe vaha kisI zreNI kA ho rAtri bhojana apanI AtmA ko isa loka se bhI baDhakara parajanma | kA tyAga atyanta Avazyaka hai| yahA~ bhojana se matalaba meM sukha pahu~cAne kI jinakI pavitra bhAvanA hai unake lie | laDDU Adi khAdya, ilAyacI, tAMbUla Adi svAdya, rabar3I hI saba prakAra kA Adeza upadeza diyA jAtA hai| tathA Adi lehya, pAnI Adi peya ina cAroM prakAra ke AhAroM aisoM hI ke lie AgamoM kI racanA kAryakArI hai| se hai| rAtri ke samaya ukta cAra prakAra ke AhAra ke Agama meM zrAvakoM ke ATha mUlaguNa kahe haiM, jinameM | tyAga ko rAtri bhojana tyAga kahate haiN| zAstrakAroM ne to rAtri bhojana tyAga bhI eka mUlaguNa hai jaisA ki nimna | yahA~ taka jora diyA hai ki sUryodaya aura sUryAsta se zloka se pragaTa hai do ghar3I pUrva bhojana karanA bhI rAtri bhojana meM zumAra AptapaMcanutirjIvadayA slilgaalnm| kiyA gayA hai| yathAtrimadyAdi nizAhAroduMbarANAM ca vrjnm|| vAsarasya mukhe cAMte vimucya ghttikaadvym| dharmasaMgraha zrAvakAcAra yo'zanaM samyagAdhatte tsyaanstmitvrtm|| isameM deva vandanA, jIvadayA pAlana, jala chAnakara prathamAnuyoga kI kathanI padmapurANa meM kathana haipInA, madya, mAMsa, madhu kA tyAga, rAtri bhojana tyAga aura | jisa samaya lakSmaNa jI jAne lage, to unakI nava vivAhitA paMcodaMbara phala tyAga, ye ATha mUlaguNa batAye haiN| jaba | vadhU vanamAlA ne kahA ki- 'he prANanAtha! mujha akelI rAtri bhojana tyAga zrAvakoM ke una kartavyoM meM haiM, jinheM ko chor3a kara jo Apa jAne kA vicAra karate ho, to mUla (khAsa) guNa kahA gayA hai taba yadi koI isakA | mujha virahiNI kA kyA hAla hogA?' taba lakSmaNa jI pAlana nahIM karatA, to use zrAvakakoTi meM ginA jAtA | kyA uttara dete haiM suniyekyoM kara ucita kahA jAyegA? yadi koI kahe ki rAtribhukti svavadhUM lakSmaNaH prAha muMca mAM vnmaalike| tyAga to chaThavIM pratimA meM hai, isakA samAdhAna yaha hai kArye tvAM lAtumeSyAmi devAdizapatho'stu me // 28 // ki- chaThavIM pratimA ko kaI granthakAroM ne to divAmaithuna punarUce tayetIzaH kthmpyprtiityaa| tyAga nAma se kahI hai| hA~ kucha ne rAtribhukti tyAga nAma brUhi cennaimi lipye'haM raatribhukterghaistdaa|| 29 // se bhI varNana kI hai, jisakA matalaba yahI ho sakatA dharmasaMgraha zrAvakAcAra hai ki isake pahile rAtribhojana tyAga meM kucha atIcAra bhAvArtha- he vanamAle! mujhe jAne do, abhISTa kArya lagate the, so isa chaThavIM pratimA meM pUrNa rUpa se niraticAra | ke ho jAne para maiM tumheM lene ke lie avazya aauuNgaa| 14 julAI 2009 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM pratijJA karatA hU~ ki agara maiM apane bacanoM ko pUrA | tadudyotavazAdanye prAgacchantIva bhaajne|| 79 // na karU~, to jo doSa hiMsAdi ke karane se lagatA hai pAkabhAjanamadhye tu patantyevAMgino dhruvm| usI doSa kA maiM bhAgI houuN| annAdipacanAdAtrau mriynte'nNtraashyH|| 80 // sunakara vanamAlA lakSmaNa jI se bolI- mujhe Apake ityevaM doSasaMyuktaM tyAjyaM saMbhojanaM nishi| Ane meM phira bhI kucha sandeha hai isalie Apa yaha pratijJA viSAnnamiva niHzeSaM pApabhItainaraiH sdaa|| 81 // kareM ki- 'yadi maiM na AU~ to rAtribhojana ke pApa kA bhakSaNIyaM bhavennaiva ptrpuugiiphlaadikm| bhoganevAlA houuN|' kITADhyaM sarvathA dakSai ripApapradaM nishi|| 84 // dekhA pAThaka! rAtri bhojana kA pApa kitanA bhayaMkara na grAhyaM prodakaM dhIravibhAvA~ kdaacn| hai| prItaMkara ke pUrva bhava ke syAla ke jIva ne munIzvara tRTazAMtaye svadharmAya suukssmjntusmaakulm|| 85 // caturvidhaM sadAhAraM ye tyajanti budhA nishi| ke upadeza se rAtri meM jala pIne kA tyAga kiyA thA, teSAM pakSopavAsasya phalaM mAsasya jaayte|| 86 // jisake pratApa se vaha mahA punyavAn samRddhizAlI prItaMkara artha- rAtri meM bhojana karanevAloM kI thAliyoM meM huA thaa| vAstava meM bAta solaha AnA ThIka hai ki rAtribhojana aneka doSoM kA ghara hai| jo puruSa rAtri ko DA~sa, macchara, pataMge, Adi choTe-choTe jIva A par3ate bhojana karatA hai vaha samasta prakAra kI dharma kriyA se haiN| yadi dIpaka na jalAyA jAya, to sthUla jIva bhI hIna hai, usameM aura pazu meM sivAya sIMga ke koI bheda dikhAI nahIM par3ate aura yadi dIpaka jalA liyA jAya, to usake prakAza se aura aneka jIva A jAte haiN| nahIM hai| jisa rAtri meM sUkSma kITa Adi kA saMcAra rahatA bhojana pakate samaya bhI usa anna kI vAyu gaMdha cAroM hai muni loga calate-phirate nahIM, bhakSyAbhakSya kA bheda mAlUma ora phailatI hai ataH usake kAraNa una pAtroM meM jIva nahIM hotA, AhAra para Aye hue bArIka jIva dIkhate A Akara par3ate haiN| pApoM se DaranevAloM ko Upara likhita nahIM, aisI rAtri meM dayAlu zrAvakoM ko kadApi bhojana nahIM karanA caahiye| jagaha-jagaha jainagranthoM meM spaSTa niSedha aneka doSoM se bhare hue rAtri bhojana ko viSa-mile anna ke samAna sadA ke lie avazya tyAga kara denA caahie| hote bhI Aja hamAre kaI jainI bhAI rAtri meM khUba mAla catura puruSoM ko rAtri meM supArI, jAvitrI, tAMbala Adi ur3Ate haiN| kaI prAntoM ke jainiyoM ne to aisA niyama banA bhI nahIM khAne cAhiye kyoMki inameM aneka kIr3oM kI rakkhA hai ki rAtri meM anna kI cIja na khAnI-zeSa per3A, | sambhAvanA hai ataH inakA khAnA bhI pApotpAdaka hai| dhIravIroM baraphI Adi khAne meM koI harja hI nahIM smjhte| na ko dayA dharma pAlanArtha pyAsa lagane para bhI aneka sUkSma mAlUma aisA niyama ina logoM ne kisa zAstra ke AdhAra para banAyA hai| kheda hai jina kalAkanda, baraphI Adi jIvoM se bhare jala ko rAtri meM kadApi na pInA caahiye| padArthoM meM miThAI ke prasaMga se adhika jIvaghAta honA isa prakAra rAtri meM cAroM prakAra ke AhAra ko chor3ane vAloM ke pratyeka mAsa meM pandaha dina upavAsa karane kA sambhava hai, unheM hI udarastha karane kI ina bhole AdamiyoM / ne pravRtti kara apanI ajJAnatA aura jihvA laMpaTatA kA phala prApta hotA hai| rAtri bhojana ke doSa ke varNana meM jainadharma ke granthoM khUba paricaya diyA hai| zrI sakalakIrti jI ne zrAvakAcAra meM sApha kahA hai ki ke grantha bhare par3e haiN| yadi una sabako hA~ uddhRta kiyA jAve, to eka bahuta bar3A grantha ho sakatA hai| ataH hama bhakSitaM yena rAtrau ca svAdyaM tenaannmNjsaa| bhI itane se hI vizrAma lete haiN| yato'nnasvAdyayorbhedo na syaadvaannaadiyogtH||83|| artha- jo rAtri meM anna ke padArthoM ko chor3akara rAtribhojana khAlI dhArmika viSaya hI nahIM hai, kintu yaha zarIra zAstra se bhI bahuta adhika sambandha rakhatA per3A, baraphI Adi khAdya padArthoM ko khAte haiM, ve bhI pApI haiM kyoMki anna aura svAdya padArthoM meM koI bheda | hai| prAyaH rAtribhojana se ArogyatA kI hAni hone kI nahIM hai| tathA aura bhI kahA hai ki bhI kAphI sambhAvanA ho sakatI hai| jaise kahA hai kidaMzakITapataMgAdi sakSmajIvA anekdhaaH| makSikA vamanAya syAtsvarabhaMgAya muurddhjH| sthAlamadhye patantyeva raatribhojnsNginaam|| 78 // yUkA jalodare viSTiH kuSTAya gRhkokilii|| 23 // dIpakena binA sthUlA dRzyante nAMginaH kvcit|| dharmasaMgraha zrAvakAcAra (medhAvIkRta) julAI 2009 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- rAtri meM bhojana karate samaya agara makSikA khAne meM A jAya, to vamana hotI hai, keza khAne meM A jAya to svara-bhaMga, ju~vA khAne meM A jAya, to jalodara aura chipakalI khAne meM A jAya, to kor3ha utpanna hotA hai| isake alAvA sUryAsta ke pahile kiyA huA bhojana jaTharAgni kI jvAlA para car3ha jAtA hai- paca jAtA hai isalie nidrA para usakA asara nahIM hotA hai| magara isase viparIta karane se rAta ko khAkara thor3I hI dera meM so jAne se calanA phiranA nahIM hotA ataH peTa meM tatkAla kA bharA huA anna kaI bAra gambhIra roga utpanna kara detA hai| DAkTarI niyama hai ki bhojana karane ke bAda thor3A-thor3A jala pInA cAhie, yaha niyama rAtri meM bhojana karane se nahIM pAlA jA sakatA hai kyoMki isake lie avakAza hI nahIM milatA hai| isakA pariNAma ajIrNa hotA hai| hara eka jAnatA hai ki ajIrNa saba rogoM kA ghara hotA hai| 'ajIrNa prasavA rogAH ' isa prakAra hiMsA kI bAta ko chor3akara Arogya kA vicAra karane para bhI siddha hotA hai ki rAtri meM bhojana karanA anucita hai| isa taraha kyA dharmazAstra aura kyA Arogya zAstra taraha se rAtribhojana karanA atyanta burA hai / yahI kAraNa hai, jo isakA jagaha-jagaha niSedha jainadharma zAstroM meM kiyA gayA hai, jinakA kucha digdarzana Upara karAyA gayA hai| aba hiMdU granthoM ke bhI kucha uddharaNa rAtribhojana ke niSedha meM nIce likhakara lekha samApta kiyA jAtA hai kyoMki lekha kucha adhika bar3ha gayA hai| astaMgate divAnAthe Apo rudhiramucyate / annaM mAMsasamaM proktaM mArkaMDeyamahaSiNA / mArkaMDeyapurANa artha- sUrya ke asta hone ke pIche jala rudhira ke samAna aura anna mAMsa ke samAna kahA hai yaha vacana mArkaDeya RSikA hai| saba mahAbhArata meM kahA hai ki madyamAMsAzanaM rAtrau bhojanaM kaMdabhakSaNam / ye kurvanti vRthA teSAM tIrthayAtrA japastapaH // 1 // catvArinarakadvAraM prathamaM rAtri bhojanam / parastrIgamanaM caiva saMdhAnAnaMtakAyakam // 2 // ye rAtrau sarvadAhAraM varjayanti sumedhasaH / teSAM pakSopavAsasya phalaM mAsena jAyate // 3 // nodakamapi pAtavyaM rAtrAvatra yudhiSThira / tapasvinAM vizeSaNa gRhiNAM jJAnasaMpadAm // 4 // 16 julAI 2009 jinabhASita artha- cAra kArya naraka ke dvAra rUpa haiN| prathama rAtri meM bhojana karanA dUsarA parastrI gamana, tIsarA saMdhAnA (acAra) khAnA aura cauthA anantakAya kanda mUla kA bhakSaNa karanA // 2 // jo buddhivAna eka mahIne taka nirantara rAtri bhojana kA tyAga karate haiM, unako eka pakSa ke upasAsa kA phala hotA hai // 3 // isalie he yudhiSThira ! jJAnI gRhastha ko aura vizeSakara tapasvI ko rAtri meM pAnI bhI nahIM pInA cAhie // 4 // jo puruSa madya pIte haiM, mAMsa khAte haiM, rAtri meM bhojana karate haiM aura kandamUla khAte haiM, unakI tIrthayAtrA, japa, tapa saba vRthA hai // 1 // aura bhI kahA hai kidivasasyASTame bhAge maMdIbhUte divAkare / etannaktaM vijAnIyAnna naktaM nizibhojanam // muhUrtonaM dinaM naktaM pravadaMti manISiNaH / nakSatradarzanAnnaktaM nAhaM manye gaNAdhipa // bhAvArtha- dina ke AThaveM bhAga ko, jaba ki divAkara manda ho jAtA hai ( rAta hone ke do ghar3I pahale ke samaya ko) 'nakta' kahate haiN| nakta vrata kA artha rAtri bhojana nahIM hai / he gaNAdhipa ! buddhimAna loga usa samaya ko 'nakta' batAte haiM, jisa samaya eka muhUrta (do ghar3I) dina avazeSa raha jAtA hai| maiM nakSatra darzana ke samaya ko 'nakta' nahIM mAnatA huuN| aura bhI kahA hai kiaMbhodapaTalacchanne nAzranti astaMgate tu bhu~jAnA aho bhAnoH susevakAH // mRte svajanamAtre'pi sUtakaM jAyate kila / astaMgate divAnAthe bhojanaM kriyate katham // artha- yaha kaisA Azcarya hai ki sUrya bhakta, jaba sUrya meghoM se Dhaka jAtA hai, taba to ve bhojana kA tyAga kara dete haiM / parantu vahI sUrya jaba asta dazA ko prApta hotA hai, taba ve bhojana karate haiN| svajana mAtra ke mara jAne para bhI jaba loga sUtaka pAlate haiM, yAnI usa dazA meM anAhArI rahate haiM, taba divAnAtha sUrya ke asta hone ke bAda to bhojana kiyA hI kaise jA sakatA hai? tathA kahA hai ki ravimaNDale / naivAhuti rna ca snAnaM na zrAddhaM devatArcanam / dAnaM vA vihitaM rAtrau bhojanaM tu vizeSataH // artha- Ahuti, snAna, zrAddha, devapUjana, dAna aura khAsa karake bhojana rAtri meM nahIM karanA cAhie / kUrmapurANa meM bhI likhA hai ki
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ na druhyet sarvabhUtAni nirdvandvo nirbhayo bhvet| / hai kina naktaM caiva bhakSIyAd rAtrau dhyAnaparo bhvet|| | hannAbhipadmasako cshcNddrocirpaaytH| 27 vAM adhyAya 645 vAM pRSTha ato naktaM na bhoktavyaM suukssmjiivaadnaadpi|| artha- manuSya saba prANiyoM para droha rahita rhe| bhAvArtha- sUrya chipa jAne ke bAda hRdaya kamala nidva aura nirbhaya rahe tathA rAta ko bhojana na kare aura aura nAbhikamala donoM saMkucita ho jAte haiM aura sakSma dhyAna meM tatpara rhe| aura bhI 653 veM pRSTha para likhA | jIvoM kA bhI bhojana ke sAtha bhakSaNa ho jAtA hai isaliye hai ki rAta meM bhojana na karanA caahiye| ___ 'Aditye darzayitvAnnaM bhuMjIta prADamukhe nrH|' / rAtri bhojana kA tyAga karanA kucha bhI kaThina nahIM bhAvArtha- sUrya ho usa samaya taka dina meM guru | hai| jo mahAnubhAva yaha jAnate haiM ki- 'jIvana ke lie yA bar3e ko dikhAkara pUrva dizA meM mukha karake bhojana | bhojana hai bhojana ke lie jIvana nahIM' ve rAtri bhojana karanA caahiye| ko nahiM karate haiN| isa viSaya meM Ayurveda kA mudrA lekhA bhI yahI / 'jainanibandha ratnAvalI' (dvitIya bhAga) se sAbhAra pro0 (DaoN0) ratanacandra jaina (sampAdaka-jinabhASita) mahAkavi raidhU puraskAra se sammAnita phiirojaabaad| 'paM0 zyAmasundara lAla zAstrI zruta prabhAvaka nyAsa' ke tattvAvadhAna meM sthAnIya naziyAjI digambara jaina maMdira meM Ayojita samAroha meM deza ke yazasvI jaina vidvAn pro0 (DaoN0) ratanacandra jaina (barakataullA vizvavidyAlaya, bhopAla ke pUrva rIDara) evaM samprati sampAdaka 'jinabhASita' ko mahAkavi raidhU puraskAra se sammAnita kiyA gyaa| samAja ke mUrdhanya vidvAnoM ko die jAnevAle isa puraskAra meM 21000 ru0 kI zraddhAnidhi, prazastipatra, zAla evaM upahArAdi ke sAtha pradAna kI jAtI hai| nyAsa ke adhyakSa zrI udayabhAna jaina eDavokeTa ne yaha rAzi pradAna kii| 'anekAntavidyA vAcaspati' kI mAnada upAdhi se alaMkRta karate hue prazastipatra, nyAsa ke sadasya abhayakumAra jaina (mAmA), pramoda jaina (rAjA), anUpacanda jaina eDavokeTa eka vIrendrakumAra jaina (remajAvAloM) ne saMyuktarUpa se pradAna kiyaa| nyAsa dvArA pradatta yaha bArahavA~ puraskAra thaa| mukhya atithi zrI manISa asIjA (ceyaramaina- nagarapAlikA pariSad) ne kahA ki yaha puraskAra sampUrNa nagara ke lie eka gauravapUrNa prasaMga bana gayA hai| nyAsa ke maMtrI ne batAyA ki AdaraNIya DaoN0 sA0 ko yaha puraskAra pichale dasa varSoM kI lagAtAra zrama-sAdhanA se likhita unakI jambo kRti 'jainaparamparA aura yApanIyasaMgha' ke lie samarpita kiyA jA rahA hai| isa kAlajayI kRti kA prastAva 'bhAratavarSIya digambara jaina zAstripariSad' kA thA, jise bAda meM yuga-prabhAvaka santa pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke punIta AzIrvAda evaM prazasta preraNA se Age bar3hAyA gyaa| 900-900 pRSThoM ke tIna khaNDoM meM prakAzya yaha kRti mudraNAdhIna hai| isa kRti meM jaina itihAsa ke aba taka ke aneka anachue evaM vilupta tathyoM ko prakAza meM lAyA gayA hai| samAroha kI adhyakSatA pramukha udyogapati zrI madanalAla bainAr3A (AgarA) ne kii| isa avasara para samAja ke saikar3oM pratiSThita mahAnubhAva upasthita the| narendraprakAza jaina, (maMtrI - nyAsa) zrI digambara jaina revAtaTa siddhedaya siddhakSetra TrasTa, nemAvara AvazyakatA- 1. eka jaina mainejara kI, jo kampyUTara kA jAnakAra ho va hisAba akAunTa likha sake | vetana yogyatAnusAra, rahane kI vyavasthA pAnI bijalI kI vyavasthA dekheMge! 2. bhojanazAlA calAne ke liye eka jainadampati kI AvazyakatA hai, jo yAtrI ke Ane para bhojana kI vyavasthA kara skeN| rahane, pAnI, bijalI, bartana, deveNge| vetana kanDIzana ke liye- samparka kareM- zrI bI.ela. (jaina mahAmaMtrI, mu.po.- nemAvara, tahasIla- khAtegA~va, jilA-devAsa, phona naMGa 9425688341, 07577-223203 julAI 2009 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha aMza tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana paM0 mahezakumAra jaina vyAkhyAtA paMcama adhyAya jiivaashc|| 3 // isa prakAra yoga karake sUtra likhanA yukta hai| samAdhAnasarvArthasiddhi- 'ca' zabdaH drvysNjnyaankrssnnaarthH| nahIM, isase jIva hI, dravya hai isakA prasaMga A jaayegaa| jIvAzca drvyaanniiti| evametAni vakSyamANena kAlena saha | zaMkA-adhikAra hone se dharmAdika ke dravyatva kA grahaNa SaDdravyANi bhvnti| ho jAtA hai| samAdhAna- nahIM, dravyazabda jIvazabda ke sAtha artha- sUtra meM 'ca' zabda dravyasaMjJA ke anukarSaNa | sambaddha hone se dharmAdika ke sAtha sambandha karanA zakya ke lie hai, jisase jIva bhI dravya hai yaha artha phalita | nahIM hai| adhikAra hone para bhI yatna ke binA abhipreta ho jAtA hai| isa prakAra ye pA~ca va Age kahe jAnevAle sambandha kI siddhi nahIM hotI hai| zaMkA- 'ca' zabda se kAla ke sAtha 6 dravya hote haiN| | yadi siddhi hotI hai, to donoM zabdoM ko eka sAtha kara rAjavArtika- satyapyadhikAre ytnaabhaavaacc| 3/8 / | denA caahiye| samAdhAna- bhinna-bhinna sUtra likhane se hI anuvartamAnA api vidhayo na cAnuvartanAdeva bhvint| kiM | sahI pratipatti hotI hai, ataH dravyANi aura jIvAzca 2 tarhi? yatnAd bhvntiiti| jIvAnAmeva dravyasaMjJA syAt | sUtra ThIka haiN| ajIvAnAM na syAt ytnaabhaavaat| tataH pRthak yogagrahaNaM / sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabdo drvyaanniitynyaayym| evaM ca kRtvA ca zabdo'pyarthavAn bhvti| syaanukrssnnaarthH| tena jIvAzca dravyANi bhavantIti artha- adhikAra ke hone para bhI prayatna kA abhAva veditvym|--- syAnmataM te- dravyANIti pRthagyogo na hone se ajIvoM meM dravyarUpatA bana hI nahIM sktii| arthAt krttvyH| kiM tarhi? dravyANi jIvA ityeka eva yogaH adhikAra ke anuvartanamAtra se kArya kI siddhi nahIM hotI, | kaaryH| evaM ca sati cazabdAkaraNAllAghavaM syaaditi| usakA prayatna bhI honA caahiye| 'dravyANi jIvAH' yaha | tanna yuktaM -dravyazabdasya jIvabaddhatvAjjIvAnAmeva sUtra banAne meM dravyoM kI siddhi ke prayatna kA abhAva | dravyasaMjJAprasaMgAt dharmAdInAM tu na syaat| bahuvacanAt hone se jIvoM kI dravyasaMjJA hogI, ajIvoM kI nhiiN| | teSAmapi bhaviSyatIti cenna tasya vaividhyakhyApanArthaataH 'dravyANi' 'jIvAzca' aise pRthak-pRthak sUtra kA tvenoptttvaat|sddhikaare yatnavizeSasyAkaraNAccAjIvAnAM grahaNa karanA nyAyya (ucita) hI hai aura aise 2 sUtra dravyasaMjJA na syAditi pRthagyogakaraNaM nyaayym| tathA ca banAkara usameM 'ca' zabda kA prayoga karanA arthavAn hotA sati cshbdopyrth-vaanbhvtiiti| hai yAni, sArthaka hotA hai| artha- 'ca' zabda 'dravyANi' sUtra ke anukarSaNa ke zlokavArtika- drvyaanniitybhisNbndhH| tatra | lie hai| usase jIva bhI dravya hote haiM, aisA jAnanA caahiye| bahutvavacanaM jIvAnAM vaividhykhyaapnaarthm| dravyANi jIvA | gaNi jIvA | -- zaMkA- 'dravyANi', 'jIvAzca' aise pRthak 2 sUtra nahIM ityekayogakaraNaM yuktamiti cenna, jIvAnAmeva dravyatva- | karane caahiye| kintu 'dravyANi jIvAH' aisA 1 sUtra banAnA prasaMgAtIdharmAdInAmapyadhikArAta dravyatvasaMpratyaya iti cenna. | caahiye| aisA karane para 'ca' zabda joDane kI AvazyakatA dravyazabdasya jIvazabdAvabaddhatvAddharmAdibhiH saMbandhayitama- | nahIM hotI aura sUtra laghu ho jAtA hai| shkteH| satyapyadhikAre abhipretasaMbandhasya yatnamaMtareNA- | samAdhAna- yaha kathana ThIka nahIM hai| yadi aisA prsiddheH| ca zabdakaraNAttat siddhiriti cet, ko vizeSaH | 1 yoga karate haiM, to dravya zabda jIva se sambaddha ho syAdeka yogakaraNe? yogavibhAge tu spaSTA pratipattiritiM | jAne se jIvoM kI hI dravya saMjJA hogI, dharma Adi kI sa evaastu| nhiiN| artha- "dravyANi" isa sUtra kA sambandha karanA zaMkA- bahuvacana ke nirdeza se dharmAdi kI bhI caahiye| jIvAH isa bahavacana kA nirdeza bheda-prabheda kI | dravya saMjJA ho jAyegI? vividhatA batAne ke lie hai| zaMkA- 'dravyANi jIvAH' | samAdhAna- aisA nahIM hai| bahuvacana to dravyoM kI 18 julAI 2009 jinabhASita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM jIvoM kI vividhatA batalAtA hai tathA sat adhikAra meM yatnavizeSa bhI nahIM kiyA hai, isase ajIva padArthoM kI dravya saMjJA nahIM bana pAtI, isalie pRthak pRthak sUtraprayoga hI vyApya hai / isa prakAra karane se 'ca' zabda bhI sArthaka ho jAtA hai / tattvArthavRtti - cakAraH dravyasaMjJAnuvartanArthaH / artha- sUtra ' meM 'ca' zabda dravya saMjJA kA anukarSaNa karane ke lie hai / ( arthAt jIva bhI dravya haiM / ) bhAvArtha- sUtra meM 'ca' zabda se jIva bhI dravya hai evaM astikAya rUpa hai isakA grahaNa ho jAtA hai| niSkriyANi ca // 7 // saMkhyeyA'saMkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // sarvArthasiddhi- 'ca' zabdAdanantAzcetyanukRSyate / kasyacitpudgaladravyasya dvayaNukAdeH saMkhyeyAH pradezAH kasyacidasaMkhyeyA anantAzca / artha- sUtra meM jo 'ca' zabda hai, usase ananta kI anuvRtti hotI hai| tAtparya yaha hai ki kisI dvayaNuka sarvArthasiddhi evaM zlokavArtika meM sUtra meM Aye Adi pudgala dravya ke saMkhyAta pradeza hote haiM aura kisI 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| ke asaMkhyAta tathA ananta pradeza hote haiM / rAjavArtika- 'ca' zabdo'bhihitasaMbandhArthaH / 6 / 'ca' zabdaH kriyate abhihitAnAmekadravyANAM sambandhArthaH / ato dharmA'dharmAkAzAnAM niSkriyatvaniyamAjjIva- pudgalAnAM svataH paratazca kriyApariNamitvaM siddham / artha- 'ca' zabda abhihita sambandha ke lie hai / 'ca' zabda abhihita dharmAdika dravyoM ke sambandha ke lie hai arthAt 'ca' zabda se dharma, adharma aura AkAza niSkriya haiM, aisA jAnanA cAhiye / dharma, adharmAdika meM niSkriyatva kA niyama hone se hI jIva aura pudgaloM ke svaparapratyaya sakriyatA siddha ho jAtI hai| sukhabodhatattvArthavRtti niSkAntAni kriyAyA niSkriyANItyanyapadArthavRtyAprakRtaikadravyANAM gatizcazabdasya prakRtAbhisambandhArthatvAt / artha- kriyA se jo niSkAnta haiM, ve niSkriya haiM, isameM anya padArthapradhAnasamAsa (bahuvrIhi samAsa) hai, jisase yaha jJAta ho jAtA hai ki prakRta meM eka-eka kahe gaye dharmAdi dravya kriyArahita haiN| 'ca' zabda isI kA sambandha karane ke lie hai / tattvArthavRtti - cakAraH samuccaye vartate / tenAyamarthaHdharmAdharmAkAzadravyANi na kevalamekadravyANi api niSkriyANi ca svasthAnaM parityajya jIvapudgalavat parakSetraM na gacchantItyarthaH / bhAvArtha - dharmadravya, adharmadravya, AkAzadravya evaM Age kahA jAnevAlA kAladravya ye sabhI niSkriya arthAt kriyArahita haiM arthAt pArizeSa nyAya se jIva aura pudgala sakriya haiM, yaha siddha ho jAtA hai| isI ke samuccayArtha 'ca' pada diyA hai| artha- cakAra zabda samucca ke lie hai, jisase yaha artha hotA hai ki dharma, adharma, evaM AkAza dravya 1. kevala eka-eka hI nahIM, niSkriya bhI haiM, arthAt svasthAna " ko chor3akara jIva aura pudgala kI taraha anya kSetroM meM nahIM jAte haiN| isakA yaha artha huA / rAjavArtika- 'ca' zabdo'nantasamuccayArthaH / 1 / anantAH prakRtAsteSAM samuccayArthazcazabdaH kriyate - saMkhyeyA asaMkhyeyA anantAzceti, ke / punaste ? pradezAH ityanuvartate / artha- 'ca' zabda ananta pradeza ke samuccaya ke lie hai / ananta kA prakaraNa hai| unakA grahaNa karane ke lie sUtra meM 'ca' zabda ko grahaNa kiyA gayA hai| pudgala ke saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta hote haiN| zaMkA- kyA hote haiM? samAdhAna- pradeza hote haiM, isakA anuvartana hotA hai| zlokavArtika- pradezA ityanuvartate / 'ca' zabdAdanantAzca samuccIyante / artha- pradeza kA anuvartana hotA hai| sUtra meM Aye 'ca' zabda se ananta kA samuccaya ho jAtA hai| sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabdaH prakRtAnantasAmAnyasamuccayArthastena parItAnantaM yuktAnantamanantAnantamiti trividhamapyanantamanantasAmAnye'ntarbhUtaM gRhyte| artha- 'ca' zabda prakRta ke anantasAmAnya kA samuccaya karane ke lie diyA hai| usase parItAnanta, yuktAnanta aura anantAnanta aise tIna prakAra ke ananta ko anantasAmAnya meM antarbhUta karake grahaNa kiyA hai| tattvArthavRtti- pudgalAnAM pradezAH saMkhye yA asaMkhyeyAzca bhavanti / cakArAt parItAnantAH yuktAnantA anantAnantAzca trividhAnantAzca bhavinta / artha- pudgaloM ke pradeza saMkhyAta aura asaMkhyAta hote haiN| sUtra meM Aye 'ca' zabda se parItAnanta, yuktAnanta aura anantAnanta ye 3 prakAra se ananta pradeza bhI hote haiM / julAI 2009 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| bhAvArtha- sUtra meM 'ca' zabda ananta kA samuccaya / pariNAma Adi ke alAvA phasala pakanA, Rtuparivartana karane ke lie hai, jisase yaha phalitArtha hai ki pudgala | Adi bhI kAla dravya ke upakAra mAnane caahiye| dravya ke saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta pradeza hote haiN| | zabdabaMdhasaumyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyota sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // vntshc|| 24 // rAjavArtika evaM zlokavArtika meM isa sUtra meM Aye | zlokavArtika graMtha meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM hai| kI hai| . sarvArthasiddhi- 'ca' zabda kimarthaH? smuccyaarthH| sarvArthasiddhi- 'ca' zabdena nodanAbhighAtAdayaH anyo'pi pudgalakRta upakAro'stIti smucciiyte| yathA | pudgalapariNAmA Agame prasiddhAH smucciiynte| zarIrANi evaM ckssuraadiiniindriyaannypiiti| artha- sUtra meM diye hue 'ca' zabda se nodana (ThelanA, artha- zaMkA- sUtra meM 'ca' zabda kisalie diyA | hA~kanA, haTAnA Adi) abhighAta (mAranA, coTa pahu~cAnA, hai? samAdhAna- samuccaya ke lie| pudgalakRta aura bhI | prahAra Adi) Adi jo pudgala kI paryAyeM Agama meM upakAra haiM, unake samuccaya ke lie sUtra meM 'ca' zabda | prasiddha haiM, unakA saMgraha hotA hai| diyA hai| jisa prakAra zarIra Adi pudgalakRta upakAra - rAjavArtika- nodanAbhighAtAdyupasaMkhyAnamiti cet, haiM, usI prakAra cakSu Adi indriyA~ bhI pudgalakRta upakAra | na, 'ca' shbdsyessttsmuccyaarthtvaat| 27 / syAnmatam nodanAbhighAtAdayaH pudgalapariNAmAH snti| teSAmatropa. sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabdazcakSurAdisa- saMkhyAnaM kartavyamiti, tanna, kiM kAraNaM? 'ca' shbdsyessttmuccyaarthH| tena yathA zarIrANi pudgalakAryANi tathA | smuccyaarthtvaat|ye pudgalapariNAmA Agame iSTAH teSAmiha ckssuraadiindriyaannypiityvseym| 'ca' zabdena samuccayaH kriyte| artha- sUtra meM 'ca' zabda cakSu Adi kA samuccaya artha- zaMkA- nodana, abhighAta kA bhI grahaNa karanA karane ke lie hai| jaise zarIra Adi pudgala ke kArya cAhiye? samAdhAna- nahIM, sUtra meM Aye 'ca' zabda se iSTa haiM, vaise cakSu Adi indriyA~ bhI pudgala ke kArya haiM, aisA | kA samuccaya ho jAtA hai| 27 / jAnanA caahiye| prazna- nodana, abhighAta, Adi bhI pudgala kI tattvArthavRtti-cakAra: samuccaye vrtte| tenacakSarAdIni | paryAyeM haiM, isalie inakA bhI satra meM ullekha honA caahiye| indriyANyapi zarIrAdivat jIvopakArakANi bhvint| | uttara- nhiiN| prazna- kisa kAraNa se? uttara- sUtra meM artha- cakAra zabda samuccaya ke lie hai| isase 'ca' zabda iSTa ke samuccaya ke lie hai| ataH nodana, cakSu Adi indriyA~ bhI zarIra Adi ke samAna jIva kA | abhighAta Adi jitane bhI pudgala ke pariNAma Agama upakAra karanevAlI hotI haiN| meM iSTa ho sakate haiM, una sabakA samuccaya 'ca' zabda bhAvArtha- sukha, du:kha, jIvana evaM maraNa ye pudgalakRta | se ho jAtA hai| jIva para evaM jIvakRtaH jIva para upakAra haiM tathA 'ca' sukhabodhatattvArthavRtti- evamanye'pi nodanAbhighAtAzabda se pudgalakRta aura bhI upakAra hote haiN| yathA- dayo ye pudgalapariNAmA Agame iSTAsteSAmiha 'ca' zabdena cakSu Adi indriyoM kI rcnaa| samuccayaH kriyte| vartanApariNAmakriyAH paratvAparatve ca kaalsy||22|| artha- isI prakAra anya bhI nodana, abhighAta Adi sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, sukhabodha pudgala ke pariNAma Agama meM iSTa haiM, unakA 'ca' zabda tattvArdhavRtti, tattvArthavRtti meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM se grahaNa kiyA hai| kI gayI hai| tattvArthavRtti-cakArAt abhighAtanodanAdayaH pudagalaAcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja- yahA~ 'ca' zabda pariNAmAH paramAgamasiddhAH samuccitA jnyaatvyaaH| se phasala pakanA, Rtuparivartana, samaya para phUla AnA, artha- 'ca' zabda se Agama prasiddha abhighAta, nodana phala AnA, bhUkha laganA Adi lenA caahiye| Adi pudgala kI paryAyoM kA samuccaya hotA hai, aisA bhAvArtha- satra meM Aye 'ca' zabda kA artha vartanA, | jAnanA cA 20 julAI 2009 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArtha- zabda, bandha Adi pudgala kI paryAyeM / hai| 'bandhe'dhiko pAriNAmikau' aisA sUtra likhA huA hai| haiN| evaM 'ca' zabda se nodana, abhighAta Adi bhI pudgala * kAlazca // 39 // kI paryAyeM haiM, yaha jAnanA caahiye| sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika aura aNavaH skndhaashc|| 25 // sukhabodhatattvArthavRtti meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM hai| sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika aura | tattvArthavRtti- cakAraH prsprsmuccye| tenAyamarthaH sukhabodhatattvArthavRtti meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| | na kevalaM dharmAdharmAkAzapudgalA jIvAzca dravyANi tattvArthavRtti- cakAraH parasparaM samuccaye vrtte| | bhavanti, kintu kAlazca dravyaM bhvti| drvylkssnnopetttvaat| tenAyamartha:- na kevalam aNava eva pudgalAH kintu | dravyasya lakSaNa dviprakAramuktam- u dravyasya lakSaNaM dviprakAramuktam-'utpAdavyayadhauvyayuktaM skandhAzca pudgalA bhavanti nizcayavyavahAranayadvayakramA- | sat', guNaparyayavat dravyam iti c| etadubhayamapi lakSaNaM dityrthH| nizcayanayAdaNava eva pudgalAH, vyavahAranayAt kAlasya vartate, tena kAlo'pi dravyavyapadezabhAg bhvti| skandhA api pudgalA bhvntiityrthH| artha- sUtra meM 'ca' paraspara samuccaya ke lie hai| artha- sUtra meM 'ca' paraspara samuccaya ke lie hai| isase yaha artha hai ki kevala dharma, adharma, AkAza, isase yaha artha hotA hai- kevala paramANu hI pudgala nahIM | pudgala aura jIva dravya nahIM haiM, balki kAla bhI dravya hai, kintu skandha bhI pudgala hote haiN| nizcayanaya aura | hotA hai, kyoMki kAla meM bhI dravya ke lakSaNa hote haiN| vyavahAranaya ke krama se hote haiM arthAt nizcayanaya se dravya kA lakSaNa 2 prakAra se kahA hai- 'utpAda, vyaya paramANu hI pudgala hai aura vyavahAranaya se skandha bhI aura dhrauvya se yukta sat hai' aura 'guNa aura paryAyavAlA pudgala hote haiM, yaha isakA artha huaa| dravya hai|' ye donoM lakSaNa kAla ke bhI haiN| isase kAla bhAvArtha- aNu aura skandha donoM pudagala bheda haiN| | bhI dravya saMjJAvAlA hai| nizcayanaya se paramANu hI pudgala hai aura vyavahAranaya bhAvArtha- dharmAdi kI taraha kAla bhI dravya hai, kyoMki se skandha bhI pudgala haiM, yaha jAnanA caahiye| isameM utpAda, vyaya aura dhrauvya hotA hai evaM guNa-paryAyabandhe'dhikau pAriNAmikau c|| 37 // vAlA bhI hai, arthAt dravya ke sabhI lakSaNa kAla dravya sarvArthasiddhi, sukhabodhatattvArthavRtti, tattvArthavatti meM | meM bhI pAye jAte haiN| 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI gayI hai| rAjavArtika zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna evaM zlokavArtika meM isa sUtra meM 'ca' zabda hI nahIM diyA sAMgAnera, jayapura (rAja.) saMsthAna meM kreza korsa prAraMbha parama pUjya 108 AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja kI AzISa preraNA se saMcAlita bhAratavarSIya digambara jaina prazAsakIya prazikSaNa saMsthAna meM 1 jUna 2009 se chattIsagar3ha evaM madhyapradeza kI mukhya parIkSA tathA saMgha lokasevA Ayoga kI prI kI parIkSA kI taiyArI hetu jUna 2009 ke prathama saptAha se vibhinna viSayoM kA prazikSaNa kArya prAraMbha hone se prazikSArthIgaNoM meM adhika utsAha dekhA jA rahA hai| saMsthAna meM prazikSArthiyoM kI taiyArI karAI jAne hetu praveza prAraMbha hai tathA pradeza evaM pradeza ke bAhara se jina prazikSArthiyoM ko lAbha lenA ho ve 'zrI bhAratavarSIya digambara jaina prazAsakIya prazikSaNa saMsthAna pisanahArI mar3hiyA kempasa gar3hA, jabalapura (ma.pra.)' se samparka kreN| mukeza siMghaI, saMsthAna adhIkSaka vicAra saMsthA ne kiyA DaoN0 siMghaI kA sammAna kuNDalapura meM virAjamAna AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke maMgala sAnnidhya meM DaoN0 azoka siMghaI evaM unakI patnI kA sAla zrIphala evaM mumenTo bheMTakara sammAna kiyA gyaa| DaoN. azoka siMghaI ne kucha dina pUrva sAgara kI bhAgyodaya aspatAla meM janma se aMdhI eka nirdhana kanyA kA AcAryazrI ke AzIrvAda se niHzulka saphala Aparezana kara use jIvana kI naI rozanI pradAna kI thii| sunIla bejITeriyana julAI 2009 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamArI sAMskRtika dharohara : hamArI mAtRbhASA gatavarSa jainAgama ke sarvocca grantha 'dhavalA' ke lokAparNa-samAroha meM jAne kA avasara milaa| pUjya bhaTTAraka svAmI cArukIrti jI mahArAja kI preraNA se 'dhavalA' kA kannar3a bhASA meM anuvAda kara lagabhaga 30-35 bhAgoM meM prakAzana kI yojanA hai| hamAre sAtha ke eka mahAnubhAva ne prazna kiyA ki Aja kannar3abhASI kitane haiM / usameM bhI prAcIna kannar3a ko jAnanevAle to aura bhI kama haiN| phira isake anuvAda aura prakAzana kA kyA aucitya ? maiMne unase vinamratApUrvaka kahA ki yaha hamArI sAMskRtika virAsata kA saMrakSaNa hai| bhASA hamArI sabase bar3I sAMskRtika dharohara hai, jisameM hamArI samAja aura sabhyatA kA dila dhar3akatA hai| zolApura se bhI marAThI bhASA meM 'dhavalA' kA anuvAda ho rahA hai| jitanA bhI mahattvapUrNa sAhitya hai, usakA hindI, saMskRta, kannar3a, marAThI, gujarAtI, paMjAbI, urdU, DhuDhArI Adi meM vipula mAtrA meM anuvAda huA hai| aura use bar3I zraddhA aura AsthA se par3hA jAtA hai| jarA vicAra kareM prAkRta bhASA yadi samApta ho gayI hotI, to kyA jainAgama Aja hameM upalabdha ho pAtA ? vastutaH dekhA jAye, to kisI bhI deza yA samAja kI bhASA mAtra saMpreSaNIyatA evaM bolacAla kA mAdhyama hI nahIM, apitu usa deza, samAja, jAti yA dharma kI asmitA, virAsata aura saMskRti kI bhI saMrakSaka hai| kisI bhI bhASA yA bolI kA samApta honA mAnoM usakI saMskRti, virAsata yA paramparAoM kA mRtaprAya ho jAnA hai| rASTrapitA mahAtmA gA~dhI ne sadaiva mAtRbhASA para bala diyaa| unhoMne sarvodaya meM likhA- maiM yaha nahIM cAhU~gA ki eka bhI bhAratavAsI apanI mAtRbhASA bhUla jAye, usakI upekSA kare, usa para zarmiMdA ho yA yaha anubhava kare ki vaha apanI khuda kI dezI bhASA meM uttama vicAra prakaTa nahIM DaoN0 jyoti jaina A gayI haiN| vizeSakara bhArata kI aneka bhASAyeM lupta hone ke kagAra para haiN| saMyukta rASTrasaMgha se sambandhita yUnesko ne samaya-samaya para lupta hotI bhASAoM para ciMtA prakaTa kI hai aura kahA hai ki 'vizva kI chaha hajAra bhASAoM meM se (saMyukta rASTrasaMgha meM chaha hajAra bhASAyeM paMjIkRta haiM) tIna hajAra bhASAyeM lupta hone ke karIba haiN| isase vizva kI aneka saMskRtiyA~, vividhatAyeM samApta ho jAyeMgI / ' mahAtmA gA~dhI ne bhI eka bAra kahA thA ki 'maiM nahIM cAhatA ki mere ghara ke cAroM tarapha dIvAreM hoM, khiDakiyA~ baMda hoN| maiM cAhatA hU~ duniyA bhara kI jitanI saMskRtiyA~ hoM, mere A~gana meM phale-phUleM, lekina maiM yaha nahIM svIkAra karU~gA ki koI mere pA~voM ko hI ukhAr3a pheNke|' kisI bhI deza yA jAti ko naSTa karane ke lie zastroM kI AvazyakatA nahIM, apitu usakI bhASA naSTa kara do, vahA~ kI saMskRti svayameva samApta ho jaayegii| yaha bhI eka viDambanA hai ki mAtRbhASA kA jo sapanA bhArata ne dekhA thA, vaha sapanA hI raha gyaa| AjAdI ke sAtha hindI evaM anya bhASAyeM sarakArI dastAvejoM, AyogoM ripoToM evaM kAryakramoM taka hI simaTa kara raha gayI haiM aura hama saba lArDa maikAle kI zikSApaddhati para calakara bhArata aura iMDiyA do bhAgoM meM ba~Tate cale jA rahe haiN| eka tarapha to a~grejIpanA liye U~ce logoM, bar3e zaharoM, mAladAra, hAI-phAI logoM kA 'iMDiyA' hai, to dUsarI tarapha svabhASAbhASI, grAmINa kasbAI, madhyamavargIya logoM kA 'bhArata' hai| kisI bhI deza ko sadaiva gulAma rakhane kA mUlamaMtra hai ki usake abhijAta varga ko apanI bhASA raTA do| lArDa maikAle ne zikSA ke jo bIja boye usake phala hama saba dekha rahe haiN| Aja kI zikSaNapaddhati nayI pIr3hI ko dizAhIna banA rahI hai, tathA paramparA aura saMskRti se bhI dUra kara rahI hai| aneka zikSAzAstriyoM kA mata hai ki prArambhika zikSA mAtRbhASA meM hI dI jAnI cAhiye / yadi hama aisA nahIM karate, to yaha baccoM ke prati mAnasika krUratA hai| baccoM ko prAthamika evaM mAdhyamika stara para mAtRbhASA meM zikSaNa anivArya na karanA eka pIr3hI ko usakI bhASA kI jar3oM se kATa denA hai| nobala puraskAra vijetA ravIndranAtha Taigora kA kahanA thA ki, jisa prakAra kara sakatA / Aja ciMtAjanaka pahalU yaha hai ki iMTaraneTa vaizvIkaraNa ke pariveza meM vizva kI aneka bhASAyeM samApti ke kagAra para haiN| eka sarvekSaNa ke anusAra lagabhaga DhAI hajAra bhASAyeM lupta ho gayI haiN| lagabhaga 538 bhASAyeM aMtima sA~sa le rahI haiM, lagabhaga 502 bhASAyeM gaMbhIra saMkaTa meM haiM, lagabhaga 632 bhASAyeM saMkaTakAlIna sthiti se gujara rahI haiM aura lagabhaga 607 bhASAyeM asurakSita zreNI meM 22 julAI 2009 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA~ ke dUdha para palanevAlA bAlaka adhika svastha aura balavAna banatA hai, usI taraha mAtRbhASA par3hane se mana aura mastiSka adhika dRr3ha banate haiN| Aja yadi vizva ke vikAsazIla dezoM para dRSTi DAleM, to hama pAte haiM ki amerikA, rUsa, iMglaiMDa, jarmana, cIna, jApAna, phrAMsa Adi deza vijJAna, cikitsA, udyoga, gaNita, arthazAstra, samAjazAstra, darzana, kalA Adi kSetroM meM samRddha haiM, to isakA mahattvapUrNa kAraNa hai ki ye saba deza apanI mAtRbhASA meM ciMtana-manana to karate hI haiM, adhyayana aura adhyApana kA kArya bhI mAtRbhASA meM hotA hai| inakI abhUtapUrva pragati meM mAtRbhASA kA bahuta bar3A yogadAna hai| 1 hamAre deza meM Aja zikSAvyavasthA pUrI taraha se a~grejI bhASA kI capeTa meM hai / kyoM? hama a~grejI bhASA ko vizvabhASA kA darjA de rahe haiN| kyoM? jisakI bhI thor3I sI Arthika sthiti ThIka hai, vaha bhI peTa kATakara baccoM ko pablika skUla meM bheja rahe haiN| kyoM? Aja tarakkI naukarI kA paryAya aMgrejI bana gayI hai kyoM? ina saba praznoM para hameM vicAra karanA hogaa| 1 " " bhArata hI ekamAtra deza hai, jahA~ videzI bhASA ke prati itanA moha hai| jitane a~grejI akhabAra bhArata meM chapate haiM, utane kisI bhI pUrva gulAma deza meM nahIM chapate / Aja aneka vidyArthI a~grejI viSaya ke dabAva meM haiN| ve aMgrejI meM kamajora hone ke kAraNa mAnasika tanAva se gujarate haiM, tathA aneka bAra AtmahatyA taka kara lete haiN| Aye dina aisI ghaTanAoM se hama saba rUbarU hote rahate haiN| aneka vidyArthI apane jIvana ko, apane abhibhAvakoM ko kosate rahate haiM ki kAza merI bhI a~grejI acchI hotI, maiM bhI kAnveMTa / pablika skUla meM par3hA hotA, to jIvana saphala ho jAtA' aadi| a~grejI ke pakSadhara sadaiva tarka dete haiM ki Aja vizva ke saMparka kI bhASA a~grejI hai videzI kampaniyoM meM naukarI jJAna-vijJAna meM zodha- adhyayana, videzI vyApAra evaM tarakkI ke liye a~grejI bhASA hI mAdhyama hai| para dekhA jAye, to ina sabase kitane loga jur3e haiM? basa itane ke liye hama karoDoM logoM para a~grejI thopa deM? a~grejI bhASA kA jJAna eka viSaya ke rUpa meM, to avazya honA cAhiye aura jahA~ Avazyaka hai vahA~ bhI bhASA kA jJAna ho, para jisa taraha se hamArI zikSA vyavasthA a~grejI ke adhakacare jJAna para cala rahI hai, usane sabhI kSetroM meM akSamatA hI bar3hAI hai aura hamArI eka pIr3hI apanI paramparA evaM saMskRti se dUra hotI jA rahI hai / 'Adhunika yuga kI pragati meM a~grejI bhASA hI eka mAtra mAdhyama hai, aisI logoM kI soca hotI jA rahI hai| para yadi dRSTi DAleM to rUsa, jApAna, cIna, phrAMsa, jarmanI kI tarakkI meM kahIM bhI videzI bhASA kA yogadAna nahIM hai| yahA~ taka ki inake pratinidhi bAhara kisI bhI deza meM jAte haiM, to apanI bhASA meM hI bolate haiM, taba lagatA hai ki bhArata hI eka aisA deza hai, jahA~ kI apanI koI bhASA nahIM hai| a~grejI bhASA ko videzI vyApAra ke liye Avazyaka mAnanevAloM ko jAnakara Azcarya hogA ki Aja hamArA cIna ke sAtha sabase adhika vyApAra lagabhaga tIna sau araba DAlara kA hai, para hamAre pA~ca sAta hajAra loga bhI cInI bhASA nahIM jAnate haiM kisI bhI deza kA rASTrIya svAbhimAna usakI bhASA-saMskRti hai ho sakatA hai ki a~grejI bolakara sArA deza apane bhautika lakSyoM ko prApta kara le, para yadi hamane yaha saba apanI sAMskRtika virAsata khokara pAyA, to kyA pAyA ? gA~dhI jI kI ye paMktiyA~ yahA~ smaraNa A rahI haiM, jo unhoMne bI.bI.sI. ko eka saMdeza meM kahIM thIM / 'duniyA ko batA do, gA~dhI aMgrejI nahIM jaantaa|' a~greja jaba bhArata Aye the, to unhoMne sabase pahale yahA~ kI bhASA hI sIkhI thii| bhArata ke darzana evaM dharma ko jAnane ke liye aneka videziyoM ne prAkRta evaM saMskRta bhASA ko siikhaa| yUnesko kI cetAvanI ko yadi hamane gaMbhIratA se nahIM liyA, to Age AnevAlI pIr3hI apanI mAtRbhASA se vaMcita ho jAyegI, use na to apanI mAtRbhASA par3hanA AyegA, na bolnaa| socane va sRjana kA, to prazna hI nahIM utthtaa| bhArata sahita aneka deza apanI sAMskRtika bahulatA aura bhASAI vividhatA kI virAsata ko kho deNge| aneka sAhityasampanna saMskRtiyA~ myUjiyama yA lAyabreriyoM taka simaTa jaayeNgii| AvazyakatA hai hama apanI mAtRbhASA para bala deN| hamArI sAMskRtika dharohara hI hamArI pahacAna hai| Aiye ise agalI pIr3hI taka pahu~cAyeM / 'sarvodaya' jaina maNDI, khataulI - 251201, u.pra. julAI 2009 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM0 ratanalAla bainAr3A praznakartA- paM0 manISa jaina 'bhagavA~' / sukha kA kucha AbhAsa hotA hai, jisaprakAra ki ddha, jijJAsA- kisa guNasthAna meM kitanA sukha hotA | ghI, zakkara Adi khAnevAloM ko pIche se usakI DakAra hai aura kyoM? kRpayA btaaeN| dvArA madhura rasa kA AbhAsa milatA hai| usI prakAra inake samAdhAna- ApakI jijJAsA kA uttara harivaMzapurANa sukha kA AbhAsa jAnanA cAhie / 93 / / ke tRtIya sarga, zloka naM0 86 se 94 taka bahuta acchI | 9. tadnantara jo svapna ke rAjya ke samAna buddhi taraha diyA huA hai, jo isaprakAra hai ko bhraSTa karanevAle saptaprakRtika moha se atyaMta mUr3ha 1. caudahoM guNasthAnoM meM se sabase adhika sukha | ho rahA hai, aise mithyAdRSTi jIva ko sukha kahA~ prApta to kSAyika labdhiyoM ko prApta karanevAle sayogakevalI ho sakatA hai? aura ayogakevalI ko hotA hai| inakA sukha antarahita jijJAsA- kyA munirAja yA AryikA gRhastha ke hotA hai, tathA indriyasaMbaMdhI viSayoM se utpanna nahIM hotaa| gharoM meM Thahara sakate hai? 2. unake bAda upazamazreNI athavA kSapaka zreNI samAdhAna- uparyukta jijJAsA ke saMdarbha meM zrI car3hanevAle, AThaveM guNasthAna ko Adi lekara 12veM guNasthAna | mUlAcAra meM isaprakAra kahA haitaka ke munirAjoM ke kaSAyoM ke upazama athavA kSaya terikkhiya mANussiya savigAriyadevi gehi sNstte| se utpanna hone vAlA parama sukha hotA hai|| 87 // vajjeMti appabhattA Nilae synnaasnntttthaanne||357|| 3. tadanantara unase kama nidrA, pA~ca iMdriyA~, cAra gAthArtha- apramAdI muni sone, baiThane aura Thaharane kaSAya, cAra vikathA aura eka sneha ina pandraha pramAdoM | meM tiryacinI, manuSya-strI, vikAra sahita deviyoM aura se rahita apramata saMyata jIvoM ke prazamarasarUpa sukha hotA | gRhasthoM se sahita makAnoM ko chor3a dete haiN| hai|| 88 // zramaNAcAra ke utkRSTa grantha mUlAcAra kI uparyukta 4. unake bAda hiMsA, jhUTha corI kuzIla aura parigraha | | gAthA ke anusAra, munirAja yA AryikAe~ una makAnoM ina pA~ca pApoM se virakta pramatasaMyata jIvoM ke (chaThe | | meM nahIM Thaharate haiM, jo gRhasthoM se sahita hote haiN| kyoMki guNasthAna vartI munirAjoM ke) zAMtirUpa sakha hotA hai| aisI basatikAoM meM rahane se nirbAdha brahmacarya kA pAlana 89 // svAdhyAya tathA dhyAna kI siddhi tathA rAga-dveSa rUpa pariNAmoM 5. tadanantara hiMsA Adi pA~ca pApoM se yathAzakti | se bacanA saMbhava nahIM ho paataa| ekadezanivRtta honevAle saMyatAsaMyata jIvoM ke mahAtRSNA | vartamAna meM bahuta se sAdhu evaM AryikAe~ uparyukta para vijaya prApta hone ke kAraNa sukha hotA hai||90|| niyamoM kA ullaMghana karate hue dekhe jA rahe hai| ve suvidhA 6. unake bAda aviratasamyagdRSTi jIva, yadyapi bhogI hone ke kAraNa zrAvakoM ke baiDarUpa Adi meM hiMsAdi pApoM se eka deza bhI virata nahIM haiM, tathApi | eyarakaMDIzanara Adi lage hone se, ThaharanA pasaMda karate tattvazraddhAna se utpanna sukha kA upabhoga karate hI haiM // 91 // | haiN| kucha varSa pUrva AgarA meM karnATaka prAnta kI eka 7. unake pazcAt paraspara viruddha, samyaktva aura | AryikA AI thiiN| unako Thaharane ke lie maMdi mithyAtva rUpa pariNAmoM ko dhAraNa karanevAle samyamithyAdRSTi | nikaTa meM bane hue saMta nivAsa ko dikhAyA gayA, jo jIvoM ke antaHkaraNa sukha aura dukha donoM se mizrita | | unhoMne dekhate hI inakAra kara diyaa| ve AryikA maMdira rahate haiN||92|| ke par3osa meM gaIM aura eka gRhastha ke e.sI. lage hue 8. samyagdarzana ko ugalanevAle sAsAdana samyagdRSTi baiDarUpa meM, unako bAhara haTAkara, rAtri meM tthhriiN| isaprakAra jIvoM kA antarabhAva usaprakAra kA hotA hai, jisaprakAra | ThaharanA Agamasammata nahIM kahA jA sktaa| muni yA kA dUdha aura ghI se mizrita zakkara khAkara usakI DakAra | AryikA ko to sUne ghara, pahAr3I kI guphA, vRkSa kA lenevAloM kA hotA hai| arthAt samyaktva ke chUTa jAne | mUla, Ane-jAne vAloM ke lie banAyA gayA ghara yA se sAsAdanasamyagdRSTi jIvoM ko sukha to nahIM hotA, kintu | dharmazAlA, zikSAghara Adi ekAnta sthAnoM meM hI ThaharanA 24 julAI 2009 jinabhASita
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ucita kahA gayA hai| kama avadhijJAnAvaraNa ko, usase kama manaHparyayajJAnAvaraNa jijJAsA- eka samaya meM grahaNa kI gaI kArmaNa | ko aura sabase kama dravya kevalajJAnAvaraNa ko milegaa| vargaNAoM kA mUla evaM uttara prakRtiyoM meM ba~TavArA kisa | mohanIya tathA darzanAvaraNa meM kama se isI prakAra hIna prakAra hotA hai? dravya milatA hai| kintu nAma aura antarAya karma ke bhedoM samAdhAna- pratyeka jIva pratisamaya samayaprabaddha | meM krama se adhika-adhika dravya milatA hai arthAt sabase pramANa (siddharAzi ke anantaveM bhAga athavA abhavyarAzi kama dravya dAnAntarAya ko, usase adhika lAbhAntarAya ko se anantaguNA) kArmaNa vargaNAoM ko grahaNa karake karma | usase adhika bhogAntarAya ko, usase adhika upabhogAntarAya rUpa karatA hai| usakA ba~TavArA gommaTasAra karmakANDa grantha | ko aura sabase adhika vIryAntarAya ko milatA hai| ke anusAra isaprakAra hotA hai vedanIya, gotra aura Ayu karma kI eka samaya meM ekaAugabhAgo thovo NAmAgode samo tado ahiyo| | eka hI prakRti kA bandha hotA hai arthAt jaba ucca gotra ghAditiye vi ya tatto mohe tatto tado tadiye // 192 // ba~dhatA hai, taba nIca gotra nahIM bNdhtaa| jaba sAtAvedanIya gAthArtha- sabhI mUlaprakRtiyoM meM Ayu karma ko sabase | prakRti ba~dhatI hai, taba asAtAvedanIya nahIM ba~dhatI tathA kama bhAga milatA hai| usase adhika bhAga nAma va gotra | cAroM AyukarmoM meM se eka samaya meM eka hI Ayu kA karma ko milatA hai, jo Apasa meM samAna haiM, usase adhika | baMdha hotA hai| taba usa samaya usa prakRti ko usa karma bhAga jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura aMtarAya ko milatA hai, | kA pUrA dravya prApta hotA hai| jo Apasa meM samAna hai| usase adhika bhAga mohanIya | itanA avazya aura jAnanA cAhie ki loka meM karma ko milatA haiN| aura sabase adhika bhAga vedanIya | bharI huI kArmaNa vargaNA meM se jo dravya jJAnAvaraNIya ke karma ko milatA hai| yogya hotA hai, vahI jJAnAvaraNarUpa pariNamana karatA hai, vedanIya karma saMsArI jIvoM ko sukha-dukha kA kAraNa anya karma rUpa pariNamana nahIM krtaa| ye sabhI kArmaNa hai ataH isakI nirjarA adhika hone se isako sabase | varNaNAe~ bhinna-bhinna karma rUpa pariNamana karane kI yogyatA adhika dravya milatA hai| vedanIya karma ke alAvA anya | rakhanevAlI hote hae bhI pathaka-pathaka nahIM rahatIM. mizrita sarva mUlaprakRtiyoM meM dravya kA ba~TavArA unakI sthiti | hokara rahatI haiN| (dekheM dhavala pustaka-14, pRSTha 553ke anusAra hotA hai arthAt sabase adhika sthiti mohanIya karma kI, usase kama jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa evaM antarAya praznakartA- rAjendra kumAra jaina, jabalapura / kI, usase kama gotra va nAma karma kI aura sabase kama jijJAsA- arihanta bhagavAn AhAra nahIM karate haiM, sthiti Ayukarma kI hone ke kAraNa, ina karmoM ko tadanusAra | to unakA zarIra kaise hajAroM varSa taka TikatA hogA? hI dravya milatA hai| uttara prakRtiyoM meM ba~TavArA isa prakAra samAdhAna- uparyukta viSaya para kaSAya pAhur3a 1/1, hotA hai prameyakamalamArtaNDa, pravacanasAra, bahata jinopadeza, praznottara uttarapayaDIsu puNo mohAvaraNA havaMti hiinnkmaa| | zrAvakAcAra, jainendra siddhAntakoSa Adi granthoM meM vistRta ahiyakamA puNa NAmAvigghA ya Na bhaMjaNaM sese||196|| carcA upalabdha hai| usI ke AdhAra se Apako uttara ___artha- uttara prakRtiyoM meM mohanIya, jJAnAvaraNa aura | diyA jA rahA haidarzanAvaraNa ke bhedoM meM krama se hIna-hIna dravya hai tathA 1. zrI dhavalA pustaka-2, pRSTha-437 para kahA nAma va antarAya karma ke bhedoM meM krama se adhika- | hai ki jaba apramattasaMyata, saptamaguNasthAnavartI munirAja ke adhika dravya hai| vedanIya, gotra aura Ayu karma ke bhedoM | bhI asAtAvedanIya kI udIraNA na hone ke kAraNa AhArasaMjJA meM ba~TavArA nahIM hotA, kyoMki inakI eka kAla meM eka | nahIM hai, taba kevalI ke AhArasaMjJA kaise ho sakatI hai? hI prakRti ba~dhatI hai| 2. jisa kAla meM asAtA kA udaya hotA hai, usa vizeSArtha- jitanA dravya jJAnAvaraNa ko milegA, | kAla meM anantagaNI zaktivAle sAtA kA bhI udaya rahatA usakA ba~TavArA pA~ca prakRtiyoM meM hogaa| sabase adhika hai| ataeva vahA~ asAtAvedanIya kA udaya kSudhAdi vedanA matijJAnAvaraNa ko, usase kama zrutajJAnAvaraNa ko, usase | kA kAraNa nahIM ho paataa| kevalI ke zarIra meM pratisamaya khanavAlA hote hue bhI pRthaka-pRthaka nahIM rahatIM tiyoM meM dravya kA ba~TavArA unakI 554) julAI 2009 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ anantAnanta, parama prazasta, sUkSma tathA dUsare manuSyoM ko kabhI nahIM prApta hone vAlI nokarmavargaNAe~ AtI rahatI haiM, jo zarIra ko bala pradAna karane meM kAraNa banI rahatI haiM aura AhAra ke binA bhI unakA paramaudArika zarIra, kucha kama eka karor3a pUrva taka banA raha sakatA hai, jaise devoM kA zarIra bhI kavalAhAra ke binA sAgaroM taka rahatA hai| 4. bhUkha kI vedanA honA asAtAvedanIya kA kArya hai / parantu mohanIya karma kA udaya na hone se asAtAvedanIya karma apanA phala dene meM samartha nahIM hotA hai| 5. AhAra to icchApUrvaka hI hotA hai / kevalI ke lobhakaSAya janya icchA nahIM hotI ataH icchA ke abhAva meM AhAra bhI nahIM bana sakatA / 6. yadi kevalI ke kSudhAdoSa mAnA jAyegA, to pyAsa bhI lagegI, bhojana se rAga bhI hogA, bhojana na milane para maraNa bhI hogA tathA dveSa bhI hogA, viSAda bhI hogA aura nidrA bhI aaegii| taba phira 18 doSoM se rahita vItarAgI kaise khlaayeNge| phira to ve hamAre samAna hI ho ge| 7. sAmAnya muni bhI madya-mAMsa Adi padArtha dekha lene para bhojana nahIM karate haiM, antarAya kara dete haiN| taba phira saMsAra bhara ke samasta niSiddha padArthoM ko eka sAtha dekhanevAle kevalI prabhu AhAra kaise grahaNa kare sakeMge? 8. kevalI bhagavAn ke ratnatraya tathA dhyAna kI pUrNatA hai, kevalajJAna bhI prApta ho cukA hai| ataH aba ve kisalie bhojana kareMge ? 9. kevalI ke kSudhAdi 11 parISaha kahe gaye haiM, parantu asAtAvedanIya kI udIraNA na hone se ve upacAra mAtra haiN| mohanIya karma kA abhAva hone se ve apanA phala dene meM asamartha haiM / asAtA kA mAtra aprakaTa sUkSma udaya hai, udIraNA nhiiN| 10. vaijJAnika dRSTi yaha bhI jAnane yogya hai ki chadmastha jIvoM ke zarIra meM ananta jIvarAzi pAI jAtI hai, jo trasa va sthAvara donoM rUpa hai| vaha jIvarAzi pratisamaya zarIra kA kucha bhI tatva bhakSaNa karatI rahatI hai, jisake kAraNa zarIra meM girAvaTa AnA avazyaMbhAvI hai usa kSati kI pUrti karane ke lie audArikazarIrI chadmastha jIva kavalAhAra grahaNa karatA hai| anyathA usake zarIra meM girAvaTa aura maraNa nizcita hai / kevalI prabhu ke zarIra meM koI 26 julAI 2009 jinabhASita bhI anya jIva nahIM hotA, ataH unake audArika zarIra meM kisI prakAra kI kSati nahIM hotI, ataH kavalAhAra bhI Avazyaka nahIM hai / uparyukta binduoM ke anusAra kevalI prabhu kA zarIra binA kavalAhAra ke bhI saMkhyAta varSoM taka banA rahatA hai, isa siddhAnta meM koI bAdhA nahIM AtI hai| praznakarttA- sau0 zacirAnI, dehalI jijJAsA- kyA rAI aura namaka milAkara khAnA abhakSya hai? samAdhAna vartamAna meM rAI aura namaka milAkara khAne kA pracAra bahuta dekhA jA rahA hai| dakSiNa bhArata meM jo bhI DosA, iDalI Adi khAye jAte haiM yA dAla bagairaha meM choMka lagAyA jAtA hai, una saba meM rAI aura namaka kA mizraNa pAyA jAtA hai| isake saMbaMdha meM kizanasiMha zrAvakacAra meM isaprakAra kahA hai rAI lUNa bhela jihi mAMhiM, kare rAtA mUrakha khAMhiM / rAI lUNa parai niradhAra, upajai jIva sitAva apAra // 112 // rAI lUNa milo jo dravya, tAhi sarvathA tajihai bhavya / artha - rAI aura namaka jisake andara mile hoM usakA rAyatA banAkara usakA rAyatA banAkara mUrkha loga bhakSaNa karate haiN| jahA~ rAI aura namaka milAyA jAtA hai, usameM apAra jIvoM kI utpatti hotI hai| isalie jo bhavya jIva haiM ve rAI aura namaka milo huIM jo bhI vastue~ haiM, unakA sarvathA tyAga karate haiN| jijJAsA- kyA dhyAna ke lie Asana aura dezakAla Adi kA niyama niyata hai, yA kisI bhI Asana se aura kabhI bhI dhyAna kiyA jA sakatA hai? samAdhAna- mahApurANa sarga - 21 ke zloka naM0 69 se 83 taka uparyakta viSaya para acchA vivecana prApta hotA hai, jo nimna prakAra hai muniyoM ko dhyAna ke samaya mukhya rUpa se sukhAsana lagAnA caahie| paryaMkAsana (pAlathI lagAkara ) tathA kAyotsarga (khar3e hokara) ye do sukhAsana haiN| jo muni dhyAna ke samaya U~ce-nIce Asana se baiThatA hai usake zarIra meM avazya pIr3A hone lagatI hai, zarIra meM pIr3A hone para mana meM pIr3A hone lagatI hai aura mana meM pIr3A hone se AkulatA utpanna ho jAtI hai| AkulatA utpanna hone para kucha bhI dhyAna nahIM kiyA jA sktaa| isalie dhyAna / ke samaya sukhAsana lagAnA caahie| cAhe to ve baiThakara
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAna kara sakate haiM, khar3e hokara kara sakate haiM aura | dina-rAta aura saMdhyAkAla Adi kAla bhI nizcita nahIM leTakara bhI dhyAna kara sakate haiN| hai, arthAt dhyAna icchAnusAra sabhI samayoM meM kiyA jA Agama meM aisA bhI sunA jAtA hai ki jinakA zarIra | sakatA hai| jo muni jisa samaya, jisa deza meM, jisa vajramayI hai aura jo mahAzaktizAlI haiM, aise puruSa sabhI Asana se dhyAna ko prApta ho sakatA hai, usa muni ke AsanoM se virAjamAna hokara dhyAna ke bala se avinAzI | dhyAna ke lie vahIM samaya, vahI deza aura vahI Asana pada ko prApta hue hai| ataH jo upasarga Adi ko sahana | uparyukta mAnA gayA hai| karane meM atizaya samartha hai, aise muniyoM ke lie aneka uparyukta vivecana gRhasthoM ke liye bhI yathAyogya prakAra ke AsanoM ko lagAne meM doSa nahIM hai| lagA lenA caahie| dhyAna karane ke icchaka dhIra-vIra muniyoM ke lie | 1/205, prophesarsa kaoNlonI AgarA-282 002, u0 pra0 jayapura (rAja.) jile meM zokalahara badhAI jaina sozyala grupa meTro, jayapura ci0 raunaka jaina, suputra zrI prakAzacaMda jaina ke saMsthApaka adhyakSa, akhila bhAratavarSIya | paralApura (bAMsabAr3A, rAja.) ko kakSA 12 vIM vijJAna digambara jaina pariSada ke pradezamaMtrI. | varga (aMgrejI mAdhyama) meM 88 pratizata aMka prApta haye prasiddha yuvA samAjasevI evaM jainasamAja | tathA prathama prayAsa meM hI AI.AI.TI.-je.I.I. meM 651vIM kI vibhinna saMsthAoM sahita kaI sAmAjika | reMka prApta huii| bdhaaii| evaM dhArmika saMgaThanoM se sakriyatA se jur3e huye vinoda zivapurI (ma0pra0) meM rASTrIya yuvA vidvat jaina 'koTakhAvadA' ke suputra evaM pratibhAvAna chAtra RSabha saMgoSThI sampanna jaina kA sar3aka hAdase meM maMgalavAra 28 apraila 2009 parama pUjya AdhyAtmika saMta AcArya zrI 108 ko asAmayika nidhana ho gyaa| nidhana kI khabara se vizuddhasAgara jI mahArAja sasaMgha ke sAnnidhya meM dharma prabhAvanA parivArajanoM sahita jayapura jaina samAja va rAjasthAna ke janakalyANa pariSad ke tatvAdhAna meM zrI pArzvanAtha digambara kaI sAmAjika saMgaThanoM meM zoka kI lahara chA gii| jaina chatrI maMdira, zivapurI meM 1 maI 2009 ko prAtaH chAtra RSabha jaina kI donoM A~kheM rAjasthAna AI | 8 baje se 'vizvazAMti meM yuvAoM kI bhUmikA' viSaya baiMka sosAyaTI, jayapura ko dAna karane kA mAtA-pitA | para rASTrIya yuvA vidvat saMgoSThI kA Ayojana kiyA gyaa| zrImatI dIpikA-zrI vinoda jaina 'koTakhAvadA' ne isa saMgoSThI meM bhArata ke vibhinna prAMtoM ke vibhinna aMcaloM kaThina ghar3I meM nirNaya lekara apane lAr3ale ko sadA se 40 (cAlIsa) vidvAnoM ne bhAga liyaa| ke lie amara kara diyaa| khar3erI AvAsIya zivira meM bahI jJAnagaMgA jaina sozyala grupa senTrala saMsthA, jayapura ke khar3erI (damoha) parama pUjya sarAkoddhAraka upAdhyAya sahayoga se huye isa netradAna ke nirNaya kA sabhI ne | zrI 108 jJAnasAgara jI mahArAja kI preraNA evaM AzIrvAda upakAra maanaa| se zruta-saMvarddhana-saMsthAna meraTha evaM sakala digambara jaina ___RSabha jaina kI puNya smRti meM inTaranezanala jaina | samAja khar3erI (damoha) ma.pra. ke tattvAdhAna meM zrI eNDa vaizya oNrganAIjezana, jayapura kI ora se hara | pArzvanAtha digambara jaina maMdira khar3erI meM 12 se 19 varSa usakI puNya tithi para sI.e. kI par3hAI meM TaoNpa | maI 2009 taka prathama AvAsIya zruta-saMvarddhana-jJAnakaranevAle jaina samAja ke eka chAtra ko 5100/- rUpaye saMskAra-zikSaNa- zivira bhArI utsAha pUrvaka sampanna kI chAtravRtti va zIlDa pradAna kI jaavegii| huaa| isa AvAsIya zivira meM baTiyAgar3ha, zAhagar3ha, manISa baida | binekA, amaramaU, dhanuA, gUMgarA, damoha, nAgapura Adi esa-21, saradAra bhavana, | sthAnoM ke zivirArthiyoM ne utsAha pUrvaka bhAga liyaa| maMgala mArga, bApU nagara, jayapura sunIla jaina "saMcaya', zivira saMyojaka julAI 2009 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha- samIkSA zrutArAdhanA ( 2008 ) pustaka kA nAma - zrutArAdhanA 2008 ( pravacana saMkalana ) / pravacanakAra- pa0 pU0 AcArya zrI vidyAsAgara jI / prakAzaka - zrI kuNDalapura di0 jaina tIrthakSetra kameTI, kuNDalapura ( damoha, ma0 pra0 ) / prakAzanavarSa - 2009 I0 / prastuti- paM0 RSabha zAstrI, IsarI bAjAra / sampAdaka- paM0 mUlacanda luhAr3iyA evaM DaoN0 cetanaprakAza pATanI / mUlya- 30 rupaye / prAptisthAna- paM0 mUlacanda luhAr3iyA, jayapura roDa, madanagaMja- kizanagar3ha (rAja0 ) 305801 / kevalajJAna, dhArAvAhika jJAna, nityodghATita jJAna aura paramapAriNAmika-bhAva ke sambandha meM Agamokta sUkSma, gahana, gambhIra carcA kI gaI hai| dUsare dina ke satroM meM pravacanabhakti, prazastarAga, kyA samyaktva baMdha kA kAraNa hai? kyA ratnatraya bhI baMdha kA kAraNa hai? sarAga samyagdarzana, vItarAga samyagdarzana, zuddhAtmAnubhUti Adi se sambaMdhita dhAraNAe~ udbodhana kA viSaya rahI haiM aura zivira ke antima divasa ke satra meM pUrvAcAryoM ke avadAnasvarUpa prApta nirdoSa zruta ko sahI samajhakara adhyayana kara, phira dUsaroM ke sAmane samarpita karane kI preraNA rUpa udbodhana dvArA zrotAoM se apane jIvana ko sArthaka banAne kI apekSA AcAryazrI ne kI hai| satroM meM zrotAoM kI zaMkAoM ke samAdhAna bhI AcAryazrI ne kiye haiN| / san 2007 meM kuNDalapura tIrthakSetra para Ayojita prathama zrutArAdhanA zivira meM bhAga lenevAle tathA zivira meM die gae pa0 pU0 AcAryazrI ke pravacanoM kI pustaka kA svAdhyAya karane vAle vidvajjana evaM svAdhyAyazIla bhAI-bahinoM kI yaha tIbra hArdika bhAvanA thI ki san 2008 meM bhI aisA hI zivira Ayojita ho / AcAryazrI kI kRpApUrNa svIkRti se ma0 pra0ke silavAnI nAmaka kasbe meM jUna 2008 meM zivira kA Ayojana kiyA gyaa| usameM tIna dina taka pA~ca satroM meM AcAryazrI ne jo pravacana kiye the, unakA saMkalana 'zrutArAdhanA 2008' nAma se prakAzita kiyA gayA hai| AcAryazrI ke katipaya vaktavyoM kA ullekha yahA~ prastuta hai / 'anukrama' ke avalokana se bhI pAThakoM ko inakI vividhatA kI jAnakArI ho jaaegii| 1. hamAre nitya svabhAvavAlA yadi koI jJAna hai, to use prApta karane ke lie zruta kI ArAdhanA anivArya hai| duniyA ke padArthoM ko jAnane ke lie hama zruta kI ArAdhanA nahIM kara rahe haiN| (pR. 2) Aja jainadarzana kI nayavyavasthA kI sarvathA upekSA kara vratasaMyamAcaraNazUnya zuSka adhyAtmacarcAoM ke mAdhyama se 'zruta' kI jo pakSapAtapUrNa vyAkhyA kI jA rahI hai, nizcita hI vaha jinavANI- upAsakoM ke lie atIva cintA kA viSaya hai / 'deva, zAstra aura guru' trayI meM Aja sAkSAt deva kI avidyamAnatA meM bhavya jIvoM ke samIcIna mArgadarzaka zrutadevatA (zAstra) hI haiM, jinake nirdezana meM anagAra aura sAgAra sabhI ko mokSamArga para calane kI samyak preraNA milatI / yaha hamArA parama saubhAgya hai ki Aja hamAre bIca pUrvavartI digambara jainAcAryoM dvArA praNIta samIcIna siddhAnta evaM tattvaprarUpaka grantha zruta ke rUpa meM vidyamAna haiM aura aneka digambara guruoM sahita santaziromaNi pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja jaise zrutasaMrakSaka hamArA mArgadarzana kara rahe haiN| pUjya AcAryazrI Adhunika prakAzanoM aura unameM upalabdha satahI aura asamIcIna vyAkhyAoM va galata anuvAdoM se bahuta khinna haiM aura zivira ke tIna dinoM meM diye gae unake udbodhanoM meM yaha pIr3A spaSTa jhalakatI hai| zrutArAdhanA (2008) kA vivecya viSaya 2. zrutamanindriyasya / anindriya mana hotA hai aura usakA viSaya zruta hotA hai| zrutajJAna jaba utpanna hotA hai to vaha matipUrvaka hI hotA hai, lekina indriyaviSayoM se utpanna nahIM hotA hai| ise Apa logoM ko pakar3akara calanA hai / vaha indriyoM kA viSaya nahIM / (pR. 7-8 ) 3. mati, zruta samyagjJAna haiM, para kevalajJAna kI kiraNa nahIM / (pR. 8) 4. kSAyika aura kSAyopazamika ko eka mAna karake kiraNa hone kI bAta karanA ThIka nahIM / (pR. 10 ) 5. kSAyika jJAna paramapAriNAmikabhAva nahIM hotA prathama do satroM meM zruta, zrutajJAna kSAyikajJAna, hai, kundakunda mahArAja ne parama pAriNAmika kA artha likhA 28 julAI 2009 jinabhASita
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai ki jo karmasApekSa nahIM hai| ataH pAriNAmikabhAva aura / hai| (pR. 56) kevalajJAna meM antara hai| (pR. 15-16) 14. kundakundAcArya ke dvArA 'mArga kI prabhAvanA 6. karmanirapekSa aura traikAlikatA meM antara hotA | ke lie' jo likhA gayA hai, so prazastarAga kI bhUmikA hai| kevalajJAna traikAlika nahIM hotA hai kyoMki vaha paryAya | meM hI likhA gayA hai| zuddhopayoga kI bhUmikA meM likhA hai| kSAyika bhale hI ho, svabhAvaparyAya bhale hI ho, kintu hI nahIM jA sakatA, kyoMki zuddhopayoga meM to 'lakhA' hama usako traikAlika nahIM kaha sakate haiN| (pR. 20) | | jAtA hai| (pR. 57) 7. anubhava ke lie kabhI dUsare ke Alambana 15. "audayika bhAva ke dvArA hI bandha hotA hai" kI AvazyakatA hai hI nhiiN| (pR. 22) yaha jo Agraha hai, vaha Agama kA nahIM hai| (pR. 65) 8. akhaNDa jJAnapravAha hI hai parama-pAriNAmika- 16. kundakunda ne samyagdarzana, samyagjJAna, smykbhaav| jJAnasvabhAva anAdi-ananta hai, kevalajJAna nhiiN| (pR. | cAritra ko baMdha kA kAraNa kahA hai| jaba taka ratnatraya 23) kevalajJAna kSAyika bhale hI ho, para vaha svabhAva | jaghanyabhAva ke sAtha pariNamana karatA hai, taba taka vaha nahIM hai| (pR. 25) bandha kA kAraNa hai| (pR. 76) 9. pravacanabhakti kA artha kyA hotA hai? zAstra 17. yadi tuma nizcaya ratnatraya kI prApti karanA kI bhakti ke lie yaha honA anivArya hai| Aja zAstra | cAhate ho, to vyavahAraratnatraya pahale caahie| usake binA ke Adi meM aura anta meM bhI maMgalAcaraNa meM prAyaH karake | AtmA kI hI bAta kI jAtI hai| yaha kundakunda paramparA 18. vItarAga samyagdarzana kI bhUmikA saptama se viparIta hai| AtmA kI bAta bAda meM kI jAtI hai, | guNasthAna apramatta guNasthAna se hotI hai| (pR. 83) ramAtmA kI bAta karo, jo cala rahe haiM, mArga jinhoMne | 19. paMcamahAvrata kI bhUmikA zuddhAtmAnubhUti ke lie prazasta kiyA hai, unakI bAta Apa nahIM karate haiM, yaha | anivArya hai| (pR. 91) eka prakAra se kRtaghnatA hai| (pR. 45) 20. (zruta ko) hama svayaM samajheM, adhyayana kareM, 10. cAra ghAtiyA karmoM meM koI bhI prazasta prakRti | phira dUsaroM ke sAmane samarpaNa kreN| zruta kA samarpaNa nahIM hai| prazasta prakRti yadi hogI to vaha ghAtiyA nahIM | apane Apa meM bahuta mahattvapUrNa hotA hai| (pR. 98) / hogii| (pR. 48) jisa kisI ke lie zrutArAdhanA nahIM karAnI cAhie, usakI 11. pApa kA saMvara kiye binA puNya kA saMvara | pAtratA kA bhI avazya dhyAna rkheN| (pR. 99) hotA nhiiN| yaha karmasiddhAnta hai| yadi yaha bAta pravacana 21. sUtra athavA maMtra kI ArAdhanA karate samaya meM nahIM lAyI jAtI hai, to vaktA pravacana kA adhikArI | asaMkhyAta-guNI karma kI nirjarA hotI hai, yaha kundakunda nhiiN| (pR. 49) | deva ne bhI svIkAra kiyA hai| (pR. 106) 12. 'prazasta rAga chor3anA cAhie' yaha bilkula | 22. saptama guNasthAna se pUrva hI kSAyika samyagdarzana viparIta adhyAtma kA pravacana hai| Agamasammata nahIM hai| | prApta hotA hai, isake lie nirvikalpasamAdhi kI rAga prazasta huA kyoM? vaha kevala vItarAgatA ko hI | AvazyakatA nahIM hai, yaha spaSTa phalitArtha Agama se cAhatA hai, isalie usako prazasta kahA hai| aisA rAga | nikalatA hai| (pR. 113) hamAre lie abhizApa nahIM ho sakatA hai| kintu vaha aisA 23. Apako aisI kamara kasanI hai ki puNya kA rAga hai jisake dvArA puNya kA baMdha hotA hai, mokSamArga | bandha ho, to hameM koI etarAja nahIM, kyoMki hamAre lie meM vaha abhizApa hai hI nhiiN| puNya kA baMdha mokSamArga | vaha ahitakArI hai hI nhiiN| puNya kA anubhAga jitanA meM bAdhaka nhiiN| (pR. 49) samyagdRSTi hI isa prakAra | bar3hegA utanI hI hamArI pApa kI nirjarA ho rahI hai| (pR. kA rAga kara sakatA hai, mithyAdRSTi nhiiN| (pR. 53) | 115) 13. mujhe koI aisA samyagdRSTi batAo, jo puNya | 24. adbhuta zaktiyoM se sampanna hamArI AtmA kA saMvara karatA ho? mujhe batAo aura 'apane ghara se' | hai, lekina usako bhUla karake viSayoM meM ajJAnI aura mata batAo, Agama se batAnA caahie| puNya kA baMdha | avivekI vyakti hI raha sakatA hai| (pR. 129) samyagdarzana kI prApti meM aura bAda meM bhI abhizApa nahIM / 25. jisakA koI kSaya nahIM, nAza nahIM, ghaTana julAI 2009 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM, bar3hana nahIM, usakA nAma akSara huaa| itanA hI | raheM aura isase kAma lete rheN|" (pR. 122) / kyoMki Atmatattva kA sAra hai| (pR. 130) jAnanA aura sIkhanA hI paryApta nahIM hai, sIkhe hue para zrotAoM se apekSA amala karanA bhI jarUrI hai| gambhIra tattvacarcA kA rasAsvAdana kara 'aho bhAva' "yaha hameM bhI acchA laga rahA hai ki itane sAre meM tallIna bane vidvAn zrotAoM se AcAryazrI ne yaha saMkalpa | ke sAre vidvAn suna rahe haiN| hamArI dukAna kI bhI to lene kA Agraha kiyA ki "jahA~ kahIM para bhI jAU~gA jugAr3a hotI hai| ye loga eka sAtha jahA~ kahIM bhI isako vahA~ para, jaise meM nirdhAnta ho gayA hU~, usI prakAra dUsare | sunAyeMge aura ghara meM jAkara cintana kareMge, to usa svAdhyAya ko bhrama se dUra kraauuNgaa|" (pR. 136) kA hameM bhI kucha to phala milegaa|" (pR. 115) | anta meM, sabhI zrutajJa AcAryoM kA smaraNa karate rakhoge, utanA hI vaha kama kImatavAlA hogA aura jJAna | hue pUjya AcAryazrI ne yaha kahate hue apanA vaktavya ko jitanA phailAoge, usakA mUlya uttarottara bar3hatA calA | samApta kiyA- 'jitanA Apa deoge, jitanA manana karoge jaaegaa| isI prakAra dasa bIsa vyakti milakara phailAnA | utanA kama hai| manana karate cale jAyeM aura jIvana ko prArambha kara do, to vistRta bar3A rUpa ho jaaegaa| bhArata | sArthaka bnaayeN|' bhI choTA par3a sakatA hai, aisA mAna kara calatA huuN|"| pUjya AcAryazrI svayaM bhI Aja nirbAdha rUpa se (pR. 136-137) 'atidurlabha yathArtha jJAna' kA anavarata, satata samarpaNa, "aisA Apa bhItara saMkalpa le leM ki hameM yadi | vitaraNa kara rahe haiN| samyagjJAna milA hai, to maiM dUsare ko bhI samyagjJAna dilAne | hama parama pUjya AcAryazrI ke caraNa kamaloM meM meM apanA yogadAna kruuN| bar3oM ke mAdhyama se yadi hameM | savinaya sazraddha apanI praNati nivedana karate haiM aura bhAvanA netrajyoti milI hai, to dUsaroM ko bhI hama jyoti kA | bhAte haiM ki Apa isI taraha dIrghakAla taka jinavANI dAna kreN| hameM jinavANI yahI sikhAtI hai|" (pa. 136) saMyama kI preraNA dete hue AcAryazrI bole- "tIna dinoM meM jo Apa logoM ne sunA hai usakA asara maiM samIkSaka taba mAnU~gA, jaba Apa isa (zarIra) ko mAtra bhAr3A dete / mUlacanda luhAr3iyA evaM cetanaprakAza pATanI DaoN0 udayacandra jaina zruta puraskAra se sammAnita DaoN0 udayacandra jaina, udayapura, jaina vidyA evaM prAkRta vibhAga ke pUrva vibhAgAdhyakSa, saha-AcArya, mohanalAla sukhAr3iyA vizvavidyAlaya ko parama pUjya AcArya zrI 108 vimalasAgara jI mahArAja zruta puraskAra 2009 AcArya zrI 108 puSpadaMtasAgara evaM parama pUjya gaNAcArya zrI 108 virAgasAgara jI mahArAja sasaMgha ke sAnnidhya meM pradAna kiyA gyaa| yaha sammAna prAkRta kA gaurava bar3hAnevAlA hai, jo DaoN0 jaina dvArA prAkRta meM likhita virAga-setu bhAga eka mahAkAvya para zrI zAnti phAuNDezana, ahamadAbAda, gujarAta kI samiti dvArA pradAna kiyA gyaa| isa mahAkAvya meM virAga se vItarAgabhAva kI prastuti hai| jo paccIsa sarga meM hai| isameM 1050 padya haiN| lagabhaga sau taraha ke chaMda haiN| kAvya meM sarasatA hai, bhAvAbhivyakti evaM sulalita kalA ke darzana haiN| mUlataH yaha paryAvaraNa ko samarpita kAvya hai, jisameM kavi ne vindhyazrI aura vanazrI nAyikAoM ke AdhAra para vanasaMpadA ke saMrakSaNa ke bhAva die haiN| virAga nAyaka adhyAtma para sthita hai, jo apanI gatizIlatA se paryAvaraNa saMrakSaNa, jIva, saMrakSaNa, prANI saMrakSaNa, jala saMrakSaNa Adi ko darzAtA hai| mAnavIya mUlyoM ke sampUrNa jIvana kA rahasya bhI isameM samAhita hai| kavi kI sundara kalpanA meM bhAva gAmbhIrya hai, zabda sauSThava evaM alaMkaraNa pUrNa sarasa abhivyaMjanA bhI hai jo 21 vIM zatAbdI ke lie eka nayA saMdeza detA hai ki kAvya kisI bhI bhASA meM ho, yadi vaha yukti, sUkti aura vAgvaibhava se pUrNa ho to zrotA, pAThaka evaM kAvya manISiyoM ke lie AnaMda utpanna karegA hii| yadi usameM bhI kisI saMta kA virAgadarzana, vItarAgamArga ke darzana karAnevAlA hogA to nizcita hI virAgabhAva utpanna hogaa| prAkRta kI prabandha vidyA meM yaha alaMkRta zailI aura vasaMta tilakA chaMda kI bahulatAvAlA kAvya purA zaurasenI prAkRta ke maMgala gIta gAtA hai aura sRjana ke lie samyagpatha bhI darzAtA hai| DaoN0 mAyA jaina, piU~ kuMja, aravinda nagara, udayapura 30 julAI 2009 jinabhASita -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuMbhoja zivira se saddharma-prabhAvanA gata varSoM kI bhA~ti isa varSa bhI zrI digambara jaina atizaya kSetra kuMbhoja bAhubali meM vRhat stara para, zrI samyagdarzana saMskAra zivira Ayojita huaa| pahale dinAMka 20 maI, - 2009 se 29 maI 2009 taka mahilAoM kA zivira thA, tathA bAda meM dinAMka 31 maI 2009 se 9 jUna, 2009 taka puruSoM kA zivira Ayojita thaa| mahilA zivirArthiyoM kI saMkhyA lagabhaga 2800 rahI, jisane eka kIrtimAna sthApita kiyaa| mahilAoM meM laukika zikSA prApta yuvatiyoM kI saMkhyA adhika rahI itanI bar3I saMkhyA meM Ae zivirArthiyoM kI bhojana Adi kI prazasaMnIya vyavasthA ke lie zivira prabaMdhakagaNa vastutaH dhanyavAda ke pAtra haiN| puruSa zivirArthiyoM kI saMkhyA zikSaNa saMsthAe~ cAlU ho jAne ke kAraNa kama rahI, kiMtu phira bhI saMkhyA 1500 ke lagabhaga pahu~ca gii| zivira meM prAtaHkAla 5.00 baje se rAtri 10.00 baje alpAhAra ke bAda 8.30 se 10 baje taka pU0 munirAja kI sAmUhika kakSA ke bAda 10.00 baje se 12.00 baje taka vibhinna kakSAoM meM vibhinna munirAja evaM vidvAna dvArA vibhinna graMthoM , zikSaNa hotA thaa| mukhyataH bAlabodha, ratnakaraNDa zrAvakAcAra, tattvArtha sUtra, AlApa paddhati Adi kA zikSaNa hotA / madhyAha ke bhojana ke bAda punaH 2.00 baje se 3.30 baje taka vibhinna kakSAoM meM zikSaNa diyA jAtA thaa| 3.30 baje se 5.00 taka pU. munirAja dvArA chahadANa kA sAmUhika zikSaNa hotA thA / 5 baje se 7 baje taka bhojanAvakAza rahatA thA / punaH 7 baje se rAtri 10 baje taka AratI, bhajana, zaMkA samAdhAna evaM sAMskRtika kAryakrama hote the| prAtaH se rAtri taka isa prakAra kI gahana vyastatA meM zivirArthI aisA anubhava karate the, mAnoM ve kisI viziSTa zikSaNa loka meM raha rahe haiN| sAmUhika zikSaNa evaM kucha kakSA kA zikSaNa bhI pU. vItarAgI munirAjoM ke dvArA prApta kara zivirArthI apane ko puNyazAlI anubhava kara rahe the| kakSAoM kA zeSa zikSaNa prakhyAta vidvAn paM0 ratana lAla jI bainAr3A ke netRtva meM sAMgAnera zramaNa saMskRti saMsthAna ke yogya vidvAnoM evaM anya vidvAnoM dvArA pradAna kiyA gayA thaa| sabhI zivirArthiyoM kA upayoga zikSaNa prApta karane evaM svayaM ke adhyayana ciMtana meM kendrIbhUta hokara isa prakAra tallIna rahatA thA ki mausama kI grISmatA evaM vyavasthA saMbaMdhI asuvidhAoM kI ora jAtA hI nahIM thaa| zivira meM arjita jJAna ke bala se zivirArthiyoM kI zraddhA aura AcaraNa meM guNAtmaka parivartana dikhAI de rahA thaa| jainadharma ke udAtta vaijJAnika siddhAMtoM ke adhyayana se sacce deva zAstra guru ke prati unake hRdayoM meM, jo zraddhA jAgrata huI usakA unake sAtha hue vArtAlApa se sahaja hI anumAna lagAyA jA sakatA hai| zivirArthiyoM kI evaM kakSAoM kI sArI vyavasthAe~ 0 tAtyAbhaiyA ke netatva meM brahmacArI bhAIyoM kA dala atyaMta sevAbhAva se itane suMdara evaM vyavasthita DhaMga se karate the ki kabhI kisI ko kisI prakAra kI asaMtuSTi nahIM rhii| AcArya samaMtabhadra svAmI ne prabhAvanA kA svarUpa yaha batAyA hai ki ajJAna aMdhakAra ko dUra kara jina zAsana (jaina tattva jJAna) ke mahatva ko samajhAnA batAnA hI prabhAvanA hai / aise ziviroM ke mAdhyama se hI jainadharma kI saccI prabhAvanA ho sakatI hai| Aja kI yaha mahatI AvazyakatA hai ki jaina kahalAnevAloM ko jainadharma ke mUla siddhAMtoM kA paricaya prApta ho| unake hRdaya usa samIcIna tattva prarUpaNa ke prati zraddhA jAgrata ho aura ve usa yukti yukta vaijJAnika dharma ko jAnakara mAnakara svayaM ko gaurAvanvita anubhava kreN| hameM vizvAsa hai ki ukta zivira meM zikSaNa prApta bhAIbahinoM meM ghanIbhUta hue dhArmika - saMskAra isa bhava meM athavA agale bhava meM samyagdarzana kI utpatti meM avazya nimitta baneMge / isa prakAra jainazAsana kI samIcIna prabhAvanA ke kAraNa isa zivira ke AyojakagaNa aneka sAdhuvAda ke pAtra haiN| aise dhArmika zikSaNa zivira adhikAdhika saMkhyA meM sabhI sthAnoM para Ayojita ho aisI apekSA hai| mUlacaMda luhAr3iyA kendrIya rAjyamaMtrI zrI pradIpa jaina ko badhAI kendrIya maMtrimaNDala meM pradIpa jaina Aditya jo jhA~sI se vidhAyaka the aura alpa samaya meM hI apane kArya, vyavahAra lagana, karttavyaniSThA ke AdhAra para sAMsada bane aura maMtrimaNDala meM rAjyamaMtrI ke rUpa meM sthAna paayaa| kAMgresa ke jilA mahAmaMtrI evaM bhArata varSIyatIrtha kSetra kameTI ke kAryakAriNI sadasya pavana ghuvArA ne badhAI dii| pavana ghuvArA julAI 2009 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM0 nirmala jaina kA sammAna evaM 'zAkAhAra / pallavita huye aura mujha ajJAnI ko paNDita mAnA jAne sAdhanA' vimocita lgaa| kAryakrama ke adhyakSa ema0 pI0 biralA udyoga samUha zAkAhAra pracAra-prasAra heta samarpita satanA ke | ke sI0 I0 o0 tathA bAmbe hAspiTala, mumbaI ke TrasTI suprasiddha vidvAn paM0 nirmala jaina kI 77vIM varSagA~Tha para zrI DI0 Ara0 baMsala ne zAkAhAra ke mahattva para prakAza 25 apraila 2009 ko satanA meM eka bhavya kAryakrama DAlate hue kahA ki isase honevAle lAbhoM ko dekhate meM unakA sammAna kiyA gayA, tathA unake lekhoM ke saMgraha hue Aja amerikA, jApAna, yUropa Adi meM bar3I saMkhyA 'zAkAhAra sAdhanA' pustaka kA vimocana huaa| svataMtratA meM loga zAkAhAra apanA rahe haiN| zAkAhArI hone se AdamI saMgrAma senAnI, pUrva sAMsada evaM vizva ahiMsA saMgha ke kI sehata, svabhAva aura vicAra acche rahate haiN| satanA adhyakSa zrI DAlacaMdra jaina kAryakrama ke makhya atithi the| ke zrI nirmala jI videzoM taka zAkAhAra kA pracAra kara zrImatI razmi jaina ne maMgalAcaraNa kiyaa| zAsakIya | rahe haiN| unakI yaha pustaka isa Andolana ko aura Age snAtakottara mahAvidyAlaya satanA ke prAcArya tathA suprasiddha | bar3hAyagA | bddh'aayegii| kAryakrama kA saMcAlana zrI sudhIra jaina ne kiyA sAhityakAra DaoN. satyendra zarmA ne sabhI kA svAgata kiyaa|| tathA AbhAra pradarzana zrI satIza jaina ne kiyaa| samAroha digambara jaina samAja ke adhyakSa zrI rAjendra jaina ne paM0 ke tRtIya caraNa meM deza ke vikhyAta gItakAra padmabhUSaNa nirmala jaina ke vyaktitva, kRtitva evaM samAja sevA ke | gopAladAsa nIraja evaM suprasiddha vyaMgyakAra DaoN0 sarojakumAra AyAmoM para prakAza ddaalaa| samagra jaina samAja kI ora | ne kAvya pATha kiyaa| se samAja ke adhyakSa zrI rAjendra jaina, maMtrI zrI rameza sudhIra jaina yunivarsala kebilsa limiTeDa, jaina tathA koSAdhyakSa zrI saMdIpa jaina ne zAla, mAlA evaM satanA, (ma.pra.) zrIphala se zrI nirmala jI kA sammAna kiyaa| ApakI paryuSaNa parva hetu AmaMtraNa zIghra bhejeM dharmapatnI saroja jaina kA bhI sammAna kiyA gyaa| indaura ke suprasiddha kavi DaoN0 sarojakumAra ne kahA ki zrI nirmala zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, jaina nasiyA~ jI ke vibhinna patra-patrikAoM meM prakAzita zAkAhAra saMbaMdhI roDa, vIrodaya nagara, sAMgAnera, jayapura se zramaNa saMskRti lekhoM kA saMkalana 'zAkAhAra sAdhanA' pustaka meM kiyA ke poSaka, kuzala vaktA, ArSamArgIya vidvAn vigata bAraha varSoM se jainadharma kI prabhAvanA karane ke lie deza-videza gayA hai jo apane Apa meM anUThA hai| jainadarzana ke prakhyAta ke vibhinna sthAnoM meM AmaMtraNa para jAte haiN| isa varSa vidvAn evaM agraja zrI nIraja jaina ne isa avasara para kahA ki munaSya bane rahane kI koziza karate rahoge, to yaha parva dinAMka 24.08.2009 se 3.09.2009 taka bhagavAn banoge, nara se nArAyaNa bnoge| yahI choTe bhaiyA samasta jaina dharmAnuyAyI bandhuoM dvArA harSollAsapUrvaka ne apane jIvana meM kiyA aura unakA kada Aja mujhase manAyA jaayegaa| U~cA ho gayA hai| isa avasara para vidhi-vidhAna evaM pravacanArtha vidvAn kAryakrama ke viziSTa atithi suprasiddha samAja AmaMtraNa hetu apanA AmaMtraNa patra yathAzIghra saMsthAna kAryAlaya sevI zrIyut zrIkRSNa mAhezvarI ne apane udbodhana meM meM avazya preSita kareM, jisase samaya rahate samucita vyavasthA kahA ki isa jIvana ke karma agale janma meM kAma Ate kI jA ske| haiN| zrI nirmala jI ne zAkAhAra Andolana kI, jo alakha samparka sUtra jagAI hai, vaha Aja pUre deza meM phaila rahI hai| paM0 pulaka goyala, vyAkhyAtA paM0 nirmala jaina ne apane udbodhana meM kahA ki zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, yaha merA nahIM varan zAkAhAra sAdhanA kA sammAna hai| jaina nasiyA~ roDa, vIrodaya nagara, sAMgAnera, jayapura (rAja.) pUjya zrI gaNeza prasAda jI, varNI tathA AryikA vizuddhamatI phona : 0141-3241222, 2730552 mAtAjI se jo dhArmika saMskAra mujhe mile the, ve pUjya mo0 09414870099, 09314591397 munirAjoM ke AzIrvAda evaM vidvAnoM ke mArgadarzana se 32 julAI 2009 jinabhASita
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ci 100 muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ bho cetana madana kA sadana hai vadana nitya karatA vaMdana abhinaMdana AliMgana caMdana sA saMvedana tU mAnatA para jahA~ nizadina karmoM kA mardana aura gaThabaMdhana aura aMta meM hotA rudana aura AkraMdana / 2 jisa ha~sI ke sAtha khuzI hai bandha lassI kI anubhUti hotI hai para jahA~ ha~sI ke sAtha khuzI nahIM vahA~ ha~sI nahIM ha~siyA hai| 3 dila hai jisakA sApha vahA~ jhalakatA hai iMsApha jahA~ para kapaTa kI lapaTa se saMtapta hai jisakA dila vahA~ vo ugalatA hai dina-rAta abhizApa / - he prabhu pArasanAtha AyA hU~ Apake pAsa yaha dIna AtmA dukhita svayaM se kaha rahA meM kauna hU~? 4 huA camatkAra gagana meM gU~ja uThA tU kona hai ? yU~ dhvani dhvanita huA kSaNa meM vilIna huA para isa patita AtmA ke dila meM prastuti pro0 ratanacandra jaina bhedajJAna kI bijalI kauMdha gaI jJAta huA ise mujhameM RjutA kA abhAva hai| ka ka
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji naM. UPHIN/2006/16750 muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ NAAMAN mATI apane ko pUrA galA kara mATI bhagavAn bana gayI duniyA usake caraNoM meM jhuka gayI banAne-vAle-kI A~kha abhI bhI khojatI hai ki usameM kahA~ kyA kamI raha gyii| atRpta kAmanAoM-kA-kalaza Upara se sone-sA damakatA hai surAkha usameM kahIM nIce paiMdI meM hotA hai koI ise kitanA bhI bhare vaha sadA atRpta rahatA hai| kala vaha roja kI taraha Aja bhI apane kamare kA dvAra kholegA sIr3hiyA~ car3hegA thakA-hArA vaha becArA kala ke iMtajAra meM Aja phira soyegA kala koI aura dvAra kholegaa| ghara yahA~ AdamI pahale apane mana kA eka ghara banAtA hai jo banate vakta bahuta bar3A para rahate-rahate bahuta choTA lagane lagatA hai phira majabUrana use eka ghara aura banAnA par3atA hai AdamI vahI rahatA hai badala jAtA hai| SON 'pagaDaMDI sUraja taka' se sAbhAra svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|