Book Title: Jinabhashita 2008 05
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524328/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2534 zrI mahAvIra svAmI di. jaina mandira TipaTA, koTA (rAja.) meM virAjamAna bhagavAn AdinAtha kI 800 varSa prAcIna pratimA vaizAkha, vi.saM. 2065 maI, 2008 www.fibordi5.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya para AkramaNa mahAkavi AcArya zrI vidyAsAgara jI mUkamATI mahAkAvya kI nimnalikhita kAvyapaMktiyA~ viSayavAsanAoM meM lipta hone ke duSpariNAma evaM unake damana ke supariNAma kI atyanta prabhAvazAlI vyaMjanA karatI haiN| sampAdaka lokakhyAti to yahI hai ki kAmadeva kA Ayudha phUla hotA hai aura mahAdeva kA Ayudha shuul| eka meM parAga hai saghana rAga hai jisakA phala saMsAra hai eka meM virAga hai anagha tyAga hai jisakA phala bhava-pAra hai| eka auroM kA dama letA hai badale meM mada bhara detA hai, eka auroM meM dama bhara detA hai tatkAla phira nirmada kara detA hai| dama sukha hai, sukha kA srota mada duHkha hai, sukha kI mauta! tathApi yaha kaisI viDambanA hai ki saba ke mukha se phUloM kI hI prazaMsA hotI hai aura zUloM kI hiMsA! kyA yaha satya para AkramaNa nahIM hai? 'mUkamATI' mahAkAvya (pRSTha 101-102) se sAbhAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 maI 2008 varSa 7, aGka5 mAsika jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha kAvya : satya para AkramaNa A.pR.2 kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 A.pR. 3 : AcArya zrI vidyAsAgara jI - muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ . sampAdakIya : sthApanA ke tIna sAbuta cAvala . pravacana * brahmacarya cetana kA bhoga : AcArya zrI vidyAsAgara jI .lekha * madhu (zahada) bhI mAMsavat abhakSya hI hai : paM0 anantavalle zAstrI * dharmamAtA cirauMjAbAI jI kA samAdhimaraNa sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta -pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura 5 kSullaka zrI gaNezaprasAda jI varNI ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282 002 (u.pra.) phona : 0562-2851428,2852278 * saMsAra-paribhramaNa kA kAraNa : zalyatraya 17 : AryikA zrI sazIlamatI jI * sAhU zrI nemicandra paM0 kundanalAla jaina 20 * sAdharmI-vivAha-sambandha Agamokta : DaoN0 rAjendrakumAra baMsala * sabhI maMdiroM evaM tIrthakSetroM ke TrasTiyoM se vinamra nivedana : prA. sau. lIlAvatI jaina zrI sevAyatana : vimalakumAra seThI * biskiTa aura digbhramita grAhaka : anuvAdikA : sau. lIlAvatI jaina .jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A samAcAra 12, 27,31, 32 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 1100 ru. vArSika 150 ru. eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya sthApanA ke tIna sAbuta cAvala eka mandira meM maiM pUjA karane ke lie phuNcaa| vahA~ pahale se hI eka pandraha-solaha sAla kA lar3akA pUjA kara rahA thaa| vaha usa mandira ke pujArI kA beTA thA aura pujArI kI anupasthiti meM prAyaH vahI pUjA karane ke lie AyA karatA thaa| par3hAI-likhAI meM kamajora hone ke kAraNa usane pA~cavIM ke bAda par3hanA chor3a diyA thaa| vaha hathelI meM pItAkSata rakhakara unameM se tIna-tIna sAbuta cAvala cunakara Thone para car3hAte hue AvAhana, sthApana, sAnnidhIkaraNa kara rahA thaa| maiMne jaba pUjA prAraMbha kI taba tIna-tIna sAbuta cAvala na cunakara bahuta se cAvala uThA-uThA kara Thone para car3hAte hue AvAhana Adi karane lgaa| taba usa pujArI-putra ne mujhe TokA aura kahA ki Apako sthApanA karanA bhI nahIM aataa| itane sAre TUTe-phUTe cAvaloM meM sthApanA nahIM kI jaatii| tIna-tIna sAbuta cAvala cuna-cuna kara Thone para sthApita karanA caahie| maiMne usase pUchA-"aisA kisa zAstra meM likhA hai?". vaha zAstra kA nAma nahIM batalA sakA, para bolAsaba loga aisA hI karate haiN| itane meM eka brahmacArI jI maMdira meM praviSTa hue| unhoMne merA prazna suna liyA thaa| pujArI-putra se kiye gaye prazna kA uttara dete hue ve bole-"saba cIjeM zAstroM meM nahIM miltii| paramparA bhI koI cIja hotI hai| Thone para caDhAye gaye cAvala bhagavAna ke pratIka hote haiN| ve bhagavAna kI atadAkAra pratimA haiN| bhagavAn kI akhaNDa pratimA hI pUjanIya hotI hai, isalie cAvala bhI akhaNDa hone caahie| isI kAraNa akhaNDa cAvala cuna-cuna kara Thone para sthApita kiye jAte haiN| aura cAvaloM kI tIna saMkhyA ratnatraya (samyagdarzanajJAna-cAritra) kA pratIka hai, jisakI sAdhanA se AtmA bhagavAn-pada ko prApta hotI hai|" maiMne unase prazna kiyA-"jaba paMcakalyANaka-vidhi dvArA zAstrokta-paddhati se pratiSThita jinapratimA sAmane vedI para virAjamAna hai, taba cAvaloM meM bhagavAn kI sthApanA karane kI kyA AvazyakatA hai? tathA jayadhavalA meM kahA gayA hai "aNaMtaNANa-dasaNa-viriya-suhAdiduvAreNa eyattamAvaNNesu aNaMtesu jiNesu eyavaMdaNAe savvesi pi vNdnnuvvttiido|" (jayadhavalA/kasAyapAhuDa/ bhAga 1/gAthA 1/anuccheda 87/pR.102)| ___anuvAda-"ananta jJAna, darzana, vIrya aura sukhAdi kI apekSA ananta jina ekatva ko prApta hote haiM, ata: eka jina yA jinAlaya kI vandanA se sabhI jinoM yA jinAlayoM kI vandanA ho jAtI hai|" isalie jina tIrthaMkaroM kI pratiSThita pratimAe~ vedI para upalabdha nahIM haiM, unakI pUjA bhI usI pratimA ke Azraya se kI jA sakatI hai, jo vedI para pratiSThita hai, bhale hI vaha kisI bhI tIrthaMkara kI ho| ataH unakI pUjA ke lie bhI cAvala Adi meM unakI sthApanA Avazyaka nahIM hai| taba vaha kyoM kI jAtI hai?" brahmacArI jI ne koI uttara nahIM diyaa| maiMne unheM Age batalAyA ki isa huNDAvasarpiNI kAla meM AcAryoM ne atadAkAra sthApanA (cAvala Adi padArthoM meM bhagavAn kI sthApanA) kA niSedha kiyA hai| isakA sapramANa nirUpaNa vartamAnayuga ke ArSamArgI vidvAn evaM atyanta prAmANika pratiSThAcArya paM0 gulAbacandra jI 'puSpa' ke pratiSThAcArya putra evaM ziSya brahmacArI jayakumAra jI 'nizAnta' ne puSpAJjali (pratiSThAcArya paM0 gulAbacandra 'puSpa' abhinandana grantha) meM kiyA hai| ve likhate haiM-"puSpoM (pItAkSatoM) meM bhagavAn kI sthApanA karane kA niSedha avazya milatA hai huMDAvasappiNIe viiyA ThavaNA Na hodi kaadvvaa| loe kuliMgamaimohie jado hoi sNdeho|| 385 // vasunandi-zrAvakacAra 2 maI 2008 jinabhASita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt huNDAvasarpiNI kAla meM dUsarI asadbhAva (atadAkAra) sthApanA nahIM karanI cAhie, kyoMki kuliMga-matiyoM se mohita isa loka meM sandeha ho sakatA hai|" ('puSpAJjali'/ khaNDa 2/pR. 84) / ukta gAthA kA abhiprAya paM0 sadAsukhadAsa jI ne nimnalikhita zabdoM meM spaSTa kiyA hai-"isa kAla meM anyamatIni (anyamatavAloM) kI aneka sthApanA ho gyiiN| tAteM isa kAla meM tadAkAra sthApanA kI hI mukhyatA hai| jo atadAkAra sthApanA kI pradhAnatA ho jAya, to cAhe jI hI meM yA anyamatIni kI pratimA meM hU, arahanta kI sthApanA kA saMkalpa karane lagi jAya~, to mArgabhraSTa ho jaayN|" (ratnakaraNDazrAvakAcAra /TIkA/kArikA 119) / paM0 sadAsukhadAsa jI isake pUrva likhate haiM-"bahuri jo sthApanA ke pakSapAtI sthApanA binA pratimA kA pUjana nAMhI kareM, to stavana-vaMdanA karane kI yogyatA hU pratimA ke nAhIM rhii| bahuri jo pItatandulani kI atadAkAra sthApanA hI pUjya hai, to tina pakSapAtini ke dhAtu-pASANa kA tadAkAra pratibimba sthApana karanA nirarthaka hai tathA akRtrima caityAlaya ke pratibimba anAdi-nidhana sthApana haiM, tinameM hU pUjyapanA nAhIM rhaa|" (ra.ka.zrA./TIkA / kArikA 119) / . pratiSThAcArya paM0 gulAbacandra jI 'puSpa' tIna-tIna puSpa ginakara Thone para car3hAne ko na kevala anAvazyaka haiM, apitu AhAvana-sthApana meM bAdhaka bhI mAnate haiN| unake vicAroM ko rakhate hue unake putra evaM ziSya pratiSThAcArya 'nizAnta' jI likhate haiM "AhAvana, sthApana evaM sannidhIkaraNa meM kramazaH tIna-tIna puSpa car3hAne kA prayAsa karate-karate yaha mahattvapUrNa kriyA pUrNa karate haiM aura akhaNDa pIle cAvala samhArane-car3hAne meM hI bhagavAn ke AvAhana, sthApana evaM sannidhIkaraNa kA bhAva cUka jAtA hai| unase nikaTatA prApta karane kA avasara hAtha se nikala jAtA hai| hama unake prati samarpita hone kA bhAva jAgRta hI nahIM kara pAte haiM aura kriyA pUrNa ho jAtI hai|" (puSpAJjali/khaNDa 2/pRSTha 84) / 'nizAnta' jI Age likhate haiM-"isake bAda (AvAhana, sthApanA aura sannidhIkaraNa ke pazcAt) pUjA karane kA saMkalpa isa bhAvanA ke sAtha kareM ki he bhagavan! jo vizuddhi, kaSAyoM kI mandatA evaM pariNAmoM kI nirmalatA Apake sAnnidhya meM huI hai, vaha mere jIvana meM banI rhe| tatpazcAt Thone para saMkalpapuSpa kSepaNa kreN| yahA~ kisI prakAra kI ginatI ke vyavadhAna meM nahIM ulajhanA cAhie, kyoMki hama bhagavAn kI pUjA kA saMkalpa karake saMkalpapuSpa Thone para kSepaNa kara rahe haiM, bhagavAn ko nahIM (bhagavAn ko sthApita nahIM kara rahe haiN)|" (puSpAJjali / khaNDa 2 / pRSTha 86) / isase spaSTa ho jAtA hai ki Thone para jo puSpa car3hAye jAte haiM, unameM bhagavAn kI sthApanA nahIM kI jAtI, balki ve bhagavAn kI pUjA kA saMkalpa kiye jAne ke pratIka hote haiN| ata: gina-gina karake tIna evaM sAbuta puSpa (pItAkSata) car3hAne kI paramparA zAstrasammata nahIM hai| Thone para car3hAye jAnevAle puSpoM ko bhagavAn kI pratimA kA pratIka mAna lene ke kAraNa yaha bhI dekhA jAtA hai ki visarjana ke bAda una puSpoM (pItAkSatoM) ko jala se dhokara jala ko pratimA ke abhiSekajala ke samAna mAnate hue gandhodaka kI taraha mastaka para car3hAyA jAtA hai| kahIM-kahIM una puSpoM ko agni meM jalA diyA jAtA hai| ina prathAoM ko bhI zraddheya paM0 gulAbacandra jI 'puSpa' ke vicAroM ko abhivyakti denevAle pratiSThAcArya paM0 'nizAnta' jI ne Agamaviruddha batalAyA hai| ve likhate haiM "pUjA samApti para pUjanakArya kA visarjana (samApana) bhI puSpoM ke dvArA Thone para kiyA jAtA hai| --- yahA~ bhI puSpoM kI ginatI kA koI pramANa zAstroM meM nahIM milA hai, ataH jitane puSpa hAtha meM A jAveM, unheM nimna pada par3hakara Thone para kSepaNa karanA cAhie zraddhA se ArAdhyapada pUje zakti prmaann| pUjA-visarjana maiM karU~, hoya satata klyaann|| -maI 2008 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatpazcAt Thone ke saMkalpapuSpoM ko nirmAlya kI thAlI meM hI DAla denA caahie|" (puSpAMjali / khaNDa 2 / pRSTha 89 ) / uparyukta bAta para jora dete hue 'nizAnta' jI punaH likhate haiM-" saMkalpa ke puSpoM ko bhI nirmAlya kI thAlI meM kSepaNa kara deN| unheM agni meM nahIM jalAnA caahie|" (puSpAMjali / khaNDa 2 / pR. 90 ) / aura cU~ki AvAhana Adi ke samaya Thone para car3hAye gaye puSpoM (pIle cAvaloM) meM bhagavAn kI sthApanA nahIM kI jAtI, balki ve pUjA karane ke saMkalpapuSpa hote haiM, ataH unheM dhokara usa jala ko abhiSekajala ke samAna mastaka para car3hAnA yA A~khoM meM lagAnA bhI Agamaviruddha hai| phalasvarUpa visarjana ke bAda unakA nirmAlya kI thAlI meM kSepaNA karanA hI Agamasammata hai| jaina zAstroM meM, jaina mAtra ko aSTa mUlaguNa dhAraNa karanA ati Avazyaka kahA gayA hai| A. amRtacandra ne to pA~ca udambara phala tathA tIna makAra (madya, mAMsa evaM madhu) ke tyAgI ko hI jainazAstra sunane kA adhikArI kahA hai| parantu vartamAna meM kucha sAdharmI bhAI svAsthyalAbha ke liye madhu lene lage haiN| ve madhu nirmita davAoM se bhI paraheja nahIM krte| unakA kahanA hai ki Ajakala madhu zuddha tarIkoM se banane lagA hai| unakA yaha kathana bilakula bhrAmaka hai| madhu to madhumakkhI kI ugAla (vamana) hai| isako kisI bhI taraha zuddha nahIM kahA jA sktaa| isakI eka bU~da meM bhI anaMta jIvoM kA ghAta hotA hai| ataH madhu ko mAMsavat mAnate huye kabhI prayoga nahIM karanA cAhiye / madhu (zahada) bhI mAMsavat abhakSya hI hai jaina zAstroM meM to madhu ko abhakSya kahA hI hai, parantu vaidikagraMthoM meM bhI ise sarvathA abhakSya kahA hai| vaidika graMthoM ke kucha pramANa isa prakAra haiMsaptagrAmeSu dagdheSu yatpApaM jAyate nRNAm / tatpApaM jAyate teSAM madhubindvekakabhakSaNAt // (mahAbhArata) sAta gA~va ke jalAne meM jitanA pApa, kisI manuSya ko hotA hai, utanA hI pApa, zahada kI eka bU~da ke khAne se hotA hai / jIvANDairmadhu saMbhUtaM mlecchocchiSTaM na saMzayaH / varjanIyaM sadA zreSThaiH paralokAbhikAMkSibhiH // (AraNyaka - purANa) 4 maI 2008 jinabhASita ratanacandra jaina saMkalana : paM0 anantavalle zAstrI jo makkhiyA~ aNDe detI haiM, unase hI zahada banatA hai| zahada mlecchoM kI jUThana hai, isameM sandeha nahIM haiN| isalie zreSTha uttama puruSoM ko jo paraloka meM sukha cAhate haiM, sadaiva zahada chor3anA cAhie, arthAt kabhI na khAnA caahie| madye mAMse madhUni ca navanIte takrato bahiH / utpadyante vipadyante tadvarNAstatra jantavaH // (nAgapurANa) madirA, mAMsa zahada aura chAcha (maThA) se bAhara nikalate hI navanIta ( lUniyA ghI) meM usI varNa (raMga) ke jIva jantu paidA hote rahate aura marate rahate haiM / saptagrAmeSu yatpApamagninA bhsmsaatkRtm| tatpApaM jAyate jantormadhubindvekabhakSaNAt // (manusmRti) sAta gA~voM ko Aga lagAkara jalA dene meM jo pApa hotA hai, utanA pApa zahada kI eka bU~da khAne se laga jAtA hai| yo dadAti madhu zrAddhe mohito dharmalipsayA / sa yAti narakaM ghoraM khAdakaiH saha lampaTaiH // (mahAbhArata) jo manuSya dharma kI icchA se mohita hokara zrAddha meM kisI ko madhu (zahada) khilAtA hai, to laMpaTI khAnevAloM ke sAtha vaha ghora naraka meM jAtA 1 prazikSaka, zramaNa saMskRti saMsthAna, sAgAnera (jayapura) rAjasthAna Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmacarya : cetana kA bhoga AcArya zrI vidyAsAgara jI 5 brahmacarya kA artha vastutaH sahI-sahI mAyane meM hai- | jahA~ para haiM, vahIM para jIvana hai, yaha maiM bhI mAnatA hU~, cetana kA bhog| brahmacarya kA artha bhoga se nivRtti nahIM | lekina jise Apa bhoga samajhate haiM, usako maiM bhoga nahIM hai, bhoga ke sAtha ekIkaraNa aura roga-nivRtti hai| samajhatA, use to maiM roga samajhatA huuN| Apake bhoga kA jar3a ke pIche par3A huA vyakti, cetanadravya hote | kendra bhautika sAmagrI hai aura mere bhoga kI sAmagrI banegIhue bhI jar3a mAnA jaayegaa| jisa vyakti ke jIvana kA | 'caitnyshkti'| lakSya AtmA nahIM hai, vaha gulAma hai| bodha kI carama viSayavAsanA mRtyu kA kAraNa hai, mRtyu duHkha hai, sImA hone ke uparAnta hI zodha huA karatA hai| usa | duHkha kA kUpa hai aura brahmacarya jIvana hai, Ananda hai, bodha ko hI zodha samajha leM, to galata hai aura Aja | sukha kA kUpa hai| Apa sukha cAhate haiM, duHkha se nivRtti yahI galatI ho rahI hai| zodha kA artha hai- anubhUti | cAhate haiM, to cAhe Aja apanAyeM, cAhe kala apanAyeM, honaa| | kabhI bhI apanAyeM, kintu Apako apanAnA yahI hogaa| maNimaya mana hara nija anubhava se jhaga-jhaga jhaga-jhaga karatI hai, | roga kI nivatti ke lie auSadhapAna paramAvazyaka hotA tamo-rajo aru sato guNoM ke gaNa ko kSaNa meM haratI hai|| samaya-samaya para samayasAramaya cinmaya nija dhruva maNikA ko, | hai, binA auSadhapAna ke roga ThIka nahIM ho skegaa| namatA mama nirmama mastaka taja mRNamaya jar3amaya maNikA ko|| bhagavAn mahAvIra ne jo cauthA sUtra brahmacarya kA (nijAmRtapAna/9) diyA hai, vaha bahuta mahattvapUrNa hai, apane meM pUrNa hai| Aja dharmapremI bandhuo! bhagavAn mahAvIra ne jo sUtra hameM | taka jitane bhI ananta sukha ke bhoktA bane haiM, una sabane diye haiM, unameM pA~ca sUtra pramukha haiM, unameM se cauthA sUtra isakA samAdara kiyA hai aura jIvana meM apanAyA hai, apane hai brahmacarya jo atyanta mahattvapUrNa hai| jIvana meM isako sthAna diyA hai, mukhya siMhAsana para patita se pAvana banane kA yaha eka avasara hai| virAjamAna karAyA hai ise, bhoga-sAmagrI ko nhiiN| brahmacarya yadi hama isa sUtra kA Alambana lete haiM, to apane Apako | pUjya banA, kintu bhogasAmagrI Aja taka pUjya nahIM bnii| pavitra banA sakate haiN| brahmacarya kI vyAkhyA Apa logoM ho, brahmacarya pUjya to ApakI dRSTi meM bhI banA, kinta ke lie naI nahIM hai, kintu purAnI hote hue bhI usameM pUjA to bhoga-sAmagrI kI ho rahI hai Apa logoM ke dvArA, nayepana ke darzana avazya mileNge| brahmacarya kA artha hai- yaha eka dayanIya bAta hai, duHkha kI bAta hai| sAhitya apanI paronmukhI upayogadhArA ko sva kI ora moDanA yA anya koI dArzanika-sAhitya dekhane se vidita hotA bahirdRSTi antardRSTi bana jAye, bAharI patha-antara patha bana | hai ki AtmA ko sahI-sahI rAstA tabhI mila sakatA jaaye| bahirjagat zUnya ho jAye, antarjagat kA udghATana | hai, jaba ki hama usa sAhitya kA adhyayana, manana, cintana ho jaaye| yaha dhyAna rahe ki brahmacarya kA artha vastutaH / va manthana kr| hama mAtra use sunate hai| sunane se pahale sahI-sahI mAyane meM hai- 'cetana kA bhog|' brahmacarya kA yaha socanA hogA ki hama kyoM suna rahe haiM usako? davAI artha bhoga se nivRtti nahIM, bhoga ke sAtha ekIkaraNa aura | lene se pUrva hama, yaha nirNaya avazya karate haiM ki davA roganivRtti hai| jisako Apa logoM ne bhoga samajha rakhA kyoM lI jAye? eka ghaNTe yadi zravaNa karate haiM, to maiM hai vaha hai roga kA mUla aura brahmacarya hai jIvana kA eka samajhatA hU~ ki isake lie kama se kama ATha ghaNTe mAtra srot| cintana-panana-manthana Avazyaka hai| maiM kaise khilAU~ Apa dasa sAla vigata prAcIna bAta hai, eka videzI AyA | | logoM ko, kaise pilAU~ Apa logo ko, kyoMki Apa thA, kaha rahA thA ki brahmacaryapUrvaka rahanA kaThina hai, Apa | logoM kI pAcana kI ora dRSTi hI nahIM haiM, vaha pacegA ise na apanAyeM, kyoMki Aja ke jitane bhI vaijJAnika | nahIM to dubArA khilAnA hI bekAra calA jaayegaa| usa haiM. una sabane yaha siddha kara diyA hai ki bhoga ke binA khAye huye anna ko mAtra viSThA nahIM banAnA hai. usameM jIvana nahIM hai| maiMne bhI unheM yahI samajhAyA ki bhoga | se sAra-bhUta tattva ko apanI jaTharAgni ke mAdhyama se - maI 2008 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakar3anA hai / jaTharAgni hI nahIM to phira kyA hogA ? saMgrahaNI ke rogI ko jaise hotA hai ki Upara se DAlate haiM, vaha nIce se vaise hI nikala jAtA hai, usI prakAra ApakI sthiti hai, para phira bhI kucha guMjAiza hai, jaTharAgni kucha uttejita ho jAye aura kucha hajama ho jAye to ThIka hI hai| upayoga kI dhArA ko bAhara se andara kI ora lAnA hai, tabhI brahmacaryavrata pAlana ho sakatA hai, athavA yU~ kahiye ki upayoga kI dhArA jisa padArtha meM aTaka rahI hai, usa padArtha se vaha sthAnAntarita ( TrAMsaphara) ho jAye ora gaharAI taka utarane laga jAye / cAhe apanI AtmA meM cale jAyeM, cAhe dUsare kI AtmA meM cale jAyeM, para upayoga ko khurAka milanI cAhiye 'Atmatattva' kI, jar3a kI nahIM, apitu caitanya kI ! jahA~ para bahuta sArI nidhiyA~ haiM, bahuta sArI sampadA bichI huI hai, vaha sampadA usa upabhoga kI khurAka bana sakatI hai, sahIsahI mAyane meM vahI khurAka hai aura isake liye hamAre AcAryoM ne brahmacaryavrata para jora diyA hai, kyoMki usa AtmA ko eka bAra tRpta karanA hai, jo anAdikAla se tapta hai| brahmacarya kA virodhI karma hai 'kAma', isa kAma ke Upara vijaya prApta karanI hai| yaha kAma aura koI cIja nahIM hai, dhyAna rakhiye vahI upayoga hai jo ki bahirvRtti ko apanAtA jA rahA hai, usI kA nAma hai kaam| vahI upayoga, jo ki bhautika sAmagrI meM aTakA huA hai, vahI kAma hai, mahAkAma hai, yaha agni anAdi kAla se jalA rahI hai usa AtmA ko / kAmAgni bujhe aura AtmA zAMta ho / usa kAmAgni ko bujhAne meM duniyA~ kA koI padArtha samartha nahIM hai, balki yaha dhyAna rahe ki usa kAmAgni ko pradIpta karane ke lie bhautika sAmagrI ghAsaleTa tela kA kAma karatI hai| Apako yaha Aga bujhAnI hai, yA uddIpta karanI hai ? nahIM! nahIM ! bujhAnI hai, ye cAroM ora jo lapaTeM dhadhaka rahI haiM, unameM se apane ko nikAlanA hai aura vahA~ para pahu~canA hai, jahA~ cAroM ora lahareM A rahI haiM zAMti kI, Ananda kI sukha kii| hama yahA~ eka samaya ke liye bhI Ananda kI zvAsa nahIM le rahe haiM / aise dIrgha zvAsa to nikAla rahe haiM, jo ki duHkha ke, parizrama ke pratIka haiM, zvAsa kI gati avaruddha nahIM hai, cala rahI hai, anAhata cala rahI hai, kintu Ananda ke 6 maI 2008 jinabhASita sAtha nahIM, kyoMki mRtyu kI smRti yA mRtyu kA vArtAlApa bhI sunate hI hRdaya kI gati meM parivartana A jAtA hai aura viSaya kI, vAsanAoM kI jo lahara cala rahI hai usameM Apa rAta-dina ApAdakaNTha lIna haiM, usI kA pariNAma duHkha ke sAtha zvAsa hai, sukha ke sAtha nhiiN| isa kAma ke Upara vijaya prApta karanA hai arthAt apane bAhara kI ora jA rahe upayoga ko, jo ki bhautika sAmagrI meM aTaka rahA hai, use AtmA meM lagAnA hai| AtmA meM nahIM lagA pAte, isIliye kAmAgni dhadhaka rahI hai| kAma puruSArtha kA ullekha milatA hai bhAratIya sAhitya meM / kaI logoM kI isa kAma puruSArtha ke bAre meM yaha dRSTi raha sakatI hai ki kAma - puruSArtha kA artha bhoga hai / para laukika nahIM, caitanya kA sahI-sahI mAyane meM vaha kAma - puruSArtha se hI mokSa - puruSArtha meM jA sakatA hai aura jAne ko koI rAstA hI nahIM, lekina kAmapuruSArtha kA artha bAhya vAtAvaraNa meM ghUmate rahanA hI nahIM lenA cAhiye, kAma-puruSArtha kA artha hI hai gahare utaranA / kAma+puruSa+ artha, ina tIna zabdoM ke yoga se 'kAma-puruSArtha' yaha pada niSpanna huA hai| kAma- puruSa - artha, kAma arthAt bhoga, puruSa arthAt pryojn| puruSa ke lie kAma Avazyaka hai, puruSa ke darzana ke lie nitAnta yaha Avazyaka hai, isake binA hama vahA~ pahu~ca nahIM skte| arthAt caitanyabhoga ke binA hama AtmA taka pahu~ca nahIM skte| pahu~canA vahIM para hai, puruSa taka, puruSa taka pahu~cane ke liye yaha kAma (caitanyabhoga) sahAyakaM tattva hai| Apa loga puruSa taka nahIM pahu~ca pAte, puruSa taka pahu~canevAle hI puruSArthI hote haiM aura bhautika sAmagrI meM aTakane vAlA gulAma hotA hai| Apa to gulAma haiM, Apa mAno yA nA mAno, kyoMki jisa vyakti ke jIvana kA lakSya puruSa ( AtmA ) nahIM hai, vaha gulAma to hai hI jar3a ke pIche par3A huA vyakti cetanadravya hote huye bhI jar3a mAnA jAyegA, isameM koI saMdeha nahIM hai aura jo lakSya se patita haiM ve bhaTake hue mAne jAyeMge, isameM koI saMdeha nahIM hai / kAma - puruSArtha ko dhIra-dhIre unnata karane ke liye yaha bhAratIya AcArasaMhitA hai, jo ki vivAha ke Upara jora detI hai / kaI logoM kI dRSTi ho sakatI hai ki vivAha arthAt brahmacarya ko skhalita karanA, kintu nahIM, kathaJcit brahmacarya ke aura nikaTa jAnA hai, yaha zArTakaTa hai, ghumAvadAra rAstA hai vahA~ para jAne ke liye kyoMki Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAha kI DorI meM ba~dhane ke bAda vaha AtmA phira cAroM ora se apane Apa ko chur3A letA hai aura usa DorI ke mAdhyama se vaha AtmA taka pahu~cane kA prayAsa karatA hai| koI kisI bahAva ko deza se dezAntara le jAnA cAhatA hai, to use rAstA denA hogA, tabhI vaha bahAva vahA~ taka pahu~ca pAyegA, anyathA vaha marubhUmi meM samApta ho jAyegA / Apa logoM kA upayoga bhI Aja taka puruSa taka isaliye nahIM pahu~ca rahA hai ki isa taka bahane ke lie koI rAstA pAsa nahIM hai aura anantoM meM vaha jaba vahane laga jAtA hai, to vaha upayoga sUkha jAtA hai, kyoMki chadmasthoM kA upayoga hI to hai / usa upayoga ke liye, usa jharane ke liye kucha rAstA Avazyaka hai, anantoM se vaha rAstA baMda ho jAtA hai, to vaha rAstA sIdhA ho jAtA hai, isake liye sahI-sahI rAstA Avazyaka hai aura vahI hai kAma, vahI hai asalI vivAha, jisake mAdhyama se vaha vahA~ taka jA ske| Apane vivAha ke bAre meM socA hai kucha Aja taka ? jahA~ taka maiM samajhatA hU~ isa sabhA meM aisA koI bhI nahIM hogA, jo vivAha se paricita na hogA, lekina vivAha ke uparAnta bhI vaha puruSa (AtmA) ke pAsa gayA nahIM, isalie vivAha kevala eka rUr3hivAda raha gayA hai| S vivAha kA artha kAma-puruSArtha hai aura yaha Avazyaka hai, kintu isa vivAha ke do rAste haiM eka gRhasthAzrama sambandhI va dUsarA muni - Azrama sambandhI / Apa logoM ne ucita yahI samajhA ki gRhasthAzrama kA vivAha hI acchA hai / ananta bhogasAmagriyoM se Apako mukti milanI cAhiye thI, kintu nahIM mila paaii| jisa samaya vivAha - saMskAra hotA hai, usa samaya usa upayogavAn AtmA ko saMkalpa diyA jAtA hai, paMDita jI ke mAdhyama se ki aba tumhAre liye saMsAra meM jo striyA~ haiM, ve saba mA~, bahina aura putrI ke samAna haiN| Apake lie ekamAtra rAstA hai, isake madhyama se caitanya taka pahu~ciye Apa | prayogazAlA meM eka vijJAna kA vidyArthI jAtA hai, prayoga karanA prArambha karatA hai, jisa para prayoga kiyA gayA hai, usakI dRSTi usI meM gar3a jAtI hai aura vaha apane Apako bhUla jAtA hai, pAsa-par3ausa ko to bhUla hI jAtA hai, svayaM ko bhI bhUla jAtA hai| ekamAtra upayoga kAma karatA hai, taba vaha vijJAna kA vidyArthI saphalatA prApta karatA hai, prayoga siddha kara letA hai, praikTIkala ke / mAdhyama se vaha vizvAsa ko dRr3ha banA letA hai, aisI hI prayogazAlA hai vivAha / vivAha kA artha hai do vijJAna ke vidyArthI pati aura patnI / patnI ke liye prayogazAlA hai pati aura pati ke liye prayogazAlA hai patnI, patnI kA zarIra nahIM AtmA ! yaha dhyAna rahe ki ve Upara strI va puruSa haiM, para andara se donoM puruSa haiM (arthAt AtmA haiM) striyA~ bhI puruSa ke pAsa jA rahI haiM aura puruSa bhI puruSa ke pAsa jA rahe haiN| donoM puruSa haiM, para Upara strI puruSa ke veda ke bheda haiM, kintu veda ke bheda hI vahA~ para abheda ke rUpa meM pariNata ho rahe haiN| abheda kI yAtrA prArambha rahI hai, yaha hai vivAha kI pRSThabhUmi! abhI taka Apa logoM ne vivAha to kiyA hogA, para pati socatA hai patnI mere liye bhogasAmagrI hai, basa itanA hI samajhakara granthi ba~dha jAtI hai, vivAha ho jAtA hai, baMdhana meM ba~dha jAte haiM, isaliye Ananda nahIM AtA / isIliye jaise-jaise bhautika kAyAyeM sUkhane lagatI haiM, bela sUkhane lagatI hai, samAptaprAya hone laga jAtI hai, to donoM eka dUsare ke liye ghRNA ke pAtra bana jAte haiN| pati se patnI kI nahIM banatI aura patnI se pati kI nahIM banatI aura basa bIca meM dIvAra khiMca jAtI hai| vaha to lokanAtA hai, jise nibhAte cale jAte haiM, nibhanA nahIM nibhAnA par3atA hai, kyoMki agni ke samakSa saMkalpa kiyA thA / do baila the, ve eka gAr3I meM jota diye gaye / eka kisAna gAr3I ko hA~kane lgaa| eka baila pUrva kI ora jAtA hai, to eka baila pazcima kI ora, basa parezAnI ho jAtI hai| bailoM ko to pasInA AtA hI hai, kisAna ko bhI pasInA AnA prArambha ho jAtA, vaha socatA hai ki aba gAr3I Age nahIM cala pAyegI / yahI sthiti gRhasthAzrama kI hai| Apa logoM kA ratha prAyaH aisA hI ho jAtA hai / patnI eka tarapha khIMca rahI hai, to pati dUsarI ora, andara kA AtmA soca rahA hai ki yaha kyA mAmalA ho rahA hai? Apa loga Adarza vivAha to karanA cAhate haiM daheja se paraheja karane ke lie, kintu Adarza vivAha ke mAdhyama se apane jIvana ko Adarza nahIM banA paaye| isalie ApakA vaha Adarza vivAha ekamAtra Arthika vikAsa ke lie kAraNa bana sakatA hai, kintu pAramArthika vikAsa ke lie nahIM banatA / Adarza vivAha thA rAma aura sItA kaa| donoM ne maI 2008 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisa prakAra usa vivAha ke mAdhyama se, DorI ke mAdhyama / bhoga kA (sAMsArikatA kA) anupAlana nahIM, bhoga meM caitanya se, sambandha ke mAdhyama se, apane jIvana ko saphalIbhUta | kA sahArA liyA, usake binA ve cala nahIM sakate the, bnaayaa| Apako yAda rahe ki vaha sItA bhogasAmagrI thI| calanA anivArya thA, maMjila taka pahu~canA thA, isalie rAma ke lie, rAma bhogasAmagrI the. sItA ke lie| para | sAthI ko apanAyA thA, dhyAna rahe ki vivAha paddhati kA unakI dRSTi meM ananta jo sAmagrI bichI thI cAroM ora | artha mokSa-mArga meM sAthI banAnA hai| vivAha kA artha ekAnta vaha bhogasAmagrI nahIM thI, usa prayogazAlA meM jo koI se saMsAramArga kI sAmagrI nahIM hai| bhI padArtha idhara-udhara bikharA huA hai, vidyArthI ko unakA vivAha to pAzcAtya zaharoM meM bhI hote haiM, para koI dhyAna nahIM rahatA, usI prakAra unheM bAhara kI vastuoM| vahA~ ke vivAha, vivAha nahIM khlaate| vahA~ para pahale se koI matalaba nahIM thaa| unakI yAtrA anAhata cala | rAga hotA hai, bAda meM bandhana hotA hai, yahA~ pahale bandhana rahI thii| isI bIca hajAroM striyoM ke sAtha jAnevAlA | hotA hai, pIche rAga hotA hai, aura vaha rAga nahIM AtmAnurAga rAvaNa, eka bhUmigocarI sItA ke Upara dRSTipAta karatA | prArambha ho jAtA hai| pahale saMkalpa diye jAte haiM, phira hai, kintu sItA kI AtmA ke Upara dRSTipAta nahIM karatA, bAda meM unake sAtha sambandha hotA hai, anyathA nhiiN| isakA sItA kI AtmA taka usakI dRSTi nahIM pahu~catI, apitu | artha kyA? isakA artha bahuta gUr3ha hai| jaba taka unakA gorI-gorI usa kAyA kI mAyA meM DUba jAtA hai aura (rAma va sItA kA) sAMsArika gRhasthadharma calatA rahA, apane jIvana ko bhI vaha dho detA hai| yaha dhyAna rahe | taba taka unhoMne eka-dUsare ke pUraka hone ke nAte apane ki usakI dRSTi sItA kI AtmA taka pahu~ca jAtI, jIvana ko claayaa| anta meM sItA kahatI hai ki hamane to use avazya mArga mila jAtA, usakA jIvana sudhara | ema. e. to kara liyA, aba pI.eca.DI. karanA hai, svayaM jaataa| sItA kI caryA ke mAdhyama se rAma kA jIvana | kA zodha karanA hai| zodha ke lie paryApta bodha bhI mila sudharA aura rAma ke jIvana ke mAdhyama se, sItA kA | cukA hai| bodha kI carama sImA ho cukI hai| bodha kI jIvana sudharA / ve eka dUsare ke pUraka the| jaise ki rAha | carama sImA hone ke uparAnta hI, zodha huA karatA hai| meM do buDDhe paraspara eka-dUsare ke sahayoga se calate | ema. e. kA vidyAdhyayana zodha ke lie Avazyaka hai, jAte haiM, girate nahIM haiN| isa prakAra ve donoM bhI cale | usake binA zodha nahIM ho sakatA, usa bodha ko hI jA rahe the| idhara-udhara upayoga na bhaTake isalie dRr3ha | zodha samajha leM, to galata ho jAyegA, Aja yahI ho rahA nizcaya karake eka viSaya meM do vidyArthI jaTe hae the,| hai| zodha karanA to dUra raha jAtA hai, mAtra itanA hI paryApta rAma aura siitaa| jyoM hI rAvaNa bIca meM AyA, to rAma | samajha lete haiM ki solahavIM kakSA pAsa kara lI, to hamane socate haiM ki isake liye yahA~ para sthAna nahIM hai, hamAre | bahuta kucha kara liyA, para vastutaH kiyA kucha nhiiN| jIvana ke bIca meM koI nahIM A sktaa| koI AtA | zodha aba prArambha hogA, apanI tarapha se anubhUti aba hai, to vaha vyavadhAna siddha hogA aura usa vyavadhAna ko | prArambha hogii| abhI taka anubhUti nahIM, mAtra gAiDainsa hama sarvaprathama dUra kreNge| jaba taka yaha rahegA, taba taka | milI hai| ema. e. kA artha hai dUsare ko gAiDainsa ke hama donoM kA jIvana eka sAtha cala nahIM sakatA, phira | mAdhyama se apane Apa ke bodha ko samIcIna banAnA bhI rAvaNa AtA hai, to rAma ko kucha prabandha karanA hI | aura phira isake uparAnta anubhUti kA artha- aba kisI par3atA hai| rAvaNa ko mArane kA irAdA nahIM kiyA rAma | prakAra kI TeksTa buka nahIM hai, koI bandhana nahIM hai, ne, mAtra apane prazasta-mArga meM AnevAle vyavadhAna ko aba zodha karanA hai| haTAne kA prayAsa kiyA aura sItA ke pAsa jAne kA sItA ke pAsa aba itanI zakti A cukI thI prayAsa kiyaa| | ki vaha rAma se kahatI hai- aba mujhameM itanI zakti A sItA ne jisa saMkalpa ke sAtha isa ora kadama | cukI hai ki ApakI AvazyakatA nahIM hai| aba tIna baDhAyA thA, usakI rakSA karanA, samarthana karanA, rAma kA loka meM jo koI bhI padArtha bikhare parama dharma thA aura rAma kA samarthana karanA sItA kA kisI bhI padArtha ko nikAla kara AtmA ko cana sakatI parama dharma thaa| una donoM ne dharma kA anupAlana kiyaa|| hU~ aura bodha kA viSaya banA sakatI hU~, jaise ki sAmAnya 8 maI 2008 jinabhASita Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zodha chAtra pustakAlaya meM se apane viSaya prayojana kI| ki Thaharo, maiM bhI A jAU~? sItA pUchatI hai, kahA~ A pustaka cuna letA hai| usake mAdhyama se maiM apanI yAtrA | jAU~? tumhAre sAtha! kisalie? donoM ghara meM raheM, bAda bar3hA sakatI huuN| aba rAma, tumhArI koI AvazyakatA meM mArga cuna leNge| sItA kahatI hai- are! aba ghara meM nahIM hai| aba svAvalambI jIvana A gyaa| aba vivAha | rahane kI koI AvazyakatA hI nahIM hai, maiM jaba vidyArthI kI DorI ko tor3anA cAhatI hU~, dhyAna rakhanA pahale nahIM | thI, taba taka ThIka thA, aba maiM vidyArthI se Upara uTha todd'ii| vaha kahatI hai aba maiM isa pAThazAlA meM nahIM cukI huuN| aba ApakI koI AvazyakatA nahIM, Apako rhuuNgii| Upara uThUgI aura paMcamuSTi kezaluMcana kara letI ! dhanyavAda detI hU~ ki Apane ema.e. taka merA sAtha nahIM godha mAtra nahIM the ataH ve praNipAta ho| choDA, dhanyavAda bahata dhnyvaad| para aba pairoM me bahata gaye usake caraNoM meN| jisane viSaya cuna liyA, zodha | bala A cukA hai, A~khoM ko dRSTi mila cukI hai, aba chAtra bana gayA, Upara uTha gayA, vaha aba vidyArthI nhiiN|| maiM anAhata jA sakatI hU~, aba koI paravAha nahIM, rAha chAtra to isalie mAna liyA jAtA hai ki abhI bhI kucha | mila cukI hai| kara rahA hai| aba vaha snAtaka se bhI Upara uTha cukA rAma ne agni parIkSA ke bAda kahA thA ki calo hai, aba vaha vidyArthI nahIM hai, bhale hI use vidyArthI | priye, ghara clo| vaha agni parIkSA hI sItA ke lie, kaho, para vaha aba mAsTara bana gayA hai| rAma ne abhI | maiM samajhatA hU~, snAtaka parIkSA thI, vaha usameM saphala itanA sAhasa nahIM kiyA thA, isaliye unhoMne sItA ke | ho jAtI hai| vaha rAma se Age nikala gii| rAma ne bahuta caraNoM meM praNipAta kiyA aura apane Apa ko kamajora | kahA abhI mata jaao| sItA kahatI hai- tuma pIche A, mahasUsa karane lage ki dekho yaha eka abalA hokara jAo, para maiM aba nahIM ruka sktii| sAtha rahane para bhI zodhachAtrA bana gii| aba yaha vizva meM bikharI caitanya-| bikhare huye viSaya kA saMgraha nahIM kara skuuNgii| isalie sattAoM ke bAre meM vicAra karegI, adhyayana karegI aura | Apa apanA viSaya apanAyeM aura maiM apanA viSaya apanAtI unake pAsa pahu~cane kA prayAsa kregii| aba sItA ko | huuN| aba Apa merI dRSTi meM rAma nahIM haiM, AtamarAma haiN| rAma kI AvazyakatA nahIM hai| isa prakAra liMga kA viccheda karake, veda kA viccheda rAma-rAma, zyAma-zyAma, raTanta se vishraam| | karake vaha abheda yAtrA meM calI gaI, yaha ghar3I usakI rahe na kAma se kAma, taba mile Atama raam|| AtmA kI apanI ghar3I thii| usI dina usake lie mokSa sItA kI dRSTi meM aba rAma, rAma na rahe, aba | puruSArtha kI bhUmikA bana gii| yaha kAmapuruSArtha kA hI dRSTi meM thA aatmraam| pratyeka kAyA meM chipe huye AtamarAma | suphala thA ki vaha mokSa-puruSArtha meM lIna thI aba vaha ko vaha TaTolegI, una saba ke sAtha sambandha rakhegI, vizva | mokSapuruSArthI thI, kAmapuruSArthI nhiiN| ke sAtha eka prakAra se bhogayAtrA prArambha ho gaI, lekina rAma ne socA ki kyA maiM kamajora hU~? unheM abalA dhyAna rahe aba AtamarAma ke sAtha bhoga hai, rAma ke sAtha se zikSaNa mila gyaa| ve bhI zodhachAtra bana gye| sItA nhiiN| rAma usa kAyA kA nAma thA, AtamarAma kAyA kA| ko mAlUma na thA ki ye mujhase bhI Age bar3ha jaayeNge| nAma nahIM hai| usa antaryAmI caitanya sattA meM na puruSa | spardhA aisI bAtoM meM karanI caahie| Apa loga kamAne hai, na strI hai, na napuMsaka hai, na buDDhA hai, na bAlaka meM, bhautika sAmagrI juTAne meM spardhA karate haiM, ye AviSkAra hai, na javAna hai, usameM deva nahIM, nArakI nahIM, tiryaMca | huA, ye pariSkAra huA, lekina andara kyA AviSkAra nahIM, pazu nahIM, vaha kevala AtamarAma hai| cAroM ora | huA, yaha to dekho, apane Apake Upara DaoNkTareTa kI aatmraam| vaha sItA akelI cala pdd'ii| sItA kI AtmA | upAdhi to prApta kara lo| svayaM para niyantraNa nahIM hai, kitane jabaradasta bala ko prApta kara cukI! aba vaha | svayaM ke bAre meM gaharA jJAna hai, to maiM samajhatA hU~ ki kisI kI paravAha nahIM krtii| aba vaha abalA nahIM| bhautika jJAna bhI ApakA sImita hai| mAtra dUsare ne jo hai, sabalA hai| usake caraNoM meM aba rAma praNipAta kara kucha kahA usI ko noTa kara liyA, par3ha liyaa| andara rahe haiM, isa samaya ve nirbala the, aura sItA sabalA thii| jJAna ke srota haiM- vahA~ para dekho, cintana ke mAdhyama vaha Upara uTha cukI thii| rAma usase kahate haiM | se dekho kitane-kitane khajAne bhare huye haiM, vahA~ para, - maI 2008 jinabhASita 9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghusate cale jAo, ananta sampadA bharI par3I hai, vaha / dezoM meM) vinaash| vaha dhArA idhara bhI bahakara A rahI anantakAlIna sampadA lupta hai, gupta hai, Apa soye huye | hai| haiM, ataH vaha sampadA najara nahIM A rahI hai| rAma aura sItA ne vivAha ko, kAma-puruSArtha ko jaba rAma ko sItA se preraNA mila jAtI hai, taba | apanAyA, use nibhAyA, usI kA phala mAnatA hU~ ki rAma ne nizcaya kara liyA ki mujhe bhI aba kaoNleja | rAma to mukti kA varaNa kara cuke aura svayaM Ananda kI koI AvazyakatA nahIM, aba to maiM bhI Upara uTha kA anubhava kara rahe haiM, aura sItA solahaveM svarga meM jaauuNgii| Apa logoM kA jIvana kaoNleja meM hI vyatIta | virAjamAna hai| vaha bhI gaNadhara parameSThI banegI aura ho jAtA hai| zikSaNa jaba lete ho, taba bhI kaoNleja kI | muktigAmI hogii| hama isa kathA ko sunate mAtra haiM, isakI AvazyakatA hai aura usake uparAnta artha-pralobhana Apake| gaharAI taka nahIM phuNcte| Upara aisA hAvI ho jAtA hai ki punaH usa kaoNleja meM| kAmapuruSArtha kA artha hai- kAma sambandha, arthAt Apa ko naukarI kara lenA par3atI hai| pahale vidyArthI puruSa ke lie bhogacaitanya kaa| Apa puruSa taka nahIM pahu~cate, ke rUpa meM, aba vidyArthiyoM ko par3hAne ke rUpa meM, svayaM| zarIra meM hI aTaka jAte haiM, raMga meM daMga raha jAte haiM, ke liye kucha nahIM hai| usI kaoNleja meM janma aura usI | bahiraMga meM hI raha jAte haiM, antaraMga meM nahIM utrte| AtmA kaoNleja meM anta, yahI muzkila hai| DAkTareTa kara hI| ke sAtha bhoga karo, AtmA ke sAtha milana karo, AtmA nahIM pAte, eka bAra svayaM para, dUsaroM para nahIM, apane | ke sAtha sambandha kro|' - Apa para adhyayana kro| abhI kucha dera pUrva yahA~ merA paricaya diyA, para rAma ne saMkalpa le liyA aura digambaradIkSA le| vaha merA paricaya kahA~ thA, AtmA kA kahA~ thA? merA lii| aba rAma kI dRSTi meM bhI koI sItA nahIM rahI, paricaya dene vAlA vahI ho sakatA hai, jo mere andara na koI lakSmaNa rhaa| ve bhI AtamarAma meM lIna ho gye| A jAye, jahA~ maiM baiThA huuN| siMhAsana para nahIM, siMhAsana yaha 'kAma' (AtmA ke liye caitanya kA bhoga, kAma | para to zarIra baiThA hai| ApakI dRSTi vahIM taka jA sakatI puruSArtha) kI hI dena thii| mokSa-puruSArtha meM bhartI karAne | hai, ApakI pahu~ca bhautika kAyA taka hI jA pAtI hai| kA sAhasa kAmapuruSArtha kI hI dena hai| vaha kAmapuruSArtha | merA sahI paricaya hai- maiM caitanyapuMja hU~, jo isa bhautika bhAratIya paramparA kI anurUpa ho, to mokSa-puruSArtha kI zarIra meM baiThA huA hai| yaha Upara jo ajJAna dazA meM ora dRSTi jA sakatI hai, Apake kadama usa ora uTha| arjita mala cipaka gayA hai usako haTAne meM rata hU~, sakate haiN| jaba dRSTi nahIM jAyegI, to kadama uTha nahIM| udyata hU~, maiM cAhatA hU~ ki mere Upara kA kavaca nikala paayeNge| vivAha to Apa kara lete haiM, kintu Apako abhI jAye aura sAkSAtkAra ho jAye isa AtmA kA, paramAtmA vaha rAha nahIM mila paaii| bhArata meM pahale bandhana hai, phira | kA, antarAtmA kaa| Apake pAsa kaimare haiM phoTo utArane rAga hai, vaha rAma-vItarAga banane ke lie hai| isameM eka ke, mere pAsa eksare haiN| kaimare ke mAdhyama se Upara kI hI sAtha sambandha rahA hai| ananta ke sAtha nahIM, ananta | zakla hI AyegI aura eksare ke mAdhyama se antaraMga ke sAtha to bAda meM, sarvajJa hone pr| pahale sImita viSaya, | AyegA, kyoMki antaraMga ko pakar3ane kI zakti eksare phira ananta / jo prArambha se hI ananta meM adhika ulajhatA | meM hai aura bAhyarUpa ko pakar3ane kI zakti kaimare meM hai, usakA kisI viSaya para adhikAra nahIM hotaa| | hai| Apa kaimare ke zaukIna haiM, maiM eksare kA zaukIna Aja pAzcAtya samAja kI sthiti hai ki eka huuN| apanI-apanI abhiruci hai| eka bAra eksare ke zaukIna vyakti dUsare para vizvAsa nahIM karatA, prema nahIM karatA, | banakara dekho, eka bAra bana jAoge to lakSya taka pahu~ca vAtsalya nahIM krtaa| eka-dUsare kI surakSA ke bhAva vahA~ jaaoge| maiM cAhatA hU~ ki hama usa yantra ko pahacAneM, para nahIM haiN| bhautika sampadA meM surakSA nahIM huA karatI, | grahaNa kareM, usake mAdhyama se andara jo tejomaya AtmA Atmika sampadA meM hI surakSA huA karatI hai| | anAdikAla se baiThI hai, vidyamAna hai, vaha pakar3a meM A vivAha ke pazcAt yahA~ ApakA (bhAratIya | jAye, lekina dhyAna rakhanA eksare kI kImata bahuta hotI paramparAnusAra) vikAsa prArambha hotA hai aura vahA~ (pAzcAtya | hai| pratyeka vyakti gale meM kaimarA laTakA sakatA hai, para 10 maI 2008 jinabhASita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eksare yantra nhiiN| eka bAra eksare se AtmA ko pkdd'| kareMge, lekina hama namaskAra karake bhI apanA uddezya leM, bs| kaimare se utArA gayA DhA~cA badala sakatA hai, yaha nahIM banA pAte ki hameM bhI usa zAnta lahara kA zarIra badala sakate haiM, para eksare se utArI gaI AtmA | anubhava karanA hai, vaha zAnti kI anubhUti anantakAla nahIM badala sktii| anantakAla vyatIta ho cukA hai vyartha | meM nahIM huI hai, lekina aisI bAta bhI nahIM hai ki ho meM, hama lakSya para nahIM phuNce| bhI nahIM sakatI, ho sakatI hai, lekina dRSTi andara jAye dipe cAma cAdara maNI hAr3a pIjarA deh| to| bhItara yA sama jagata meM aura nahIM ghingeh|| kAmapuruSArtha ko Apa mAtra bhoga mata mAno, vaha (bAraha bhAvanA/6) | bhogapuruSoM ke lie hai, AtmA ke lie hai| vAstavika Apake pAsa to ghinAvane padArtha pakar3ane kI mazIna | bhoga vahI hai, jo caitanya ke sAtha huA karatA hai| jaba hai, kintu sugandhita, jahA~ kisI prakAra ke ghinAvane padArtha | sarvajJa bana jAte haiM, usa samaya anantacaitanya ke sAtha nahIM haiM, vaha eka AtmA hai, vaha hameM mila sakatI hai, | mela ho jAtA hai| usa mela meM kitanI anubhUti, kitanI jaba hamArI dRSTi, antardRSTi ho jaaye| zAnti milatI hogI, yaha ve hI kaha sakate haiM, hama nahIM jaba rAma ne munidIkSA dhAraNa kara lI, ghora tapasyA | kaha skte| mAtra kucha bindu hameM usake mila jAte haiM meM lIna ho gaye, to itanI antardRSTi bana cukI thI ki | (dhyAna ke samaya) to hama Ananda-vibhora ho jAte haiM bAhara kyA ho rahA hai? unheM patA hI nhiiN| pratIndra ke | usa ananta-siMdhu meM gotA mAranevAle ke sukha kI koI rUpa meM sItA kA jIva socatA hai ki are! inhoMne to sImA nahIM hai. asIma hai usakA sakha, asIma hai vaha sIdhA rAstA apanA liyA, mujhe to sTezana para rukanA | zAnti. asIma hai vaha aannd| vahI Ananda apane ko pdd'aa| ye lakSya taka pahu~canevAle haiN| sItA ne socA ki | mile aisA puruSArtha karanA hai| rAma Digate haiM ki nahIM, usane DigAne kA prayAsa kiyA | munirAja bhI nirbhogI nahIM hote, ve bhI bhogI hote para rAma Dige nhiiN| unheM phira bAharI padArthoM ne prabhAvita | haiM. kinta ve caitanya ke bhoktA banate haiM, pA~ca indriyoM nahIM kiyaa| isI ko kahate haiM brhmcry| apanI AtmA | ke liye yathocita viSaya dete haiM, kiMtu rAgapUrvaka nahIM, meM ramaNa karanA hI brahmacarya hai| bhoga kI dRSTi se nahIM, apitu yoga kI sAdhanA kI isa brahmacarya ke sAmane vizva kA mastaka nata- | daSTi semastaka ho jAtA hai, isameM koI saMdeha nhiiN| usa divya- le tapa bar3hAvana hetu nahIM, tana posate taja rasana ko| tattva ke sAmane sAMsArika koI cIja maulikatA nahIM rakhatI, (chahaDhAlA-chaThI DhAla) unakA koI mUlya nahIM hai| isaliye maiM usa divyabrahmacarya | viSaya aura bhoga (kAma) mAtra saMpoSaNa kI dRSTi dharma kI vandanA karate hue Apa logoM ko yahI kahU~gA | se mAne gaye haiM, kintu jaba vaha dRSTi haTa jAtI hai, ki Apa loga kaimare ko chor3a deM aura eksare ke pIche | to ve hI padArtha hameM mokSa-puruSArtha kI sAdhanA karane meM laga jAyeM, andara ghusa jAyeM, koI paravAha nahIM ki bAhara | kAryakArI ho jAte haiN| munirAja ke dvArA indriyaviSaya (nidrA kyA ho rahA hai? bAhara kucha bhI nahIM hogaa| andara hI bhojana Adi) grahaNa kiye jAte haiM, para ve viSaya-poSaNa jo hogA, use dekhoge to bAhara kucha ghaTa bhI jAye, to | kI dRSTi se nahIM hote, mAtra zoSaNa nahIM rhtaa| poSaNa usakA prabhAva apane Upara nahIM par3egA, kyoMki vaha surakSita | va zoSaNa ke bIca kI dhArA yogadRSTi unake pAsa rahatI Atmadravya hai| bAhara kucha bhI kara lo, AtmA isa prakAra | hai, jisameM zarIra ke sAtha sambandha chUTatA bhI nahIM hai, kA TaiMka hai ki jisake Upara kisI bhI prakAra kA golA- | TUTatA bhI nahIM hai aura mAtra zarIra ke sAtha bhI sambandha bArUda asara nahIM karatA, vaha andara kA vyakti surakSita nahIM rahatA, kintu caitanya ke sAtha sambandha rahatA hai| munirAja rahatA hai, kintu vaha bAhara A jAye to sthiti bigar3a | kA zarIra ke sAtha saMbaMdha caitanya-khurAka ke sAtha rahatA jAtI hai| bAhara lU calatI hai, para andara zAnti kI lahareM | cala rahI haiN| usa antarAtmA meM lIna honevAle vyakti | savArI tabhI Age bar3hegI, jaba usameM peTrola ddaaleNge| ke caraNoM meM kauna nahIM nata-mastaka hogA? avazya namaskAra | Apa loga bhI isa kAma-puruSArtha ke mAdhyama se, mokSa - maI 2008 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSArtha kI ora ananta sukha kI upalabdhi kareM, yahI / liye mArga sujhaayaa| mahAn adhyAtmasAhitya kA sRjana kiyA kAmanA hai| aura Aja hamAre jaise bhautika cakAcauMdha ke yuga meM ___mujhe jo yaha isa prakAra jJAna kI, sAdhanA kI | rahate huye bhI kucha kadama usa ora uTha rahe haiM, to maiM thor3I sI jyoti milI hai, vaha pUrvAcAryoM se (pUjya guruvara | samajhatA hU~ ki bAhya nimitta se ve AcArya kundakunda zrI jJAnasAgara jI mahArAja se) milI hai| hama pUrvAcAryoM | aura AcArya jJAnasAgara jI mahArAja Adi jo pUrvAcArya ke upakAra ko bhulA nahIM skte| vaiSayika dRSTi ko | huye, unakA RNa hama para hai aura unake prati hamArA bhUlakara vivekadRSTi se inake upakAroM ko dekho, inake | yahI parama karttavya hai ki usa dizA ke mAdhyama se apanI dvArA batAye kartavyoM kI ora apanA dRSTipAta karo aura | dizA badaleM aura dazA badaleM, apane jIvana meM unnati dekho, ki inake saMdeza kisalie haiM? sva-Atma puruSArtha | kA mArga prApta kareM, sukha kA bhAjana baneM aura isa paramparA ke sAtha unake upadeza Apa logoM ke utthAna ke lie ko akSuNNa banAye rakheM, tAki Age AnevAle prANiyoM haiM kintu unakA apanI AtmA meM ramaNa svayaM ke kalyANa | ke lie bhI yaha upalabdha ho ske| AcArya kundakunda ke liye thaa| koI bhI vyakti jaba svahita cAhatA hai | kI smRti ke sAtha maiM Aja kA vaktavya samApta karatA aura usakA hita ho jAtA hai, to usakI dRSTi avazya | hU~dUsare kI ora jAtI hai, isame koI sandeha nhiiN| unhoMne kundakunda ko nita na, hRdaya kunda khila jaay| socA ki ye bhI mere jaise duHkhI haiM, inako bhI rAstA parama sugandhita mahaka meM, jIvana mama ghula jaay| mila jaaye| AcAryoM ko jaba aisA vikalpa huA, to (dohA-dohana) unhoMne usake vazIbhUta hokara prANiyoM ke kalyANa ke / 'caraNa AcaraNa kI ora' se sAbhAra pArzvanAtha vidyApITha nibandha pratiyogitA 2007-08 uddezya- jaina samAja lambe samaya se yaha anubhv| Ayuvarga ke AdhAra para nibandha ke lie nirdhArita kara rahA hai ki logoM ko jainadharma, darzana evaM saMskRti kI | pRSTha saMkhyAyathArtha jAnakArI honI cAhie, kyoMki jainadarzana meM vizvadarzana | ___ 18 varSa taka- Dabala spesa meM phulaskepa sAija meM banane kI kSamatA hai| isa uddezya ko dRSTigata rakhate hue | TaMkita (typed) pUre cAra pej| 'pArzvanAtha vidyApITha' navayuvakoM ke bauddhika vikAsa evaM | 18 varSa ke Upara- Dabala spesa meM phulaskepa sAija jainadharma, darzana ke prati unakI jAgarUkatA ko banAye rakhane | meM TaMkita (typed) pUre ATha pej| ke lie prativarSa eka nibandha pratiyogitA kA Ayojana kara puraskAra- nirNAyaka maNDala dvArA cayanita pratiyogI rahA hai, jisase ki logoM meM paThana-pAThana evaM zodha ke prati ko nimnAnusAra puraskAra deya hogAruci paidA ho evaM sAtha hI vicAroM kA AdAna-pradAna ho 18 varSa taka ke pratiyogI ke liye- prathama purskaarske| isa kar3I meM yaha pA~cavIM nibandha pratiyogitA hai|| 2500 ru., dvitIya puraskAra-1500 ru., tRtIya puraskAra-1000 viSaya : 'anekAntavAda : siddhAnta aura vyavahAra' nibandha ke sAtha pratibhAgI kI pAsaporTa sAija phoTo, 18 varSa ke Upara ke pratiyogI ke liye-prathama pUre pate sahita apanI zaikSika yogyatA kA vivaraNa evaM hAI| puraskAra-2500 ru.,dvitIya puraskAra-1500 ru., tRtIya puraskAraskUla sarTiphikeTa kI phoTo prati (Xerox copy) bhejanA | 1000 ru. anivArya hai| pratiyogitA kI bhASA- nibandha hindI yA aMgrejI nibandha bhejane kA patA donoM bhASAoM meM ho sakate haiN| saMyojaka- nibandha pratiyogitA-2007-08, pArzvanAtha antima tithi- isa nibandha pratiyogitA ke liye vidyApITha AI.TI.AI.roDa, karauMdI, vArANasI- 221005 | a | Alekha 30 disambara, 2008 taka bheje jA sakate haiN| (u.pra.) DaoN. zrI prakAza pANDeya nidezaka, pArzvanAtha vidyApITha, vArANasI-5 (u. pra.) 12 maI 2008 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmamAtA cirauMjAbAI jI kA samAdhimaraNa kSullaka zrI gaNezaprasAda jI varNI bAIjI kA svAsthya pratidina zithila hone lgaa|| A jAo' yA koI aisI auSadhI mila jAve jisase maiMne bAIjI se Agraha kiyA ki ApakI antarvyavasthA | maiM zIghra hI niroga ho jAU~ aise zabda uccAraNa nahIM jAnane ke liye DaoNkTara se ApakA phoTo (eksarA) utaravA | kiye| yadi koI AtA aura pUchatA ki 'bAIjI! kaisI liyA jaave| bAIjI ne svIkAra nahIM kiyaa| eka dina | tabiyata hai?' to bAIjI yahI uttara detIM ki 'yaha pUchane maiM aura varNI motIlAlajI baiThe the| bAIjI ne kahA 'bhaiyA! | kI apekSA Apako jo pATha AtA ho sunAo, vyartha bAta maiM zikharajI meM pratijJA kara AI hU~ ki koI bhI sacita | mata kro|' padArtha nahIM khaauuNgii| phala Adi cAhe sacitta hoM cAhe | eka dina maiM eka vaidya ko lAyA, jo atyanta acitta hoM, nahIM khaauuNgii| davAI meM koI rasa nahIM khaauuNgii| prasiddha thaa| vaha bAIjI kA hAtha dekhakara bolA ki davAI gehU~, daliyA, ghI aura namaka ko chor3akara kucha na khaauuNgii| | khAne se roga acchA ho sakatA hai|' bAIjI ne kahA 1. ajavAina aura harra choDakara anya kacha | 'kaba taka acchA hogA?' usane kahA- 'yaha hama nahIM na khaauuNgii|' jaante|' bAIjI ne kahA-'to mahArAja jAiye aura apanI usI samaya unhoMne zarIra para jo AbhUSaNa the, | phIsa le jAiye, mujhe na koI roga hai aura na koI upacAra utAra diye, bAla kaTavA diye, eka bAra bhojana aura | cAhatI huuN| jo zarIra pAyA vaha avazya bItegA, pacahattara eka bAra pAnI pIne kA niyama kara liyaa| prAta:kAla | varSa kI Ayu bIta gaI, aba to avazya jaavegii| isake mandira jAnA, vahA~ se Akara zAstra svAdhyAya karanA, pazcAt | rakhane kI na icchA hai aura na hamArI rAkhI raha sakatI dasa baje eka chaTAka daliyA kA bhojana karanA, zAma hai| jo cIja utpanna hotI haiM usakA nAza avazyambhAvI ko cAra baje pAnI pInA aura dina bhara svAdhyAya karanA, | hai| kheda isa bAta kA hai ki yaha nahIM maantaa| kabhI yahI unakA kArya thaa| yadi koI anya kathA karatA, | vaidya ko lAtA hai aura kabhI hakIma ko| maiM auSadhi to ve use spaSTa Adeza detIM ki bAhara cale jaao| | kA niSedha nahIM krtii| mere niyama hai ki auSadha nahIM pandraha dina bAda, jaba maMdira jAne kI zakti na rahI, | | khaanaa| do mAsa meM paryAya chUTa jAvegI, isase jahA~ taka taba hamane eka ThelA banavA liyA, usI meM unako maMdira | bane paramAtmA kA smaraNa kara lU~, yahI paraloka meM sAtha le jAte the| pandraha dina bAda vaha bhI chUTa gayA, kahane | jaavegaa| janmabhara isakA sahavAsa rhaa| isake sahavAsa lagIM ki hameM jAne meM kaSTa hotA hai, ataH yahIM se | se tIrthayAtrAe~ kI, vrata tapa kiye, svAdhyAya kiyA, dharmapUjA kara liyA kreNge| hama prAta:kAla maMdira se aSTadravya | kAryoM meM sahakArI jAna isakI rakSA kii| parantu aba lAte the aura bAIjI eka caukI para baiThe-baiThe pUjana | yaha rahane kI nahIM, ataH isase na hamArA prema hai na pATha karatI thiiN| maiM 9 baje daliyA banAtA thA aura bAIjI dasa baje bhojana karatI thiiN| eka mAsa bAda Adha chaTAka mahAn AtmA hai| aba Apa bhUlakara bhI kisI vaidya ko bhojana raha gayA, phira bhI una kI zravaNazakti jyoM kI | na lAnA, inakA zarIra eka mAsa meM chUTa jaavegaa| maiMne tyoM thii| aisA rogI, Aja taka nahIM dekhaa|' yaha kaha vaidyarAja cale zvAsa roga ke kAraNa bAIjI leTa nahIM sakatI | gye| unake jAne ke bAda bAIjI bolI ki 'tumhArI buddhi thIM. kevala eka takiyA ke sahAre. caubIsa ghaNTA baiThI | ko kyA kaheM? jo rupayA vaidyarAja ko diyA. yadi usI rahatI thiiN| kabhI maiM, kabhI mulAbAI, kabhI varNI motIlAla | kA, anna ma~gAkara garIboM ko bA~Ta dete to, acchA hotaa| jI, kabhI paM0 dayAcandrajI aura kabhI lokamaNi dAu | aba vaidya ko na bulaanaa|' zAhapura nirantara bAIjI ko dharmazAstra sunAte rahate the|| | bAIjI kA zarIra pratidina zithila hotA gyaa| parantu bAIjI ko koI vyagratA na thii| unhoMne kabhI bhI roga | unakI svAdhyAyaruci aura jJAnalipsA kama nahIM huii| eka vaza 'hAya hAya' yA 'he prabho kyA kareM' yA 'jaldI maraNa | dina bInA ke zrInandanalAla jI Aye aura mujhase mukadamA - maI 2008 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambandhI bAta karane lge| bAIjI ne tapaka kara kahA- | 'saMsAra meM jahA~ saMyoga hai, vahA~ viyoga hai| hamane tumheM 'bhaiyA! yahA~ adAlata nahIM athavA vakIla kA ghara nahIM | cAlIsa varSa putravat pAlA hai, yaha tuma a jo Apa mukadamA kI bAta kara rahe ho, kRpayA bAhara ho| itane dIrghakAla meM hamase yadi kisI jAiye aura mujhase bhI kahA ki bAhara jAkara bAta kara huA ho, to use kSamA karanA aura beTA! maiM kSamA karatI lo. yahA~ phAlata bAta mata kro|' ... isa taraha bAIjI haiM. athavA kyA kSamA karU~. maiMne hRdaya se kabhI bhI kaSTa kI dinacaryA vyatIta hone lgii| nahIM phNcaayaa| aba merI antima yAtrA hai, koI zalya bAIjI ko nidrA nahIM AtI thii| kevala rAtri ke na rahe, isase Aja tumheM kaSTa diyaa| yadyapi maiM jAnatI do baje bAda kucha Alasya AtA thaa| hama loga rAta- | hU~ ki terA hRdaya itanA baliSTa nahIM ki isakA uttara dina unakI vaiyyAvRtya meM lage rahate the| jaba bAIjI kI | kucha degaa|' Ayu kA, eka mAsa zeSa rahA, taba eka dina zrI lampUlAla maiM sacamuca hI kucha uttara na de sakA, rudana karane jI ghI vAloM ne pUchA ki 'bAIjI! Apako koI zalya | lagA, hilahilI Ane lagI, bAIjIne kahA-'beTA jAo to nahIM hai|' bAIjI ne kahA- 'aba koI zalya nhiiN| bAjAra se phala lAo' aura lalitA se kahA ki 'bhaiyA para kucha pahale eka zalya avazya thii| vaha yaha ki | ko pA~ca rupayA de de, phala laave| mujhe vahA~ se kahA bAlaka gaNezaprasAda jise ki maiMne putravat pAlA hai, yadi | ki 'jAo', maiM Upara gyaa| mulAbAI ne mujhe dekhA merA apane pAsa kucha dravya rakha letA to, ise kaSTa na uThAnA | rudana avasthA dekha nIce gii| bAIjI ne kahA- 'mUlA pdd'taa| maiMne ise samajhAyA bhI bahuta, parantu ise dravyarakSA | nATakasamayasAra sunaaoN|' vaha sunAne lgii| tIna yA cAra karane kI buddhi nhiiN| maiMne jaba-jaba ise diyA, isane chanda sunAne ke bAda vaha bhI rudana karane lgii| bAIjI pA~ca yA sAta dina meM sApha kara diyaa| maiMne Ajanma | ne kahA 'mulA'! Upara jaaoN|' vaha Upara calI gii| isakA nirvAha kiyaa| aba merA anta ho rahA hai, isakI | jaba zAntibAI ne use rote dekhA taba vaha bhI bAIjI yaha jAne, mujhe zalya nhiiN| mere pAsa jo kucha thA ise | ke pAsa gaI bAIjI ne kahA 'zAnti samAdhimaraNa sunaao|' de diyaa| eka paisA bhI maiMne parigraha nahIM rkkhaa| maiM Apako | vaha bhI eka do minaTa bAda pATha karatI karatI rone lgii| ___ vizvAsa dilAtI hU~ ki mere marane ke bAda yaha eka | maiM jaba bAjAra gayA taba zrI siMghaI jI mile| unhoMne dina bhI merI dravya nahIM rakha sakegA, parantu acche kArya merA vadana malIna dekhA aura pUchA ki 'bAIjI kI tabiyata meM lagAvegA, asat kArya meM nhiiN|' zrI lampUlAlajI ne | kaisI hai? maiMne kahA- 'acchI hai|' ve bAIjI ke pAsa kahA ki 'phira inakA nirvAha kaise hogA?' bAIjI ne | gye| bAIjI ne kahA- 'siMghaI bhaiyA! anuprekSA sunaao|' kahA ki 'acchI taraha hogaa| jaise merA inake sAtha koI | ve anuprekSA sunAne lge| parantu thor3I dera meM sunAnA bhUlakara jAti sambandha nahIM thA, phira bhI maiMne ise Ajanma putravat rudana karane lge| isa prakAra jo jo jAve vahI rone lge| pAlA, vaise isake nimitta se anya koI mila jaavegaa| taba bAIjI ne kahA- Apa logoM kA sAhasa itanA durbala isakI paryAyagata yogyatA bar3I balavatI hai|' bAIjI kI hai ki Apa kisI kI samAdhi karAne ke pAtra nhiiN|' bAta sanakara lampa bhaiyA ha~sa kara cale gaye aura unake | dama pakAra bArTalI kA mATaya // isa prakAra bAIjI kA sAhasa pratidina bar3hatA gyaa| bAda siMghaI jI bhI aaye| ve bhI ha~sakara cale gye| isake bAda bAIjI ne kevala AdhI chaTAka daliyA kA eka dina maiMne bAIjI se kahA-'bAIjI! yaha AhAra rakkhA aura jo dUsarI bAra pAnI pItI thIM vaha zAMtibAI prANapanase ApakI vaiyyAvRttya karatI hai, ise bhI chor3a diyaa| saba granthoM kA zravaNa chor3akara kevala kucha denA caahiye|' bAIjI ne kahA- 'tumhArI jo icchA ratnakaraNDazrAvakAcAra meM se solahakAraNa bhAvanA, dazadhA ho so de do| maiM to dravya kA tyAga kara cukI huuN|' | dharma, dvAdazAnuprekSA aura samAdhimaraNa kA pATha sunane lgiiN| jaba Ayu meM dasa dina raha gaye taba bAIjI ne | jaba Ayu ke do dina gaye taba daliyA bhI chor3a diyA, mujhase kahA- 'bettaa| ekAnta meM kucha kahanA hai|' maiM do | kevala pAnI rakkhA aura jisa dina Ayu kA avasAna baje dina ko unake pAsa jAkara baiTha gayA aura bolA- | honevAlA thA usa dina jala bhI chor3a diyaa| usa dina bAIjI! maiM A gayA, kyA AjJA hai?' bAIjI bolIM- | unakA bolanA banda ho gyaa| maiM bAIjI kI smRti dekhane 14 maI 2008 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke liye mandira se pUjana kA dravya lAyA aura argha banAkara / bAhara A gayA aura upasthita mahAzayoM se kahane lagA bAIjI ko dene lgaa| unhoMne dravya nahIM liyA aura hAtha | ki 'bAIjI acchI haiN|' saba loga ha~sane lge| kA izArA kara jala maaNgaa| usane hasta prakSAlana kara gandhodaka maiM jaba bAhara AyA taba bAIjI ne motIlAlajI kI vandanA kii| maiM phira argha dene lagA to phira unhoMne | se kahA ki 'aba hamako baiThA do|' unhoMne bAIjI ko hAtha prakSAlana ke liye jala maaNgaa| pazcAt hasta prakSAlanakara |baiThA diyaa| bAIjI ne donoM hAtha jor3e 'oM siddhAya namaH' argha cddhaayaa| phira hAtha dhokara baiTha gaI aura sileTa kaha kara prANa tyAga diye| varNIjI ne mujhe bulAyA- 'zIghra maaNgii| maiMne sileTa de dii| usa para unhoMne likhA ki | aao|' maiMne kahA- 'abhI to bAIjI se merI bAtacIta 'tuma loga Ananda se bhojana kro|' huii| maiMne pUchA thA- siddha bhagavAn kA smaraNa hai| uttara bAIjI tIna mAsa se leTa nahIM sakatI thii| usa dina paira pasAra kara so giiN| mujhe bar3I prasannatA huii| kA ullaGghana nahIM kara sakatA thaa|' varNIjI ne kahA maiMne samajhA ki Aja bAIjI ko ArAma ho gyaa| aba ki 'AjJA denevAlI bAIjI aba kahIM calIM gaIM?' kyA inakA svAsthya pratidina acchA hone lgegaa| isa khuzI | Upara gaIM hai? varNIjI bole 'bar3e buddha ho| are vaha meM usa dina hamane sAnanda viziSTa bhojana kiyaa| do | to samAdhimaraNa kara svarga sidhAra giiN| jaldI Ao unakA baje paM0 motIlAlajI varNI se kahA ki 'bAIjI kI | antima zava to dekho kaisA nizcala Asana lagAye baiThI tabiyata acchI hai, ataH ghUmane ke liye jAtA huuN|' varNIjI haiM?' maiM andara gayA, sacamuca hI bAIjI kA jIva nikala ne kahA ki 'tuma atyanta mUr3ha ho| yaha acche ke cihna gayA thA, sirpha zava baiThA thaa| dekhakara azaraNa bhAvanA nahIM haiM, avasara ke cihna haiN|' maiMne kahA-'tuma bar3e dhanvantari | kA smaraNa ho aayaaho| mujhe to yaha AzA hai ki aba bAIjI ko ArAma 'rAjA rANA chatrapati hAthina ke asvaar| hogaa|' varNIjI bole-'tumhArA sA durbodha AdamI maiMne nahIM maranA sabako eka dina apanI apanI baar|| dekhaa| dekho, hamArI bAta mAno, Aja kahIM mata jaao|' dalabala devI devatA mAta pitA privaar| maiMne kahA-Aja to itane dina bAda avasara milA hai aura maratI viriyA~ jIvako koI na rAkhana haar|| Aja hI Apa rokate haiN| usI samaya kArtikeya svAmI ke zabdoM para smaraNa kucha dera taka hama donoM meM aisA vivAda calatA | jA phuNcaarhaa| anta meM, maiM sAr3he tIna baje jalapAna kara grAma ke jaM kiMci vi uppaNNaM tassa viNAso haver3a NiyameNa bAhara cala gyaa| eka bAga meM jAkara nAnA vikalpa karane pariNAmasarUveNa viNa ya kiM pi vi sAsayaM atthi|| lagA-'he prabho! hamane jahA~ taka banI bAIjI kI sevA sIhammakaye paDiyaM sAraMga jaha Na rakkhae ko vi| kI, parantu unheM ArAma nahIM milaa| Aja unakA svAsthya taha miccuNA vi gahiyaM jIvaM pi Na rakkhae ko vi||' kucha acchA mAlUma hotA hai| yadi unakI Ayu pUrNa ho jo koI vastu utpanna hotI hai, usakA vinAza gaI to mujhe kucha nahIM sUjhatA ki kyA karU~gA?' inhIM | niyama se hotA hai| paryAyarUpa kara koI bhI vastu zAzvata vikalpoM meM zAma ho gaI, ataH sAmAyika karake kaTarA | nahIM hai| siMha ke paira ke nIce Aye mRga kI jaise koI ke mandira meM calA gyaa| vahA~ para zAstra pravacana hotA | rakSA nahIM kara sakatA, usI prakAra mRtyu ke dvArA gRhIta thA, ataH 9 baje taka zAstra zravaNa karatA rhaa| sAr3he isa jIva kI koI rakSA nahIM kara sktaa| isakA tAtparya nau baje bAIjI ke pAsa pahu~cA to kyA dekhatA hU~ ki | yaha hai ki paryAya jisa kAraNakUTa se hotI hai, usake koI to samAdhimaraNa kA pATha par3ha rahA hai aura koI | abhAva meM vaha nahIM raha sktii| prANI ke andara eka 'rAjA rANA chatrapati' par3ha rahA hai| maiM ekadama bhItara gayA | Ayu prANa hai usakA abhAva honepara eka samaya bhI jIva aura bAIjI kA hAtha pakar3a kara pUchane lagA-'bAIjI | nahIM raha sktaa| anya kI kathA chor3o, svarga ke devendra siddha parameSThI kA smaraNa karo!' bAIjI bolIM- bhaiyA! | bhI Ayu kA avasara hone para eka samayamAtra bhI svarga kara rahe haiM, tuma bAhara jaao|' mujhe bar3I prasannatA huii| meM Thaharane ke lie asamartha haiN| athavA devendroM kI kathA ki aba to bAIjI kI tabiyata acchI hai| maiM sAnanda / chor3o, zrItIrthaMkara bhI manuSyAyu kA avasAna hone para eka maI 2008 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sekeNDa bhI nahIM raha skte| yaha bAta yadyapi AbAlavRddha / rAjArAmajI aura maujIlAlajI kI dukAna se candana A vidita hai, phira bhI paryAya ke rakhane ke liye manuSyoM dvArA bar3e-bar3e prayatna kiye jAte haiN| yaha saba paryAyabuddhi kA phala hai| isakA bhI mUlakAraNa vahI hai ki jo saMsAra banAye hue hai| jinheM saMsAra miTAnA ho unheM isa para vijaya prApta karanA cAhie / gayA / zrIyuta rAmacaraNalAla jI caudharI bhI A gye| Apane bhI kahA 'zIghratA kro|' hama logoM ne 15 minaTa ke bAda zava uThAyA / usa samaya rAtri ke dasa baje the| bAIjI ke svargavAsa kA samAcAra bijalI kI taraha ekadama bAjAra meM phaila gayA aura zmazAna bhUmi meM pahu~cate pahu~cate bahuta bar3I bhIr3a ho gaI / 'heabhAve NiyamA NANissa AsavaNiroho / AsavabhAveNa viNA jAyadi kammassa vi Niroho // kammassAbhAveNa ya NokammANaM pi jAyai Niroho / NokammaNiroheNa ya saMsAraNirohaNaM hoI // ' saMsAra ke kAraNa mithyAtva, ajJAna, avirati aura yoga ye cAra haiN| inake abhAva meM jJAnI jIva ke Asrava kA abhAva hotA hai| jaba AsravabhAva kA abhAva ho jAtA hai, taba jJAnAvaraNAdi karmoMkA abhAva ho jAtA hai aura jaba karmoM kA abhAva jAtA hai, taba nokarma zarIra kA bhI abhAva ho jAtA hai evaM jaba audArikAdi zarIroM kA abhAva ho jAtA hai taba saMsAra kA abhAva ho jAtA hai... isa taraha yaha prakriyA anAdi se ho rahI hai aura jaba tattvajJAna ho jAtA hai taba yaha prakriyA apane Apa lupta ho jAtI hai, svAbhAvika prakriyA hone lagatI hai| paryAyakSaNabhaMgura saMsAra meM bhI hai aura mukti meM bhI hai| bAIjI kA zava dekhakara maiM to citrAmakA-sA putalA ho gyaa| varNI jI ne kahA ki 'khar3e rahane kA kAma nhiiN|' maiMne kahA - 'to kyA rone kA kAma hai?' varNIjI bole- 'tumako to cuhala sUjha rahI hai| are jaldI karo aura unake zava kA dAha Adha ghaNTe meM kara do, anyathA sammUrchana trasa jIvoM kI utpatti hone lgegii|' maiM to kiMkartavya ke UhApoha meM pAgala thA, parantu varNIjI ke AdezAnusAra zIghra hI bAIjI kI arthI banAne meM vyasta ho gyaa| itane meM hI zrImAn paM0 munnAlAlajI, zrI hotIlAla jI, paM0 mUlacandrajI Adi A gaye aura sabakA yaha maMsUbA huA ki vimAna banAyA jaave| maiMne kahA ki 'vimAna banAne kI AvazyakatA nhiiN|' zava ko zIghra hI zmazAna bhUmi meM le jAnA acchA hai| kaTarA meM zrIyuta siMghaI, bAIjI kA dAha saMskAra zrIrAmacaraNalAla jI caudharI ke bhAI ne kiyA / citA dhU-dhU kara jalane lagI aura Adha ghaNTe meM zava jala kara khAka ho gyaa| mere citta meM bahuta hI pazcAttApa huA / hRdaya rone ko cAhatA thA, para lokalajjA ke kAraNa ro nahIM sakatA thaa| jaba vahA~ se saba loga calane ko hue, taba maiMne saba bhAiyoM se kahA ki - ' saMsAra meM jo janmatA hai, usakA maraNa avazya hotA hai| jisakA saMyoga hai usakA viyoga avazyaMbhAvI hai / merA bAIjI ke sAtha cAlIsa varSa se sambandha hai| unhoMne mujhe putravat pAlA / Aja merI dazA mAtA vihIna putravat ho gaI hai| kintu bAIjI ke upadeza ke kAraNa maiM itanA duHkhI nahIM hU~ jitanA ki putra ho jAtA unhoMne mere liye apanA sarvasva de diyaa| Aja maiM jo kucha unhoMne mujhe diyA sabakA tyAga karatA hU~ aura merA sneha banArasa vidyAlaya se hai, ataH kala hI banArasa bheja duuNgaa| aba maiM usa dravya meM se pAva AnA bhI apane kharca meM na lgaauuNgaa|' zrI siMghaI kundanalAla jI ne kahA ki 'acchA kiyA, cintA kI bAta nhiiN| maiM ApakA huuN| jo Apako AvazyakatA par3e mere se pUrI karanA / ' I isa taraha zmazAna se sarovara para Aye / saba manuSyoM ne snAna kara apane-apane ghara kA mArga liyaa| kaI mahAzaya mujhe dharmazAlA meM pahu~cA gaye / yahA~ para Ate hI zAnti, mulA aura lalitA rudana karane lagIM / pazcAt zAnta ho giiN| maiM bhI so gayA, parantu nIMda nahIM AI, raha-raha kara bAIjI kA smaraNa Ane lagA / merI jIvana gAthA (bhAga 1 pR. 407 - 416 ) se sAbhAra Apana ko na sarAhiye, para nindiye nahi koya / car3hanA lambA dhauharA, nA jAnai kyA hoya // saMta kabIra artha- apane Apako kabhI mata sarAho ( apanI prasaMzA mata karo) aura dUsaroM kI niMdA mata kro| kyoMki abhI tumheM AcaraNa rUpI lambe (U~ce ) mInAra para car3hanA hai, na jAne kyA ho ( na jAne saphala hoM ki nahIM) / 16 maI 2008 jinabhASita 4 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra paribhramaNa kA kAraNa zalyatraya AryikA zrI suzIlamatI jI (parama pUjya AcArya zrI zivasAgarajI kI ziSyA) zalya kA svarUpa- 'zRNAti hinastIti zalyam' / zuddhAtmabhAvanA se utpanna nirantara AnandarUpa sukhAmRtajala yaha zalya zabda kA nirukti artha hai| jo prANI ko pIr3A | se apane citta kI zuddhi na karate hue bAhara meM bagule detA hai vaha zalya hai, aisI tattvajJoM ne zalya zabda kI jaise veSa ko dhAraNa kara logoM ko prasanna karanA mAyAvyAkhyA kI hai| jisa prakAra zarIra meM lagA huA yA | zalya kahalAtI hai| cubhA huA bANa yA kA~TA Adi prANI ko duHkhI karatA nikRti, upadhi, sAtiprayoga, praNidhi aura pratikuMcana hai, usI prakAra zalya bhI prANI ko saMsAra-paribhramaNa karAte | ye mAyA ke pA~ca prakAra haiN| dhana ke viSaya meM athavA hue vyathita karatA hai| anya kisI kArya ke viSaya meM jisakI abhilASA utpanna zalya ke bheda- mAyA, mithyA aura nidAna ke huI hai, aise munaSya ko pha~sAne kA, Thagane kA cAturya bheda se zalya ke tIna bheda haiN| athavA dravya aura bhAvazalya | nikRti mAyA hai| acche pariNAmoM ko chipAkara dharma ke ke bheda se do prakAra kA bhI zalya hotA hai| mithyAdarzana, | nimitta se corI Adi doSoM meM pravRtti upadhi mAyA hai| mAyA aura nidAna aise tIna zalyoM kI jinase utpatti | dhana ke viSaya meM asatya bolanA, kisI kI dharohara hotI hai aise kAraNabhata karma ko dravyazalya tathA inake | kA kucha bhAga haraNa kara lenA, dUSaNa lagAnA athavA prazaMsA udaya se jIva ke mAyA, mithyA va nidAnarUpa pariNAma | karanA sAtiprayoga mAyA hai| hInAdhika mUlya kI sadRza bhAvazalya hai| darzana, jJAna, cAritra aura yoga ke bheda se | vastue~ Apasa meM milAnA, taula aura mApa ke sera, paserI cAra bheda bhAvazalya ke tathA sacitta, acitta aura mizra | Adi bA~ToM kA athavA mApa-taula ke anya sAdhanoM ko zalya ke bheda se dravyazalya tIna prakAra kA hai| / kama-adhika rakhakara unase lena-dena karanA, asalI zaMkA, kAMkSA Adi samyagdarzana ke zalya haiN| akAla | nakalI padArtha paraspara meM milAnA yaha saba praNidhi mAyA meM par3hanA aura avinayAdi karanA jJAna ke zalya haiN| samiti | hai| AlocanA karate samaya apane doSoM ko chipAnA aura guptiyoM meM anAdara rahanA cAritrazalya, asaMyama meM | pratikuMcana mAyA hai| pariNati yogazalya hai| dAsAdika sacita dravyazalya, suvarNAdi / isa prakAra mAyA kA bheda-prabhedoM sahita svarUpa padArtha acitta dravyazalya tathA grAmAdi mizrazalya haiN| isa | jAnakara isakA parityAga kara denA caahie| mAyAcArI puruSa prakAra zalya ke bheda-prabhedoM kA varNana bhagavatI-ArAdhanA | anya logoM kI vaJcanA karake mana meM yaha socatA hai meM kiyA hai| prastuta lekha meM mukhyatayA mAyA, mithyA aura | ki maiMne amuka vyakti ko Thaga liyA, kintu aisA socane nidAna zalya savistAra vivecya haiM ataH uddezyAnusAra unhIM | aura karanevAlA AtmavaJcanA karatA hai, svayaM ko ThagatA kA svarUpa Age varNita hai| hai| mAyAcArI vyakti ke mana-vacana-kAya Rju nahIM hote| mAyA zalya : svarUpa- AtmA kA kuTilabhAva | vaha mana se kucha ciMtana karatA hai, vacanoM se anya hI mAyA hai, ise nikati yA vaMcanA bhI kahate haiN| dasaroM| abhivyakta karatA hai tathA kArya se kacha aura hI ceSTA ko Thagane ke lie jo kuTilatA yA chala Adi kiye | karatA hai| mAyAcAra karanevAloM kA ihaloka aura paraloka jAte haiM, ve mAyA haiN| yaha bA~sa kI ga~ThIlI jar3a, meMDhe | donoM hI pApamaya hote haiN| zAstroM meM aneka dRSTAMta bhare kA sIMga, gomUtra kI vakra rekhA aura avalekhanI ke samAna | paDe haiM, jinane bhI mAyAcAra kiyA, jo mAyAzalya se cAra prakAra kI hotI hai| viddha the, unakA ihaloka meM to apamAna huA hI, kintu rAga ke udaya se parastrI Adi meM vAJchArUpa tathA | paraloka bhI duHkhoM se bharA huA milaa| kauravoM ne pAMDavoM dveSa se anya jIvoM ke mArane, bA~dhane athavA chedane rUpa | ke sAtha kitanI bAra mAyAcAra kiyA, mAtra aizvarya ke mere durdhyAna ko koI nahIM jAnatA aisA mAnakara nija- | lobha meM unakA prANAnta taka karane ke lie mAyAjAla maI 2008 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racA, lAkSA gRha meM pAMDavoM ko jalAne kA SaDayaMtra kiyA, / hai / ye saba to saMsAra ke kAraNa haiM, kintu ye mukti ke kAraNa haiM, aisA mAnanA to pratyakSa viparyAsa hai| vinaya - paramArtha deva - zAstra - guru tathA darzana - jJAnacAritra aura taparUpa samIcIna ArAdhanAoM kA, jisa prakAra vinaya kiyA jAtA hai, usI prakAra rAgI, dveSI, saMsArI puruSoM kA yA anya mithyAdharmoM kA tathA kutapa tapanevAle puruSoM kA bhI vinaya karanA, unakI prazaMsAdi karanA vinayamithyAtva hai| kintu puNyazAlI caramazarIrI tathA sarvArthasiddhi vimAnoM meM utpanna honevAle ve mahAtmA puruSa kaise jala sakate the? hA~! kauravoM ke kAraNa unako 12 varSa taka, mAtA kuntI aura arjuna-patnI draupadI ke sAtha vanavAsa ke kaSTa pUrvakarmodaya hone se avazya bhogane par3e / anta meM mAyAvI kauravoM kA patana huA / isI prakAra rAvaNa kA dRSTAMta bhI hai| rAvaNa sItA ko mAyAcAra karake curAyA, parijanoM ke samajhAne para bhI, usane sItA ko vApasa nahIM kiyA / yuddha meM vijaya prApta kI rAma ne, tathA rAvaNa apane parijanoM kA (vibhISaNAdi kA) zatru bhI banA aura anta meM maraNa ko prApta hokara zvabhra (naraka) gAmI bnaa| yaha mAyA zalya mahAdoSoM kI khAni - svarUpa hai aura AtmA ko durgati kA pAtra banAnevAlI hai, ataH kalyANecchu janoM ko bhaviSya meM tiryaMcayoni ke kAraNabhUta mAyAcAra kA parityAga karanA caahie| mithyAdarzana zalya - mithyAtvakarma ke udaya se tattvoM kA azraddhAnarUpa pariNAma hotA hai, usa azraddhAna se bhagavAn arhanta paramezvara ke mArga se pratikUla mArgAbhAsa meM mArga kA zraddhAna, tathA jIvAdi tattvoM ke svarUpa meM azraddhAna hotA hai, yahI mithyAdarzana hai| mithyAtva ke prakAra- mithyAdarzana ekAnta, vinaya, viparIta, saMzaya aura ajJAna ke bheda se pA~ca prakAra kA hai / gRhIta - agRhIta ke bheda se do prakAra kA bhI hai| isake naisargika aura paropadeza kI apekSA bhI do bheda pAye jAte haiN| athavA 363 mithyAmatavAdiyoM kI apekSA isake 363 bheda bhI haiM / paramAgama se anya bheda bhI jAna lenA caahie| ekAnta- yahI hai, isI prakAra hai, dharma aura dharmI meM ekAntarUpa abhiprAya rakhanA, jagata ke padArtha sat hI haiM, asat hI haiM, eka hI hai, aneka hI haiM, sAvayava hI haiM, niravayava hI haiM, nitya hI haiM, anitya hI haiM ityAdi ekAnta abhiniveza ko ekAnta mithyAtva kahate haiM / viparIta- sagrantha ko nirgrantha mAnanA, kevalI ko kavalAhArI mAnanA, strI ko mukti hotI hai, isa prakAra mAnanA viparIta mithyAdarzana hai / viparIta mithyAdRSTi hiMsA, jhUTha, corI, maithuna, parigraha, rAga-dveSa, moha aura ajJAna se hI mukti hotI hai, aise abhiniveza se yukta hotA 18 maI 2008 jinabhASita saMzaya- jisameM tattvoM kA nizcaya nahIM hai, aise saMzayajJAna se sambandha rakhanevAle zraddhAna ko saMzayamithyAtva kahate haiM / samyagdarzana - jJAna - cAritra ye tInoM milakara mokSamArga haiM yA nahIM, isa prakAra saMzaya banA rahatA hai| jise padArthoM ke svarUpa kA nizcaya nahIM hai, use 'jIvAdi padArthoM kA svarUpa aisA hI hai' isa prakAra kA nizcayAtmaka zraddhAna nahIM hotA hai / arthAt saMzaya mithyAdRSTi ko sarvatra sandeha hI rahatA hai, vaha nizcaya nahIM kara pAtA / ajJAna - nityAnitya vikalpoM se vicAra karane para jIvAjIvAdi padArtha nahIM hai, ataeva saba ajJAna hI hai, jJAna nahIM hai, aise abhiniveza ko ajJAnamithyAtva kahate haiN| ajJAnamithyAdRSTi 'pazuvadha dharma hai' isa prakAra ahita meM pravRtti karAne kA upadeza detA hai| usake mata meM hitaahita kA bilakula bhI vivecana nahIM hai| vaha ajJAna se hI mokSa mAnatA hai| isa prakAra mithyAdarzana kA svarUpa, bheda-prabheda Adi ko paramAgama ke anusAra, bhalI-bhA~ti samajhakara usakA parityAga karanA cAhie, kyoMki mithyAtva sabase bar3A pApa hai| zarIradhArI jIvoM ko mithyAtva ke samAna anya kucha bhI akalyANakArI nahIM hai| nidAnazalya- bhogAkAMkSA se jisameM yA jisake kAraNa niyama se citta diyA jAtA hai, vaha nidAna hai| arthAt bhogoM kI lAlasA nidAna hai| nidAna nAma kA zalya duHkhada hone se use bhI gaNadharAdi mahApuruSoM ne tyAjya mAnA hai / nidAna ke bheda- prazasta aura aprazasta ke bheda se nidAna do prakAra kA hai| prazasta nidAna bhI do prakAra kA hai| eka saMsAramUlaka aura dUsarA mokSa meM kAraNabhUta / aprazasta nidAna bhI bhogakRta aura mAnakRta ke bheda se do prakAra kA hai| puruSatva, vajravRSabhanArAcAdi utkRSTasaMhanana, vIryAnta Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyakarma ke kSayopazama se utpanna honevAlA dRr3hapariNAma | pada, cakravartIpada Adi bhogoM ke lie icchA karanA Adi mokSa kI sAdhanabhUta sAmagrI mujhe prApta ho, mere duHkhoM | bhoganidAna hai| kA nAza, karmoM kA kSaya ho, bodhi-ratnatraya kI prApti | jisa prakAra koI kuSTharogI kuSTharoga kI nAzaka ho, samAdhimaraNa ho, jinendra bhagavAn ke guNoM kI prApti | rasAyana ko prAptakara usako jalAtA hai, usI prakAra nidAna ho ityAdi jo nidAna-prArthanA hai, ye prazasta-nidAna haiM aura | karanevAlA manuSya sarvaduHkhoM kA nAza karane meM samartha saMyama mokSa kI kAraNabhUta sAmagrI kI isameM yAcanA kI gaI | kA bhogaqata nidAna se nAza karatA hai| jo prANI bhogoM hai| athavA jinadharma kI prApti hone ke yogya deza | kI Asakti meM apanA mana lagAtA hai use hitakara(AryakSetra), yogya sthAna, jahA~ vItarAgadharma ke ArAdhaka | ahitakara kA parijJAna nahIM hotaa| sarpadaMza se yukta manuSya zrAvaka rahate haiM aura bhAva-zubhapariNAma, dhanika evaM bandhu- | ke samAna vaha mUrchA, dAha aura pralApa se sahita hotA bAMdhavoM se saMyukta parivAra meM utpanna hone kA nidAna karanA | hai| bhogAsakti ke kAraNa vaha unakI pUrti ke abhAva saMsAra sambandhI prazasta nidAna hai| | meM apane Apako duHkhI anubhava karatA hai aura pUrti uparyukta donoM prakAra ke prazasta nidAnoM meM prathama | hone para bhogoM ke prati tRSNAvRddhi se bhI du:khI hotA nidAna mokSa kI kAraNabhUta sAmagrI kA yAcaka hone se | hai| sarvathA tyAjya nahIM hai| aprazasta nidAna to sarvathA tyAjya isa prakAra tInoM hI prakAra ke zalya jIva ko hI haiM, niMdya haiM aura siddhimandira meM praveza karAne meM bAdhaka | | kaSTadAyaka haiN| ataH ahiMsAdi vratarUpa sampatti ke dhAraka haiN| kruddha hokara maraNa-samaya meM zatruvadhAdi kI icchA karanA | bhavyajana hRdaya meM praviSTa mAyA, mithyA va nidAnarUpa aprazastAnadAna hai| athavA mAna ke vazIbhUta hokara uttama | zalyatraya kA parityAga kreN| saMsAra paribhramaNa ke kAraNabhata mAtRvaMza, uttama pitRvaMza kI abhilASA karanA, AcArya | ina tInoM zalyoM ko pRthak karake hI saMyamadhAraNapUrvaka padavI, gaNadharapada, tIrthaMkarapada, saubhAgya, AjJA aura | isa kalikAla meM bhI svargagamana kara vahA~ se punaH manuSya sundarapanA ityAdi kI prArthanA karanA mAnakRta aprazasta | paryAya ko prApta kara sakate haiN| tathA manuSya paryAya meM nidAna hai| yadyapi AcArya gaNadhara aura tIrthaMkara jaise padoM | punaH saMyama dhAraNa kara anAdikAlIna karmabandha se AtmA kI icchA kI gaI ho, to bhI mAnakaSAya se dUSita hone | ko muktakara zAzvata sukha ke sthAnabhUta mokSa ko prApta se vaha aprazasta nidAna hI hai| deva-manuSyoM meM prApta hone | kara sakate haiN| vAle bhogoM kI abhilASA karanA bhogakRta nidAna hai| 'AcArya zrI dharmasAgara abhinandanagrantha' zreSThipada, sArthavAhapada, kezavapada, nArAyaNa-pratinArAyaNa se sAbhAra antarjagata kisI sajjana ne AcArya bhagavanta se kahA- Aja punaH deza bhoga se yoga kI ora lauTa rahA hai| Aja jagaha-jagaha para yogazivira Ayojita kiye jA rahe haiN| yogAsana ke mAdhyama se logoM ko roga mukta kiyA jA rahA hai| bar3I se bar3I bImAriyoM meM bhI logoM ko yogAsana se lAbha mila rahA hai| Aja yoga zikSA ke kSetra meM deza bahuta dhyAna de rahA hai| Aja yoga kA kSetra aMtarrASTrIya ho gayA hai| yaha saba AcArya mahArAja cupacApa sunate rahe phira muskurA kara bole ki "yoga kA kSetra aMtarrASTrIya nahIM aMtarjagat hai|" __yoga lagAne kA artha hai mana-vacana-kAya kI pravRtti ko bAhya jagata se haTAkara aMtarjagat kI ora le aanaa| yaha kitanI gambhIra bAta gurudeva ke zrImukha se hama logoM ko upalabdha huI, Aja kI sabase bar3I yoga sAdhanA yahI hai aMtardRSTi kA prApta honaa| isa bahirmakhI AtmA ko aMtarmukhI banAne kA ekamAtra upAya hai- yoga ke mAdhyama se mana-vacana-kAya ekAgra karanA aura AtmA ko dhyAna kA viSaya bnaanaa| (atizaya kSetra bInA bArahA jI, 30.08.2005) munizrI kunthusAgarakRta 'anubhUta rAstA' se sAbhAra - maI 2008 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhU zrI nemicandra paM0 kundanalAla jaina sAhU nemicandra apane samaya ke bar3e dhArmika, ati | jaba ve zikAra khelane gaye to dillI ke Asa-pAsa dhanika evaM pratiSThita zreSThI the| unheM deva, zAstra aura | Akara unhoMne dekhA ki eka kharagoza unake zikArI guru para asIma AsthA thii| unake viSaya meM vistAra | kutte se jUjha rahA hai aura use duHkhI kara rahA hai| se likhane se pUrva una mahAkavi kA paricaya karAnA | ise dekha rAjA kalhaNa bar3e vismita hue aura unhoMne nitAnta Avazyaka hai, jinake kAraNa sAhU nemicandra kI ise vIra-bhami samajha vahA~ eka lohe kI kIllI gADa yazogAthA amara ho gaI aura loga unheM Aja zraddhA se | dI aura usa sthAna kA nAma kIllI arthAta kalhaNapara smaraNa karate haiN| | rakha diyaa| kaI pIDhiyoM bAda jaba vahA~ kilA banavAne ve mahAkavi the, apabhraMza bhASA ke zreSTha kavi kI bAta AI to rAjapurohita se bhUmi-pUjana tathA sthAnavibudha shriidhr| apabhraMza meM racanA karanevAle zrIdhara nAma | zuddhi ko khaa| rAjapurohita ne punaH usI sthAna para kIllI ke kaI kavi hue haiN| sAhU nemicandra ke Agraha, anunaya- gAr3I aura kahA ki pA~ca muhUrta taka ise koI na chedd'e| vinaya aura prArthanA para apabhraMza meM 'vaDDhamANa cariu' | jaba taka yaha kIllI gaDI rahegI tomara vaMza akhaNDa kI racanA karanevAle kavizreSTha vibudha zrIdhara kA samaya | aura cirasthAyI banA rahegA, ise koI bhI parAsta na kara vi. saM. 1190 hai| skegaa| itanI bhaviSyavANI kara rAjapurohita cale gye| kavi vibudha zrIdhara ne chaha kAvyoM kI racanA rAjapurohita ke jAte hI rAjA anaMgapAla dvitIya kI- (1) 'pAsaNAhacariu' jo naTTala sAhU kI prArthanA | ne jijJAsAvaza vaha kIllI turanta ukhAr3a dI jisase para kI, (2) 'vaDDhamANacariu' jo sAhU nemicandra kI | vahA~ rakta kI dhArA baha nikalI, kIllI kA agrabhAga prArthanA para kI, (3) 'sukumAlacariu' jo pIthe sAhU | bhI raktaraMjita thaa| jaba purohita ko patA calA to, vaha ke putra kumara kI prArthanA para kI, (4) 'bhavisayattakahA' | bar3A duHkhI huA aura usane kahA- he rAjan, isa kIllI jo supaTTa sAhU kI prArthanA para kI, (5) 'saMti-jiNesara-ke DhIlI hone se tumhArA rAjya bhI DhIlA ho jaaegaa| carita' aura (6) 'cNdpphcriu'| inameM se antima donoM| taba se yaha sthAna dillI ke nAsa se prasiddha huaa| racanAe~ aprApya haiM, ataH unake viSaya meM kucha bhI | bAda meM yaha dillI nAma meM parivartita huaa| vibhinna nahIM kahA jA sktaa| vibhinna bhaNDAroM meM DhU~Dhane se | kAloM meM dillI ko vibhinna nAmoM se khyAti milii| ye donoM grantha mila sakate haiN| yathA- indraprastha, yoginIpura zAhajahAnAbAda Adi-Adi kavi kI uparyukta racanAe~ vi. saM. 1189 se | lagabhaga 15-16 nAma dillI ke itihAsa meM vikhyAta vi. saM. 1230 ke madhya kI haiN| unhoMne 'pAsaNAhacariu' | haiN| meM dillI kA jo aitihAsika varNana prastuta kiyA hai, kavi vibudhazrIdhara, jaba hariyANA se calakara dillI vaha tatkAlIna itihAsa kA bahumUlya sAkSya evaM tathya | meM apane parama bhakta sAhU alhaNa ke ghara Thahare to, hai aura sabhI itihAsakAra ise prAmANika rUpa meM svIkAra | unhoMne bar3e Adara evaM bhaktibhAva se kavi kA satkAra karate haiM, jo sarvathA nirvivAda aura satya hai| kavi | kiyaa| eka dina sAhU alhaNa ne tatkAlIna rAjazreSThI hariyANA ke nivAsI the aura agravAla jaina the| jaba | prasiddha sArthavAha sAhU naTTala kI carcA kI aura unase ve yamunA pArakara dillI Aye, taba vahA~ anaMgapAla | bheMTa karane ko prerita kiyA, para kavi vibudha zrIdhara tomara dvitIya kA rAjya thaa| dillI ko usa samaya | ne seThoM ke durjana-bhAva ke kAraNa vahA~ jAne se inkAra dillI kyoM kahA jAtA thA, yahA~ isakI thor3I-sI carcA | kara diyaa| kara denA kucha aprAsaMgika na hogaa| taba alhaNa sAhU ne kavivara ko vizvAsa dilAyA 'pRthvIrAja rAso' ke anusAra anaMgapAla ke pUrvaja ki naTTala sAhU aise seTha nahIM haiM, ve bar3e dhArmika aura kalhaNa rAjA hastinApura meM rAjya karate the| eka bAra | vidvAnoM kA Adara karanevAle haiN| ataH Apa eka bAra 20 maI 2008 jinabhASita Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to avazya hI unase milie| maiM Apake sAtha rhuuNgaa| | evaM pratiSThA kA patA lagatA hai| alhaNa sAhU se isa taraha Azvasta ho kavivara naTTala sAhU nemicandra dhArmika, dayAlu, paropakArI the aura sAhU se milane gye| jinabhakti Adi guNoM se maMDita the| prazasti meM prayukta naTTala sAhU ko jaba kavivara ke zubhAgamana kA | 'nyAyAnveSaNa tatparaH' tathA bandidattotucandraH' jaise vizeSaNoM patA calA, to ve svayaM unakI agavAnI ke lie dalabala- se jJAta hotA hai ki sAhU nemicandra rAja-sammAnita padAdhikArI sahita naMge pA~va paidala yAtrA karake Aye aura unheM bar3e | the, aura nyAya-vibhAga meM saMbaMdhita daNDAdhikArI ke pada bhakti-bhAva se Adarasahita ghara le aaye| zraddhAsahita | para AsIna the| sAhU nemicandra apane samaya ke pratiSThita unakA satkAra kiyA, pratidina unase zAstra-pravacana sunaa| vyApArI the, tathA unakA vyApArika saMbaMdha rAjya se bAhara unake vyaktitva, vidvattA evaM pratibhA se prabhAvita ho | videzoM se bhI thaa| lagatA hai ve apane samaya ke bar3e naTTala sAhU ne kavivara se pArzvaprabhu kA caritra sunane | bhArI sArthavAha bhI rahe hoM, jinake jahAja, yahA~ kA mAla kI hArdika abhilASA prakaTa kii| kavivara ne unake | | videzoM meM le jAte aura vahA~ kA mAla yahA~ lAte the| anurodha para 'pAsaNAhacariu' kI racanA kii| kavivara sAhU nemicandra jyotiSazAstra evaM khagolavidyA meM ke kahane, para nala sAha ne maharaulI ke pAsa bhagavAn | bhI niSNAta evaM pAraMgata the| sAhU nemicandra pratiSThita AdinAtha kA jinAlaya nirmANa karAyA, jisake dhvaMsAvazeSa rAja-sammAnita adhikArI the, ve sajjanoM kI prazaMsA karate abhI bhI kutubamInAra ke Asa-pAsa ke khaNDaharoM meM tathA duSToM ko daNDa dete the| ve sAdhusvabhAvI the| itanI yatra-tatra dekhane ko mila jAte haiN| adhika bhoga-sampadA ko bhogate hue bhI, ve saMsAra se kavi vibudhazrIdhara kA janma vi.saM. 1154 ke | sadA virakta rahate the, guNIjanoM kA sammAna karate the, Asa-pAsa mAnA jAtA hai| ve lagabhaga 76 varSa kI Ayu | jinamaMdira meM munijanoM se samatAbhAvapUrvaka dharma-carcA sunA taka sAhitya-racanA karate rhe| inake pitA kA nAma karate the, samatA-bhAva dhAraNa karate hue bAraha anuprekSAoM golhapA thA, mAtA kA nAma biilhaa| isake atirikta kA cintana karate the, svayaM svAdhyAya-premI aura vidvajjanAnarAgI kavi ke viSaya meM koI aura adhika jAnakArI nahIM | the, zaMkAdika doSoM se rahita dasa dharmoM kA pAlana karate milatI hai| kavi ne vodAuva (badAyU~) nivAsI jaisavAla the aura mithyAtva kA nAza karate the| ve apane kulakulotpanna zrI naravara aura unakI patnI somai (sumati) | kamala ke lie sUrya ke samAna the, tathA kulakIrti ko ke putra sAhU nemicandra ke anurodha aura prArthanA para | bar3hAnevAle the, Agama-sammata para-matoM kI bAtoM ko bhI vaDDhamANacariu kI racanA kI thii| mAnate the| ve saMvegAdika guNoM se alaMkRta the tathA pratidina kavi ne apane grantha vaDDhamANacariu kI pratyeka | jinArcana kiyA karate the| isa taraha sAhU nemicandra aneka saMdhi ke anta meM sAhU nemicandra kI prazaMsA meM eka- | mAnavIya evaM dhArmika guNoM se sampanna the, isIlie kavi eka saMskRta zloka likhA hai, isa prakAra sAhU nemicandra | vibudhazrIdhara ne sAhU nemicandra kI prazaMsA meM nau zlokoM kI ina zlokoM dvArA eka acchI-khAsI prazasti bana | kI prazasti likhI aura unake anurodha para kavi ne jAtI hai| 'vaDDhamANacariu' rcaa| aise guNAnurAgI zreSThI ko zatasAha nemicandra kI patnI kA nAma vANI thaa| inake | zata namana hai| rAmacandra, zrIcandra aura vimalacandra nAma ke tIna putra the| jaina itihAsa ke preraka vyaktitva kavi ke prazaMsAtmaka zlokoM se sAhU nemicandra ke guNoM / (bhAga 1) se sAbhAra digambaratva zruta kI meMhadI digambaratva ke nikaTa na pahu~ce zruta kI meMhadI racI huI hai, jaba apUrva vidvaan| vidvAnoM ke kara kamaloM meN| to kaise bana sakatA hai vaha samayasAra ke sumana khila rahe, vItarAga bhgvaan|| niHspRhatA ke gamaloM meN| yogendra divAkara, satanA (ma.pra.) maI 2008 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdharmI-vivAha-sambandha Agamokta DaoN0 rAjendrakumAra 'baMsala ' AcArya padmanandi ke 'padmanaMdi paMcaviMzatikA' ke / vAle dharmacandra nAma ke jaina yuvaka ne aMgreja yuvatI se nimna zloka meM kalikAla meM zrAvaka kA mahattva darzAyA zAdI kii| usakA pitA ucca pada para thA aura lar3akI gayA haine jainadharma svIkAra liyA thaa| samAja ne devadarzana kA ghora virodha kiyaa| paM. zrI devakInandana jI ne sAhasa pUrvaka maMdirajI ke dvAra khulavAkara nava-yugala ko maMdira meM praveza karAyA aura maMca se unheM maMgala AzIrvAda bhI diyA / (smRtigraMtha - pR.77) saMpratyatra kalau kAle jinagehe munisthitiH / dharmazca dAnamityeSAM zrAvakA mUlakAraNam // 6/6 artha - isa kalikAla meM jinAlaya, muni, dharma aura dAna, ina sabakA mUla kAraNa zrAvaka hai| zrAvaka na ho to inameM se, koI bhI rakSita nahIM raha sktaa| ina saba kI sthiti tabhI taka hai, jaba taka zrAvaka aura zrAvikAoM meM dhArmika prema hai / gRhastha jIvana kA AdhAra vivAha hai| vivAha sambandha kinake madhya ho, isakA nirdhAraNa Agama ke, Aloka meM, sunizcita sAmAjika paramparAoM dvArA hotA hai| ye paramparAe~ deza-kAla aura paristhitiyoM ke anusAra apane mUla siddhAnta ko kAyama rakhate hue badalatI rahatI haiN| vivAhapaddhati Adi meM bhI tadnusAra parivartana hotA rahatA hai| jaina samAja meM vivAha sambandhoM kI Agamika vyavasthA para prakAza DAlanA isa Alekha kA uddezya hai / samAja meM do vicAradhArAe~ pravahamAna haiN| mahAsabhA ke anusAra apanI-apanI jAti meM hI vivAha sambandha honA caahie| ise sajAtIya vivAhaprathA kahate haiN| aura vidhavAvivAha nahIM honA caahie| pariSad ke anusAra, aMtarjAtIya aura vidhavA vivAha karanA samAja ke hita meM hai, ataH usako karanA cAhie / vidvatpariSada ke khuraI adhivezana meM paM. devakInandana jI siddhAMtazAstrI smRtigraMtha upahAra meM milA thA, usakA adhyayana kara rahA thA / bahuta hI rocaka aura preraka graMtha hai| tatkAlIna samAjika ciMtana kA darpaNa bhI hai| paM. jI sA. niHspRhI, nirabhimAnI, svAbhimAnI, AgamavettA, samAjasudhAraka, zikSA-vid, samasyA nivAraka aura sAhasI vRtti ke the / vyAkhyAna vAcaspati ke nAma se prasiddha the / smRtigraMtha ke do prasaGga prastuta haiM 1. san 1937-38 meM paravArasabhA adhivezana jabalapura meM Ayojita thaa| paM. jI sA. sabhApati the, gajarathavirodhI vAtAvaraNa thA / visphoTaka sthiti thii| paM. jI sA. ne samAdhAna nikaalaa| vahA~ pherI dvArA kapar3A becane / 22 maI 2008 jinabhASita 2. dinAGka 9 - 10 navambara 1933 ko byAvarA (rAja.) meM zAstrI pariSad kA adhivezana thaa| vahA~ parama pU. AcArya zAMtisAgara jI (dakSiNa) aura A. zAMtisAgara jI (chANI) donoM virAjamAna the / zAstrI pariSad ke sabhApati zrI seTharAva jI sakhArAma dozI the / ve zrI paM. makkhanalAla jI Adi vidvAnoM ke sahayoga se 'aMtarjAtIya vivAha zAstrAnukUla nahIM hai, yaha zAstraviruddha hai'- yaha prastAva pAsa karAnA cAhate the / isakA cakravyUha racA gyaa| zrI paM. devakInandana jI ko kAraMjA se bulAyA gyaa| paM. jI aMtarjAtIya vivAha ko Agama viruddha nahIM mAnate the| vahA~ paM. jI ke sAtha, paM. zrI dhannAlAla jI ke sAtha garamA-garamI bhI huii| rAtri meM viSayasamiti meM dardanAka dRzya upasthita huaa| paM. jI ko dabAne kA bahuta prayAsa kiyA gyaa| unhoMne kahA ki vidarbha meM gaMgeravAla jaina jAti ke 100-200 sagotrI ghara haiN| unhoMne kahA ki sagotrI zAdI kI apekSA sAdharmI baMdhuoM meM paraspara vivAha karanA adhika acchA hai| isase jainajAtiyA~ banI rheNgii| dUsare dina zAstrArtha hetu pratipakSiyoM ne bahuta prayAsa kiyaa| paM. ajitakumAra zAstrI aura paM. zobhAcaMda jI bhArilla ne paM. jI kA sahayoga karane ko kahA, kintu paM. devakInandana jI ne vizvAsapUrNa zabdoM meM kahA- 'mujhe aura zAstroM ke pramANoM kI koI AvazyakatA nahIM hai, merA sAgAradharmAmRta isa ke lie kAphI hai|' paM. jI sA. ne pU. AcArya zrI ko bhI saceta kiyA- 'mahArAja ! mujhe zAstrArtha ke lie sabhA meM khar3A mata karie / sabhA jItanA mere lie bAe~ hAtha kA khela hai|' do dina taka pUrA prayatna karake zAstrArtha TAlA hI gyaa| carcA mAtra meM garmI pUrI vaha gayI / 'bhAvyavazyaM bhavedeva' honahAra ho kara hotI hI hai| svayaM sabhApati dozI jI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke puruSArthI suputra zrI araviMda bhAI kA aMtarjAtIya vivAha | vANijya aura zilpa kA jJAna kraayaa| dharma, artha, kAma huA aura zAstrArtha ke lie aguvA banAe gae paM. jI | puruSArtha aura bAda meM mokSa kA mArga btaayaa| varNamAlA sA. kI vicAradhArA ko praznacinhita kara diyaa| abhI | aura aGka vidyA kI zikSA dii| trivarNa samAja vyavasthA bhI sajAtIya vivAha ke samarthana-kartAoM ke ghara meM | meM unhoMne rAjya zAsana evaM prajA-samAja kI vyavasthA aMtarjAtIya aura vijAtIya laDakiyA~ vivAhita hokara ghara | ke niyama bnaae| Apane varNa vyavasthA kI surakSA heta kI zobhA bar3hA rahI haiN| vicitra virodhAbhAsa hai AgamajJa | vivAha ke niyama bnaae| evaM samAjasudhArakoM ke jIvana meN| (smRtigraMtha, pR. 98/99) | varNa vyavasthA ke aMtargata vivAha vyavasthA kA varNana sAgAradharmAmRta : ukta prakaraNa par3hakara sAgAradharmAmRta | solahaveM parva ke zloka 247 meM hai, jo isa prakAra haipaDhane kI preraNA huii| usake ekAdaza adhyAya (dvitIya zUdrA zUdreNa voDhavyA nAnyA tAM svAM ca naigmH| adhyAya) kA zloka isa prakAra hai vahet svAM te ca rAjanyaH svAM dvijanmA kvacicca taaH|| AdhAnAdikriyAmantra-vratAdyacchedavAJchayA / (16-247) pradeyAni sadharmebhyaH kanyAdIni ythocitm|| 57 // artha- zUdra, zUdra kanyA ke sAtha hI vivAha kare, artha- garbhAdhAna Adi kriyAe~ una kriyAoM saMbaMdhI | vaha brAhmaNa, kSatriya aura vaizya kanyA se vivAha nahIM maMtra athavA paMca namaskAra maMtra aura madya Adi ke tyAgarUpa | kara sktaa| vaizya, vaizya kanyA aura zUdra kanyA ke sAtha vratoM ko sadA banAe rakhane kI icchA se yathAyogya kanyA vivAha kre| kSatriya, kSatriya kanyA, vaizya kanyA aura zUdra Adi sAdharmI ko denA caahie| vizeSArtha meM likhA hai | kanyA ke sAtha vivAha kare tathA brAhmaNa, brAhmaNa kanyA ki yadi lar3akI ajaina kula meM jAtI hai to usake | ke sAtha hI vivAha kare, parantu kabhI kisI deza meM vaha vrata, niyama, deva-pUjA, pAtradAna saba chUTa jAte haiN| isa | kSatriya, vaizya aura zUdra kanyAoM ke sAtha bhI vivAha taraha se dharma hI chUTa jAtA hai| yadi apane samAna na | kara sakatA hai| / mile to madhyama pAtra ko bhI dene kA vidhAna hai, kintu | (Adi purANa, bhAga-1, pR. 368) vidharmI yA adharmI ko dene kA vidhAna nahIM kiyA hai| dhavalA ke anusAra ekendriyAdi pA~ca jAtiyA~ hotI zloka 58 meM kanyAdAna kI vidhi aura usakA | haiM aura atIta jAtirUpa sthAna bhI hai| (dhavalA 2/1phala diyA hai| vizeSArtha meM likhA hai ki bhArata meM vivAhitA | 1/412/4) / yaha prastuta prakaraNa se asambaddha hai| ko kevala patnI nahIM kahate, dharmapatnI kahate haiM kyoMki AcArya kalpa paM. AzAdharajI kRta sAgAradharmAmRta vaha pati ke dharma kI bhI sahacAriNI hotI hai| patnI evaM AcArya jinasena kRta AdipurANa kI samAjavyavasthA ke yogya hone para hI, pati kA bhI yogakSema calatA hai | se yaha spaSTa hai ki varSoM kI sthiti ke anusAra sAdharmI aura dharmasAdhana hotA hai| | bandhuoM ke madhya zAdI-vivAha karanA mAnya hai| isakA zloka 59 meM kahA hai ki satkanyA denevAle pitA | phalita pariNAma yaha hai ki vaizya sAdharmI vaizya aura ko apane sAdharmI kA upakAra karane se mahAn puNya baMdha sAdharmI zUdra kanyA ke sAtha bhI vivAha kara sakatA hai| hotA hai| vivAhasaMbaMdha vibhinna gotravAle sAdharmI bandhuoM aisI sthiti meM sAdharmI jaina upajAtiyoM ke madhya vivAhameM hotA hai| yadi lar3akI janmajAta jaina nahIM hai to, usako | saMskAra honA sahaja-sAmAnya hai. isameM Agamika bAdhA mahApurANa ke 38-39 paryoM meM varNita vidhi se jainadharma nahIM hai| vidharmI vaizya evaM sagotrI-sahadharmI ke madhya vivAha meM dIkSita karake vivAha karanA caahie| yahI zAstra kI | sambandha varjita hai| paM. AzAdhara jI ne yaha avazya nirdeza AjJA hai| sAdharmI arthAt aMtarjAtIya vivAha mAnya hai, | diyA hai ki kanyA nirdoSa ho, vara kalIna aura suzIla Agamokta hai| sajAtIya saMbaMdha na mile to aMtarjAtIya | ho| kahA hai- kula, zIla, sanAthatA, vidyA, dhana, zarIra sAdharmI vivAha Agamokta hai| aura Ayu ina sAta guNoM kI parIkSA karake hI kanyA AdiparANa-bhAga 1: AdibrahmA bha. RSabhadeva | denI caahie| prathama kala ko sthAna diyA hai| akalIna ne prajAjanoM ke hitArtha kSatriya, vaizya aura zUdra varNoM kI | ko kanyA kabhI bhI nahIM denA caahie| sthApanA kara, AjIvikA hetu asi, masi, kRSi, vidyA, | prakhyAta zodhamanISI sva. zrI nAthUrAmajI premI ke maI 2008 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusAra dakSiNa mahArASTra evaM karnATaka prAMta kI cAra jain| niSkarSa- vidyamAna saMdarbha meM jabaki ati khulI jAtiyoM yathA-paMcama, caturtha, kAsAra-bogAra evaM zetavAloM | samAjavyavasthA svataH pragaTa ho rahI hai, netRtva aura vidvAnmeM paraspara roTI-vyavahAra hotA hai| ina sabhI jAtiyoM meM | samAjasadhArakoM ko vivAha vyavasthA ke saMbaMdha meM uparyakta vidhavA-punarvivAha jAyaja hai| (jaina sA. aura iti./pra. zAstrokta vyavasthAnusAra udAratApUrvaka vicAra karanA cAhie, 504-506) / vidhavAvivAha kI isa prathA ko dhyAna meM jisase ki vijAtIya-vidharmI vivAha-sambandhoM para niyaMtraNa rakhakara hI AcArya zrI zAMtisAgara jI (caturthajAti) ne kiyA jA ske| aise niyamoM kI sthApanA evaM udghoSaNAoM apanI dIkSA zAstrasammata batAte hue yaha spaSTa kiyA | se samAja kI vikRtiyA~ nahIM rukeMgI, jinakA pAlana hai ki unake mAta yA pita pakSa meM kabhI punarvivAha nahIM | udghoSaka apane parivAra meM hI nahIM kara sakate aura huaa| isa prakaraNa se samAjavyavasthA aura dharmavyavasthA | na hI Agamasammata haiN| aMtarjAtIya vivAhoM ke virodha kI bhinnatA prakaTa hotI hai| kI apekSA vijAtIya-vidharmI zAdI-sambandhoM ko hatotsAhita AcArya zAntisAgara jI kA abhimata kiyA jAnA cAhie, anyathA AnevAlI pIr3hiyA~ dharmapaM. zrI sumeracaMda divAkara ne AcAryazrI se prazna | vihIna, saMskAra-vihIna ho jaaveNgii| vidharmI-vijAtIya kiyA- 'kyA yaha saca hai ki Apa AhAra-pUrva gRhastha | kanyA ke sAtha sambandha hone kI sthiti meM usake jainadharma se pratijJA karAte haiM ki vijAtIya vivAha Agamaviruddha | meM dIkSita kiye jAne kI paramparA sthApita kI jAnI cAhie hai| jo aisI pratijJA nahIM lete vahA~ Apa AhAra nahIM | aura jainakanyA vidharmI vara ke sAtha vivAha na kare, isake lete?' isake uttara meM mahArAjazrI ne kahA ki 'AhAra | lie samAja ko jAgarUka honA cAhie, aparihAryatA kI dAtA ke yahA~ uparyukta pratibaMdha kI bAta mithyA hai|' ] sthiti meM vara ko jinamata meM dIkSita karane kA bhI prayAsa (saMdarbha-jainamitra, di. 6.1.1938, aGka 9vA~, pauSa | kiyA jA sakatA hai| vyAvahArika jAgarUkatA se lAbha sudI 5, vIra saMvat 2464) / | hotA hai| sudhIjana mArgadarzana kreN| bI-269, o.pI.ema., amalAI, zahaDola sabhI maMdiroM evaM tIrthakSetroM ke TrasTiyoM se vinamra nivedana digambara jaina samAja ke tIrthakSetroM kI sthitiyA~ dina- | koI anya prakAra se pUjA-abhiSeka karanA cAhe to usa ba dina bigar3atI jA rahI haiN| bar3avAnI-kSetra ko bIsa | para ucita kAryavAhI kI jaayegii| isa prakAra ke niyama paMthI karAra dene kA aTTahAsa cala rahA hai| hara kSetra ke | agara TrasTa ke AraMbhika saMvidhAna (DIDa) meM nahIM haiM, phoTo utArakara rakhe jA rahe haiN| baDavAnI tIrthakSetra ko terApaMthI | to naye sire se TrasTa ke sadasyoM ko do tihAI bahumata siddha karane vAle ke lie 51 hajAra ke puraskAra kI | se prastAva pArita kara usakA saMvidhAna meM (naye saMzodhita ghoSaNA karate hue posTara kA vimocana pa0 zrI bAbUlAlajI prastAva kA) nivedana careTI kamizana kI ora darja karA pATodI ke karakamaloM dvArA baDanagara meM kiye jAne kA samAcAra | diyA jAye, to ise bhaMga koI nahIM kara skegaa| isa tarIke milA hai| yahI ravaiyA hara kSetra meM apanAyA jAyegA aura | se kama se kama mUla meM jo jisa paripATI ke tIrtha / vivAda bar3hAyA jaayegaa| zuddha AmnAya / terApaMtha ke virodha | maMdira haiM, ve apanI paripATI (terA yA bIsa paMthI kI) meM kArya yojanAbaddha tarIke se phailAyA jA rahA hai| Apase | yA kSetra kI pavitratA kAyama rakha paayeNge| ata: punazya vinamra nivedana hai ki ina Akramaka pravRttiyoM ko rokane ! Apase vinamra nivedana hai ki kama se kama zravaNabelagolA ke lie kucha kadama uThAnA jarUrI hai| | meM pArita prastAva ke anusAra jahA~ jo pUjA-abhiSeka paddhati Apa se hamArA vizeSa nivedana hai ki baDavAnI | cala rahI hai, usakA spaSTa nirdeza karate hue apane kSetra yA isa prakAra ke sabhI tIrthakSetroM kI niyamAvalI (saMvidhAna- / maMdira ke saMvidhAna meM niyama banAkara borDa lagA diye DIDa) meM yaha klaoNja (niyama) honA cAhie ki isa | jaayeN| isa prakAra kuTilatA se kSetroM para vivAda macAne kSetra meM zuddhAmnAya / terApaMtha yA bIsa paMtha ke nIti-niyamoM | ke prasaMgoM se bacA jA skegaa| ke anusAra pUjA-arcA hogii| isake virodha meM jAkara agara / vinItA prA. sau. lIlAvatI jaina saMpAdikA dharmamaMgala, auMdha puNe-411007 24 maI 2008 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sevAyatana vimalakumAra seThI [ zAzvata siddha kSetra zrI sammedazikhara jI kI pAvanatA kI surakSA evaM vikAsa kI sArthaka pahala parama pAvana tIrtharAja zrI sammedazikhara jI jaina / ke prati bdle| Adhunika pragati, sabhyatA, saMskAra aura saMskRti evaM jaina dharmAvalaMbiyoM ke AsthA kA eka vikAsa kI kiraNa unake daravAjoM taka pahu~cAnA hogA mahattvapUrNa kendra hai| vartamAna avasarpiNI yuga ke bIsa | tAki unakA sarvAMgINa vikAsa ho sake, ve bhI hamAre tIrthaMkaroM evaM asaMkhyAta muniyoM kI nirvANabhUmi hone kAraNa ApakI taraha sammAnapUrvaka jIvana jI skeN| yadi aisA isa kSetra kA kaNa-kaNa pUjanIya hai| paraMtu Aja hama jaina | hama kareMge taba jaina samudAya evaM usakI samRddhi yahA~ dharmAvalambiyoM kI upekSA, udAsInatA evaM akarmaNyatA | ke logoM ke lie ISyA kA viSaya nahIM zraddhA aura anurAga ke kAraNa isa tIrtharAja kI pAvanatA evaM saundaryatA vilupta | kA viSaya bana jAyagA aura taba svataH hI isa parama hotI calI jA rahI hai| kSetra ke vikAsa kI bAta to | pAvana tIrtharAja kI pAvanatA, surakSA aura vikAsa kA mArga dara isakI surakSA bhI saMdigdha ho calI hai| isa cintanIya | sahajatA se prazasta ho jaaygaa| viSaya ko lekara abhI taka isa dizA meM koI sArthaka pUjya munizrI kI uparyukta preraNA evaM satprayatnoM pahala nahIM huaa| | se jaina samAja ke sazakta karNadhAra sakriya huye aura puNyodaya se saMta ziromaNi pa. pU. 108 AcArya | unhoMne isa parama pAvana tIrtharAja kI pAvanatA surakSA evaM zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke parama prabhAvaka, prakhara vaktA, | vikAsa ke lie, pU. munizrI kI bhAvanA ke anurUpa yavA ziSya pa. pU. 108 muni zrI pramANasAgara jI mahArAja | zrI sammedazikhara jI ke talahaTI meM base, gA~voM ke sarvAMgINa kA sasaMgha isa pAvana tIrtha para vaMdanArtha Agamana huaa| vikAsa evaM mAnava sevA ke upakrama ke rUpa meM 'zrI pa. mani zrI kA dhyAna jaba isa tIrtharAja kI badahAlI | sevAyatana' saMsthA kA gaThana karake eka sArthaka pahala evaM dayanIya sthiti kI ora AkRSTa kiyA gayA, to | kii| unakA hRdaya pIr3A se bhara gayA aura unake antaHkaraNa | zrI sevAyatana ne parvatarAja kI talahaTI meM base meM isa tIrtharAja ke uddhAra kI bhAvanA svataH umar3ane lgii| | 14 gA~voM meM se prathama caraNa meM 2 gA~va bagadAhA evaM pUjya munizrI ne apane vibhinna mAMgalika dezanAoM | bIrenagaDDA ko goda lekara unake vikAsa kA kArya prAraMbha ke mAdhyama se hameM batAyA kI isa parama pAvana tIrtharAja | kara diyA hai| grAma bagadAhA ko 'AcArya vidyAsAgara Adarza kI pAvanatA ko akSuNNa rakhane tathA kSetra kI sthAyI surakSA | grAma' nAma dekara usake samagra vikAsa kA kArya kiyA sunizcita karane evaM vikAsa kA mArga prazasta karane hetu | jA rahA haiN| isa grAma meM zuddha peya jala upalabdha karAne jaina samAja ko sthAnIya grAmINa janatA ke sarvAMgINa vikAsa | ke lie cApAkala lagAe gaye hai, sAkSaratA abhiyAna calAyA ke lie janahita ke kAryo meM laganA hogaa| sthAnIya janatA | gayA hai| niHzulka cikitsA sevA pradAna kI jA rahI ke uddhAra binA isa kSetra kA uddhAra asaMbhava hai| pUjya | hai, baccoM ke lie pAThazAlA kholI gayI hai| nava cetanA munizrI ne kahA ki aba sthAnIya grAmavAsiyoM ko bhikSA | zivira lagAkara praur3ha zikSA kA abhiyAna calAyA gayA nahIM vyavasthA denI hogii| unheM svAvalambI banAnA hogaa| jisake pariNAma svarUpa 90 pratizata loga sAkSara ho gaye unheM zikSA aura saMskAra denA hogaa| unheM itanA samartha | haiN| sarakArI sahayoga se sTrITa laimpa, bijalI, saMparka sar3aka banA denA hogA kI aba unakA hAtha lene ke lie nahIM| pratyeka parivAra ko solara laiMpa Adi AdhArabhUta suvidhAe~ dene ke lie uThane lge| Aja AvazyakatA hai yahA~ ke | pradAna kI jA rahI haiN| logoM ke jIvana stara ko U~cA uThAne meM jaina samAja | dUsarA gA~va 'virenagaDDA' ko 'muni pramANasAgara sahabhAgI bane tathA unake duHkha darda meM zAmila ho tAki | nirogI grAma' nAma diyA gayA hai| isa grAma ko bhI bagadAhA kuMThA aura nirAzA se grasita logoM kI soca hama jainiyoM grAma kI taraha vikasita kiya jA rahA hai| saMpUrNa cikitsA maI 2008 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niHzulka pradAna kI jA rahI zrI sevAyatana dvArA uparyukta donoM gA~voM meM ArTa oNpha liviMga ke pravartaka zrI ravizaMkara jI ke sahayoga se vyaktitva-vikAsa-prazikSaNa zivira lagAkara grAmavAsiyoM meM svAvalambana kI bhAvanA jAgrata karate hue unheM sadsaMskAroM se saMskArita kara nazAmukta evaM zAkAhArI banAne kA prayatna kiyA gayA, jisake pariNAma svarUpa donoM grAma ke nivAsI pUrNataH nazAmukta evaM zAkAhArI bana gaye haiN| yaha zrI sevAyatana kI sarvottama upalabdhi hai| vikAsa prazikSaNa zivira se prazikSita grAmINa yuvaka evaM yuvatiyA~ apane-apane gA~voM meM nazAmukti, zAkAhAra, sAkSaratA evaM saphAI Adi kA kArya kara gA~voM kA kAyAkalpa kara rahe haiN| parvata para base logoM ko, jinake vajaha se parvata kI pavitratA naSTa ho rahI hai, nIce lAne ke eila vaikalpika rojagAra kI vyavasthA kI gayI hai, tathA parvata para base bhikSuoM ko bhI nIce lAne ke lie prayAsa kiyA jA rahA hai| zrI zikharajI ke Asa-pAsa meM base gA~voM kI sabase bar3I samasyA, berojagArI aura bekArI kI hai, ise dUra karane ke lie saMta ziromaNi pa.pU. 108 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI bhAvanA evaM AzIrvAda se prerita pa.pU. 108 muni zrI pramANasAgara jI mahArAja kI preraNA se zrI sevAyatana ne jhArakhaNDa sarakAra ke sahayoga se grAmavAsiyoM ko dudhArU gAya dekara unheM pazupAlana evaM dugdha utpAdana ke vyavasAya se jor3akara berojagArI evaM bekArI samApta karane kI yojanA banAI hai| jhArakhaNDa sarakAra madhuvana meM milka ciliMga plANTa sthApita kara grAmavAsiyoM se dUdha lekara plANTa ke mAdhyama se zrI sevAyatana brANDa dUdha kI ApUrti khule bAjAra meM kregii| isase grAmavAsiyoM ko sunizcita rojagAra milegA aura sthAnIya logoM evaM yAtriyoM ko zuddha dUdha / isa yojanA se prati parivAra nyUnatama 100/- pratidina kI Aya hogii| prathama caraNa meM 500 nazAmukta evaM zAkAhArI parivAra ko jhArakhaNDa sarakAra evaM zrI sevAyatana ke sahayoga se dudhArU gAyeM pradAna kI jaayeNgii| bhaviSya meM pa.pU. 108 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke bhAvanA ke anurUpa zrI zikharajI ke Asa pAsa ke gA~voM ko dudhArU gAya pradAna kara / 'amUla gA~va' kI taraha parivartita kara diyA jAyegA / 26 maI 2008 jinabhASita grAmavAsiyoM ko behatara cikitsA pradAna karane hetu zrI sevAyatana ke mAdhyama se yahA~ eka niHzulka homiyopaithika cikitsAlaya kA zubhArambha zrI prakAzacandra jI seThI rA~cI vAloM ke saujanya se unake pU. pitAjI sva. kanhaiyAlAla jI seThI jazapura nivAsI ke puNya smRti meM kiyA gyaa| isa cikitsAlaya meM koravA (chattIsagar3ha) nagara ke prasiddha cikitsaka zrI ema.ke. jaina ne jana kalyANArtha apanI sevA pradAna karane kA saMkalpa pa.pU. 108 muni zrI pramANa sAgara jI mahArAja ke caraNoM meM vyakta kiyA jisakI logoM ne bhUri-bhUri prazaMsA kI / zrI sevAyatana apanI svAsthya sevA yojanA ke antargata yahA~ zIghra hI zrI gajarAja jI jaina gaMgavAla dillI ke saujanya se unake pUjya pitAjI sva. pUnamacandra jI gaMgavAla jhariyA kI puNya smRti meM pUnamacandra kamalAdevI gaMgavAla roga jA~ca kendra (DAyagnosTika seNTara) kI sthApanA karane jA rahA hai| jisase gaMbhIra rogoM kA nidAna sthAnIya stara para hI sulabha ho jaayegaa| zrI pUnamacandra jI gaMgavAla jhariyA nivAsI jaina samAja ke prasiddha samAjasevI, udAramana, tIrthabhakta evaM munibhakta vyaktitva ke dhanI the / prasannatA hai unake putra bhI unake padacihnoM kA anusaraNa karate hue, samAja sevA ke kAryakrama meM agraNI bhUmikA nibhA rahe haiN| zrI sevAyatana ne zikSA ke kSetra meM suvidhA pradAna karane kI dRSTi se pratyeka skUla ke baccoM ko 22 seTa pozAkeM niHzulka pradAna karane kI yojanA banAyI hai tathA meghAvI kintu Arthika dRSTi kamajora chAtroM ko ucca zikSA hetu cayana kara unheM ucca zikSA niHzulka pradAna karane kI yojanA banA rahA hai, jo zIghra hI kriyAnvita kiyA jAyegA / 1200 chAtra - chAtrAoM ko niHzulka pozAkeM zrI saMjaya jI jaina (noyaDA) ke sahayoga se dI jA rahI haiN| zrI sevAyatana dvArA zrI zikharajI meM grAmINa vikAsa evaM mAnava sevA kI dizA meM kiyA gayA uparyukta kArya mAtra eka varSa kI upalabdhi hai| ina kAryoM kA yahA~ ke grAmavAsiyoM evaM buddhijIviyoM para bar3A sakArAtmaka prabhAva par3A hai| sthAnIya logoM ke soca meM badalAva A rahA hai| parantu isa dizA meM abhI bahuta kAma karanA hai, jisake lie samasta jaina jagata ke sahayoga kI apekSA hai| zrI sevAyatana kI gatividhiyoM ke saMcAlana ke lie Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kolakAttA-nivAsI udAramanA zrI kailAzacandra jI jaina ghI / pradAna karate hue kahA ki jainadharmAvalambiyoM ko zrI vAle (bhArata TreDarsa) dvArA apanI bhUmi para bhavya bhavana | sevAyatana ke lie udAratApUrvaka muktahasta se dAna evaM kA nirmANa karAkara zrI sevAyatana ko pradAna kiyA gayA | sakriya sahayoga denA caahiye| pUjya munizrI ne kahA ki hai| sAtha hI vibhinna prakAra ke prazikSaNoM ke saMcAlana zrI sevAyatana ko diyA gayA sahayoga parvatarAja kI vandanA hetu jhArakhaNDa sarakAra dvArA TI.pI.sI. bhavana kA nirmANa | talya puNya kArya hai| karA kara diyA jA rahA hai| zrI sevAyatana, kundakundamArga pa.pU. 108 muni zrI pramANasAgara jI mahArAja ne madhuvana, sammeda zikhara jI, holI-avakAza ke prasaMga meM yahA~ Ayojita vibhinna jilA-girIDIha (jhArakhaNDa) bhArata vidhAna-AyojanoM ke madhya zrI sevAyatana ke sakriya samparka sUtra- 09431149900, 09431144901, kAryakartAoM ko unakI sakriyatA ke lie AzIrvAda 09431140177,06558 232428 'palaTa gaye bhAva' nATaka kA bhAvabhInA maMcana madanagaMja-kizanagar3ha meM zrI mahAvIrajayantI ke | banI. zrImatI zAMtA pATanI zubha avasara para mahAsamiti ke tattvAdhAna meM AdinAtha | va mahAvIra banI ku. zikhA bhavana meM nATaka (palaTa gae bhAva) sahita anya dhArmika | gaMgavAla ne vairAgya ke dRzya va sAMskRtika kAryakrama kA bhavya Ayojana samAroha- | ko itanA mArmikatA pUrvaka pUrvaka sampanna huaa| samAja sevikA zrImatI jIvanIbAI | prastuta kiyA kI sabhI luhAr3iyA ke mukhya Atithya meM, zrImatI saritA pahAr3iyA | darzaka bhAva vibhora ho gye| zrImatI sulekhA bAkalIvAla, kI adhyakSatA va zrImatI vimalAdevI pATodI ke viziSTa | zrImatI indrA godhA, zrImatI sunitA seThI, TIma dvArA Atithya meM Ayojita isa kAryakrama kI zuruAta tRpti | kavvAlI 'trizalA ne lalanA jAyA hai' prastuta kI gii| boharA ne maMgalAcaraNa se kii| devazAstra guru kI stuti | digambara jaina pAThazAlA ke baccoM dvArA 'rela kA DibbA' zrImatI zAMtA pATanI, rajanI ajamerA va saMgItA gaMgavAla prastuta kiyA gyaa| kAryakrama kA nirdezana zrImatI AzA kI TIma ne kii| nATaka 'palaTa gae bhAva' meM padamA ajamerA va zAMti devI gaMgavAla ne kiyaa| maMca saMcAlana kAsalIvAla, AzA ajamerA, TInA baja va AcukI | DaoN. tRpti boharA va rajanI ajamerA dvArA kiyA gyaa| bAI ne mukhya bhUmikAyeM nibhaaiiN| sAmuhika nRtya thAne | isa avasara para maNDala kI adhyakSatA zrImatI zAMtA nainA meM ramAlyuM zvetA veda rajanI ajamerA, AzA | pATanI, maMtrI AzA ajamerA, sAMskRtika maMtrI zazIprabhA baDajAtyA. saMgItA kAlA, simpala bAkalIvAla, monikA | baja digambara jaina pAThazAlA kI maMtrI zAMti devI gaMgavAla, gaMgavAla dvArA prastuta kiyA gyaa| saMgIta va nRtya ke navaratana dagar3A, DaoN. kiraNa mAlA jaina ne atithiyoM mAdhyama se bhagavAna mahAvIra ke garbha se lekara vairAgya kA mAlA va tilaka lagAkara svAgata kiyaa| maNDala lene taka ke dRzyoM ko AkarSita DhaMga se dikhAyA | kI adhyakSA zrImatI zAMtA pATanI ne kAryakrama ke anta gyaa| mAtA trizalA banI zrImatI suzIlA pATanI, siddhArtha / meM sabhI kA AbhAra va dhanyavAda vyakta kiyaa| vakta kI laharoM se TakarAte hue bar3ha jaaiye| phera kara mu~ha, jindagI kA sAmanA mumakina nhiiN|| vAhida dekhA gayA hai aksara nAkAmiyoM ke bAda, kucha hAdasAta le ke ubharatI hai jindgii| cakabasta maI 2008 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biskiTa aura digbhramita grAhaka saba prakAra ke paeNkejDa phUDa ke lie sarakAra ne | biskiTa kaise banate haiM? kAnUna banAye haiN| usa kAnUna ke tahata sabhI khAdya padArthoM ATA, pAnI meM kaI ghaTaka milA kara biskiTa para zAkAhArI yA mAMsAhArI likhanA anivArya hai| paraMtu, | banAye jAte haiN| inameM raMga, sugaMdhita dravya prijararveTivjJa, darbhAgya kI bAta hai ki isa kAnana para amala karane | a~TI-oNksIDaMTa, thikanarsa, svITanarsa, sTaeNbilAz2arsa, vAle sarakArI adhikArI rizvata ke caMgala meM phaMsate . aeNsiDiTI, regyuleTarsa inameM se aneka a~Tikvija, prANIjanya aura ina paeNkejDa phUDa ke kAnUna se chuTakArA pAne ke padArthoM se banAye jAte haiN| udAharaNa annapadArtha aura peya padArthoM meM lAla raMga kociniyala bITalsa (Cochineal kaI avaidha mArga apanAye jAte haiN| machalI, aMDe yA mAMsa Beetle) se banAyA jAtA hai| meksikana kIr3oM se yaha jina padArthoM meM milAyA jAtA ho, una para lAla nizAna honA Avazyaka hai aura jina padArthoM meM zAkAhArI padArtha | raMga banatA hai| isakA matalaba yaha hai ki yaha raMga vanaspatijanya nahIM hai| milAye gaye haiM, una para harA nizAna Avazyaka hai| yaha i-nabarsa- biskiTa ke paikeTa para dekhie usa para harA nizAna hI aba grAhakoM ko digbhramita karAne ke (E-Numbers) likhe hote haiN| yorApIya dezoM meM 'ilie aura pha~sAne ke lie upayoga meM lAyA jA rahA nambara' kI paddhati Avazyaka kI hai| pArle jI-kA nayA hai| aise kaI kesesa haiM jinameM mAMsAhArI padArtha upayoga / 300 grAma kA paika lIjie, usa para dhyAna se paDhie, meM lAye jAte hai aura ve viTAmina ke nAma para calA | usameM imyulasi-phAyarsa 322, yA 471 aura 481 nambara nahIM batAyA jAtA hai | chapA huA hai| kucha mAla para kaeNlziyama saoNlTa. (A 233 ki viTAmina e machalI tela se kiyA gayA utpAdana S > 0) kaMDizanara 223 aura isa prakAra ke i-nambara hai| aise aneka padArthoM para harA nizAna bhI nahIM lagAyA | atyaMta bArIka akSaroM meM chape hue hote haiM, paraMtu par3ha jaataa| miThAI meM bhI ye hI mAMsAhArI padArtha upayoga meM | sakate haiN| lAye jAte haiM, yaha jAnakara kaI zAkAhArI sajjanoM ko| saccI rahasyakathA to yahI se AraMbha hotI hai| cakkara A jaayegaa| (kucha maMdiroM meM mahAvIra jayaMtI ke | dezabhara ke biskiTa utpAdaka uparyukta padArtha videzoM se avasara para bImAra logoM ko biskiTa bA~Te jAte haiN| kyA ma~gAte haiN| usake lie keMdra zAsana se paramiTa Avazyaka yaha ucita hai?) hotA hai| saba mAMsAhArI aMtarghaTaka haiN| isake lie mAMsAhArI AyAta paramiTa (anujJApatra) biskiTa utpAdaka kampaniyA~ biskiTa-kitane zAkAhArI aura kitane mAMsAhArI? sarakAra se prApta karatI haiN| parantu deza meM una ghaTakoM kucha mahinoM pahale 24 lokasabhA sadasyoM ne keMdrIya ko zAkAhArI ke nAma para grAhakoM ko ThagA jAtA hai| anna prakriyA maMtrAlaya kI ora bekarI mAla aura biskiTa agara zAkAhArI mAla ma~gAnA hotA hai to usake lie utpAdana kampaniyoM kI jA~ca karane kI mA~ga kI thii| mAMsAhArI paramiTa kI kyA jarUrata thI? yaha sAdA, sarala unakI zikAyata ke anusAra ina khAsadAroM ne Aropa lagAyA prazna hai| keMdra sarakAra anna prakriyA maMtrAlaya ko bhI hai ki bekarI mAla aura bisTikoM meM prANiyoM kI carabI isake bAre meM 'nA kheda nA duHkha'! zAkAhArI janatA to (Animal Fat) upayoga meM lAyI jAtI hai| yaha carabI isakI bali car3ha jAtI hai| vizeSataH ahiMsAdharmIya jaina, saara, gAya, kuttA aura baMdaroM ko katla kara biskiTa | brAhmaNa Adi samAja ke sAtha to yaha sIdhA dhokhA hai| utpAdanoM meM upayoga meM lAyI jAtI hai, isa gambhIra zikAyata | nimnalikhita naMbarsa unake lie nahIM haiM, yaha dhyAna meM hita dazabhara ma briTAnayA, milka bakkAja, marA golDa, | rakhA jaae| A-120, 441, 542, 904.920 ke sAtha hI TAyagara, guDa De, pArle jI, monaeNko, hAIDa aura sika | lyUsIna (Leuclen) aura sparmAseTI sprema (Spermaceti/ ina kampaniyoM kI jA~ca kendra sarakAra ne AraMbha kara | Sperm) inake koI nambara nahIM hote| vhela machalI ke dI hai| isa se kucha gambhIra bAteM grAhakoM ke sAmane A | sira para kA sapheda carabIyukta padArtha hI sparmAseTI hai| rahI haiN| hindI anuvAda- sau. lAlIvatI jaina, 28 maI 2008 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A jijJAsA- 63 zalAkA puruSoM ke zarIra kA varNa | Age pIche nahIM aataa| sabhI dasoM dharma AtmA ke svabhAva batAyeM? | haiN| AcAryoM evaM muniyoM ke dvArA sadaiva pAlane yogya haiM, samAdhAna- 24 tIrthaMkara, 12 cakravartI, 9 nArAyaNa, tathA zrAvakoM ke dvArA bhI yathAyogya nitya pAlana-yogya 9 pratinArAyaNa, 9 baladeva, ye saba milAkara 63 zalAkA | haiN| parantu dazalakSaNaparva meM jaba inakA pravacana hotA hai, puruSa arthAt prasiddha puruSa kahalAte haiN| isa avasarpiNI | taba cauthe dina kisa dharma kA pravacana honA cAhiye, isa kAla meM bharata kSetra meM jo 63 zalAkApuruSa huye haiM, unake para kahIM-kahIM vivAda dekhA jAtA hai| yaha vivAda ucita zarIra kA varNa isa prakAra kA Agama meM pAyA jAtA hai- | nahIM hai, phira bhI AcAryoM ne inakA krama kisa prakAra 24 tIrthaMkara- sAmAnya se bhagavAn candraprabha evaM | kahA hai, use dekhate haiMbhagavAn puSpadaMta kA zveta, bha. pArzvanAtha evaM supArzvanAtha | 1. tattvArthasUtra ke racayitA A. umAsvAmI tathA kA harA, bha. neminAtha evaM bha. munisuvratanAtha kA nIlA, | unake sabhI TIkAkAroM ne uttama zauca ke bAda uttama bha. padmaprabha evaM bha. vAsupUjya kA lAla varNa thaa| zeSa | satya kahA hai| isI prakAra svAmikArtikeyAnuprekSA, tattvArtha16 tIrthaMkaroM kA zarIra tapAye hue svarNavat thaa| ina vargoM | sAra tathA cAmuMDarAyaracita cAritrasAra meM bhI isI prakAra meM sapheda evaM lAla varNavAle tIrthaMkaroM ke saMbaMdha meM sabhI kA varNana hai| AcArya ekamata haiN| parantu bha. supArzvanAtha evaM bha. pArzvanAtha 2. A. kuMdakuMda ne vArasANuvekkhA meM, bha. sakalakA varNa harivaMzapurANa evaM kalyANamaMdira-stotra meM kRSNa | kIrti ne mUlAcArapradIpa meM, brahmadevasUri ne bRhadadravyasaMgraha tathA trilokasAra evaM pArzvapurANa meM nIlavarNa kahA hai| | meM, A. padmanaMdi ne padmanaMdi-paMcaviMzAtikA meM, A. bha. neminAtha evaM bha. munisuvrata kA varNa, varAMgacaritra, | jinasena ne AdipurANa meM tathA amitagati-zrAvakAcAra Adi nijamalakalpa, anagAra-dharmAmRta, gautamacaritra, carcAzataka, | meM uttama satya ke bAda uttama zaucadharma kahA hai| trilokasAra pArzvapurANa meM kAlA kahA gayA hai| tape huye 3.A. vaTTakera ne mUlAcAra meM tathA vasunaMdizrAvakAcAra svarNa varNavAle tIrthaMkaroM ke saMbaMdha meM sabhI AcArya ekamata | meM dharma kA krama isa prakAra kahA hai- kSamA, mArdava, Arjava, zauca, tapa, saMyama, AkiMcanya, brahmacarya, satya tathA tyaag| 12 cakravartI- sabhI cakravartiyoM kA varNa svarNavat | uparyukta pramANoM se yaha spaSTa hai ki AcAryoM ne kahA gayA hai| isakA varNana kaI prakAra se kiyA hai| ataH isa saMbaMdha 9 baladeva- baladevoM ke zarIra kA varNa jaMbUdIpa | meM vivAda ucita nahIM hai| paNNatti, harivaMzapurANa eMva uttarapurANa meM zveta kahA hai,| praznakartA- DaoN0 abhayadagaDe koparagA~va / jaba ki tiloyapaNNatti meM svarNavat kahA gayA hai| / jijJAsA- asaMkSepAddhAkAla kA artha, AvalI kA 9 nArAyaNa- inake zarIra kA varNa jaMbUdIpa-paNNatti | saMkhyAtavA~ bhAga mAnA jAya yA asaMkhyAtAvA~ bhAga mAnA meM nIlA, harivaMzapurANa meM kAlA, uttarapurANa meM nIlA | jAya? jainendrasiddhAntakoSa meM to AvalI kA asaMkhyAtavA~ aura kAlA tathA tiloyapaNNatti meM svarNavat kahA hai| bhAga kahA hai ? isameM kaI mata haiN| samAdhAna- jainendrasiddhAMtakoSa ke anasAra Apane jo 9 pratinArAyaNa- inake zarIra kA varNa jaMbUdIpa | likhA hai vaha ThIka hai| parantu vaha varNana ThIka nahIM hai| paNNatti ke anusAra nIlA, tathA tiloyapaNNatti ke anusAra | karmakANDa gAthA 158 kI TIkA karate huye vizeSArtha meM svarNavat kahA gayA hai| isa prakAra kahA hai- 'Ayukarma kI jaghanya AbAMdhA' jijJAsA- dazadharma ke varNana meM pahale uttama zauca | asaMkSepAddhA pramANa hai| yaha kAla bhI AvalI ke saMkhyAtaveM AtA hai yA uttama satya? | bhAga pramANa hai| kyoMki zrI dhavala pu. 11 pRSTha 269, samAdhAna- vAstavikatA to yaha hai ki koI dharma | tathA 273 ke anusAra Ayukarma kI jaghanya AbAdhA se haiN| -maI 2008 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSudrabhava saMkhyAtaguNA kahA hai| isase spaSTa hai ki / zamika samyagdarzana bhI kSAyopazamikabhAva hI hai| jaisA asaMkSepAddhAkAla, Avali kA asaMkhyAtavA~ bhAga na hokara, | zrI SaTkhaNDAgama/14/19 / 18 meM (uparyukta pramANa ke saMkhyAtavA~ bhAga hai| paM. ratanacandra jI mukhtAra ne bhI isI | anusAra) kahA gayA hai ki samyak prakRti kSAyopazamika prakAra kahA hai| praznakartA- sau. jyoti lohADe koprgaaNv| isa taraha yaha spaSTa huA ki ina donoM prakRtiyoM jijJAsA- kyA samyak mithyAtva evaM samyaka prakRti | ke udaya meM hone vAle pariNAma kSAyopazamika bhAva haiM, kA udaya baMdha meM kAraNa hai? aba yaha vicAra karanA haiM ki kSAyopazamika bhAva baMdha samAdhAna- yahA~ sabase prathama yaha vicAra karanA meM kAraNa hote haiM yA nhiiN| zrI dhavalA pa. 7 meM isa Avazyaka hai ki baMdha ke kAraNa kauna haiM? tattvArthasUtra prakAra kahA haia.8/1 meM umAsvAmI ne kahA hai- 'mithyAdarzanAviratipramAda odaiyA baMdhayarA, uvasamakhayamissayA ya mokkhyraa| kaSAyayogA bndhhetvH| artha- mithyAdarzana avirati, | bhAvo du pariNamio, karaNobhayavajjio hodi||3|| pramAda, kaSAya tathA yoga baMdha ke kAraNa haiN| artha- audayika bhAva baMdha karanevAle haiM, aupazamika yahA~ vicAraNIya ki samyaka-mithyAtva tathA| kSAyika aura kSAyopazamika bhAva mokSa ke kAraNa haiM, tathA samyakaprakRti evaM inake kAraNa hone vAle pariNAma uparyakta | pariNAmika bhAva baMdha aura mokSa donoM ke kAraNa se rahita kAraNoM meM nahIM aate| ye donoM, na to mithyAtva rUpa hI | hai| haiM aura na anya kAraNoM ruup| ataH isa sUtra ke anusAra | uparyukta pramANa se yaha spaSTa hotA hai ki kSAyopaye donoM baMdha ke kAraNa siddha nahIM hote| zamika bhAva baMdha meM kAraNa nahIM haiN| ataH samyakaprakRti 2. Age vicAra karate haiM ki ina donoM prakRtiyoM | tathA samyagmithyAtva ke udaya meM honevAle bhAvoM ko, ke udaya meM hone vAle pariNAma kauna se bhAva haiM- kSAyopazamika hone ke kAraNa, baMdha kA kAraNa nahIM kahA a- samyak mithyAtva ke udaya meM samyaktva tathA | jA sktaa| mithyAtvarUpa mile jule pariNAma hote haiN| dha.pu.5 / 198 praznakartA- pavana kumAra jI tejapura / meM kahA hai ki isake udaya meM samyaktvaguNa kA aMzarUpa jijJAsA- kyA zAzvata bhogabhUmiyoM meM bhI jaghanya udaya rahatA hai ataH yaha kSAyopazamika bhAva hai| | Ayu kA vidhAna mAnanA cAhiye? zrI SaTkhaMDAgama/14/19/18/meM bhI samyakmithyAtva | samAdhAna- zAzvata bhogabhUmiyoM arthAt devakuruevaM samyakprakRti donoM ko kSAyopazamika kahA hai| | uttarakuru ina uttama bhogabhUmiyoM meM, harikSetra, ramyakakSetra dhavalA 1/1/169 meM isa prakAra kahA hai- ina madhyama bhogabhUmiyoM meM tathA haimavatakSetra evaM hairaNyavata prazna- mithyAdRSTi guNasthAna se samyagmithyAtva | kSetra ina jaghanya bhogabhUmiyoM meM utkRSTa Ayu 3 palya, guNasthAna ko prApta honevAle jIva ke kSAyopazamikabhAva | 2 palya tathA 1 palya evaM jaghanya Ayu 2 palya ekasamaya, kaise saMbhava hai? 1 palya eka samaya tathA pUrvakoTi 1 samaya mAnanA Agamauttara- vaha isa prakAra hai ki vartamAna samaya meM | sammata hai| isake pramANa isa prakAra haiMmithyAtvakarma ke sarvaghAtI spardhakoM kA udayAbhAvI kSaya 1. zrI dhavalA pu. 14 pRSTha 398-99 meM isa prakAra hone se, sattA meM rahanevAle usI mithyAtvakarma ke sarvaghAtI | kahA hai- zaMkA- uttarakuru aura devakuru meM saba manuSya spardhakoM kA udayAbhAva-lakSaNa upazama hone se aura | tIna palya kI sthitivAle hI hote haiM, isaliye 'tIna samyagmithyAtva-karma ke sarvaghAtI spardhakoM ke udaya hone | palya kI sthitivAle ke' yaha vizeSaNa yakta nahIM hai| se samyagmithyAtva guNasthAna paidA hotA hai, isaliye vaha samAdhAna- yaha koI doSa nahIM hai| kyoMki uttarakuru kSAyopazamika hai| aura devakaru ke manaSya tIna palya kI sthitivAle hI isa prakAra samyagmithyAtva prakati ke udaya meM jo hote haiM, aisA kahane kA phala vahA~ para zeSa Ayasthiti mizra rUpa pariNAma hote haiM, ve kSAyopazamika bhAva haiN|| ke vikalpoM kA niSedha karanA hai aura isa satra ko choDakara A- samyakprakRti ke udaya meM honevAlA kSAyopa- | anya sUtra nahIM haiM, jisase yaha jJAta ho ki uttarakuru 30 maI 2008 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura devakuru ke manuSya tIna palya kI sthitivAle hI hote haiM, ataH yaha vizeSaNa saphala hai / athavA eka samaya adhika do palya se lekara eka samaya kama tIna palya taka ke sthiti - vikalpoM kA niSedha karane ke liye sUtra meM tIna palya kI sthitivAle pada kA grahaNa kiyA hai| sarvArthasiddhi ke devoM kI Ayu jisa prakAra nirvikalpa hotI hai, usa prakAra vahA~ kI Ayu nirvikalpa nahIM hotI, kyoMki isa prakAra kI Ayu kI prarUpaNA karanevAlA, sUtra aura vyAkhyAna upalabdha nahIM hotaa| bhAvArtha- devakuruuttarakuru meM Ayu tIna palya kI hI hotI hai| dUsare mata ke anusAra samayAdhika 2 palya pramANa jaghanya Ayu se lekara 3 palya taka sabhI Ayu-vikalpa vahA~ hote hai / aisI hI anya zAzvata jaghanya evaM madhyama bhogabhUmi ke saMbaMdha meM bhI samajha lenA cAhiye / 2. zrI AcArasAra adhikAra - 11 meM kahA haijaghanya - madhyamotkRSTa - bhogabhUmiSvavasthitam / syAdekadvitripalyAyurnityAsvanyAsu tadvaram // 56 // pUrvakoTyekapalyaM ca palyadvayamiti trayam / samayenAdhikaM tAsu nRtiryakSvavaraM kramAt // 57 // artha- nitya rahanevAlI devakuru- uttarakuru Adi tathA prathama dvitIya kAlAdi jaghanya, madhyama aura utkRSTa bhogabhUmi meM avasthita una jIvoM kI utkRSTa Ayu eka, do, tIna palya hai / (56) unhIM bhogabhUmiyoM meM manuSya aura tiryaMcoM meM jaghanya Ayu krama se 1 samaya adhika pUrva koTi, eka samaya adhika ekapalya aura eka samaya adhika do palya hai, isa prakAra tInoM jaghanya Ayu haiM / (57) 3. jainendra siddhAnta koSa bhAga 2 pRSTha 264 para uparyukta prakAra hI zAzvata bhogabhUmiyoM meM utkRSTa evaM jaghanya Ayu kahI gaI hai| videza meM macI dharma kI dhUma baiMkAMka, thAyaleMDa meM mahAvIra jayaMtI evaM vedI pratiSThA kA kAryakrama 18 se 20 apraila 2008 tIna dina abhUtapUrva dhUmadhAma ke sAtha sampanna huA / isa pUre kAryakrama meM videzoM se (bhArata se ) 25-30 sadharmI bandhu bhI sammalita huye / 1 / 205, prophesarsa kaoNlonI AgarA - 282002 ( u.pra. ) vartamAna zreSTha AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke ziSya bra. saMjIva bhaiyA kaMTagI ke kuzala nirdezana meM kAryakrama saMpanna huA / bra. bhaiyA kI kuzala AdhyAtmika tattvaparaka zailI se saMpUrNa jaina samAja ne milakara kAryakrama ko abhUtapUrva banA diyaa| jJAtavya ho vigata tIna varSa pUrva digambara jaina maMdira kI sthApanA kI gaI thii| prArambha meM eka bhagavAn mahAvIra svAmI kI mUrti virAjamAna thI, isa avasara para eka 7 phITa uttuMga sarvatobhadra staMbha meM cAra caturmukhI bhagavAn virAjamAna kiye gaye / jJAtavya ho ki maMdira jI meM mUrtiyoM ko pratiSThita karAne va mArabala kA parikara va staMbha banAne meM vAstukAra zrI rAjakumAra jI koThArI kA bar3A yogadAna rhaa| baiMkAMka meM lagabhaga 100 digambara jaina samAja ke parivAra nivAsa rata hai| saMpUrNa samAja ke zrAvaka zrAvikAoM ne bra. saMjIva bhaiyA kI ojasvI bhASAzailI se prabhAvita hokara saptAha meM eka dina abhiSekapUjana kA niyama lekara eka zreSTha kIrtimAna sthApita kiyA / bra. bhaiyA ne kahA ki kAryakrama kI saphalatA kA zreya unake guruvara AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja ko hai| samAja ne nivedana kiyA ki aise bhaiyA jI kA punaH baiMkAka meM Agamana ho / digambara jaina phAuMDezana baikAMka, thAyaleMDa maI 2008 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra "praveza hetu zIghratA kareM" ve saumya tathA sajjana-prakRti ke haiN| unake sAtha unakI vArANasI ke suprasiddha zrI syAdvAda mahAvidyAlaya | patnI bhI padhArI thiiN| sabhI ke sammAna meM kannaDa bhASA meM satra 2008-2009 meM praveza ke icchuka yogya vidyArthiyoM | ke mAdhyama se paricaya prastuta kara kannaDa evaM hindI kA praveza lenA haiM yahA~ para sampUrNAnandaka saMskRta vizva- | meM prazasti samarpita kI gaI tathA hAra, mAlyArpaNa evaM vidyAlaya se sambaddha zAstrI-AcArya adhyayana kI vyavasthA zrIphala Adi se sammAnita kiyA gyaa| hai| isa hetu uttara madhyamA athavA saMskRta viSaya ke sAtha surendra kumAra jaina 'bhAratI' iNTara (12vIM) evaM bI.e. uttIrNa chAtra praveza le sakate ela-65, nyU indirA nagara, burahAnapura (ma.pra.) haiN| jaina darzana aura prAkRta viSaya meM sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya se zodha karanevAle chAtroM ko bhI praveza DaoN. bhAgendu jI ke sammAna se damoha nagara kI savidhA hai| isa vidyAlaya meM sAhitya, vyAkAraNa, ___ gauravAnvita prAkRta, jaina darzana aura Adhunika viSayoM ke sAtha-sAtha, . damoha nagara ke gaurava DaoN. bhAgacaMdra bhAgendu ko kundakunda jJAnapITha indaura dvArA saMcAlita dhArmika parIkSAoM | akhila bhAratIya tIrthakSetra vRSabhAMcala dhyAna kendra dillI hetu adhyayana kArya hotA hai| laukika zikSA kI bhI | kI ora se varSa ke sarvazreSTha vidvAn ke rUpa meM sammAnita yathAsambhava suvidhA pradAna kI jA sakatI hai| pUrva praviSTa | karane kI ghoSaNA kI hai| yaha bhavya samAroha dinAMka 26 chAtra 25 julAI se hone jA rahe satrArambha meM hI vidyAlaya maI 2008 ko bAla brahmacAriNI mA~ kauzala ke sAnnidhya meM upasthita hoN| meM zrI motIlAla jI borA, bhU.pU. mukhyamaMtrI ma.pra. evaM pro. phUlacandra jaina premI | bhU.pU. rAjyapAla uttara pradeza ke kara kamaloM se sammAna zrI syAdvAda mahAvidyAlaya, bhadainI, vArANasI | rAzi 51000/- prazastrI patra, zAla, zrIphala se sammAnita kiyA jaavegaa| DaoN. ramezacandra jaina sahita dasa vidvAn | akhila bhAratIya maitrI grupa saMgaThana ke dvArA prAta: zrI gommaTezvara vidyApITha prazasti se sammAnita / smaraNIya parama pUjya 108 AcArya zrI vidyAsAgara jI kSetra kI bahumukhI yojanAoM meM eka yojanA zrI | mahAmunirAja kI kRtiyoM para anuzIlana evaM zodha khoja gommaTezvara vidyApITha prazasti pradAna samAroha hai| isake | ke lie AcArya zrI ke parama ziSya munivara 108 kSamAsAgara aMtargata aneka varSoM se vidvAn puraskAra prApta karate A | jI mahArAja ke sAnnidhya meM parvarAja zruta paMcamI para samAroha rahe haiN| isa varSa yaha puraskAra dasa vidvAnoM ko bhagavAn | pUrvaka tIrtha kSetra paTeriyA jI gar3hAkoTA sAgara madhyapradeza mahAvIra jayantI (18 apraila 2008) ke dina zrI kSetra meM zreSTha vidvAn DaoN. bhAgacaMda jaina bhAgendu ko sammAnita zravaNabelagolA meM bhavya samAroha ke sAtha pradAna kiyA | kara sammAna samarpita kiyA jAvegA yaha samAroha 8 jUna gyaa| puraskAra prAptakartA the- DaoN. A. sundara, maisUra, pro. | 2008 ko sampanna hogaa| nAgarAja pUvaNI, ujire, DaoN. bAlA sAhiba lokApura, zrI DaoN. bhAgendu jI ko jo rASTrIya sammAna milA bAgalakoTa, DaoN. kiraNakAnta caudharI, tirupati, pro. premasumana | hai usase damoha nagara kA gaurava bar3hA hai| isa hetu zrI jaina, udayapura, DaoN. satyaprakAza jaina, dehalI, DaoN. nalina | digambara jaina paMcAyata adhyakSa vimala laharI, pUrva adhyakSa ke zAstrI, bodhagayA, DaoN. ramezacandra jaina, bijanaura, zrI | vIrendra iTorayA, mahAmaMtrI narendra caudharI ne apane zubhabhAva je.TI.jI kalappA, hAsana, zrImatI navaratna indukumAra, | pragaTa karate hue unake kriyAzIla dIrghaAyu kI kAmanA cikkmNglaur| ina sabako makhya atithi zrI ajIta kabbina | kara prasannatA vyakta kI hai| unake mitroM hitaiSiyoM tathA ne sammAnita kiyA tathA zrIphala Adi bheMTa kara pajyasvAmI | aneka saMsthAoM ne unheM badhAiyA~ dI haiN| jI ne apanA AzIrvAda diyaa| mukhya atithi baMgalaura narendra caudharI hAI korTa ke jaja ke rUpa meM sevAnivRta ho cuke haiN|| mahAmaMtrI-zrI diga. jaina paMcAyata, damoha 32 maI 2008 jinabhASita Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ anahonI - 1 tuma kabhI kisI vRkSa ne apanI zAkhAoM para bane pakSI ke ghoMsale apane hI hAthoM tor3akara nIce pheMka diye hoM? tumane nahIM sunA, maiMne bhI nahIM sunA aisA to kisI ne kabhI nahIM sunA / khir3akI sambandhoM ke bIca pahale eka dIvAra hama khuda khar3I karate haiM phira usameM eka khir3akI lagAte haiM para jindagI-bhara karIba rahakara bhI hama khulakara kahA~ mila pAte haiM? 'apanA ghara' se sAbhAra anahonI-2 tumane dekhA kabhI A~dhI-pAnI tUphAna vRkSa se pakSI ko ghoMsalA TUTakara girate vakta vRkSa kA pattA- pattA na kA~pA ho? ki A~suoM kI taraha phUla aura phala na gire hoM ? tumane nahIM dekhA maiMne bhI nahIM dekhA, aisA hote kisI ne kabhI nahIM dekhaa| sAvadhAna darpaNa tor3ane se pahale itanA jarUra dekha lenA, kahIM darpaNa meM banA tumhArA pratibimba TUTa na jAe ! meM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UPHIN/2006/16750 saMskRti aura saMskAroM kI ora bar3hate caleM, Adhunika zikSA ke sAtha zrI varNI digambara jaina gurukula uccatara mAdhyamika vidyAlaya evaM chAtrAvAsa pisanahArI mar3hiyA ke sAmane, jabalapura -03 praveza prAraMbha chAtroM ke lie : kakSA 6 vIM se 12 vIM, ucca zikSaNa hetu, suramya vAtAvaraNa, dhArmikatA se paripUrNa, sabhI vargoM ke lie, saMkhyA sImita hai 1.6 ekar3a bhUmi kA vizAla prAMgaNa 8. sarasa zuddha sAtvika bhojana vyavasthA 2. uccatama, svaccha AvAsIya vyavasthA 9. Adhunika kampyUTara laiba 3. prAtaH kAlIna yogAbhyAsa kriyaaeN| 10. ucca saMgItajJoM dvArA saMgIta zikSA 4.pratyeka kakSA meM sImita chAtra saMkhyA 5. prazikSita evaM anubhavI zikSakoM dvArA adhyApana / 11. vizAlatama prayogazAlA 6. dhArmika kriyAoM kA samayAnusAra prazikSaNa 12. vArSika ucca prAptAMkoM para zAsakIya 7. Adhunika suvidhAyukta adhyayana kakSa uccAdhikAriyoM dvArA sammAna samparka -bra.jineza jaina 0761-2672991, 2671828,9425984533,9200299320,9301338591 nivedaka- zrI varNI diga. jaina gurukula TrasTa kameTI evaM sadasya gaNa svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|