Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra ka9palatA. S* STI TV stuffs TOLOG | II saMpAdaka sArAbhAI navAba | $ mA. zrI kailAza parapuri zAnamadira zrI mahAvIra dona vAgamatA pendra ) CR
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpalatA vikramanA agiyAramAthI vIsamA zataka sudhInI gujarAtanI jainAzita kalAnA lAkSaNika namUnAone ra le saMgreDa pUjyapAda tapAgacchAdhirAja AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdra sUrIzvarajI mahArAjAnA tejasvI ziSyaratno pravacanakAra baMdhubelaDI pU. munirAjazrI vairAgyarativijayajI ma. pU. munirAjazrI prazamarati vijayajI ma. nI preraNAthI zrI zaMkhezvara pArzvanAtha ArAdhaka TrasTa pukharAja rAyacaMda ArAdhanA bhavananA jJAnanidhimAMthI A pustaka jJAnabhaMDArane samarpita... saMpAdaka ane prakAzaka saM.1996 sArAbhAI maNilAla navAba amadAvAda i.1940
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthasvAmitvanA haka saMpAdakane svAdhIna mUlya ATha rUpiyA pote citrakAra che evI khAtarI prakAzakane ApIne sIdhA prakAzaka pAsethI citrakAre pAMca rUpiye meLavI zakaze. mudraka : bacubhAI rAvata * kumAra prinTarI : 14pa4 rAyapura , amadAvAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapagacchAdhipati zrIvijayanemisUrIzvarajInA praziSya munimahArAja zrIvallabhavijayajI janma savaMta 1960nA zrAvaNa suda 5 dIkSA - saMvata 1980nA mAgazara sudra pa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pUjya gurUdeva zrIvallabhavijayajIne
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana zrI jaina prAcIna sAhityAdvAra branthAvalinA agiyAramA puSpa tarIke 'jaina citrakalpalatA' nAmanI A pustikA janatA samakSa mUkatAM mane anahada AnaMda thAya che. i. sa. 1936mAM mArA taraphathI 'jaina citrakalpadruma' nAmanA je bRhad graMthanuM prakAzana karavAmAM AvyuM hatuM temAM gujarAtanI graMthastha jainAzrita kaLAnA banI zakatA vistRta ane vipula paricaya ApavAnA meM prayatna karyo hato. e prayatnane jAhera janatA taraphathI keTalA utsAhapUrvaka vadhAvI levAmAM AvyA hatA, tenI sAbitI tA e ja hakIkata batAvI Ape che ke meghI kAmata hovA chatAM prastuta graMthanI mAtra gaNIgAMThI nakalA ja silikamAM Aje mArI pAse che. e graMthanI kImata pacIsa rUpiyA hovAthI sAmAnya varga teno lAbha levAthI meTA bhAge vaMcita rahyAnI mArA mitrA dvArA mane jANa tha, ane tethI prastuta graMthanAM saghaLAM ja raMgIna citrA tathA gheDAM cUMTI kADhelAM ekaraMgI citrA, temaja mukhya lekheAmAMthI tAravI kADhelA agatyanA bhAganA rasathALa banAvI A 'jaina citrakalpalatA' nAmanI pustikA jAheramAM mUkavA huM prerAyA chuM. icchuM chuM ke mArI dareke dareka sAhityapravRttine jevI rIte janatAe atAvI che tevI ja rIte A pravRttine paNa apanAvaze. A graMthamAM ApavAmAM AvelAM tIrthaMkarA tathA devadevInAM citrAno upayoga lebalA, posTaro agara sInemA-lAiDa mATe karIne je komanI dhArmika lAgaNI nahiM dukhAvavA vAcakone vinati che. aSADha sudra 5 1996 4, pArasInI cAla * sAbaramatI sArAbhAI maNilAla navAba
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Foreword Introductory Note prAcIna citronuM kalAtattva pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA gujarAtanI nAzrita kaLA jaina citrakalpalatA (citravivaraNa) lekhAnukrama 11 W. Norman Brown Dr. Hirananda Shastri risakalAla che. parIkha 12 ravizaMkara rAvaLa 14 sArAbhAi navAkha saMkSepAnI samaja 20 = bhaktAmara pAkRti kAvya saMgraha. = jaina gUrjara kavio "" mA * gRha 60 OM phA. dha de. pA. nA = ujamaphAInI dharmazALA yAtri. = dezAnA pADAnA vyAdhimalajI, sarva0 1 = haMsavejayajInA saMgrahanI prata 1 prata haMsava0 2 = haMsava. 3 = prata ka 33 kAMtivi.1 = prayatnakajI zrIkAMtavijayajInA saMgrahanI prata 1 a., glA. = adhyAya, zloka. sAhana. = sAha-vijayajI zAsrasaMha Avazyaka sudhArA pAno 54 3para citra 66ne badale citra 67 samajavuM, "3 9. 17 1 56
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra 1 devI sarasvatI 2 zro hemacaMdrasUri, ziSya ane paramArhat kumArapALa 3 4 apraticakA (cakrezvarI 5 purudattA (naradattA) 6 brahmazAMti yakSa 19 . aMbAi (abikA) sarasvatI 2 - cha zrI pArzvanAthanA janma zrI mahAvIranirvANa citrAnukrama kRSNaka citra 1 30 zrI dhAndhanAtha kAusagga dhyAnamAM 1 zrI RSabhadevanuM nirvANa nRtyanAM judAM judAM svarUpe zrI RSabhadevano rAjyAbhiSeka brAhmaNI devAnaMdA ane cauda svapra cauda svapra 'prabhu zrI mahAvIranuM vana' 12 guru mahArAja ziSyane pATha Ape che 9 11 prabhu zrI mahAvIranA janma 15 12 prabhu zrI mahAvIranuM nirvANa 9 13 prabhu zrI mahAvIranuM samavasaraNa 19 14 prabhu zrI mahAvIranuM dIkSA kalyANaka 10 15 prabhu zrI mahAvIranuM janma kalyANaka 1 0 16 prabhu zrI mahAvIranuM kaivalya kalyANaka 10 16 prabhu zrI mahAvIrane janma . 12 maMgala 19 20 21 g ra 3 25 siddhahema vyAkaraNanI hasti upara sthApanA 26. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUrine zrI jayasiMhadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA 27 zrI pArzvanAthanuM cyavana 28 zrI pArzvanAthanA paMcamuvhilaca 29 zrI mahAvIra prabhu 3 3 '' kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUrine zrI jayisaMhadevanI prArthanA 13 22 siMhama vyAkaraNanI hasti para sthApanA 13 zrI pArzvanAthanuM derAsara 13 zrI AnaMdaprabha upAdhyAya vagere 13 17 1 11 17 1s 1 19 xa 32-33 ax 35 76 37. caMDakAzikane pratiaiAdha 38-39 'T 4 // '** 43 hariNagameSina XX 45 so 47 kalpasUtranI suMdara kinArA kara zrI mahAvIraprabhune saMgamadevano upasarga 33 zrI nimanAthanA vADA trizalA ane sibdArtha trizalAne AnaMda AmalakI krIDA kAzAnRtya tathA AryasamitasUrinA eka prasaMga 48 kAzAnRtya * 60 61 35 bharata ane bAhubali vacce kaMyu 37 32 32 Arya sthUlabhadra ane yakSAdi sAta sAdhvI baheno 10 bhagavAna mahAvIranI dIkSA 51-12 kalpasUtranAM suzobhane 13-54 pRSTAMka 21 * 62 devAnI utpattiyyA 63. cakravartInAM cauda ratnA 64 23 23 24 32 55-56 va paDa--58 bAlagopAla stutinAM citraprasaMgo 48 uttarAdhyayana sUtrane eka prasaMga devAnuM kaTaka 42 5 zrI pAlarAsamAMthI eka vahANu para 53 xa 43 43 44 jaya 46 nagarazeTha zAMtidAsa tathA temanI strI kapurabAi 55 t kAgaLanI maMta uparanuM eka geAbhacitra pa 66 kalikAlasarvaijJa zrI hemacaMdrasUri 5
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ @6 FOREWORD AIN painting, in Mr. Nawab's illustrations, is confined to Svetambara manuscript painting. It covers the Early Western Indian. style-sometimes called 'Gujarat' or specifically 'Jain', and the later styles of the great Rajput-Mughal complex, as these were utilized by that division of the Jains. The facts about miniature painting in India differ so much from those about architecture and sculpture that this book is a good album of the entire school of Early Western Indian miniatures from the 12th to the 16th century A. D. During the time when palmleaf was the material for books there, only Svetambara Jains, so far as our preserved and known documents reveal, illustrated their manuscripts with paintings. After paper displaced palm-leaf, that same community still executed the bulk of the existing miniatures so long as the 'Early Western Indian' style continued, and only a handful of manuscripts illustrated in that style are known to come from nonJain sources. It was not until the 'Rajput' painting developed that the Jains lost their pre-eminence. Yet even then they used the Rajput and Mughal styles, employing in one case a well known Mughal artist. These later developments of Jain paintings are, like the older, illustrated in Mr. Nawab's book, which indeed brings the story down almost to our own day. The illustrations of Mr. Nawab's book have high value in presenting new material study of the history of Early Western Indian miniature painting and Svetambara iconography. During the latter part of the 14th century A. D. and the early part of the 15th century, that is to say, at the end of the 'palm-leaf' period and beginning of the 'paper', the paintings have a special delicacy and refinement unknown in the earlier examples and yet without the profuse embellishment and often degeneration of the late 15th and 16th centuries. At this time we find the best drawing of the whole school; and since the drawing is the most important feature of these miniatures, we should perhaps plainly call the examples from that time the best paintings. Equally interesting, but for different reasons, are the paintings taken from the Devashano pado bhandar manuscript of the Kalpasutra
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 jaina citra-kapalatA and Kalakacharyakatha, in which on the same page a miniature done in the Early Western Indian style will be supplemented with subsidiary side scenes of a Persian character So pronounced are the Persian characteristics of the latter that even experts might be convinced that the paintings are something direct from Persia. This manuscript is the most elaborately decorated I have seen, and the very brilliance and abundance of the ornament would alone constitute the occasion for high interest, although ever remaining second to the unwelded association of styles; that is the manuscript's prime claim upon our attention. The many variations of marginal ornamental arabesque and flower designs which Mr. Nawab has reproduced, especially those in full colour from the Kalpasutra manuscript of the Hamsavijayaji Jnana bhandar, Baroda, graphically reveal to us the mastery which the Gujarat artists of the 15th and 16th centuries had obtained over this means of enriching their pages. This book represents a large expenditure of both labour and money by Mr. Nawab and his supporters. If it reveals to Jains alone the extent of the treasures their community possesses in manuscript paintings and encourages them to publish more of them, the labour and money will have been well expended. Such amplification of this present work would be a worthy part of that great informal programme of publication with which modern Jains are continuing their ancient and distingnished tradition of learning. W. Norman Brown
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ @UUUUUUUU9200020 INTRODUCTORY NOTE THE Jaina-chitra-kalpadruma, true to its title, gives highly I interesting chitras or illustrations of ancient paintings, most of which are Jaina and the rest Vaishnavite. They range between the years 1100 and 1913 afrer Christ. The earliest painting represented in this work is from a manuscript of the Nishithachurni of the Sanghvi's pado bhandar at Patan and is dated in the year 1157 of the Vikrama era. The latest is a painting by Yati Himmatvijayji of Patan. These illustrations are of various kinds and the manuscripts from which these are taken all belong to Wastern India, or we can say Gujarat. They are either on palm-leaf or on paper The earliest is on palm-leaf. The most interesting illustrations in this publication pertain to the copy of the Kalpasutra of the late Muni Hamsavijayji's collection in the Atmaram Jnanamandira at Baroda and of Devashah's pado in Ahmedabad. They are pre Moghul in origin and would show that the art of painting in Gujarat had reached a very high degree of perlection before the Moghul rule in India. The Devashah's pado manuscript is quite unique in that it gives illustrations of different attitudes and poses of dances described in the Natyashastra of Bharata. Similar figures are to be seen in the Chidambaram temple where full descriptive stanzas are also given. These have been published in one of the annual Reports on South Indian Epigraphy, Madras. The Devashah's pado manuscript where these pictures are drawn on the margins gives the labels showing the name of the pose or the dance represented. These illustrations of the Ragas and the Raginis given in it are original and not copies. Evidently, it is very desirable that the manuscript is printed in its entirety and placed before scholars interested in Indian Music and Dancing soon. Mr. Sarabhai Nawab and the colleagues are to be congratulated for bringing out this useful work. It throws a flood - light on the history of the art of painting in Gujarat and is sure to get a good reception, and it deserves it. Hirananda Sastri
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna citronuM kalAtattva cIna citrakaLAnuM rahasya kaI rIte samajAya? A praznano have vyavasthita vicAra thavAnI che jarUra che. samagra prAcIna zipanA parizIlana mATe have sapaSTa paddhatinI zodha thavI joie. atyAra sudhI to prAcIna zipanuM nirUpaNuM mAtra namUnAonAM athavA temanI chabionAM nirIkSaNathI thatuM AvyuM che. zipa mAtrane samajavAnI A sahaja paddhati che. zipanI bhASA AMkha barAbara ukelatI hoya tyAM to nirIkSaNa mAtra paNa paryApta gaNAya. paNa bIjA yuga ke dezanI zi85bhASA tene aparicayanA kAraNe bhAvakane bhAva arpavA asamartha thAya tyAre ekaluM nirIkSaNa paryApta nathI. vANInA karatAM rekhA, raMga ityAdi vadhAre vyApaka che tethI bIjA dezakALanI vANInA jevuM mauna raMga-rekhA dhAraNa karatAM nathI, ane tethI ajANI vANInA sAhitya jeTaluM temanuM nirUpaNa asaMbhavita thatuM nathI; topaNa raMga-rekhAnI bhASAnA jJAna vinA zilpInA bhAvano bAdha karAvavAmAM te asamartha che. raMga-rekhAnI paNa bhASA che. jagatamAM dekhAtAM rUpamAM raMga-rekhA hoya che, tenuM anukaraNathI te te rUpa sUcave; te uparAMta zipIonA bhAvanuM vAhana banatAM athavA banavA temanAmAM viziSTa arthabhAra Ave che. zabdArthanA saMbaMdha mATe samayapada vaparAya che. tene ahIM anideza karI kahI zakAya ke raMga-rekhAne paNa "rAma" heAya che. A raMga-rekhAno samaya samajyA vinA temanAthI sAkAra thatI kalAne bhAva samajo, AsvAda levo ke vivecana karavuM e AMdhaLAne goLIbAra jevuM che. prAcIna zipIono 'samaya' samajavA temanI kRtio jevI jarUranI che; paNa teno ukela karavA te zipIonAM theye kyAM hatAM, te kevo AsvAda ApavA IcchatA hatA, konI prazaMsA irachatA hatA, kone khuza karavA icchatA hatA, temanAM sAdhano kevAM hatAM ane tene te kevI rIte upayoga karatA hatA Adi jANavAnI jarUra che. AvA jJAnathI sajaja thaI citrAnuM nirIkSaNa karavAmAM Ave tyAre ja cAgya parIkSaNa thaI zake. AvA jJAnanA abhAvane laIne A kSetramAM thaeluM ghaNuM kAma karI karavAnI jarUra jaNAya che, kAraNake pUratI sAmragInA abhAve apAelA ghaNA abhiprAyo brAmaka dekhAya che. subhAge A jAtanI thoDIka sAmagrI ApaNane prAcIna zilpagranthomAM maLe che, paNa tenuM saMzodhana karavAnI jarUra che. A kAyaeNmAM prAcIna paraMparA pramANe kAma karanArA zilpIenI madada maLe to vizeSa lAbha thAya. A graMthamAM je citra-chabi udAharaNarUpe ApelI che tenuM kalAnI daSTie nirUpaNa karatAM pahelAM uparanuM spaSTIkaraNa ApavAnuM kAraNa e che ke nipuNa manAtA citravicane paNa A citrakaLA samajavAmAM vidane naDavyAM che. temAM mukhya vina A citrakAronAM lakSyanuM ajJAna che. prathama dRSTipAte A citro temane raMgacamakAra athavA varNacamatkAra Ape che. "zo sarasa raMga che ! zI bhabhaka che ! keTalI sabharatA che! keTalI zrImaMtAI che !' ItyAdi udgAro e citro jotAM ja uThe che. velabuddAono zaNagAra paNa dhyAna kheMce che. prANIo paNa ThIka lAge che. paraMtu mANasenAM - strI-puchonAM citro jotAM manamAM chAno chAno evo abhiprAya uThe che ke A citrakArone kAMI AvaDatuM nathI! AthI A citrakalA viSe abhiprAya UtaravA mAMDe che ! "ThIka che; sAdhAraNa che !" ityAdi mata uccArAya che, kAraNo zodhAya che, itihAsa tapAsAyA che ! A te dhanikoe, vANI e. jenoe pilI kalA ! temanI dhUla kalArucine saMtoSanArI kalA ! temanI zrImaMtAine AgaLa dharatI sonA-motInI kalA !
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 prAcIna citronuM kalAtattva Avo abhiprAya bAMdhanAra te zipakAne ane te kalApaka dhanikane anyAya kare che, te ItihAsane paNa kaluSita kare che. prathama to pisAdAronI marajI pramANe badhuM thavuM joIe e AjanA yuganI mahAna zodha te divasanA dhanike karI na hatI; ane dhanika icche te pramANe potAnI kalAne namAvavAnI pharaja te yuganA zilpIoe svIkArI na hatI ! eTale aitihAsika daSTie zodha karavI hoya to baLavuM e joIe ke A zipIonAM e zAM hatAM ane temanA bhAvakanI kaI apekSAo hatI ? bhAratIya citrakArone mAnavo cItaravAnI AvaData na hatI ema to koI khulAso nahi Ape. gujarAtanA A citrakArone tenI AvaData nahi hoya te paNa temAM raheluM rekhAnuM prabhutva jenAra mAnaze nahi. citramAM "sAdasya' lAvavAnI nipuNatA temane susAdhya hatI. paNa A sAdasyavALAM citromAM temanI citrakalA samApta thatI na hatI. citrono A eka prakAra hato ane tene citrasUtrakAra satya" enI pAribhASika saMjJA Ape cheH cartivisAda trei tasacamuca jemAM kaMika lokasAdasya hoya te citra "satya" kahevAya che. te te padArthanI pratikRti sAdhI je citro doravAmAM AvatAM te badhAMne AmAM samAveza thato haze. paNa A uparAMta citrakAro bIjI rIte paNa citro doratA. ApaNe jANIe chIe ke vRkSa, vela, patra, puSpa AdinA citramAM keTalAMka citromAM pratikRti hoya che to keTalAMkamAM kevaLa sucana laI temAMthI vividha manohara AkRtio upajAvIne doravAmAM Ave che. kotarakAmamAM paNa AvuM hoya che. AmAM udeza te te mULa vastu sUcavavAne heta nathI, paNa AkAronI manohara racanA karavAno hoya che. pratikRtinI lupatA choDI daI AkAraracanAno sauvamAM rAcatI citrakalA e koI halakI pratinI kalA nathI. keTalAka Adhunika kalAvivecakone mate te prakRtimAM rAcatI citrakalA prAkRta che, kharI citrakalA to kevaLa AkArathI bhAva utpanna karanAra citramAM vaselI che. * prAcIna citrA nirIkSaka jANe che ke lagabhaga dareka citramAM amuka mudrA, amuka karavartana, amuka daSTi, amuka pAdacArI, amuka abhinaya ityAdi jovAmAM Ave che. paNa nRtya ane abhiyamAM je "gatithI sadhAya che te citramAM 'sthitithI sAdhavAnuM hoya che. A sAdhavAne mATe AkArone je rIte racavA joIe te rIte racavAno prayatna amuka citromAM dekhAya che. AvA citronI kasoTI e che ke te te AkAro te bhAva sucavavA samartha che ke nahi; nahi ke te ApaNane catAM mANasanI pratikRti che ke nahi. saMbhava che ke keTalAMka citromAM AvA AkAro koI paNa bhAvanI pratIti karAvI zakatA na hoya ane tethI kevaLa behudA ja lAge. AvAM citromAM zailIno doSa nathI, te te citrakAranuM asAmarthya doSapAtra che. vaLI keTaleka ThekANe amuka AkAranA 'samaya' ApaNe na jANatA hoIe tethI paNa bhAvapratIti na thAya. game tema hoya, paNa ApaNAM prAcIna citromAM evAM ghaNAM citro che je pratikRtinI maryAdAnI upekSA kare che ane tema karIne koI evI vedhaka rIte bhAvapratIti karAve che ke je anyathA azakya lAge. A graMthamAM evAM ghaNAM udAharaNa che. rasikalAla cho. parIkha * 'Art' by Clive Bell prakaraNa 1.3 Significant form and representationii carcA pR. 23 dikhaNa.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA A ThamA saikAthI ajaMtAnI citrakaLAnI gaMgA kALasAgaramAM luptathayA bAda hiMdustAnamAM citrakaLAnA te pachInA aMkADA kayAM ye paNa maLI AvatA hAya te te dasamAthI aDhAramA saikA sudhI sAhitya saMskRti ane dharmanA gherA raMge phUlatIkAlatI rahelI, tADapatrA ane haratalikhita granthAmAM sacavAtI AvatI, kalpasUtreAnI citrakaLAmAM che, bhAratanA madhyakALanA itihAsamAM je veLA gujarAta anupama sthAna bhogavatuM hatuM te vakhate tenI bhAgyalakSmInA svAmIe gurjara naze| ane jaina mutsaddIe hatA; eTale temaNe sthApatya ane Itara kalAonA samAdara karo itihAsamAM amara pagalAM pADayAM che. emanA yuganAM sthApatyasarjana ane zikSasAmagrIe temaja hastalikhita graMthAnI saMkhyAbaMdha pratA joie chIe tyAre ema ja lAge che ke te yugana! mAnavIe jo kevaLa rAjyeA jItavAmAM, laDAio karavAmAM ane vahema tathA kusaMpamAM ja jIvana gALatA hAta tA AvuM praphula kalAsarjana temane hAthe thavuM azakaya ja heAta. paNa AghethI kALanAM citro jonArane prAe e vacalA gALAemAM kevI nirAMta, zAMti ane sukha-saMskRtibharI jiMdagI mANI che teno khyAla A svasthatAbharI, ciMtanazIla ane raMgasaurabhavALI kalAsAmagrInA thALa jovAthI ja Ave tema che. madhyakALanA e namUnAomAM sauthI agrasthAna khaMbhAta ane pATaNamAMnAM tADapatrAnAM citrAne ApI zakAya. tenI ekame pratA ja upalabdha hovA chatAM je vastu ApaNI sAme raju thAya che te uparathI khAtrI thAya che ke e kALanA samAjamAM citrakaLA koI AgalI peDhIethI sacavAtI, ucherAtI ane mAna pAmatI hovI ja joie; nahitA e graMthAnAM citrAmAM je rUDha thaelI pAkI zailInA upayAga thayA che te upalabdha na hota. A kaLA anADI ke aNaghaDa hAthamAM janmelI nathI, paraMtu aneka prakAranAM kauzalyapUrvaka raMga ane rekhAnI savatA tathA phicaracanAmAM kAbela thaelA mAnavIoe siddha karelI zailI che ema ApaNe svIkAravuM paDe che. enI mukhya khUbI te saraLa rekhAmAM AmeLa kAnirUpaNa karavAnI tenI ziktamAM che. vADmaya sAthe citrakaLA kevA tAla meLave che e darzAvavAmAM A zailI avadha karI nAkhe che. AkRtie ane raMgAnA aneka saMketapUrNa prayoge dvArA e citrAmAM sAhitya, vicAra ane daSTine uddIpta kare evI eka navI jAtanI bichAta banI rahe che. je hAthamAM kalama ke pachI lai jarApaNa AkRti dorI zakatA haze temane te A citrAnI bhUmikAnI samatola raMgabharaNI, upADa ke UMDANanA prayatnavagara AnaMdasamAdhimAM garakAva karaze. Aja sudhI A citrAnA meTAmAM moTA samudAya jaina dharmanA graMthAmAMthI maLI Avye hatA, eTale tene mAtra dharmanA sAMketika svarUpe athavA nizAnIo jevAM gaNI lai kalAnA itihAsamAM tenuM sthAna nirNita karavAmAM AvyuM nahAtuM; paraMtu jyAre gujarAta, mALavA ane rajapUtAnAmAMthI khInna saMpradAyo ne sAhityagraMthAmAMthI paNa A ja citrazailInA namUnA hAtha lAgyA tyAre kalAniSNAtA sAme eka saLaMga citraparaMparA taravaravA lAgI ane A citrAmAM kalAmarmavALAM svarUpA samAelAM dekhAyAM. kalpasUtreA jevAM ja lakSaNAvALI kaLA vasaMtavilAsa' ane zrI 'bAlage pALarastuti'mAM paNa yeAjAelI che, te uparathI khAtrI thAya che ke mugala kaLA khIlI te pahelAM gujarAta, mALavA ane mAravADanA pradezomAM A citrazailInA DIkaDIka pracAra thai rahyo haze. A kaLAnA paricaya mAtra zrImAnA ja bhAgavatA nahi hoya paNa leAkaraMjanI kaLA tarIke te praznajIvanamAM paNa sthAna pAmI haze, e te samayanAM chUTAM citrAmaNA, vastra ane kAtarakAmeA uparathI sama^ya che; eTaleke kaLAkAre ane temanI citrasAmagrI leAkaracita ane leAkacinI ja hatI.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcima bhAratanI madhyakAlIna citrakaLA A citrA jhaDapathI kheMcI kADhelAM dekhAya che, tethI cItaranAranI anAvaData che ema to kahI zakAya tevuM nathI. jeTalI jhaDapathI ApaNe lakhANano akSara kheMcIe eTalI jhaDapathI A citrakAre AMkha, nAka, mAthuM, hAtha, paga athavA vastuo cItarI zake che. ema mAnI zakAya ke A citrakAma mATe khAsa cUMTI kADhelA keTalAka AdhArabhUta AkAre nakkI thaI gayA haze. cItaranAra je kAMI cItare che temAM mAnava deha viSe te saMpUrNa samaja rajU karI zake che. jAtajAtanA loko, temanI hIlacAla temaja mudrAo tene suparacita che. vRttAMta para saceTa lakSya ane ekadhAruM citrAMkana e tenAM pradhAna lakSaNa che. te vAhavAha mATe citrakAma karato lAgato nathI, paNa koI rIte citramAMthI ja hakIkata prakaTa karI zakAya tenI mathAmaNuM te kare che. eTale ke vAMcatAM na AvaDatuM hoya tene paNa e pAnAmAMthI jANavAnuM ane jovAnuM maLI rahe ane dharmapracAranI sArthakatA sadhAya. citra ane lipi baMne pavitra AnaMdajanaka netravihAra banI rahe te mATe prayatna karavAmAM A graMtho zebhA-samRddhinI Toca raju kare che. ghUMTelI kALI, bhUrI ke lAla bhoMya upara akSaro ane citronI takatIo yogya rIte sAcavIne hAMsIAmAM je velapaTTIo ane AkRtinI vADIo bharI dIdhI che. tenI tole Ave evI prAcIna prata jANavAmAM nathI. dharmanA pavitra graMtha mATe Avo samAdara kurAna, bAIbala, gItA vagerenA zrImaMta mAlika ane dharmAdhIe batAvyo che; paNa kalpasUtronI AvRttio sAthe harIphAI karI zake evo samUha bhAgye ja maLaze. (A kathana mAtra bahAra paDelAM pustakone AdhAre che.) jaina kapasUtronA hAMsIAnI citrasAmagrI upara to hiMdanA jANItA kalAvivecakonuM paNa dhyAna kheMcAyuM jaNAyuM nathI. tenuM kAraNa Aja sudhI joIe teTalA pramANamAM keTalIka asala vastuo kenI jANamAM paNa nahotI e kahI zakAya. hAMsIAnI e apUrva kalAsamRddhine duniyA AgaLa rajU karavAnuM mAna jaina citrakapa'nA saMpAdaka zrI sArAbhAI navAbane ja che. je namUnA temaNe prApta karI prakaTa karyA che te mATe kaLAnA itihAsamAM temanuM mAna ane sthAna kAyamane mATe svIkAravuM paDaze. A hAMsIAnI citrakaLA ja e yuganA mAnavIonI sarjanazakti ane apratima zobhAzaktine saMpUrNa purAvA che. kevaLa be ke cAra raMgamAM, AkhA ye graMthanA ekaeka pAne judIjudI velapaTTIo, abhinayabhaya prANIo tathA manuSyone cItaranAra citAro AjanA kaLAkArane kasoTI Ape evo che. tenuM AzcaryakAraka, vipula ane vaividhyapUrNa sarjana ajaMtAnA bhaMDArane paDakAre evuM che. lUMTAtAM, cerAtAM, vecAtAM vadhelo paNa saMskRtino A thALa eTalo badho samRddha che ke AjanA kapanAkRtio (designs) mAganArAonI bhUkhane te sahajamAM saMtoSe che. ghaNI vakhata graMthanAM pAnAMomAM hasIAmAM eka khUNA para lahIe citraprasaMganI TakI noMdha karelI jaNAya che. te uparathI lAge che ke akSaro lakhanAra potAnuM kAma pUruM karI citArAne khAlI jagyAo bharavA soMpI deto haze; eTale citAre kavitAnI pAdapUtinI peThe prasaMganA sUcaka AkAravALI velapaTTIo ane citro umeravAnuM kAma karatA haze. kavitAnI kaDIo chaMdamAM baMdhAtI Ave tevI rU5 ane AkRtimALAonI samatala vaheMcaNI karate te chevaTanA pAnA sudhI pATha ane citrone ekasarakho rasa sAcavI le che. AvI ekadhArI yojanAvALAM prakAzano AjanA sAdhanasaMpanna yugamAM paNa virala che. dhArmika citromAM kathAprasaMganAM pAtronAM svarUpa Adya kulAgue bAMdhelAM tenAM te ja sAcavavAno saMpradAya AgrahapUrvaka paLAto hoya tema lAge che, kAraNake temAM bhAgye ja navo prakAra najare paDe che. chatAM kavacita cakora kaLAkAro navI Urmi ane TA batAvyA vinA rahetA nathI; ane jyAM jyAM kaMIka sAmAjika vAtAvaraNa batAvavAnuM hoya che tyAMtyAM te temaNe avazya Ta laIne pitAno samAja utAryo che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citra-kalpalatA zrIpAla rAsanAM citro e rIte citrakAranI samakAlIna sRSTinuM citra che. A citranI citrakaLAnI kadara karatAM sAthe sAthe temaNe je sAhitya ane kriyAothI A prato taiyAra karI haze te paNa AzcaryakAraka prakAra gaNavo joIe. tADapatrIne cUMTIne citra yogya saphAI para lAvavAM temaja cirasthAyI banAvavAM, ane vividha raMgo ukhaDI na jAya evI kriyAthI bhUmikA para temane saMlagna karavAM e badhI vAte AjanA kalAkArane mahAna bhede ja rahevAnI. Aje citra ciraMjIvapaNa mATe sAdhana ke raMgonI lezamAtra paravA koI rAkhatuM nathI. tene seMkaDo varSothI temanA sarjakonA pratibhAnI sAkha pUratA A namUnA zaramamAM nAkhe evA che. A bAbatamAM to kuzala vaijJAnike, kalAkAro ane prAcIna zAstravizAradAnuM maMDaLa ekAgra thaI kAme lAge to ja punaruddhAra thaI zake. A citromAM zailInuM anukaraNa, ghUMTaNa ane keTalAka AkAronAM bIbAM barobara sacavAyAM hoya che eTale ApaNane vRttAMtano ukela jarA ye muzkela paDato nathI. vRttAMta sAthe ApaNane rivAjo, vastra, gharo, upaskara vagereno sArAmAM sAro khyAla maLe che. bAramIthI aDhAramI sadI sudhInuM lokajIvana jevuM hoya to AmAM maLI zake. A citronI bIjI khUbI e che ke sAdhAraNamAM sAdhAraNa mANasane paNa citra samajAya evI rItano temAM prayoga karavAmAM Avyo che. taDako hoya tyAre AkhuM citra pILA raMgamAM ja cItaryuM hoya. rAtri hoya tyAre bhUrA raMga para ja cItarAyuM hoya. gharamAM rAtri hoya ane dIvo cAtaryo hoya to badhuM lAla bhUmi upara AlekhyuM hoya. vaLI prasaMga pramANe Rtu tathA kALa darzAvatAM mANasa ane janAvarothI ApaNe badhuM tarata aTakaLI zakIe chIe. nadI sarovara ke kuMDa, tenA pANImAM vamaLAnI rekhAethI ja samAI jAya che. vRkSe phaLo vanaspatio vagere barobara oLakhAya tema tenA pAna thaDa vagere cItarAelAM najare paDe che. vAstavika darzana karatAM A lAkSaNika darzana citraNAnA niyamomAM vadhu upayogI gaNAyuM che. Aja sudhI bhAratIya citrakaLAnA ItihAsamAM gujarAtano nAmollekha nahato, paraMtu madhya yuganA A citrakaLAnA namUnA mAtra gujarAtamAM ja maLyA hovAthI gujarAtane tethI gaurava prApta thayuM che. A prAcIna citrAkRtionI chAyA rAjapUta kaLAmAM kema UtarI ne mugala kaLAne samRddha karavAmAM AnuvaMzika upakAra kevI rIte thayo tenAM aMkoDA to hajI besADavAnA rahe che ja; topaNa je sthApatyaracanAo ane vastra A citramAM dekhAya che te Aje paNa nahi badalAelA samAjamAM najare paDe che. catura dRSTivALA kalAvivecako A kaLAnA namUnA netAM ja tenI potency-sarjaka ane preraka zakti svIkAraze, eTaluM ja nahi paNa dezanI kaLAne temAMthI navo mArga jaDaze ema mAnavuM bhUlabhareluM nahi gaNAya. Aje kaLA eTale zALA pAdita vastu nahi, paNa prajAnI Urmi ane ullAsamAMthI sarjAelI navasRSTi ema svIkArIe to navasarjananA pAyAmAM ye A kaLAnAM to upayogI thaI paDavAnAM ja. ravizaMkara ma. rAvaLa
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0000000XSUSSOUS gujarAtanI jainAzrita citrakaLA graMthastha je citrakaLA jarAtanI jenAzrita kaLA judAjudA vibhAgomAM vahecAelI che. mukhyatve karIne te jaina maMdiranA sthApatyamAM tathA jaina dharmanA hastalikhita dharmagraMthomAM maLI Ave che. A be aMgo paikI sthApatyakaLAne pradeza bahu ja vistRta hovAthI te viSaya bhaviSya upara rAkhIne prastuta graMthamAM tenAM e be mahatvanAM aMge pikInA eka aMga tenA dharmagraMthonI kaLAne maLI zakato itihAsa ApavAno mAro uddeza che. - chellAM pAMca varSa daramyAna gujarAtanAM mukhya mukhya zaheromAM AvelA jaina graMthabhaMDAro maenI citravALI hastapratonA abhyAsa ane bArIka avalokananA pariNAme je mArI jANamAM AvyuM che tenuM TUMka varNana atre raju karyuM che. mArI pahelAMnA kAma karanArAoe temane maLelI athavA jJAta thaelI evI thoDI pratomAM ja potAnuM kSetra saMkucita karyuM che. bhAratanI rAjaputa ane mogala kaLAnI pahelAM, eTaleke soLamI sadInA chellA samaya pahelAM ladhu pramANanAM chabicitronI be jAtanI citrakaLA maLI Ave che. A be mAMthI eka nata nepALa ane uttara baMgAla taraphanI agiyAramI sadInA samayanI maLI Ave che, ane bIjI gujarAta kAThiyAvADa ane rAjaputAnA bAjunI agiyAramI sadInA aMta samayathI maLI Ave che. A baMne jAtanI kaLAomAM ekabIjInuM anukaraNa kaI rIte thayuM hoya, eTale ke ekabIjI kaLAne sIdhe saMbaMdha hoya ema lAgatuM nathI, paraMtu te baMne kaLAe prAcIna bhAratavAsIoe potAnI meLe -svataMtrarIte upajAvI kADhelI che. pUrva bhAratanI citrakaLA mukhyatve bauddhadharmanA graMthomAM ane pazcima bhAratanI citrakaLA mukhyatve tAMbara jainAnA hastalikhita dharmagraMthomAM maLI Ave che. A citrakaLAne traNa vibhAgamAM vaheMcI nAkhavI joIe. prAcIna samayanI A citrakaLA tADapatranI hastapratomAM maLI Ave che ane tADapatranI e citrakaLA be vibhAgamAM vaheMcAyelI che. pahelA vibhAganI zarUAta selaMkI rAjyanA udayathI thAya che. mahArAjadhirAja siddharAja jayasiMhadevanA rAjyakALanI zarUAtamAM ja vi.saM. 1157 (i.sa 110 0 ) mAM gujarAtanA prAcIna baMdara bhaMgukaccha (bharUca)mAM lakhAyelI nizIthagRNinI prata hajI vidyamAna che, je pATaNanA saMghavIne pADAnA bhaMDAramAM AvelI che. je upara tArIkha lakhelI che tenI Aja dina sudhImAM maLI AvelI gujarAtanI jainAzrita citrakaLAnI sauthI jUnAmAM jUnI citravALI prata A eka ja che. pahelA vibhAgane aMta paNa e ja bhaMDAranI vi.saM. 1745 (I.sa.1ra88)nI sAlamAM lakhAelI judIjudI prAkRta kathAonI tADapatranI pratimAMnAM citrothI Ave che; kAraNa ke vi. saM. 1956 (I.sa. 1299)nI sAla pachInAM citronI citrakaLAmAM bahAranI bIjI kaLAonuM mizraNa thoDeghaNe aMze jaNAI Ave che. tADapatra uparanAM citronA bIjA vibhAganI zarUAta vi.saM. 17pa7 (I. sa. 1300)thI thAya che ane tene aMta lagabhaga vi.saM. 1500 (i.sa. 1443)nI AsapAsamAM Ave che. A bIjA vibhAganA samaya daramyAnanI traNa hastalikhita prato mArA jANavAmAM AvelI che, jemAMnI eka prata upara vi.saM. 1423 (I.sa. 1 370)nI tArIkha nAMdhAelI che ane te amadAvAdanI ujamaphaInI dharmazALAnI graMthabhaMDAramAM AvelI che. A bIjA vibhAganA samaya daramyAnanAM keTalAMka citro te lAkaDAnI pATalIo ke je tADapatranI upara nIce bAMdhavAmAM AvatI hatI tenA upara tathA kapaDAM upara paNa maLI Ave che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 jaina citra-kapalatA lAkaDAnI evI be pATalIo vi.saM. 14ra 5 (I.sa. 1968)mAM cItarAelI tArIkhanI noMdhavALI maLI AvelI che, ane kapaDAM uparanAM citro vi.saM. 1410 (Isa. 1757)thI maLI Ave che. | gujarAtanI jainAzrita kaLAnA trIjA vibhAganAM citro mukhyatve kAgaLanI hastalikhita pratamAM maLI Ave che. tenI zarUAta I.sa. nI paMdaramI sadInI zarUAtathI thaI hoya ema mAruM mAnavuM che, ke rAva bahAdara 3. hIrAnanda zAstrI pAse eka prata vi.saM. 1125nI sAlanI lakhAelI meM joelI che; paraMtu mArI mAnyatA pramANe te tArIkha nakala karanAre jUnI je prata uparathI nakala karI haze tenI te kAyama rAkhelI che, je te pratamAMnAM citro mATe upayogamAM levAmAM AvelI sonerI zAhI tathA citro doravAnI citrakAranI rIta uparathI niSpakSa nirIkSakane saheje jaNAI Ave che. tethI te prata paMdaramI sadI pahelAMnI nathI ja ema huM mAnuM chuM. A trIjA vibhAganI kaLAne aMta vikramanI soLamI sadInA aMta samaya daramyAna Ave che, je veLA gujarAtanI jainAzrita kaLA prathama mugala ane pachI rAjaputa kaLAnI asara nIce AvI gaI hatI, ane te pachI aDhAramAM saikAmAM to samakAlIna rAjaputa kaLA je lagabhaga naSTa thavA AvI hatI temAM gujarAtanI A jainAzrita kaLA saMpUrNapaNe samAI gaI. - A trIjA vibhAganA samaya daramyAnanAM jaina sivAyanAM bIjAM citro vaiSNava saMpradAyanA gaNyAgAMThavyA dharmagraMthomAM maLI Ave che. paraMtu paMdaramI sadI pahelAMnAM graMthastha citro jaina zvetAMbara kemanA dharmagraMthomAM ja maLI Ave che, ane A ja kAraNathI A kaLAne keTalIka vakhata "jaina" apara "vetAMbara jaina kaLAnA nAmathI saMbodhavAmAM AvelI che. keTalAka vidvAno A kaLAne "gujarAtI kaLA'nA nAmathI oLakhAve che. paraMtu prastuta graMthamAM raju karelA purAvAo uparathI ApaNe jANI zakIzuM ke A kaLAno vikAsa ekalA gujarAtamAM ja nahi paNa pazcima bhAratanA dareka pradezamAM thaelo hato. u.ta. svargastha muni mahArAja zrIhaMsavijayanA vaDodarAnA saMgrahamAM AvelI kapasUtranI rasuvarNAkSarI prata vi saM. 152mAM rAjaputAnAmAM AvelA yavanapura (jenapura)mAM lakhAelI che. bIjI eka suvarNAkSarI kapasUtranI prata vaDodarAmAM vayovRddha gurudeva pravartaka zrI kAMtivijayajInA saMgrahamAM che, te mALavAmAM AvelA maMDapadurga (mAMDavagaDha)mAM lakhAelI che, trIjI prata uttarAdhyayana sUtranI saMvata 159mAM maMDapadugamAM lakhAelI amadAvAdanA devazInA pADAne upAzrayamAM AvelA zrI dayAvimala zAstrasaMgrahamAM AvelI che. A sivAya bIjI ghaNI prato mAMDavagaDha vageremAM lakhAelI maLI Ave che. A tathA bIjA purAvAo uparathI A kaLAne gujarAtI kaLA'ne badale ApaNe agAu jaNAvI gayA tema "gujarAtanI kaLA' (prAcIna vyApaka arthamAM) tarIke saMbodhavI vadhAre vAstavika che. A kaLAno pracAra AkhA pazcima bhAratamAM thavAnuM eka kAraNa e paNa hoya ke prAcIna gujarAtanA svataMtra hiMdu rAjavIonA ajeya bAhubaLanA pratApe te mulake gujarAta pradezanI chAyA nIce hovAthI saMbhavita che ke gujarAtanA citrakAro tyAM javAne lIdhe A kaLAno pracAra pazcima bhAratanA saghaLA pradezomAM thayo hoya. bIjuM kAraNa e che ke A kaLAnA prAcIna samayanA tADapatranA je namUnAo maLI AvyA che te saghaLA ja mukhyatve karIne gujarAtanA prAcIna pATanagara aguhilapura pATaNa tathA te vakhatanA prakhyAta baMdara bhRgukaccha (bharUca)nA che. gujarAtanI A jainAzrita kaLAno saMpradAya bhAratIya citrakaLAnA itihAsa mATe bahu ja mahattva che. tenuM eka kAraNa to e che ke A citrakaLAnA nAnA agara moTA dareka citre keTalA the saikAo sudhI ajaMtA, bAgha ane elorAnI guphAonAM mitticitronI paraMparA jALavI rAkhI che. bIjuM kAraNa e ke te svacchatA ane suMdaratAmAM ghaNI ja AgaLa paDatI ane prakhyAtimAM AvelI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jainAzrita citrakaLA 19 rAjaputa ane mugalakaLAnI janmadAtrI che. trIjI bAjue keTalAka dAkhalAomAM tenI sAthe irAnI kaLAnuM mizraNa thaeluM che. | gujarAtanI jainAzita kaLAnAM nAnAM chabicitronI ATalI badhI upayogitA hovA chatAM tenA tarapha bahu ja ochuM dhyAna ApavAmAM AvyuM che tethI temaja tenA uparanAM bahu ja thoDAM lakhANa prasiddhimAM AvelAM hovAthI haju sudhI keTalAka vidvAnone A kaLA taddana ajJAta che. ajANa rahevAnuM eka kAraNa e paNa che ke jaina graMthabhaMDAro sivAya bhAratanAM myujhiyamomAM temaja pAzcAtya pradezamAM tenI je prato jovAmAM Ave che te, maLI AvatI pratonA samA bhAganI paNa nathI. bhAratanA jaina graMthabhaMDAromAM temaja jaina sAdhuo tathA jaina dhanADhayone khAnagI saMgrahamAM badhI maLIne hajAro hastaprato haju aNudhI paDI che. bIjuM kAraNa vastunA ajJAtapaNAne lIdhe tenA vahIvaTadAranI te nahi batAvavAnI saMkucitatA che. keTalAka dAkhalAomAM A saMkucitatA vyAjabI paNa che. | gujarAtanI A jainAzrita kaLAnA namUnAo paradezamAM mukhyatve karIne nIcenAM sthaLoe AvelA cheH IgleMDamAM briTiza myujhiyamamAM, daDiyA oNphisanI lAyabrerImAM, royala eziyATika sosIeTInI lAyabrerImAM, beDalIana lAyabrerImAM, kaeNbrija yunivarsiTIno lAyabrerImAM; jarmanImAM Staats Bibliothek ane myujhiyama fur Volkerakunde baMne barlinamAM, oNsTriyAmAM vIenAnI yunivarsiTInI lAyabrerImAM; ane phrAnsamAM StrasbourgnI lAyabrerImAM. kadAca DIghaNI ITAlInA phaoNrensanI lAyabrerImAM paNa hoya. arikAnA yunAiTeDa sTeTsamAM khAsa karIne besTana myujhiyamamAM ke jyAM (bhAratIya jaina graMthabhaMDAro bAda karIe to) paradezamAMno A kaLAne sArAmAM sAre saMgraha che; vaizigTamAM kIara gelerI eNpha ArTamAM, nyU yorkamAM meTropoliTane yujhiyamamAM, DeITanA ArTa myujhiyamamAM tathA dhaNuM amerikana dhanakuberene khAnagI saMgrahomAM A citro AvelAM che. A pramANe pazcimanA pradezomAM bahu ja thoDI jagyAoe prato gaelI hAvAthI paNa ghaNuM pAzcAtya vidvAno A gujarAtanI jaizrita citrakaLAthI ajANyA hovAnuM saMbhavI zake che. paraMtu have evo samaya AvI lAgyo che ke bhAratIya citrakaLAnA abhyAsIone A kaLAthI ajJAta rahevAnuM pAlavI zake ja nahi. gujarAtanI A jenAzita kaLA je mukhyatve nAnAM chabicitrAnI kaLA che tene, jenA upara te cItaravAmAM AvI che tenA prakAra pramANe je vaheMcI nAkhavAmAM Ave to te cAra vibhAgamAM vaheMcAI jAya che. A cAra vibhAgamAM pahelA vibhAganI kaLAnAM badhAM citro tADapatrI hastalikhita prata upara cItarelAM kAyama che, je citrone ApaNe upara be vibhAgamAM vaheMcI nAkhyAM che. bIjA vibhAgamAM citrA tADapatranI pratonI upara nIce bAMdhavAmAM AvatI lAkaDAnI pATalIo upara cItarelAM jovAmAM Ave che. trIjA vibhAganAM citro kapaDAM upara ane cothA vibhAganAM kAgaLa upara cItarAelAM maLI Ave che. pAchaLanA traNa vibhAganAM citrAne ApaNe upara trIjA vibhAgamAM samAvI dIdhAM che, tenuM kAraNuM lAkaDA tathA kapaDAM uparanAM citro mAtra gaNyAgAMThayAM maLI AvyAM che te che. tADapatranI kaLAne ApaNe "prAcIna kaLA'ne nAmathI saMbodhana karyuM che. I.sa. caudaso pacAsamuM varSa tADapatranI kaLA tathA kAgaLanI kaLAnA bhAgalA vaheMcavA mATe yogya hoya ema mane lAge che. prAcIna tADapatra uparanI nAnAM chabicitronI kaLA i.sa.nA paMdaramA saikAnA uttarArdha pachI taddana lupta thaI gaI hoya ema dekhAya che.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kalpalatA kaLAnI dRSTie A kaLAnuM vivecana kaLAnimaNanI dRSTithI gujarAtanI jainAzita kaLA e nAnAM chabicitranI kaLA che ane te bahu ja majAno viSaya che. nAnAM bauddha chabicitronA AlekhananuM anukaraNa temAM nathI. bhAratIya citrakaLAnA itihAsamAM suMdara kaLAnirmANa arthe agAunA eka paNa daSTAMta vinA mULa banAvaTa nahi, paNa tenA upayoga sArU gujarAtanI janAzrita kaLAne mAna ghaMTe che. prAcIna gujarAtanI A kaLA e bIra kaLA che; temaja zArIrika avayavonuM yathArtha digadarzana karAvanArI A kaLA ghaNI ja suMdara citrakaLAnI racanA sArU paMkAelI che, eTaluM ja nahi paNa kaLAnI nipuNatA uparAMta tenI aMdara atyaMta hArdika khUbI rahelI che. theDAMeka citro joke kaThora ane bhAvazUnya hoya tema lAge che, to paNa keTalIka vakhata mukhamudrAlekhana ane lAvaNyamAM te caDI jAya che. citranA raMgenI pasaMdagI to ghaNA ucA prakAranI che. tADapatra uparanI kaLA bahu ja UMcI kakSAnI che, joke tene vipo bahu maryAdita che. pAchaLathI teramA saikAnI eka pratamAM te kudaratI do paNa cItarelAM maLI AvyAM che. caudamA saikAnA aMta bhAgamAM A kaLAnA sauthI uttamamAM uttama namUnAo maLI AvyA che. kAgaLa uparanI kaLA paNa keTalAka dAkhalAomAM bahu ja UMcI kakSAnI che. jAjaramAna suvarNamaya athavA raktavarNa pRSThabhUmi upara AlekhelA AsamAnI, veta temaja vividha raMgo bahu ja AnaMda Ape che. kharekhara gujarAtanI janAzita kaLAnuM je kAI khAsa mahatvanuM lakSaNa hoya to te khAsa zobhAyamAna citrAthI hastaprato zaNagAravAnuM hatuM. caLakatA suvarNaraMgI ane vidhavidha rAtA raMgane suMdara raMgathI raMgavAnI kaLA kaLAkAranI khUbImAM gauNa na hatI paNa te to teno mukhya pAye hato. vaLI alaMkAra ane zArIrika avayavonI dareka jhINavaTamAM mApa ane AkAranuM cokkasa jJAna citrakAranI alaMkaraNa karavAnI tIvra lAlasAthI aMkAeluM che. yadyapi citrakAre teja ane chAyAno upayoga citrane uThAvavAmAM-bahAra paDatAM dekhADavAmAM karyo nathI. topaNa ema mAnI levuM nahi ke kaLAkAre traNa jagyAmAM-laMbAI UMDAI ane pahoLAImAM- avagAhatI mUrtio (plastic form)ne doravAne jarA ce prayatna karyo nathI. A dekhAva bharAvadAra aMge dorIne, vakhate dADhI Adi vaLAMkane pramANa karatAM vadhArIne teo karatA; ane citra ApaNe bAjuethI jotA hoIe tevuM batAvatI veLA to kaLAkAra baMne AMkhone evI rIte dorato ke ApaNane chabi taddana sapATa ja lAge. citra cItaravAnI rIta gujarAtanI jainAzita kaLAnA traNa vibhAga daramyAnanAM citro sAmAnya rIte maLatAM dekhAya che; jeke prato banAvavAnA prakAra judI judI rItanA dekhAya che. mukhyatve lakhanAra ane cItaranAra vyaktio alaga alaga hoya tema lAge che, to paNa keTalAka dAkhalAomAM lakhanAra ne cItaranAra eka paNa hoya che. Aje paNa vRddha AcArya mahArAjazrI jayasUrIzvarajI potAnI jAte ja prato lakhe che ane temAM citro cItare che. akSare lakhanAro citra cItaranAra mATe amuka jagyA choDI deto. A vAta pratonI bArIka tapAsa karavAthI jaNAI Ave che. pratane akSaro citronI jagyA choDIne dhArAbaddha cAlyA AvatA dekhAya che, ane keTalAka dAkhalAomAM to citrakAranI samaja mATe hAMsIAmAM prasaMgane lagatuM lakhANa paNa lakheluM maLI Ave che, ke jene citrakAra mukhyatve anusarato. lakhanAra bahudhA potAnuM kAma pUruM karatA tyAre te prata citrakArane suprata karato hoya ema spaSTa jaNAI Ave che. nAnAM citronA AlekhanamAM patra upara khAsa rAkhelI jagyAmAM tADapatra upara lAla raMga ane kAgaLa upara pravAhI suvarNanI zAhI athavA suvarNanAM jhINAmAM jhINAM pAnAM (varakha ke jenI Aje paNa jaina maMdiromAM jinamUrtinI aMgaracanA karavA mATe upayoga karavAmAM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 gujarAtanI jainAzrita citrakaLA Ave che), jeTalI jagyAmAM citra doravAnuM hoya teTalI jagyAmAM, prathama lagADavAmAM AvatAM. tenI pAchaLanI pRSThabhUmi mATe bhAge gherA rAtA raMgamAM karavAmAM AvatI ane tenA upara raMganI bhUkI evI rIte lagADavAmAM AvatI ke citra pote suvarNamaya ja lAge. bAhya rekhAo ane AMkho, AMkhanAM pipacAM, kAna, AMgaLIo vagere pachIthI kALA raMgamAM raMgavAmAM AvatAM hatAM. je chabacitro A rIte doravAnuM pariNAma e AvyuM ke strI ane puruSonI mukhAkRtio, temanAM vastro ane puSpAdithI racelA bIjA alaMkAro jANe sonAthI sapATa cItarelAM hoya ema jaNAya che. citrane jyAre ApaNe bAju uparathI tapAsatA hoIe tyAre jaNAya che ke AvI chabinA caherAmAM nAkane keTalIka vakhata lAla raMgathI raMgavAmAM AvatuM hatuM. A rIte citra to saMpUrNa dorAtuM; paNa have temAM raMga pUravAne pIchI upara AsamAnI raMga levAto ane vastra tathA bIjA bhAgo upara te jarUra pUrato mUkavAmAM Avata; temaja manuSya ane prANIonA zarIranA geLa bharAvadAra bhAge jevI keTalIka jagyAe e jADI pachIthI raMga pUrI te pramANamAM ghaTa-ghUla dekhAya tema karAtuM. veta khAlI jagyAo koIka vAra irAdApUrvaka rAkhavAmAM AvatI, paNa kayAreka suvarNanAM pAnAM coTADatAM akasmAtathI paNuM rahI jatI. sAdhuonAM sapheda kapaDAM batAvavA mATe to motInA raMga jevo che raMga kayAreka vaparAto. bahu ja ochA prasaMge eka pAMcama raMga vaparAzamAM levAto. e raMga te bahu ja suMdara ghero morathuthI jevo lIlo raMga. prAcIna hastapratonA cItaranArAonA raMgasaMbhAramAM A sivAya bIna koIpaNa raMgo maLI AvatA nathI. paNa pachInA vakhatanI kAgaLanA samayanI hastapratomAM keTalIkavAra suvarNaraMganI jagyA pILA raMge ane rAtA raMganI pRSThabhUminI jagyA AsamAnI raMge lIdhelI lAge che, jainAzita kaLAnAM nAnAM chabicitro doravAmAM zarIranA pratyeka aMga pratyaMga doravAnI racanA vAstavika tulanA upara bAMdhavAmAM AvatI hatI. zipakaLAne gAra mAM mukhya bhAga bhajave che. kotarakAmavALI UpaselI velo ane choDavAo kAM te eka ja zilInA banAvAtA agara kudarata uparathI paNa banAvavAmAM AvatA. pazuo ane pakSIonAM ci, khAsa raMgathI raMgelA rAjahaMsa, sapheda raMganA hAthIo, ghoDAo, haraNo, vividha jAtanAM nRtyacitro vagere kinArInI upara tathA AjubAjunA hAMsIAomAM zobhA ApanArA padArtho tarIke javAmAM AvatA; temaja jaina dharmanAM ATha pavitra pratIka-aSTa maMgala-no tathA cauda ravaMAdino paNa tevI ja jAtane upayoga karavAmAM Avate. A kaLAnAM A nAnAM chabicitronuM astitva na hota to ApaNane te jUnA kALano paricaya nahivata athavA bahu ja apa hota. A citro te samayanA jIvananuM ane sarakAranuM je jJAna ApaNane pUruM pADe che te bahu ja kiMmatI che. kharekhara te uparathI ApaNe janmathI mAMDI maraNa patanA samasta jIvananA dareka bhAganuM vizvasanIya ane bahuvidha dazya prApta karI zakIe chIe.. AvAM nAnAM chabiciAmAM cItarAelI dayaktienA caherAnI tAdasyatA ke temanA cAritryanI chApa temAM pADavAnI zakti e citrakAromAM hoya ema chavuM e vadhAre paDatuM gaNAya. vastutaH sarva mahApuruSo ane sAdhuo, devo ane devIo, rAjAo ane rANIo, subhaTo ane strIpuruSo je prAcIna citrakAroe cItaryA che te jANe eka ce kakkasa bIbAmAMthI nIkaLyAM hoya tevAM jaNAya che. suprasiddha kalAmarmajJa DaeN. AnaMdakumArasvAmI A kaLAne nIcenA zabdomAM abhinaMdana Ape che: That the handling is light and casual does not imply a poverty of craftsmanship (the quality of roughness in 'primitives' of all ages seems to unsophisticated observers a defect), but rather perfect ade
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-ka95latA quacy; it is the direct expression of a flashing religious conviction and of freedom from any specific material interest. This is the most spiritual form known to us in Indian painting, and perhaps the most accomplished in technique, but not the most emotional nor the most intriguing. Human interest and charm, on the other hand, are represented in Ajanta painting and in late Rajput art.' arthAta-hathoTI haLavI ane prAsaMgika hoya teTalA uparathI kaLAnapuNyanI UNapa che ema phalita thatuM nathI. dareka yuganAM prAthamika citronuM kharabacaDApaNuM sAmAnya jenArane to khAmI rUpa ja dekhAya che.) ulaTuM pUrNa saMjana jaNAya che; kAraNake te sateja dharmazraddhA ane jaDa vastu paranA rAganI muktinA sIdhA pariNAmarUpa che. bhAratIya citrakaLAnuM A ati AdhyAtmika, ane kauzalyamAM kadAca eka nipuNatAvALuM svarUpa che, joke te bahu bhAvanAtmaka ke aTapaTuM nathI. bIjI bAju, ajaMtAnAM citromAM ane pAchaLanI rAjaputa kaLAmAM mAnuSI rasa ane siMdarya pratiSThita karelAM che.' A kaLAnI khAsa viziSTatAe A kaLAnAM citrenI khAsa viziSTatAo to tenAM strI ane puruSa baMnenA caherAnI rIte bahu ja judA prakAranI che te che; ane vaLI te sAthe tenI AMkho bahu ja ajAyabIbharI hoya che. prAcIna tADapatranA samaya daramyAna caherAo hamezAM bemAMthI eka taraka,betRtIyAMza agara kAMIka vadhAre paDatA cItarelA hoya che. pachInA-kAgaLanA-samaya daramyAna AgaLanI AMkha hamezAM saMpUrNa doravAmAM AvatI ke je poTeTanI khAlI jagyA rokatI. mi. ghoSa samajAve che ke "A pheraphAra citrakAranI icchA mujaba thatI, kAraNake te ema batAvavA mAgato ke pote A kAMi sAduM citra cItarato nathI, paraMtu tene IrAde eka sAMpradAyika citra taiyAra karavAne che." A dalIla game tema hoya, paNa tenA karatAM meM atre raju karelI dalIla vadhAre yogya hoya tema mane lAge che. hAlamAM pravetAMbara maMdiromAM moTe bhAge dareka mUrti upara, mUrtinA paththaramAM karelAM mULa cakSue uparAMta vadhArAnAM sphaTikanAM cakSuone (ke jeno AkAra laMbagoLa jevo ane baMne khUNAo aNIvALA hoya che teno) upayoga vadhAre bhakti-bahumAnatA dekhADavA mATe karavAmAM Ave che. A skaTikanAM cakSuo mUrti mULa kudaratI AMkho upara ara Ica agara tethI vadhAre AgaLa upasI AvatAM dekhAya che, ane jyAre mUrtine eka bAju uparathI jovAmAM Ave tyAre jUnAM citromAM jevI rItanI piTanI AMkhe cItaravAmAM AvelI hoya che tene barobara maLatAM te dekhAya che. atyAra sudhI jANamAM AvelA A kaLAnA namUnAo jaina zvetAMbara saMpradAyanI pratomAM cItarelA dekhAya che; ane temAM mukhyatve tIrthakaronAM, devadevIonAM ne prakhyAta dharmagunAM jevAM hoya che tevAM cakSu ja zvetAMbara jaina maMdironA sthApatyamAM che. eTale mArI mAnyatA mujaba to A jaina zrita kaLAmAM je upaselAM cakSuo dekhAya che temAM tathA zarIranA bIjA avayavo jevAM ke nAka, kAna, AMkhonI bhamaro vagere aMgopAMgomAM citrakAre vetAMbara jaina maMdironA sthApatyanuM ja anukaraNa kareluM hoya tema spaSTa bhAse che. eka bAju tIrthakaro, devadevI, sAdhuo ane derAsaranI aMdaranI bAjumAM kotarelI nartakIonI e mUtao tathA bIjI bAju ApaNAM ahIM raju karavAmAM AvelAM citro che e baMnenI vacce dekhAtI sarakhAmaNI mArI A dalIlane majabUta purAvo Ape che. - jeke paMdaramA saikAnI viNava saMpradAyanI hastapratomAMne temaja elorAnI guphAmAMnA kalAsane hiMdu maMdiranAM bhitticitronA caherAo paNa te ja jAtanI vizeSatA darzAve che. vaiSNava saMpradAyanI hastapratonAM citramAM A jAtanI je vizeSatA jovAmAM Ave che te bahu mahattvanI nathI,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanI jenAzrita citrakaLA kAraNake te badhAM kAgaLa upare che ane jUnAmAM jUnA tADapatranA namUnA karatAM ye keTalAka saikA pachInAM che. elorAnAM bhitticinI tArIkha kadAca dasamI agara agIAramI sadInI haze. game tema hoya to paNa te ApaNI dalIlane barAbara baMdhabesatAM nathI. citrakAroe temAM phakta caherAonAM cakSaonI samAnatA sivAya bIjI vizeSatAo, jenI ApaNe upara carcA karI gayA, tenI rajuAta te citramAM karI dekhAtI nathI. caherAonAM cakSuonI A rIta, jyAM sudhI mArI jANamAM che tyAM sudhI, ajaMtA, bAgha, sItAjavAla ane elorAnI jaina (digaMbara) guphAomAM paNa dekhAtI nathI; ane kAMcIvaramanA sthApatyanirmANavALA digaMbara maMdiramAM (ke jayAM be jAtanAM bhitticitra che--eka jAtanAM zikharanI nIcenI chata upara ane bIjAM divAlo upara tyAM) paNa nathI. digaMbara jaina mUrtione vadhArAnAM cakSuothI zaNagAratA nahi hovAthI temane devamaMdiranI mUrtionI nakala karavAnI hoya ja nahi ke jevI rIte tAMbaro zaNagAre che. Ane mATe ApaNe haju vaLI AgaLa vadhIne kahI zakIe ke tAMbara citra cItaranAra citrakAroe je pramANe manuSyano cahero cItaryo tenuM mAtra anukaraNa ja gujarAtanA veNuva citra cItaranAra citrakAroe karyuM, nahi ke mi. ghoSa kahe che tema potAnI svAbhAvika irachAthI. jaina maMdiromAM AvelI madhyakALanI jinamUrtio uparathI ja te rItane teo anusaryA hoya e ja vadhAre yuktisaMgata lAge che. e uparAMta jyAM jyAM nAnAM chabicitronAM caherAo bIjA evAM cakSavALA hoya che te saghaLA zvetAMbara jinamUrtinA anukaraNa rUpe hoya tema mAlUma paDe che. TekANumAM, A prathAnuM mULa vetAMbara maMdironA rathApatyamAM samAeluM che. A upaselAM cakSuonI prathA vetAMbara mAM daromAM kyArathI zarU thaI te zodhI kADhavuM muzkela che; topaNa te saMbaMdhamAM meM mArI jAte amadAvAdamAM maLelA jaina sAdhu saMmelana vakhate be vayovRddha tathA jJAnavRddha jainAcAryonI mulAkAta lIdhI hatI ane teozrI taraphathI mane je khulAso maLyo hato te akSaraza: nIce pramANe cheH "evAM cakSuonI prathA kyArathI zarU thaI te nizcitapaNe kahI zakAya nahi, paraMtu A prathA ghaNI prAcIna hovAnuM jUnI jinamRtio tathA citro uparathI anumAna thaI zake che. sauthI prathama cakSuo koDInAM vaparAtAM hatAM. te pachI hAlamAM mevADa, mAravADa Adi pradezomAM vaparAya che tevAM mInAkArI (cAMdInAM patarAM upara kAma karelAM) cakSuoe koDInuM sthAna lIdhuM. samaya jatAM mInAkArI cakSuonI sulabhatA saghaLA sthaLe nahi hovAthI tenuM sthAna sphaTikanA cakSuoe lIdhuM hoya ema lAge che. mUrti upara Tika rasIdho TakI zake nahi, tethI tene pakaDI rAkhavA mATe cAMdInA patarAnAM khokhAM taiyAra karI tene sonAthI rasAvI tenI aMdara phiTikanA cakSuo mUkavAmAM Ave che. AthI tene kada dhUla thaI jaI cakSuo upaselAM (upanetro jevAM) dekhAya che. Aje keTaleka ThekANe to mUrtio para A cakSuo caTADavAmAM bahu bedarakArI batAvavAmAM Ave che, tethI jema bane tema A darzana karanArane vadhAre AphAdArI ane AtmaraNitA tarapha vadhu ne vadhu pracavAne sahAyakArI thAya te mATe jinamUrtine te barAbara baMdhabesatAM rahe tevuM dhyAna devAnI AvazyakatA che." vaLI A citro mathenI puruSa tathA strInI AkRtionA kapALamAM - AvA AkAranuM, puranA kapALamAM U AvA AkAranuM ane keTalAka dAkhalAomAM = traNa lITIo sahitanuM tilaka jovAmAM Ave che. strInA kapALamAM 0 AvA prakAranuM je tilaka jovAmAM Ave che te prajAmAM Aje paNa jemanuM tema cAlu che; paraMtu puraSonA kapALamAM U AvA prakAranuM je tilaka jUnAM citromAM jovAmAM Ave che te prathA te samayanA rItarivAjonuM samarthana bhale karatI hoya, paraMtu Aje te jemAMthI nAbUda thaelI hovA chatAM paNa tenuM anukaraNa vaiSNava saMpradAyamAM jemanuM tema kAyama rahyuM che. prAcIna ja vi saMbaMdhInAM citromAM temaja amadAvAdamAM nAgajI bhUdaranI piLanA derAsaranA bhUmigRhamAM AvelI vi.saM. 1102 (I.sa. 1065)nI dhAtunI jinamRtinA tathA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citra-ka95latA paMdaramA saikAnA dhAtunA be paMcatIrthanA paTomAMnI jinartinA kapALamAM paNa AvA e prakAranuM tilaka maLI AvatuM hovAthI ApaNe saheje anumAna karI zakIe ke paMdaramI soLamI sadI sudhI to gujarAtanAM pustapatro, pachI te jaina ho ke vaiSNava, pitAnA kapALamAM AvA e prakAranuM tilaka karatAM hovAM joIe. te prathA kayAre nAbuda thaI tenuM kharekharUM mULa zodhI kADhavuM muzkela che, paraMtu eTaluM to cokkasa che ke mi. mahetA kahe che tema, prAcIna cimAM maLI AvatAM AvA U prakAranAM tilaka koI saMpradAyanAM dyotaka nahotAM. tIrthakaronAM citromAM baMne prakAranAM tilaka maLI Ave che. sAdhu agara sAdhvInA kapALamAM koI paNa jAtanuM tilaka jovAmAM AvatuM nathI. sAdhuo ane sAdhvIenAM kapaDAM paheravAnI rIta tadana judI ja dekhAI Ave che, kAraNake sAdhuono eka khabhA ane mAthAno bhAga taddana khullo - vastra vagarano hoya che; jyAre sAdhvIone paNa mAthAne bhAga khullo hovA chatAM teonuM garadananI pAchaLa ane AkhuM zarIra kAyama kapaDAMthI AcchAdita thaeluM hoya che. prAcIna citromAM rAjamAnya vidvAna sAdhuo suvarNa sihAsana upara beThelA dekhAya che, te e samayanI prathAnI rajuAta citrakAre citramAM karI batAvyAnI sAbitI che.' | mogala samaya pahelAMnA eka paNa jUnA citramAM strIonA mAthA upara oDhaNuM agara sADI oDhelI jaNAtI nathI. strIo coLI pahere che, paNa tenA mAthAno bhAga taddana khulle hoya che. A uparathI gujarAtamAM strIoe mAthe oDhavAne cAla megala rAjaya pachIthI zarU thaelo hoya ema lAge che. mogala samaya pahelAMnA dareka citramAM strIonI mAphaka puruSone paNa lAMbA vALa hoya che ane teoe aMDA vALelA jUnAM citromAM dekhAI Ave che. vaLI pu dADhI rAkhatA ane kAnamAM AbhUSaNo paNa paheratA. strIoe mAthe oDhavAne ane puraSoe coTalA tathA dAdI kADhI nakhAvavAno rivAja mogala rAjya amala pachIthI ja gujarAtamAM paDelo hoya ema lAge che. 1 "eka divasa prAta:kALane viSe kumArapALa 72 sAmaMto, 36 rAjakuLo ane bIjA aneka kavi, vyAsa, purAhata, rAjaguru, maMtrI vagere parijana sahita rAjasabhAmAM suvarNanA puSapramANa Asana upara beTheluM hatuM, tevAmAM teNe kAMcanamaya Asana upara beThelA hemacaMdrAcAryane kahyuM. . . .?-kumArapAla prabaMdha bhASAMtara, pRSTha 109, 2 "A puruSane mAthuM to che nahi ane A ba vIo enAM kezAdi lakSaNa kahe che e meTuM Azcarya che, ema vicArI kumArapALe temane pUche, eTale temaNe temane kahyuM ke he narottama sAMbhaLe. . . pRSTha ghasAre che tethI vaNInuM anumAna thAya che, kaMdhe ghasArA che tethI kauMbhAraNanI lakSmI prakaTa thAya che, chAtI badhI gIra che, te uparathI lAMbI dADhI haze ema jaNAya che." -cAritradaraNikRta kumArapALa caritra bhASAMtara pA. 41 (paMdaramI sadI)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ cepumu cucuremecerunumuro jaina citra-ka95latA citra 1 devI sarasvatI-sarasvatI devInuM A citra khaM mAtanI zAMtinAthanA bhaMDAranI prata manuM che, ane pro. brAunanA lakhelA 'kAlakakathA' nAmanA aMgrejI pustakamAMthI teonI paravAnagIthI levAmAM AvyuM che, sarasvatInA A citranuM varNana ApatAM pro. brAuna Ama jaNAve che: devI sarasvatI (agara cakrazvarI?) pahelAM mArA taraphathI inDiyana ArTa eNnDa leTarsa haiM. citra 1: devI sarasvatI (vi. saM. 1184) 3 (I.sa.1929)nA pAnA 16 para prasiddha karavAmAM AveluM citra naMbara 1 je pratamAMthI levAmAM AveluM che te ja pratamAMthI.1 A citra cAra hAthavALI devInuM che. tenA uparanA baMne hAthamAM kamaLanAM phUla che tathA nIcenA baMne hAthamAM anukrame akSasUtra (japamALA) ane pustaka che, devInI AgaLa DAbI bAjue haMsa pakSI cItareluM che. devInI jamaNI bAjue sa80 ane DAbI bAjue zumaMdara nAmanA be puro be haratanI aMjali joDIne stuti karatA dekhAya che. mi. brAuna A citra sarasvatI (agara cakrezvarI?)nuM hovAnI zaMkA uThAve che, paraMtu haMsa pakSInI rajuAta ApaNane sAbitI Ape che ke e sarasvatInuM ja citra che. vaLI A citramAM je vastuonI rajuAta tenA hAthamAM levAmAM Ave che te pramANenuM ja varNana macIrti nAmanA eka vidvAna jaina sAdhue racelA zrIrAArAstotramAM che. naMbara 1nA A citranI ekaeka AkRti jANe eka ja jhaTake AlekhavAmAM AvI hoya ema lAge che, chatAM tenI pAchaLa svarUpanuM saMpUrNa bhAna pratyakSa thAya che, e, kalAkAranuM pachI uparanuM abhuta prabhutva ane chaTA batAvI Ape che. vRttAMtanI vigata jarA paNa cUkyA vinA 4 The Goddess Sarasvati (or Chakresvari?) From the same MS. as Figure 1. Previously published by me in Indian Art and Letters Vol III. pp. 16 ff., 1929. -The story of Kalak. p. 116. 2 varadadakSiNabAhudhRtAkSakA, vizadavAmakarApiMtapustikA / ubhayapANipayojadhRtAmbujA, dizatu me'bhitAni sarasvatI / / 4 / / bha0 pA0 kA0 saM0 bhAga 2 pRSTha 198 bhAvArtha-varadAna denArI mudrAvALI temaja japamALAne dhAraNa karelA dakSiNa haratavALI; vaLI nirmaLa DAbA hAthamAM pustaka rAkhyuM che evI temaja baMne karakamaLa vaDe kamaLane dhAraNa karyuM che evI sarasvatI ane manavAMchita a.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 jaina citra-ka95latA AlekhAelAM, suzobhana ane sucanAnA namUnArUpa A citra che. temAM ce sarasvatInI ubhI mUrtinuM dehasI ane aMgabhaMga alaukika prakAranAM che. citra 2 zrI hemacaMdrasUri, zikhya ane paramahaMta kumArapALa-khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAranI dazavaikAlika laghuttinI saM. 1200 (sa. 1143)mAM lakhAelI tADapatranI hastalikhita pratanA chellA pAnA uparathI A citra levAmAM AveluM che. citramAM DAbI bAjue siMhAsana upara beThelA AcArya zrI hemacaMdrasUri, jamaNA hAthamAM tADapatra rAkhIne, sAme beThelA potAnA ziSya zrI maheMdrasurine pATha ApatA hoya tema lAge che, kAraNake A prata teozrInA para nimitte lakhAvavAmAM AvI hovAno ullekha che. maheMdra surinI pAchaLa be hAtha joDIne UbhelI je gRharathanI AkRti cItarelI citra 2 : zrI hemacaMdrasUri, ziSya ane paramANaMta kumArapALa dekhAya che te ghaNuM karIne gUrjarezvara kumArapAlanI (vi. saM. 1200) hoya tema lAge che. zrI hemacaMdrasUrinI AgaLa sthApanAcArya che tathA mastaka uparanI chatamAM caMdaravo cItarelo jaNAya che. citra 3 citra na. rane moTo bhAga ghasAI gaelo hovAthI gujarAtanA suprasiddha kalAkAra zrI ravizaMkara rAvaLa pAse tenA Adha ravarUpanI rekhAvalio pUrNa karAvIne atre raju karI che. citra 4 apraticakrA (cakrezvarI)-vidyAdevI pa; maMtra: 5 zAM aprativAca huM nama:1; niraMtara hAthamAM cakra hovAthI cakezvarI; pratanuM pAnuM 83; citranuM kada 14ra I; pRSThabhUmi vAdaLI; cAra hAtha; cAre hAthamAM cakra; zarIrano varNa tapAvelA suvarNa jeva; mukuTane varNa suvarNa; cukI lIlA raMganI; uttarIya vastra kALA raMganA paTAvAi sapheda; garaDanA vAhana upara bhadrAsane beka; cakezvarInI mATI mAnuSI kadanI mUrti zatruMjaya parvata upara che. citra 3: bAjunA aspaSTa citra uparathI, tenuM Adya svarUpa kepIne kareluM rekhAlekhana 3 tenI prazarita nIce pramANe che: // maMgalaM mahAzrI / / saMvata 12/100 (1200) varSa zrAvaNa sudI 5 guru dine aNahi lapurapattane samarasa] rANAvaTI pUva7 varA [2] . . . * vAritracUDAmaNi sArasvatI vidyAmadhAra . . . . . [zrAvaka pratirodhaka rasa . . . . ghodha nirmAsana vUmana thAtara ... [ma kramUrima: | ghaTanAtha | . . . zrIhema caMdreNa mahattara heto dazavakAlika laghuvRtti likhApitamiti / / lekhaka pATakayoH / / zubhaM bhavatu diva nag ITA DhA.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatie 169 national cAkadharI ghadanA unusaMviya bAkADavighaDavisavaya (SOMETERIAL antej Yelleeelieu Abe HARRIERWASNERIEDIBAIDS TIHAAS MEERARDIIPIDER PRADHANER HOMEPRARIALIS DEBLEUCBGUIR leuellenberger thi:54 : apratimA (varI)-qiuI 5 (vi. saM. 1218) citra 5 : 52456 tA (na26)-vidhAkA 6 e Personal Use Only 3915 ME avyasAyA yAtADayA vikSiAyati paNiyasidha naIdira zidavasamiti Pulbule (BalafalleIE citra 6 : bradAzAMti cakSa (vi.saM. 1218) thitra 7 : mAdhayami) helibrary.org
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citra-kalpalatA citra 5 pura' dattA (naradattA)-vidyAdevI 6; maMtra:3 ghAM putranA nama: I ; manuSyane varadAna vagere Icchita vastu ApanAra hovAthI purUdattA; pratanA pAnA 87 uparathI; citranuM kada 142 ica; pRSThabhUmi sIMduriyA rAtA raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM talavAra ane DAbA hAthamAM kheTaka (DhAla), tathA nIcenI jamaNe hAtha varada mudrAe ane DAbA hAthamAM mAtuliMga (bijorA)nuM phaLa; zarIra tathA mukuTane raMga suvarNa, kaMcukIno raMga lIlo; uttarIya vastra dheLAM TapakAMnI bhAtavALuM lAla raMganuM; mahilI (esa)nA vAhana upara bhadrAsane beThaka. citra 6 brahmazAMti yakSapratanuM pAnuM 227; citranuM kada 242 Ica; pRSThabhUmi sIMduriyA rAtA raMga); dekhAvathI vikarAla; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM chatra tathA DAbA hAthamAM daMDa, ane nIcenA jamaNA hAthamAM pustaka tathA DAbe hAtha varada mudrAe; zarIrano varNa pALe; haMsanA vAhana upara bhadrAsane beThaka; mukuTamati jaTA. brahmazAMti yakSanI mAnyatA ghaNI ja prAcIna che. eka mAnyatA evI che ke mahAvIrane vardhamAnapura (hAlanA vaDhavANu)nI pAse yakSanA maMdiramAM je zalapANi yakSe mithyAdaSTi avasthAmAM upasarga karyo hato, te ja lapANi yakSa pachIthI samakita pAmyA ane te ja brahmazAMti yakSa tarIke oLakhAvA lAge. citra cha aMbAI (aMbikA)-pratanA pAnA 227 uparathI. vi. saM. 1241 (i. sa. 1184)mAM prAcIna gujarAtI bhASAmAM bharatezvara bAhubali rAsanI racanA karanAra zrIzAlibhadrasUrie racelA buddhirAsanI zarUAtanA maMgalAcaraNamAM aMbikAno aMbAI nAmathI ja ullekha karyo che, je nIce pramANe che.* "paNamavi devi aMbAI, paMcANuNa gAmiNa varadA', jiNa sAsaNi sAMnidhi karaI samiNi sura sAmaNi tuM sadA sevAgiNi." aMbA eTale mAtA-jananI. jevI rIte mAtA pitAnA saMtAna upara vAtsalyabhAvane dharanArI hoya che tema aMbikA paNa bhaktajanonuM vAsaya karavAvALI hovAthI tenuM aMbAI-aMbikA nAma sArthaka che. A citra cItaranAra citrakAre tenA jamaNA hAthamAM putra rAkhIne tenA tarapha vAtsalyabharyAM nayanoe nihALI rahelI cItarIne ane tenA DAbA hAthamAM parama maMgalarUpa AmrakuMbI ApIne tenA nAmanI sArthakatA siddha karI batAvI che. aMbikAdevInA pUrvabhava vagerenuM varNana zrIjinaprabhasUrie 'vividhatIrthakalpa' nAmanA graMthamAM "aMbikAdevI kapamAM kareluM che. aMbikA devInI paNa bhinnabhinna prakAranI suMdara mUrtio, suMdara citro tathA bhinnabhinna prakAranA sta, maMtra, yuvA vagere maLI Ave che, paraMtu vistAra bhayathI te atre nahi ApatAM mArA taraphathI anyatra prasiddha karavAmAM Avela che.* citra 8 sarasvatI--pratanA pAnA 1 uparathI; citranuM kada ra42 Ica; pRSThabhUmi gherA rAtA raMganI; cAra hAtha; uparanA jamaNA hAthamAM kamaLa, tathA uparanA DAbA ane enA jamaNA hAthamAM vINa; nIcene DAbA hAthamAM pustaka; kamaLAnA Asana upara bhadrAsane beThaka; vAhana haMsanuM; zarIrano varNa gIra (sapheda); kaMcukI lAla; mukuTane raMga lAla raMganI bhAtavALo pALe.. sarasvatI viSe 4 je0 gR0 ka7 bhA. 1, pR*Tha 2. 5 'abakAdevI kapa" nAmanA A kapa mULa prAkRta tathA gujarAtI bhASAMtara sAthe bapabhakRita 'caturvirAtikA' nAmanA graMthanA pAnA 14pa thI 146 ume Apela che. 6 jAo "zrImaravAvAvanI kalpa' nAmanA jaina maMtrazAstrano caMca,
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-ka95latA Tror citra 8 : saravaratI (vi. sa1218) judAjudA prakAranI suMdara mRtie, jaina maMdiromAM ane tADapatranI temaja kAgaLanI hastalikhita pratomAM judA judA prakAranAM citro, tathA jainasAhityamAM judA judA prakAranAM bhinnabhinna svarUponI ka9panA jeTalI vistRta svarUpamAM maLI Ave che teTalI bhAratanA bIjA koI saMpradAyamAM maLI AvatI *AthI, sarasvatInI mUrtio, citrA tathA svarUpane lagato eka judoja vistRta nibaMdha meM taiyAra karyo che je 'jaina satyaprakAza" mAsika mAM chapAela che, eTale A prasaMga atre ja samApta karuM chuM. sarasvatInI sauthI prAcIna mUrti mathurAnA kaMkAlITIlAmAMthI maLI AvI che.7 citra 9 'prabhu zrI mahAvIranuM cyavana'--pucha pattara vimAnamAMthI vIsa sAgaropamanuM AyuSya pUrNa karI smRdhyA-vIne zrI mahAvIra bhagavAna brAhmaNakuMDagrAma nAmanA nagaramAM keDAlagAtrI RSabhadatta o "The right hand figure represents a headless statue of Sarasvati, the goddess of speech and learning, found in 1889 near the first or eastern temple in the mound, which seems to have belonged to the Swetamber sect. The goddess is shown sitting squatted, with her knees up, on a rectangular pe. destal, holding a manuscript in her left hand. The right hand, which was raised, has been lost. The figure is clothed in very stiffly executed drapery, a small attendant with hair dressed in rolls stands on each side. The attendant on the left wears a tunic and holds a jar - the attendant on the right has his hands clasped in adoration.' ---'Statues of Sarasvati and a female' plate. 99 page 56 in 'The Jain Stupa and other Antiquities of Mathura.' 1901, by V. A. Smith 1. C. S.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kapalanA brAhmaNanI strI devAnaMdA je jAlaMdharanI che, tenI kakSamAM garbha pe unna thayA. ApADha suda 6 nA divasanI madhyarAtrinA samaye ane uttarAphAgunI nakSatrane radrane yoga thayo hato te vakhate prabhu divya AhAra, idavya bhava ane divya zarIrano tyAga karI garbhamAM AvyA. citramAM pabAsana upara prabhu mahAvIranI mUrti birAjamAna karelI che. Aje jevI rIte jinamaMdiramAM mUrtine AbhUSaNothI zaNagAravAmAM Ave che tevI ja rIte citramAM paNa mUrtine mAthe mukuTa, be kAnamAM kuMDala, garadanamAM kaMThe, hRdaya upara motIne agara hIrAno hAra, baMne hAthanI kANInA uparanA bhAgamAM bAjubaMdha ane baMne kAMDAM upara be kAM che; hAthanI hatheLIo palAMThI upara mUkIne bhegI karI che ane tenA upara senAnuM zrIphaLa vagere cItaravAmAM AvyuM che; mUrti 'padmAsane birAjamAna che; mUrtinI AjubAju parikara che. ahIM eka prazna upasthita thaI zake che ke jyAre tIrthaMkaranuM cyavana thAya che tyAre zarIranI koIpaNa jatanI AkRti to hotI nathI ane tIrthakara nAma karmane udaya to teoe zramaNapaNe aMgIkAra karyA pachI kaivalyajJAnanI prApti thayA pachI sattAmAM Ave che, te teonA cyavanano prasaMga darzAvavA teonI mUrti mUkavAnuM kAraNa zuM? jaina saMpradAyanA anuyAyIo dareka tIrthakaranAM pa kalyANukA eka sarakhA ja mahatvanAM mAne che. pachI te vyavana, janma, dIkSA, kevalya ke nirvANu hoya; ane te saghaLAM sarakhA ja pavitra hovAthI gujarAtanA prAcIna citrakAroe pAMce kalyANaka darzAvavA mATe judI judI kalpanAo karI amuka prakAranI AkRtio nakkI karelI hoya ema lAge che; kAraNake jevI rIte ApaNane ahIM cyavana kalyANakane citraprasaMgamAM prazna udbhave che te ja rIte nivAM kalyANakanA citraprasaMgamAM paNa udbhavavAne ja, kemake prabhu nirvANa pAmyA pachI teone zarIra ke AkRti vagere kAMI hotuM nathI. have ApaNe pAMce kalyANakAmAM prAcIna citrakAroe kaI kaI kalpanAkRtio nakakkI karelI che. te saMbaMdhI vicAra karI laIe eTale AgaLanA A pAMca prasaMgone lagatAM citromAM zaMkA ubhavavAnuM kAraNa upasthita thAya ja nahi. 1 thavana kalyANaka- A prasaMga darzAvavA mATe prAcIna citrakAro hamezAM je je tIrthakaranA cyavana kalyANakane prasaMga hoya tenA laMchana sahita ane keTalAMka citrAmAM to teonA zarIranA varNa sahita te te tIrthakaranI mUrtinI parikara sahita rajuAta kare che. (juo citra 9). 2 janma kalyANaka-A prasaMga mATe je je tIrthakaranA janma kayANakane prasaMga dazAvavAno hoya te te tIrthakaranI mAtA ane eka nAnA bALakanI rajuAta kare che. (juo citra 11). 3 dIkSA kalyANaka- ke je tIrthakaranA dIkSA kalyANakane prasaMga darzAvavAno hoya te te tIrthakaronI, jhADa nIce besI eka hAthathI coTalIno paMcamuSTi bheca karatI AkRti ane pAse be hAtha pahoLA karIne kezane grahaNa karatA indranI rajuAta citramAM teo kare che. (jUo citra 28 ). 4 keva kayANaka-je je tIrthakarane kaivalya kalyANakano prasaMga darzAvavAno teno Azaya hAya te te tIrthakarane samavasaraNanI rajuAta teo kare che. (juo citra 13). 5 nirvANa kalyANaka --- je je tIrthakarane nirvANa kalyANaka prasaMga darzAvavAnI hoya te tIrthakaranA zarIrano varNa tathA laMchana sAthe teonI padmAsananI beThake vALelI palAMThI nIce siddhazIlAnI (bIjanA caMdramAnA AkAra jevI) AkRtinI tathA baMne bAjumAM ekeka jhADI rajuAta prAcIna citrakAra karatA dekhAya che. (jUo citra 12).
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ HERE VIRUDHARTHDAJSRANSLanca upibiantaraaNNERSenelialeel E TETTEACLHREE "IOM ajYMSUHREADSPintereERMANE saravAhAzIrAva sAhadinusayATiekA sinavAra vihAna nirAza sAmAnavAlAsa hAsila majasamAzya vmhaaviirvaajaavihaannvshaalmaamdhaamyaarkyaa| pamahAdhibyAyaphnAvarakhaMDIyAmamahAdhimApAThI ezivakaNAtaghAIyavAhATayADohAvidIya pasamAyadhizvazAyayusamAyanamApanikatAsamakSa sAvahArakA ekapAsabakA vAtAhatamAmAsAhamA vAsasAmAvAdAsahidAyA sAvadhAsaciva samAesamalchiAlAyA samAhAsAbamA sAhAgaparivahanAtakAlAgaramozamAyaNa enasamAsAdAcArakacivamAsamANAvatarama nAgoyAmAgacAIdizAjislAmapakSAlA nAmAvazAhAmAyAhAvAdArazAsagADakhima hAsIhAsamikSa nakSamAsAganalakhi nimnAnapADAvAsa gamamAhAvAmA En2298 a ekAgajATAlAnazakyatAmA simAmAlAsamayAmamAyAlayAne hamakhAsamAlasamAnAmA sojhApAmAhAAjhAsavaNAkaNyAsAjhA cInakAlimA sahAhAhAzima govanayodhAgo sAlAsahana mAyAmA HIC sa SANPRASHA ANDERARMBEMERIHAR n InternationalElienatio ISISATER mAravAjA kAmAsADimAtIsahamahAdhisahAvADayAsiti H OBSARORemaansaat S ONORMANENT RIEIRL R SELEMERIESELEGRATA mehatanelRRR ASSE citra 9thI 13 : uparathI 2' nukrameH prabhu zrImahAvIranuM vana, gurumahArAja ziSyane pATha Ape che, prabhu zrImahAvIrane jama, prabhu zrI mahAvIranuM nirvANa, prabhu zrImahAvIranuM samavasaraNa. (vi. saM 1427)
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citrakalpalatA citra 10 guru mahArAja ziSyane pATha Ape che--u0 pha dhava bhaMDAranI pratamAMthI. A pratamAM citrakArano Azaya mahAvIranAM pAMce kalyANaka darzAvavAno che. temAM bAkInA vyavana, janma, kevalya ane nirvANa kalyANakanA prasaMgo to teNe prAcI. citrakAranI rItine anusaratAM ja dorelA che, paraMtu dIkSA kalyANakanA prasaMgamAM paMcamuSTilocana prasaMgane badale A citramAM jaina sAdhuonuM dIkSita avasthAnuM citra doreluM che. citranI aMdara madhyamAM chatamAM bAMdhelA caMdaravAnI nIce bhadrAsana upara beThelI AkRti AcArya mahArAjanI che. ghaNuM karIne te A prati lakhAvavAne upadeza ApanAra AcArya mahArAjanI haze. teone jamaNI bAjune eka khabhe ughADo che. jamaNA hAthamAM muhapatti rAkhIne tathA DAbe hAtha varada mudrAmAM rAkhIne, sAme hAthamAM tADapatranuM pAnuM pakaDIne beThelA ziSa-sAdhune kAMI samajAvatA hoya ema lAge che. guru ane ziya baMnenI vacamAM saheja uparanA bhAgamAM sthApanAcAryanI rajuAta citrakAre karelI che. bhadrAsananI pAchaLa eka ziSya kapaDAnA TukaDAthI guranI zu karato dekhAya che. citra 11 prabhu zrI mahAvIrano janma-uparokta pratamAMthI. je vakhate graha uraca sthAnamAM vartatA hatA, caMdrane uttama che. prApta thayo hato, sarvatra saumyabhAva zAMti ane prakAza khIlI rahyAM hatAM, dizAomAM aMdhakAranuM nAmanizAna paNa na hatuM. ulkApAta, rajovRSTi, dharatIkaMpa ke digadAha jevA upadravone cheka abhAva vartato hato, dizAone aMta paryata viddhi ane nirmaLatA patharAelI hatI, je vakhate parva pakSIe pitAne kalarava vaDe jayajaya zabdane uracAra karI rahyAM hatAM, dakSiNa dizAno sudhI zItaLa pavana, pRthvIne maMdamaMdapaNe sparza karato, vizvanA prANIone sukha-zAMti upavanavI rahyo hato, pRvI paNa sarva prakAranA dhAnyAdithI ubharAI rahI hatI ane te vakhate sukALa Arogya vagere anukuLa saMgethI dezavAsI lokonAM haiyAM harSanA hiMDoLe jhUlI rahyAM hatAM, temaja vasaMtotsavAda krIDA dezabharamAM cAlI rahI hatI, te vakhate, madhyarAtrine viSe uttarAphAgunI nakSatra sAthe candrane yoga prApta thatAM ArogyavALI trizalA kSatriyANIe bAdhArahitapaNe Arogya putrane janma Apyo. citramAM suvarNanA palaMga upara bichAvelI, vividha vanatinAM phUlethI ArachAdita karelI; sugaMdhIdAra zamyA upara trizalA kSatriyANa sUtAM che. jamaNA hAthe prabhu mahAvIrane bALaka rUpe pakaDIne temanA tarapha-sanmukha jaI rahelAM che. temanA jamaNA hAtha nIce takIo che. temanuM sAruM zarIra, vastrAbhUSaNothI susajita che. temanA uttarIya vastra-sADImAM hesapakSInI suMdara bhAta cItarelI che, temane pipAka cAdamA saikAnAM zrImaMta vaibhavazALI kuTuMbanI strIone paheravezane suMdaramAM suMdara khyAla Ape che. palaMganI nIce pANInI jhArI temaja palaMgamAMthI utaratI vakhate paga mUkavA mATe pAdapITha-paga mUkavAno bAjoTha-paNu cItarela che. uparanA bhAganI chatamAM daro paNa bAMdhelo che. citra 12 prabhu zrI mahAvIranuM nirvANa--uparakta pratamAMthI ja, zramaNa bhagavAna mahAvIre je vipakALamAM madhyama apApApurIne viSe hastipAla rAjAne kArakunonI sabhAmAM chelluM comAsuM varSARtumAM rahevA mATe karyuM, te comAsAne cothe mahine, vapakALane sAtame 5khavALei eTaleke kArtika mAsanA (gujarAtI Aso mAsanA) kRSNa pakhavADiyAmAM, tenA paMdarame divase gujarAtI Aso mAsanI amAse), pAchalI rAtrie kALadharma pAmyA. teo siddha thayA, buddha thayA. prabhu mahAvIranI mUrti, je pramANe citra ne. 9mAM varNavI gayA te pramANenAM AbhUSaNo sahita cItarelI che. nirvANa kalyANakano prasaMga darzAvavA khAtara siddhazilAnI AkRti ane baMne
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 jaina citra-kalpalatA bAjue ekeka jhADa vadhArAmAM cItarelAM che. A citranI pRbhUmi sIMduriyA rAtA raMganI che. siddIlAno raMga sapheda che. AjubAjunAM baMne jhADanAM pAMdaDAM lIlA raMganAM che. A jhADanAM pAMdaDAM citrakAre eTalAM badhAM bArIka ane sukomaLa cItarelAM che ke tene saMpUrNa khyAla A lokona citrathI kApaNa rIte AvI zake nahi. amadAvAdamAM lAla daravAje AvelI sIdIsaiyadanI masjidanI dIvAlamAM kAtarelI suMdara sthApatya--naLIAnI suracanA mULa AvA koi prAcIna citranA anukaraNamAMthI surAelI hoya ema mArUM mAnavuM che. sthApatyakAmanI e dIrdhakAya naLI karatAM be agara aDhI iMcanI TUMkI jagyAmAMthI phakta aradhA iMca jeTalI jagyAmAM jhADanI pAMdaDIe pAMdaDI gaNI zakAya evA bArIka jhADanI kalAnuM sarjana karanAra gujarAtanA prAcIna citrakAro Aje paNa ApaNane AzcaryamAM garakAva karI mUke che. citra 13 prabhu zrImahAvIranuM samavasaraNa--uparokta pratamAMthI ja. tArthaMkarane kaivalyajJAnanI prApti thayA pachI deve samavasaraNanI racanA kare che. A samavasaraNanI ke tatanI racanA ApaNane prAcIna citrAmAM maLI Ave che. eka tanI racanA goLAkRtimAM hoya che ane bIjI bananI catuSkoNa-cAra khUNAvALI-cokhaMDI hoya che, A citra gALAkRtivALA samavasaraNanuM che. samavasaraNanI madhyamAM mahAvIranI mUrti tathA AjubAju pharatA traNa gaDha che. mastakanI pAchaLanA bhAgamAM azoka vRkSane badale meM bAjI laTakatAM kamaLa jevI AkRti cItarelI che. gaDhanI cAre dizAe ekeka daravALe tathA gaDhanI bahAra cAre khUNAmAM ekaika vASikA-vAva cItarelI che. prasaMgeApAtta samavasaraNanuM Treka varNana atre ApavuM mane yogya lAge che. 'prathama vAyumAra devA yAnapramANa pRthvI uparathI kacaro, ghAsa vagere dUra karI to zuddha kare che. pachIthI meghakumAra devo sugaMdhI jaLanI vRSTi karI e pRthvInuM siMcana kare che. tIrthaMkaranA caraNo potAnA mastake caDAvanAra A pRthvInI Ne pUjA karatA hoya tema vyaMtarA cha ye RtunA pacaraMgI, sugaMdhI, adheAmukha DIMTavALAM puSponI anlR paryaMta vRSTi kare che. tyAra bAda vANavyaMtara devA suvarNa, maNi ane mANeka vaDe pRthvItala bAMdhe che, arthAt eka yojana paryaMtanI A pRthvI upara pIbaMdha kare che. cAre dizAomAM te manahara tAraNA bAMdhe che. vizeSamAM bhavya janane dezanA sAMbhaLavA mATe thelAvato hoya tema teAraNAnI upara rahelA dhyAnA samRddha racIne tee. samavasaraNane zAbhAve-suzobhita kare che. tAraNAnI nIce pRthvInI pIH upara AlekhAyelAM A maMgaLa maMgala tAmAM umerA kare che. vaimAnika devo aMdarano, jyAtiSThA madhyeno ane bhavanapati bahAra gaDha banAve che, minA kAMgarAvALo ane ratnanA banAvelo aMdaranA gaDha jANe sAkSAt 'rAhaIgara' hoya tema gALe che. ratnanA kAMgarAvALA ane sAnAnA banAvelo madhya gaDha aneka dvIpAmAMthI AvelA sUryanI zreNa jevA jhaLakI rahe che. sauthI bahAranA gaDha sAnAnA kAMgarAvALA ane rUpAne bolo hovAthI tIrthaMkaro vaMdana karavA mATe Ne sAkSAt vaitADhaya parvata Avyo hoya ema bhAse che.' A pratamAMnA citraprasaMgo judIjudI promAM AlekhAelA hovA chatAM A citrA AlekhanamAM vadhu komaLatAvALA temaja kAMika vadhAre sikatAthI AlekhAelAM hoya ema lAge che. 8 vistRta varNana mATe nyu-1 Avazyaka niyukti, 2 triSaDIzalAkApuSacaritra, 3 samavasaraNa prakaraNa, 4 lokaprakAza sarga 30 Adi graMtho, 5 'Jain Iconograply (Il Samavasarana)' by D, R. Bhandarkar M. A in Indian Antiquary, Vol XL pp. 125 to 139 & 153 to 167, 1911
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ gIranA gALa ApaISTIN N/A STUD SOOTRO OTS OF citra 17 : zrI mahAvIrano janma (caudame saikA) citra 14 prabhu zrImahAvIranuM dIkSA kalyANakavarNana mATe juo na. 10*|| A ja citranuM varNana. citra 15 prabhu zrI mahAvIranuM janma kalyANaka-varNana mATe jAe na. 11nA A ja citranuM varNana. citra 16 prabhu zrI mahAvIranuM kevalya kalyANaka -varNana mATe juo nuM. 13nA A ja citranuM varNana. citra 17 prabhu zrI mahAvIranA janma-- DiranI pratanA pAnA 35 uparathI. varNana mATe juo citra 11nuM A prasaMgane citra 14 15 ane 16 : (ntuo 'bAjAe) (vi. saM. 14ra7) citra 18 : aSTa maMgala (cArame sekA)
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jena citrakapalanA laganuM varNana. citra 11mAM trizalA mAtA mahAvIranA mukha joI rahelAM che ane te ekalAM ja che, tyAre A citramAM trizalAnA hAthamAM mahAvIra bALaka rupe che; paraMtu teNI ne najara strI-rekara je paNa AgaLa ubhI che tenI sanmukha che ane DAbA hAthe trizalA te strI-nAkarane putrajanmanI khuzAlImAM kAMIka nA ApatAM hoya ema lAge che. chatanA bhAgamAM dara bAMdhe che. palaMganI cei citranI jamaNI bAjuthI anukrame zeka karavA mATe sagaDI tathA paga mUkIne UtaravA mATe pAdapITha che. pAdapITha upara ramakaDA jevI kAMIka vastu che je spaSTa samajI zakAtI nathI ane thuMkavA mATe pIcadAnI che. A citra mULa citra karatAM meTuM karIne atre raju kareluM che. citra 18 aSTa maMgala-iDaranI pratanA pAnA 2 uparathI. aSTamaMgalanAM nAmo anukrame nIce pramANe che: (1) darpaNa, (2) bhadrAsana, (3) vardhamAna saMpuTa, (4) pUrNa-kalaza, (5) zrIvatsa, (6) matsyayugala, () svastika, (8) na dhAvarta. vistRta varNana mATe juo 'jena citrakapadama'mAM Aja prakAranA citra 59nuM varNana. citra 19 zrI pArzvanAthane janma-IDaranI pratanA pAnA 58 upathI. mULa kada 2*2 iMca uparathI moTuM karAvIne atre raju kareluM che. A be citra senAnI zAhIthI cItareluM che, 'te kALe ane te samaye hemaMta Rtuno bIjo mAsa, trIjuM pakhavADiyuM (pa mAsanuM karuNa pakhavADiyuM) vartatuM hatuM. te poSa mAsanA kRNa pakhavADiyAnI dazama (gujarAtI mAgazara vadI dazama)nI tithine viSe nava mAsa barAbara pUrNa thatAM ane upara sADAsAta divasa vyatIta thatAM mukhyarAtrine viSe vizAkhA nakSatramAM candrane yoga prApta thatAM, ArogyavALI te vAmA devA rogarahita putrane janma Apyo." citramAM rAvaNanA palaMga upara bichAvelI phalanI cAdaravALI sugaMdhIdAra saMkomaLa zayyA upara vImAdevI sutAM che, jamaNA hAthamAM pAkumArane bALaka rUpe pakaDelA che ane temanI mukha koI rahelAM che. temanA jamaNA hAtha nIce takIe che. AkhuM zarIra vastrAbhUSaNothI susajita che. dareka vastramAM judIjudI jAtanI DijhAina cItarelI che. palaMga upara caMdavo bAMdhala che. palaMganI nIce pANInI jhArI, dhUpadhANuM, sagaDI tathA ghUMkadAnI paNa cItarelAM che. teNInA paga AgaLa eka strI-nokara jamaNA hAthamAM cAmara jhAlIne pavana TALatI cItarelI che. citra 20 zrI mahAvIranivAMIDaranI pratanA pAnA para uparathI. citra mULa kada 2423 ica uparathI moTuM karAvIne atre raju karavAmAM AvyuM che. varNana mATe juo citra 12nuM A prasaMgane lagatuM varNana. citramAM phakta baMne bAjunAM jhADanI rajuAta judA prakAranI che tathA baMne bAju I% sIdakathI varelA suvarNakalaza jhAlIne kobhA che te sivAya badhI bAbatamAM samAnatA che. citra 21 kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUrine zrIjayasihadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA-pATaNanA tapogara ane bhaMDAranI tADapatranI pothI 19, patra 350mAM be vibhAga che. pahelA vibhAgamAM patra 1 thI 297 sudhI siddhahemacaMdra vyAkaraNavRtti che ane bALa vibhAgamAM siddha citra vyAkaraNAMtargata gaNapATha patra 298thI 3pa0 sudhI che, aMtamAM lekhaka vagerenI pupikA Adi kazuM ye nathI. pratanA patranI laMbAI 12pha da nI ane pahoLAI phakta 2 iMcanI che, atre raju karelAM citro pahelA vibhAganA patra 1-2 ane 296-297 uparathI lIdhelAM che. A citrA paikInAM pahelAM be (21-22 ) gujarAtanA itihAsa mATe bahu ja mahatvanAM hovAthI mULa raMgamAM A pustakanuM citra 25-26 tarIke ApyAM che. juo pR. 1che. 'eka vakhate avaMti bhaMDAramAM rahelAM pustake tyAM niyukata puraSoe batAvatAM temAM eka lakSazAstra (vyAkara) rA'nA jevAmAM AvyuM. eTale teNe gurune pUchayuM ke A zuM che ? tyAre
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-ka95latA 13 angrerayatARaiSITA ANSAR SATARAI bimANa khAnA nikimAmA samatikA kavalayacA avatAunaka jhiAnAThA dAmiAmi sAdhanamA kAvatAnA badAkAvilamiyamati MSmamama DisanAmayAga vAkdyAvara yAzivAmA chichAdhAnAva miAlAsama sahAyavidhi mAmanAmama chaghimAgAdi zodAdhAvA (mAjavAjhavi kAdamutantra chapadavidhA samAdhIjJa udhAhAnA yAsAradhAmaniyAra. manAnAzakAmasima, manAzAma -padAdhikAzidhApadavidhi citra 21 thI 24 : uparathI anukrame-(21) kalikAlasarvajJa zrI DemacaMdrasUrine zrI jayasiMhadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA; (22) siddhahema vyAkaraNanI hati upara sthApanA; (23) zrI pArzvanAthanuM derAsara : zA. vikrama, zA karmaNa tathA hIrAde zrAvikA; (24) kI AnaMdaprabha upAdhyAyane siddhahema vyAkaraNanI prata lakhAvavA mATe maMtrI karmaNa vinati kare che, (cauda saike)
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jaina citra-kalpalatA AcArya mahArAja (zrI hemacaMdrasUri) bAlyA ke "e bheja vyAkaraNa zakhuzAstra tarIke pravartamAna che. vidvAnomAM ziromaNi evA mAlavAdhipatie zadazAstra, alaMkAra, nimitta ane tarkazAstra racelAM che, temaja cikitsA, rAjasiddhAMta, vRkSa, vAstu-udaya, aMka, zakuna, adhyAtma ane svama tathA sAmudrika zAstro paNa ahIM che, uparAMta nimittazAstra, vyAkhyAna ane prazna cUDAmaNi graMtha che. vaLI meghamALA arthazAstra paNa che ane e badhA graMtho te rAjAe banAvelA che.'' A pramANe sAMbhaLatAM siddharAja bolI uThyo ke "ApaNA bhaMDAramAM zuM e zAstro nathI ? samasta gurjara dezamAM zuM koI vidvAna nathI?" tyAre badhA vidvAno maLIne zrI hemacaMdrasUrine jovA lAgyA, eTale mahAbhaktithI rAjAe namratApUrvaka vinati karI ke "he bhagavana! eka vyAkaraNazAstra banAvIne amArA manoratha pUrA kare."9 citra naM. 25 mAM upara ane nIce ema be prasaMga che. temAM citranA paricayanI zarUAta pahelA citrathI thAya che. jamaNI bAjue bhadrAsana upara zrI hemacaMdrasUri beThA che. teonA jamaNA hAthamAM muhapatti che tathA DAbo hAtha teozrIe varada mudrAe rAkhelo che. teonI sanmukha sthApanAcAryuM che. jamaNo khabho ughADo che. bagalamAM ogha (jana sAdhuonuM jIvarakSAne upayogamAM AvatuM eka garama unanuM upakaraNa) che. sAme eka ziSya be hAthe tADapatranuM eka patra jhAlIne beThA che, jenA upara 'siddhahema'nuM paheluM sUtra ke kam nama: spaSTa lakheluM che. ziSyanI pAchaLa be hAthanI aMjali jeDI namra vadane gurazrInA vacanAmRtanuM pAna karatA e rAjavaMzI puraSokhelA che. jemAM eka vyaktinAM citra upara zrInacaritra ane bIjI vyaktinA citra upara zrIkumArapAtra A pramANenA akSarothI nAme lakhelAM che. citranI uparanA bhAgamAM zrIhemacandrasUri zrI trasadavarAjJAkhyarthagA simavacAranimAryAta A pramANenA spaSTa akSaro lakhelA che. je samaye siddharAja jayasihadeva tathA kumArapAladeva be mahAna gUrjarezvara jaina dharmanuM tathA jainAcAryonuM A pramANe bahumAna karatA haze te samaye gujarAtanI puNyabhUmi upara ahisAnuM keTaluM badhuM prAbalya pravartatuM haze teno khyAla suddhAM Aja parataMtra vAtAvaraNamAM Avavo muzkela che. citramAM siddharAja jayasiMhadeva tathA kumArapAladevanI ekI sAthe ja rajuAta karelI hovAthI A prata baMnenI hayAtI bAda lakhAI haze tema sAbitI Ape che. joke citramAM vaparAelA raMgo tathA lipi paNa e vAtanI sAbitI Ape che ja. A citranA anusaMdhAne nIcenA citramAM varNavelI 'siddhahaima' vyAkaraNanA pracArane lagatI ghaTanAno prasaMga jovAno che. potAnA kuLane zobhAvanAra evo kAla nAme eka kAyastha hato je ATha vyAkaraNane abhyAsa ane prajJAvAna hato. tene jotAM ja AcAryazrIe vyAkaraNazAstrane taravArthane jANanAra evA tane tarata ja adhyApaka banAvyA. pachI pratimAse jJAnapaMcamI (zukala paMcamInA divase te prazno pUchI le ane tyAM abhyAsamAM pravRtta thaelA vidyArthIone rAjA kaMkaNudithI vibhUSita karato. ema e zAstramAM niSNAta thaelA janone rAjA rezamI vastro, kanakAbhUSaNo, sukhAsana ane AtapatrathI alaMkRta karato'.10 citramAM uparanA bhAgamAM bsitarachAtrAna cAkarAM pAyati ema spaSTa lakheluM che. jamaNI bAjue lAkaDAnA UMcA Asana para jamaNA hAthamAM seTI laI (vidyArthIone zikSA karavA) ane DAbA hAthanI tarjanI AMgaLI UMcI karIne paMDita sAme beThelA vidyArthIone tarjanA karato ane abhyAsa karAvato beThelo che. tenA gaLAmAM upavIta-joI-nAkhelI che. teno cahero prauda, pratibhAvAna ane buddhizALI hovAnI khAtrI Ape che. uparanI chatanA bhAgamAM caMdaro bAMdhelo che, vacce sthApanAcArya 9 jAo "zrIkamAvarite zroma vandramUripravara: lo. 74 thI 81 sudhI. 10 juo chIdramAvarite navaTUrijhavadhe le. 112 thI 115
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kapalatA 15 upara pustaka mUkeluM che je ghaNuM karIne "siddhahema' vyAkaraNanI prata haze ema lAge che. paMDitanI sAmI bAjue cAre vidyArthIo baMne hAthamAM "siddhahema'nuM paheluM sutra ke an nama: akSaro lakheluM patra laIne abhyAsamAM pravRtti karatA hoya ema lAge che. A citra prata bIja patra uparathI lIdheluM che. citra rara siddhahaima vyAkaraNanI hasti upara sthApanA-uparyukta mananA patra 2 upara citraprasaMga. A citramAM paNa upara ane nIce ema be prasaMgo che temAM citranA paricayanI zarUAta upara - ne jinamaMdiranA citrathI thAya che. DAbI bAjue siddharAja jayasiMhadeva pote baMdhAvelA rAyavihAra nAmanA caityamAM zrI jinezvaradevanI be hAthanI aMjali joDIne rastuti karatA dekhAya che. jamaNI bAjue rAjasti upara mahArAjAdhirAja gUrjarezvara siddharAja jayasihadevanI savArI hoya ema lAge che. tenA DAbA hAthamAM khulI talavAra che ane jamaNuM hAthamAM 'siddhahema'nA pratinuM eka patra pakaDayuM hoya ema lAge che. hAthInA kuMbhasthaLa upara mAvata jamaNA hAthamAM aMkuza laIne beThelo che. mAvatanA mastakanI uparanA bhAgamAM veta chatranA daMDano bhAga dekhAya che. hAthInI pAchaLa cAmara dharanArI eka strI jamaNA hAthathI cAra vIMjhatI UbhelI che. hAthInI jamaNI bAjue eka puruSa Dhola vagADato dekhAya che. A prasaMgane lagato ullekha "prabaMdha ciMtAmaNimAM zrImerUtuMgasUrie karelo cheH | 'zrI hemacaMdrasUrie samasta vyAkaraNane avagAhana karI eka ja varSamAM savAlAkha kalekapramANa evuM paMcAMgapUrNa vyAkaraNa racyuM ane rAjA tathA potAnI smRti-yAdagIrImAM tenuM nAma "siddhahema' rAkhyuM. vaLI A graMtha rAjAnI savArInA hAthI upara rAkhI rAjAnA darabAramAM lAvavAmAM Avyo. hAthI para che cAmara dharanArI strIo baMne bAju cAmara DhALatI hatI ane gaMtha para chata chatra dharyuM hatuM tyAra pachI tenuM paThana rAjasabhAnA vidvAno pAse karavAmAM AvyuM ane rAjAe samRcita pUjopacAra karyA pachI tene rAjakIya sarasvatI kapamAM sthApita karavAmAM AvyuM....12 A pachI citranA anusaMdhAne, tene pracArane aMge tenA vidyArthIone pAritoSikAdi ApavAno nIcenA bhAgamAM varNavelo prasaMga jovAno che.DAbI bAjue zrIvIrAmano rAjyAdhikArI sihAsana upara vastrAbhUSaNothI susajaja thaIne beTho che teNe jamaNA khabhA upara ughADI talavAra jamaNA hAthe mUThamAMthI pakaDIne rAkhelI che ane DAbA hAthanI tarjanI AMgaLI UMcI karIne hAthanI mUThImAM kAMIka - ghaNuM karIne sAme be hAthanI aMjali jeDIne beThelA vidyArthIone pAritoSika ApavAnI vastu-rAkhIne bolato dekhAya che. vidyArthInI pAchaLa, gaLAmAM janoi sahita, kALA khabhA upara seTI rAkhIne jamaNA hAthanI tarjanI AMgaLI ane aMguThAne bhegA rAkhIne UbhelA kAkala kAyastha paMDite A vidyArthI ghaNuM ja sAruM bhaNyo che ema saMtoSa batAvato ane vIra kumArane pAritoSika ApavAnuM kahetA hoya ema lAge che. vidyArthInI yuvAna vaya batAvavA citrakAre dADhI agara mUchanA vALanI rajuAta karI nathI. mArI mAnyatA pramANe jevI rIte kAkala kAyasthane paMDita tarIke A vyAkaraNanA adhyApaka nImavAmAM Avyo hato tevI ja rIte citramAM varNavelA zrI vIrakumArane tenA pracAranA ane temAM uttIrNa thanAra vidyArthIone pAritoSikAdi ApavAnA adhikArapade nImavAmAM Avyo haze. A citramAM ApaNane tene pracAra karanAra adhikArInuM nAma maLI Ave che je gujarAtanA itihAsane mATe mahattvanuM che. 11 jue zrImadrAjJavasAvA vAyusennatA ! dRSTAhataM dvitiyaJca padaM praNijagAda saH / / 226 / / -zrIprabhAvakacarite zrIhemacandrasUriprabandhe 12 nae zrIvravattinAmo tRtIyArA: kRNa 60-62. saMpAdaka: jinavijayajI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kapalatA citra 23 zrI pArzvanAthanuM derAsara-zA. vikrama, zA. rAjasiMha, zA karmaNa tathA hIrAde zrAvikA uparyukta pratanA pAnA ra96 upara citra. citranuM kada 2142 Iya che. jamaNI bAju zrI pArzvanAtha prabhunuM zikharabaMdha derAsara che, jemAM madhya bhAgamAM nIla varNanI zrI pArzvanAtha prabhunI suMdara mRta AbhUSaNo sahita birAjamAna che. mastake zyAma raMganI sAta kaNAo che. mUrtinI sanmukha garbhAgAranI bahAra raMgamaMDapamAM sA. vijhama, sA. rAnnati, saT. ameLa |manA traNa puSa tathA zrAvikA hIrAva nAmanI eka strI anukrame che. sadhaLAM be hAthanI aMjali joDIne prabhunI stuta karatAM UbhAM che. derAsaranuM zikhara AkAzamAM uDanI vajA sahita dekhAya che, zikhara tathA raMgamaMDapa gujarAtanI madhyakAlIna sthApatyakaLAnA suMdara *ImUna che. zikharanI baMne bAjue UDatAM pakSIonI tathA raMgamaMDapa uparathI kudakA mArIne zikhara tarapha jatAM traNa vAMdarAMonI rajuAta karavAmAM, A derAsara gaganacuMbI che tema batAvavAno citrakAra irAdo che. sA. vima, tA. rAjJasanna tathA sA. karmaLa traNe sagA bhAIo tathA vaibhavazALI gRhastha-zrAvake haze tema teonA paheraveza uparathI jaNAI Ave che. mArI mAnyatA pramANe kadAca citramAM raju kareluM pArzvanAthanuM maMdira paNa teoe baMdhAvyuM hoya. gujarAtamAM prAcIna citromAM vAMdarAnI rajuAta sauthI prathama A citramAM maLI Ave che. joke vi. saM. 1490 (ha.sa.1443)nA kApaDa upara cItarAelA paMcatIrthI paTamAM paNa vAMdarAnI rajuAta karavAmAM AvI che, paraMtu te paTa ApaNuM A citrathI pachInA samayane che. citra 24 AnaMdaprabha upAdhyAyane siddhahema vyAkaraNanI prata lakhAvavA mATe maMtrI karmaNa vinati kare cheuparanA citranA anusaMdhAnanuM A citra mULa pratanA pAne 297 uparathI levAmAM AvyuM che. citranuM kada 2426 che. citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che. temAM citranA paricayanI zarUAta uparanA citrathI thAya che. jamaNI bAjue sihAsane upara DAnaHTEyAra nAmanA jaina sAdhu jamaNA hAthamAM muhapatti rAkhIne tathA DAbe hAthe DhIMcaNa upara TekavIne sAme beThelA ziSyane pA ApatA hoya ema lAge che. sAme beThelA ziyanuM nAma zrIniMtijhamuni che. kIrtitilaka muninA baMne hAthamAM tADapatranuM eka pAtra che. temanI pAchaLa sA. karmaLa tathA uparanA bhAgamAM Raa. visara be hAthanI aMjali joDIne beThelo ane gunA upadezanuM zravaNa karatA dekhAya che. A pachI citranA anusaMdhAne nIcenA citramAM be sAlIe ke jemanAM nAme anukrame zrIkAMtikALano tathA zrImatratAmAnadattarAmudA che ane baMne sAdhvIenI sAme be zrAvikAo che jemAM ekanuM nAma vIra dIptimudyAvidA: eTale vATagIya hIrAdevI mukhya bhAvika che. uparyukta citranI badhI vyaktio tathA nIcenA citrano sAdhvIo tathA zrAvikAo AnaMdaprabhopAdhyAyano upadeza zravaNa kare che. vizeSa to prata lakhAvanAranA samayanA mukhya sAdhuo, sAvIo, zrAvaka tathA zrAvikAonAM nAma sAthenA A citrA hAine te ApaNane te samayanA caturvidha saMdhanA rItarivAjo tathA paheravezane bahu ja suMdara khyAla pUro pADe che. A citromAM mukhyatve karIne lAla, kALo, dheALA, pILo, lIle tathA gulAbI raMgano upayoga karavAmAM Avyo che. citra 22-23mAM jinamaMdironI rajuAtamAM te samayanAM jinamaMdiranI sthApatyaracanAnuM, tathA citra 22-23-24mAM strI- punA paheravezo temaja te samayanA gujarAtanA vaibhavazALI gRhasthonA rItarivAjonuM bhAna karAvanArA purAve che. citra 22mAM hAthIne je raMga popaTIo lIlo che te citrakAranI kalpanA mAtra che ane te batAvIne teno Azaya A hAthI sAmAnya nathI paNa viziSTa jAtine che te batAvavAne che. citra 23-24mAM sA. vikrama, sA, rAjasiha tathA sA. karmaNanA mAthAnI pAchaLanA bhAgamAM kheDA vALelA che ane aMbADAmAM dareke mAthAne khUpa (mAthe paheravAmAM Avato daLIne) ghAle che te rivAja Aje strIomAM haju cAlu che, paraMtu gujarAta
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ O Hii nAra upara-citra 25 : siddhahaima vyAkaraNanI virata upara sthApanA, nIce-citra 26 : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrine zrI jayasiMhadevanI vyAkaraNa racavA mATe prArthanA (cAdame saidhrA)
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 jaina citra-ka95latA puSiAmAMthI hAlamAM nAbUda thaI gaele che. citra 29 tathA 24mAM hIrAdevI pramukha zrAvikAe mAthe sADI oDhelI nathI ane kAnamAM moTI vALAo tathA kaNa la ghAlelAM che. citra 24mI ne sAdhvIonAM mAthAM paNa khullAM che. je te samayanA paheravezanuM digdarzana karAvanArA namUna che. prAcIna cimAM strIonI AkRti kaMcukI tathA stananI rajuAtathI purapanI AkRtine mukAbale tarata ja judI tarI Ave che. prata lakhAvanAra saMbaMdhI mAhitI karma nAme amadAvAdanA eka sulatAnanA maMtrI paMdaramA saikAmAM thaelo che, jeNe amadAvAdamAM AcAryazrI samayasUrinA ziSya mahIsamudrane vAyakapada apAyuM hatuM.13 paraMtu bIjAM nAma sAthe sarakhAvatAM tathA pratanI lipi jotAM A prata teramA agara gaudamA saikAmAM lakhAyelI hoya evI lAge che tethI A prata lakhAvanAra uparyukta karmaNa hovAnI saMbhAvanA bahu ja ochI che. A prata caudamA sekA daramyAna lakhAelI hoya ema lAge che. pratanAM citromAM samakAlIna sRSTinI chApa UtarI che. jUnAM khokhAM pramANe citro doravA chatAM pAtro, prANIo vagerenAM rUparaMga tAdaza banyAM che. citra 25 tathA citra 26 juo anukrame citra 22 tathA citra 21nuM varNana. citra ra7 zrI pArzvanAthanuM vana-IDaranI pratanA pAnA pa7 uparathI. citrane mULa kada 3x3 Vca uparathI moTuM karIne atre rajU karavAmAM AvyuM che. 'puraSapradhAna ardhana zrI pArzvanAtha zrImakALanA pahelA mAsamAM, pahelA pakhavADiyAmAM, caitra mAsaka pakSamAM gujarAtI kAgaNa mAsamAM) cothanI rAtri vije, vIsa sAgaropamanI sthitivALA prAgata nAmanA dazamA devalokathI yuvAne vArANasI nagarInA azvasena nAme rAjana vAmAdevI paTarANInI kukSine viSe madhyarAtrie vizAkhA nakSatramAM candrane paNa prApta thatAM deva saMbaMdhI, AhAra, bhava ane zarIrano tyAga karI garbhapaNe utpanna thayA.' pArzvanAtha bhagavAnanI nIla varNanI padmAsanastha murti cyavana kalyANaka dazAvavA ane raju karI che. mastaka upara kALA raMganI dharaNe kaLI sAta kaNa che. mUrti ApaNAthI zaNagArelI che. pagAsana vagerenuM varNana agAu citra 9mAM ApaNe joI gayA chIe. citra 28 zrI pArzvanAthano paMcamuSTi lAga-IDaranI pratimA pAse 6 8 uparathI. mULa citranuM kada 24 iMca uparathI moTuM karIne atre rajU karyuM che. | 'zrIpArzvanAtha prabhue zramaNapaNuM aMgIkAra karyuM tyAre hemaMtaRtunuM trIjuM pakhavADiyuMmAsano pakSa vartato hato. te pakhavADavAnI agiyArazanA divase gujarAtI mAgazara vada agiyAraza), pahelA prahara viSe, vizAlA nAmanI pAlakhImAM besIne Azramapada udyAnamAM, azoka nAmanA uttama vRkSanI pAse AvI, pAlakhImAMthI nIce utarI, pitAnI meLe ja pAnAnAM AbhUSaNa vagere utAryA ane potAnI meLe ja paMcamucha loca kI.' AkhI ye citramAlAmAM A citra bahu ja bA baca tevI rIte citrakAre tAdaza cItaryuM che. AjubAjunA jhADI gIva bahu ja suMdara prakAranI che AkhuM ye mULa citra sonAnI zAhIthI cItareluM che. 13 juo vItIrthayAtrA dagnyAnA bI.iss dara mahIpatrant | mahIsamudrabhidhapaNDitaprabhoH pAdAya pAthyAya padaM vivekinA / / 37 / / -gudAranAva.rajAvya sa , gg ?8
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ TC ja jana citra ra7 : zrI pArzvanAthanuM cyavana (AdamA saikA) citra 28 : zrI pArzvanAthano paMca muSTi leca (caudamA saikA)
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-ka95latA citra 29 zrI mahAvIra prabhu-sArAbhAI navAbanA saMgrahamAMthI. kalika kathAnI tADapatranI pratanA pAnAnuM mULa kadanuM lagabhaga cadamI sadInuM A citra te samayamAM jinamaMdiranI sthApatyaracanAno suMdara khyAla Ape che. sthApatya, zaNagAra tathA tenI kudaratI AMkho, mRdu-kamaLa chatAM pramANopeta hAsya karatuM mukha, te samayanA citrakAranI bhAva arpaNa karavAnI zaktine sAkSAta paricaya Ape che. mUrtinI beThakanI nIce pabAsanamAM vacce kamaLa, baMne bAjue ekeka hAthI, e keka siMha tathA kinnara cItarelA che. mUrtinI AjubAju be cAmadhArI devo UbhA che. mastakanI bAjumAM ekeka strI kulanI mALA laIne ane te darekanI pAchaLa khAlI hAthe UbhI rahelI ekeka vyakti cItarelI che. mUrtinA mastakanI uparanA bhAgamAM laTakatuM chatra che. A citrathI tADapatranI citrakaLAno vibhAga samApta thAya che. citra 30 jamaNI bAju zrI pArzvanAtha kAusagga dhyAnamAM; DAbI bAju zrI pArzvanAthanuM nivaNa ane dharaNendra tathA tenI paTarANI --IDaranI pratanA patra 61 uparathI. A citra mULa kadamAM tenA lakhANa sAthe lIdheluM che. citramAM upara ane nIce ema be prasaMgo che; temAM kathAnA paricayanI zarUAta nIcenA upasarganA citrathI thAya che. "zrI pArzvanAtha prabhu zramapaNuM aMgIkAra karyA pachI, vicaratA thakA, ekadA koI tApasanA AzramamAM AvI caDayA. tyAM rAtrIne viSe eka kuvAnI najIkamAM ja vaTavRkSa nIce pratimA dhyAne sthira thayA. te samaye kamaThanA chava meghamAlI nAmanA deve kapAMtakALanA mecanI pake varasAda varasAvavA mAMDayo. AkAza ane pRthvI paNa jaLamaya jevAM banI gayAM. jaLane jesabaMdha pravAha prabhunA ghUMTaNa paryata paheco. kSaNavAramAM prabhunI keDa sudhI pANI pahoMcyuM ane jotAmAM kaMThanI uparavaTa thaIne nAsikAnA agrabhAga sudhI pANI pharI vaLyuM. chatAM prabhu to acaLa ane aga ja rahyA. e avasare dharaNendranuM Asana kaMpyuM. teNe avadhijJAnathI prabhu upara bhayaMkara upadrava thato joyo. nakALa dharaNendra pitAnI paTarANIo sahita prabhunI pAse AvyA ane bhaktibhAvabharyo namaskAra karI temanA mastaka upara kaNAo rUpI chatra dharI rAkhyuM.' jamaNI bAjue pArzvanAtha prabhunI pAchaLa garadana sudhI jaLa batAvavA mATe citrakAre jhAMkhA lIlA raMganA lITA mArIne jaLanI AkRti upajAvI kADhI che. temanA paganI nIce eka svarUpe dharaNendra be hAtha joDI padmAsane besIne ane palAMThI vALelA potAnA baMne paga upara prabhunA be paga rAkhIne beThe che; bIjuM svarUpa nAganuM karI, AkhA zarIrane vIMTaLAI vaLI, sAta phaNAe rUpI chatra mastaka upara dharI rahyo che; trIjI mULa rUpa te pArzvanAtha prabhunI DAbI bAjue be hAthanI aMjali joDIne prabhunI stuti karato Ubho che. tenI pAchaLa tenI paTarANI e hastanI aMjali jeneDIne prabhunA guNagAna karatI UbhI che. dharaNenDe ATalI badhI bhakti karI ane kAMThe prabhunI ATalI badhI karthanA karI. baMnee pitAne ucita kAryo karyA chatAM baMne tarapha samAna daSTivALA prabhu pArzvanAtha jagatanuM ka9yANa karanArA hovAthI kema vaMdanIya na thAya ? A pachI citrane anusaMdhAne uparanA citramAM varNavelo prabhu pArzvanAthanA nirvANune prasaMga jevAnA che. 'vapakALamAM pahelA mahinAnA bIna pakhavADiyAmAM, zrAvaNa zukala aSTamInA divase, samena nAmanA parvatanA zikhara upara jaLarahita mAsamaNa (eka mahinAnA upavAsa)nuM tapa karI pArzvanAtha prabhu nirvANa pAmyA-mokSe gayA." citra 31 zrI RSabhadevanuM nirvANa iDaranI pratanA pAnA 90 uparathI. citranuM mULa kada 224ra3 iMca uparathI moTuM karIne atre rajU karyuM che. "zrI bhadeva prabhu ziyALAnA trIjA mAsamAM, pAMcamAM pakhavAdhyiAmAM, mAgha mAsanI vadi teraza gujarAtI poSa vadi 13) ne divase aSTApada parvatanA zikhara upara, jaLa rahita caudAna.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ernational su NNAnamA sarvajJAyA // utyazicigamAdyanipadI dyA jinaM // dyamApiyAyojanAnAmatisiDa hi|| kAdevA sara sidharAvA saamidhepuraa| virisiza yaNAdhArakamA zakAla sAvidhAnita zikSazIlA By cood lie riyA aa nAmAgati sivAsA isA graha praviNamAda hAtichatikAMsa (dAnupasavazi pAcamA vaath| ETON ekavAsa rAya mI sarva saNa pAmamA sa mINAraka eMgeja chiM AINMENT 32 citra 25 : zrImahAvIra (yomA a citra 30 : zrI pArzvanAtha kAusagga yAnamAM; DAbI bAju zrI pArzvanAthanuM nirvANa ane dharaNendra tathA tenI paTarANI (cAdamA saikA)
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 citra 31 : zrIRSabhadevanuM nirvANa che upavAsane tapa karI, abhijit nAmanA nakSatrane viSe caMdrane yoga prApta thatAM, savAranA samaye paEkAsane besIne nirvANa pAmyA.' jaina citra-kalpalatA citramAM sarva AbhUSaNo sahita siddhazilA upara beThelA RSabhadeva prabhunI ane AjubAju e jhADanI rajUAta karIne citrakAre zrIRSabhadevanA nirvANa kalyANakano prasaMga cItarelA che. DaranI A pratamAMnA dareka citranI pRSThabhUmi sIMduriyA lAla raMganI che. A badha ye citrA asala mApe utArelAM che. temAM raMgabharaNInI sarasa vaheMcaNI tathA vAtAvaraNa ane padArthAnI jhINavaTamAM paraMparAgata AkRti cItarI che, paNa mULa AkArene pratyakSa paricaya nahi hAvAthI citrakAroe nakkI karelAM AkArAnAM kRtrima rUpo citrakAra cItarthe gayA che; chatAM suzAneAmAM jarA ye te pAcho paDato nathI. A pratamAM sAnAnI zAhIno khUba chUTathI upayoga karavAmAM AvyA che. citranAM pAtrA cItaravAmAM tADapatra upara suvarNanI zAhInA upayega A eka ja pratamAM karavAmAM AvyA che. uparAMta, sIMduriyA, lAla, gulAbI, karamajI, pILA, vAdaLI, rUperI, jAMbuDI, sapheda, kALe!, AsamAnI tathA nAraMgI raMganA pazu upayoga A pratanAM citrAmAM karavAmAM AvyA che. citra 32 33 nRtyanAM judAMjudAM svarUpo--amadAvAdanA de. pA. nA dAvi zAstrasaMgrahano kalpasUtra tathA kAlakakathAnI apratima kArIgarIvALA suvarNAkSarI pratanA pAnA 127 uparathI. kAgaLano pratanA hAMsIAmAMnAM citrA madhyenA nartanA pAtravALAM citro A vastusaMkalanAnAM apratima pratinidhi jevAM che. citrakAra barAbara jANe che ke citrAmAM zuM kahevAnuM che, ane tene anurUpa te racanA karI zake che. A citranAM cAre rUpAnuM ekeeka aMga evuM to bArIka dorAeluM che ke ApaNI sAme haNe te samayanI jIvatIjAgatI gujarAtaNeA gaLe ramatI khaDI na karI dIdhI hAya !
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ PFL citra 34 : zrIRSabhadevano rAjayAbhiSeka (vi.saM. 1522) (ite Lesh) the f]=f ]>> EPS-zE khe]
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-ka95latA 25 citra 34 (haMsavi0 1, pAnuM 60) zrI bhadevana (prathama rAjA tarIke) rAjyAbhiSeka-citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che, temAM citranA paricayanI zarUAta nIcenA rAjyAbhiSekanA prasaMgathI thAya che. A prasaMganA varNana mATe mahAkavIzvara zrIdhanapAlaviracita "zrI RSabha paMcAzikA'nA navamAM lokamAM nIce mujaba varNana ApeluM che:14 he jagannAtha ! indra dvArA jaladI rAjyAbhiSeka15 karAelA evA Apane, viryamayapUrvaka lAMbA kALa sudhI kamaLanAM pa vaDe abhiSeka-jala dhAraNa karavA pUrvaka je (yugalikoe) yA temane dhanya che.' citramAM DAbI bAjue sihAsana upara zrI RSabhadeva beThelA che. temanA UMcA karelA DAbA hAthamAM kapaDA jevuM kAMIka dekhAya che. teo potAnI tarjanI AMgaLI UMcI karIne, sAme baMne hAthamAM kamaLapatramAM abhiSeka-jala dhAraNa karIne ubhA rahelA yugalikanA eka cheDalA (strI-puruSa)ne kAMIka kahetA hoya evo bhAva darzAvavA citrakAre prayatna karelo che. sAme UbhuM raheluM yugala namra vadane hAthanA khoLAmAM kamaLapatramAM abhiSeka-jala dhAraNa karIne vimita nayanAe zrI RSabhadeva sAme tuM dekhAya che. citrakAre kamaLapatra batAvavA khAtara yugalika puruSanA baMne hAtha AgaLa dAMDI sAthe kamaLapatra batAveluM che. traNe vyaktionAM kapaDAmAM judIjudI jAtanAM zobhanA AlekhelAM che, je paMdaramA saikAnAM strIpuruSanA vaibhavazALI paheravezanI Abee rajuAta karatA purAvA che. citranA uparanA bhAgamAM bAMdhelA caMdaravAmAM teNIbaddha pAMca haMsa cItarelA che. A citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM Alekhelo, zrI RSabhadeve potAnI rAjyAvasthAmAM jagatanA prANIonA upakAranI khAtara sauthI prathama kuMbhAranI kaLA batAvI te prasaMga jovAno che. 'zrIpabhapaMcAzikA'nA 10mAM lokamAM A prasaMganuM varNana nIce mujaba ApeluM che: 'jemaNe (zada vidyA, lekha, gaNita, gIta ityAdi) vidyA-kaLAo ane (kuMbhArAdikanAM) zi9pa dekhADayAM che temaja jemaNe (khetI, pazu-pAlana, vANijya, lagna ityAdi samasta (prakArano) lokavyavahAra (paNa) sArI rIte samajAvyo che, evA Apa je prajAonA svAmI thayA che te kRtArtha che.'--1 6 zipanA mukhya pAMca bheda che. Avazyaka-niyukti'nI gAthA 207mAM 17 tene nIce pramANe varga cheH "kuMbhAra, luhAra, citAra, vaNakara ane nApita (hajAma) ne ema para zipa mukhya che ane vaLI te pratyekanA vIsa vIsa vAnDara bhedo che.' jagatane kuMbhAranI kaLA prathama tIrthakare batAvI hatI. (hiMdu zAstramAM brahmAe banAvI hatI ema kahevAmAM Ave che. prasaMga ema banyo hato ke kalpavRkSane viccheda thavAthI loko kaMdamULa ane phalAdika khAtA hatA, ane ghauM, cokhA ityAdi anAja kAcuM ne kAcuM khAtA hatA. te temane pacatuM nahotuM. AthI prajAe prabhune vijJapti karI, tyAre hAthathI ghasIne pANImAM palALIne ane pAMdaDAnA paDImAM laIne khAvuM ema temaNe upadeza Apyo. ema karavA chatAM paNa lokonuM du:kha dUra thayuM nahi, eTale pharIthI teoe prabhune vijJapti karI. prabhue kahyuM ke meM sucavyA mujaba pUjA 1.4 dhannA savimhayaM jehiM, jhatti kayarajjamajjaNo hariNA / ciradharianaliNapattA-bhiseasalilehi divo si / / 9 / / 15 A rAjyAbhiSekanI vizeSa mAhitI mATe juo "Avazyaka-chuiM." 1.6 dAbiavijjAsippo, vjjriaasesloavvhaaro| jAo si jAya sAmia, payAo tAo kayatthAo // 10 // 1.7 paMceva ya sippAiM, ghaDa 1 lohe 2 citta 3 NaMta 4 kAsavae 5 / ikvikasya ya itto, vIsaM bIsaM bhave bheyA // 207 / /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kapalatA vidhi karyA bAda ghauM vagerene muSTimAM athavA bagalamAM thoDo vakhata rAkhyA bAda bhakSaNa kare. Ama karavAthI paNa temanuM duHkha dUra thayuM nahi. tevAmAM vRkSanI zAkhAo paraspara ghasAtAM ame utpanna thayo. Ane vAstavika svarUpathI ajANyA evA te samayanA manuSya tene ratA kANIne pakaDavA gayA; paraMtu tethI to temanA hAtha dAjhavA lAgyA. AthI agnine koI abhuta bhUta mAnatA tathA tethI trAsa pAmatA loko prabhu samakSa AvyA, tyAre prabhue temane kahyuM ke snigdha ane rUkSa kALano doSa thavAthI A to agni utpanna thAya che mATe tamAre tenI pAse javuM ane tenI samIpamAM rahelAM tRNAdikane dUra karI tene grahaNa karavo, ane tyAra bAda pUrvokata vidhi pramANe taiyAra karelA ghauM vagerene temAM nAkhI pakava karI tene AhAra karo. te mugdha lokee tema karyuM eTale ghauM vagerene to agni svAhA karI javA lAgyo. A vAta teoe prabhu samakSa rajU karI. A samaye prabhu hAthI upara beThelA hatA. emaNe tyAM ja teonI pAse lIlI mATIne piDa maMgAvI tene hAthInA kuMbhasthaLa upara mUkI tenuM eka pAtra banAvyuM ane e pramANe pAtra banAvI temAM ghauM vagere rAkhI tene agninI madadathI pakAvI te khAvAnI temane sUcanA karI A pramANe prabhue kuMbhAranA zilpano vidhi batAvyo. citramAM sapheda hAthI upara RSabhadeva beThA che. teozrInA DAbA hAthamAM mATInuM eka pAtra che, ane te hAtha UMco karIne sAme UbhA rahelA yugalika puruSane te ApavA mATe utsukatA batAvatA citrakAre emane rajU karyA che. sAme ubhA rahelA yugalika puruSanA baMne hAtha UMcA karelA bebAmAM paNa mATInA pAtranI rajuAta citrakAre karI che. hAthI paNa zaNagArelo che. prabhunI pAchaLa aMbADInuM siMhAsana batAvyuM che ane emane uttarAsaMgano bhAga UDato batAvIne citrakAre chaTAthI gamana karatA hAthInI rajuAta karI che. citranI DAbI bAjue uparanA bhAgamAM AkAzamAM vAdaLo darzAvyAM che. citra 35 brAhmaNI devAnandA ane cauda svapna: haMsavi0 1 nA pratanA pAnA 3 uparathI-AkhuM pAnuM pratanA mULa kadanuM ane namUnA tarIke rajU kareluM che. citra 36 cauda sva : kAMtivi 1 nA pAnA 16 uparathI-vAcakonI jANa khAtara e cade svapnanuM TUMka vivecana atre karavAmAM Ave che. (1) hAthI-cAra mahAna daMtuzaLavALe, uca, varasI rahelA vizALa medha jevo ane vaitADhaya parvatanA jevo sapheda. tenA zarIranuM pramANa kendranA airAvaNa hAthInA jevaDuM hatuM. sarva prakAranAM zubha lakSaNavALI, hAthIomAM sarvottama ane vizALa evA prakArano hAthI trizalA devIe prathama svapamAM joyo. hAthI e parama maMgaLakArI tathA rAjyacihnano dyotaka che. (2) vRSabha-keta kamaLanI pAMdaDIonI rUpakAMtine parAjita karate, majabUta, bharAvadAra mAMsapezavALa, puSTa, yathAsthita avayavavALo ane suMdara zarIravALA vRSabha trizalAdevIe bIjA svapnamAM joyo. tenAM atizaya uttama ane tINa zIMgaDAMonA AgalA bhAgamAM tela lagADeluM hatuM. tenA dAMta suzobhita ane zveta hatA. vRSabha (baLada) e kRSine ghAtaka che. (3) siMha-trIjA svapnamAM trizalAe siMha joyo. te paNa motInA hAra, caMdranAM kiraNane rUpAnA parvata jevo veta ramaNIya ane manohara hato. tenA paMjA majabUta ane suMdara hatA. puSTa ane tIpha dADhe vaDe tenuM mukha zobhI rahyuM hatuM, tenI manohara jIbha lapalapAyamAna thatI hatI. sAthe vizALa ane puSTa hatI. skaMdha paripUrNa ane nirmaLa hatA. bArIka ane uttama kezavALI vaDe te anahada zobhI rahyo hato. tenuM pucha kuMDalAkAra ane zobhAyamAna hatuM. te vAraMvAra jamIna sAthe aphaLAtuM ane pAchuM kuMDalAkAra banI jatuM. tenI AkRtimAM saumyabhAva dekhAI AvatuM hatuM.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kapalatA 27 citra 36 : cauda ravama (paMdarame saMka) A lakSaNo siha AkAzamAMthI Utarate ane pitAnA mukhamAM praveza karato trizalA kSatriyAe je. siMha parAkramano ghAtaka che. (4) lakSmIdevI-akhaMDa dramA jevI kAMtivALI lakimIdevInAM cothA mAM darzana thayAM. te lakSmIdevI UMcA himAvAna parvatane viSe utpanna thaelA kamaLa rUpI manohara sthAne beThelAM hatAM. citranI madhyamAM moTI AkRti lakSmIdevInI che. tenA kamaLarUpI sthAnanA vizeSa varNana mATe juo kalpasUtra subodhikA vyAkhyAna 2 juM. (5) kUlanI mALA-pAMcamA svapnamAM trizalA kSatriyANIe kalpavRkSanAM tALe ane sarasa phUlovALI comera sugaMdha prasarAvatI ramaNIya mALA AkAzamAMthI UtaratI joI. mALA zuMgAranI dyotaka che. (6) pUrNa candra- chaThThA svapnane viSe trizalAe candranAM darzana karyo. zuklapakSane pakhavADiyAnI pUrNimAne potAnI kaLAo vaDe zobhAvanAra saMpUrNa candra teNe joyo. candra nirmAtAno ghAtaka che ane bIjA pakSe aMdhakArano nAzaka che. (9) Ugato sUrya-sAtamAM svapnamAM trizalA kSatriyANIe aMdhakAranA samUhano nAza karanAra ane prakAzathI jhaLahaLatA sUryanAM darzana karyA. sUrya atula parAkramano ghAtaka che. (8) suvarNamaye dhvajadaMDa-AThamA svapanamAM trizalA kSatriyANIe uttama jAtine suvarNamaya
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jaina citra-ka95latA daMDa upara pharakatI dhvajA joItenA upalA bhAgamAM veta varNane eka siMha cItarelA hatA. dhvaja e vijayanuM cihna che. (9) jaLapUrNa kuMbha-navamA vanane viSe trizalA kSatriyANIe pANIthI bharelo kuMbha je. te kuMbha (kalaza) ati uttama prakAranA suvarNa sama ati nirmaLa ane dIptimAna hato. emAM saMpUrNa jaLa bhareluM hovAthI te kalyANane sucavatA hatA. pUrNa kuMbha maMgalano ghAtaka che. (10) padmavaradasamAM svanane viSe trizalA kSatriyANIe pAsarovara joyuM. AkhuM saravara judIjudI jAtanAM vividharaMgI kamaLAthI tathA jaLacara prANIothI saMpUrNa bhareluM hatuM. AvuM ramaNIya padmasa vara dasamA svapanAmAM joyuM. sarovara nirmaLatAnuM ghAtaka che. (11) kSIrasamudra-agiyAramA svapnane viSe trizalA kSatriyANIe kSIrasamudra joyo. e samudranA mukhya bhAganI ujavalatA candranAM kiraNa sAthe sarakhAvI zakAya. cAre dizAmAM tene agAdha jaLapravAha vistarI rahyo hato. (12) devavimAna-bAramA svapnamAM trizalA kSatriyANIe devavimAna joyuM, jenA 1008 thAMbhalA hatA. temAM divya yupI mALAo laTakatI hatI. tenI upara varU, vRSabha, ghoDA, manuSya, paMkhI, hAthI, azokalatA, padmalatA vagerenAM manohara citro AlekhelAM hatAM. tenI aMdarathI madhura svare gavAtAM gAyana ane vAjinA nAdathI vAtAvaraNamAM sarvatra saMpUrNatA patharAI jatI hatI. vaLI te vimAnamAMthI kAlAgurU, UMcI jAtane hiMdu dazAMgAdi uttama sugaMdhI dravyothI uttama heka nIkaLatI hatI. AvuM uttama vimAna teNe joyuM. (13) ranarAzi-teramA ravamAM trizalA kSatriyANIe ranano Dhagalo joyo. temAM pulakarana. vacherI, IndranIla ratna, Tika vagere rane joyAM. te Dhagalo pRthavItaLa para hovA chatAM kAMti vaDe gaganamaMDala sudhI dIpI rahyo hato. (14) nidhUma agni-caudamA svapnamAM e trizalA kSatriyANIe dhumADA vagarane agni joyo. agnimAM svaccha ghI ane pILuM madha sIMcAtuM hovAthI te dhumADA vagarano hato. tenI javALAo pRthvI upara rahI rahI jANe ke AkAzanA koI eka pradezane pakaDavA prayatna karI rahI hoya evI caMcala lAgatI hatI. citra 37 caMDakAzikane pratibadha-de pa0 nA dayAvi0 nI kalpasUtranI pratanI suzobhanakaLAnA namUnA tarIke AkhA pANInuM citra atre raju karyuM che. A AkhI ye pratamAM mULa lakhANa karatAM citrakaLAnA suzobhana zaMgAra mukhya bhAga bhajave che. | morAka gAmathI vihAra karI prabhu vetAMbI nagarI tarapha cAlyA. mArgamAM govALIAoe kahyuM ke "svAmI ! Apa je mArge jAo cho te jeke tAMbAno sIdho mArga che, paNa rastAmAM kanakakhala nAmanuM tApasInuM Azrama sthAna che tyAM hamaNAM eka caMDakauzika nAmano daSTivala sarpa rahe che, mATe Apa A sIdhA mArge javAnuM mAMDI vALe.' chatAM karuNA prabhu, bIjA koI udezathI nahi, paNa pilA caMDakauzikane pratibodhavA te ja mArga te ja Azrama bhaNI gayA. caMDakauzikano pUrva bhava e caMDakauzika pUrva bhavamAM ugra tapasvI sAdhu hatA. eka divase tapasyAnA pAraNe gocarI vahoravA eka zivanI sAthe gAmamAM gayA. raste temanA paga nIce eka nAnI deDakI AvI gaI. deDakInI thaelI virAdhanAne prAyazcittapUrvaka paDikakamavA mATe hitaciMtaka zive gurane iriyAvahI paDikakamatAM, geyari paDikkamatAM, ane sAyaMkALAnuM pratikramaNa karatAM, ema traNa vAra deDakIvALI vAta saMbhArI ApI. AthI sAdhune khUba krodha caDhayo. krodhamAM ne kodhamAM teo ziSyane mAravA doDavyA. paNa akasmAta eka thAMbhalA sAthe aphaLAnAM tapasvI sAdhu kALadharma pAmyA. tyAMthI teo jyotika
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 jaina citra-ka95latA vimAnamAM deva tarIke utpanna thayA. tyAMthI cAvIne te AzramamAM pAMcaso tApasano svAmI caMDakauzika nAme tApasa thayo. tene potAnA Azrama upara eTale badhe moha hato ke kadAca koI mANasa AzramanuM kaMi phaLa-phUla toDe to te ja vakhate krodhe bharAI kuhADo laIne mAravA doDe. eka vakhate te tApasa thoDA rAjakumArone potAnA AzramanA bhAgamAMthI phaLa toDatAM joI krodhe bharAyo. kuhADe lai mAravA dhasI jatA hatA, eTalAmAM acAnaka kuvAmAM paDI gayo ane krodhanA adhyavasAyathI bharIne te ja AzramamAM pitAne pUrvabhavanA nAmavALI daSTiviSa sarSa thayo. mahAvIra prabhu to AzramamAM AvIne kAusaggadhyAne sthira rahyA. prabhune joi dhathI dhamadhamI rahelo te sarpa, sUrya sAme dRSTi karI, prabhunI tarapha dRSTivALA pheMke ane rakhene prabhu pitAnI para paDe evA bhayathI pAcho haTI jAya. eTale chatAM prabhu te nizcala ja rahyA, AthI teNe vizeSa vizeSa daSTivALA phekavA mAMDI. tathApi e javALAo prabhune te jaLadhArAo jevI lAgI ! traNa vAra daSTivALA choDavA chatAM prabhunuM ekAgra dhyAna tUTavA na pAmyuM, tethI te asAdhAraNa roSe bharAyo. teNe prabhune eka sakhta DaMkha mAryo. tene khAtrI hatI ke mArA tIvra viSano pratApa eTale bhayaMkara che ke prabhu hamaNAM ja mUchita thaIne pRthvI upara paDavA joIe. paraMtu Azcarya jevuM che ke prabhunA paga upara vAraMvAra DasavA chatAM prabhune tenuM leza mAtra paNa jhera na caDhayuM. ulaTuM daMzavALA bhAgamAMthI gAyanA dUdha jevI rUdhiranI dhArA vahevA lAgI. vismaya pAmelo caMDakauzika sarpa thADI vAra prabhunI sanmukha nihALI rahyo. prabhunI mudrAmAM tene kaMIka apUrva zAMti jaNAI. e zAMtie tenA dila upara apUrva asara karI. tenA pitAnAmAM paNa zAMti ane kSamA AvatAM dekhAyAM 18 caMDakauzikane zAMta thaelo joI prabhue kahyuM ke "he caMDakauzika ! kaMika samaja ane bujha-bodha pAma!' prabhunI zAMti ane dhIratAe tenA para asara te karI ja hatI, eTalAmAM prabhunAM amRta zAM mIThAM veNa sAMbhaLatAM ane te viSe vicAra karatAM tene jAtismaraNa (potAnA pUrva bhava saMbaMdhInuM) jJAna utpanna thayuM. te pitAnA bhayaMkara aparAdhano pazcAttApa karavA lAgyo. prabhune pradakSiNa Apato te manamAM vicAra karavA lAgyo ke kharekhara A kaNAsamudra bhagavaMte mane durgati rUpa moTI khAImAM paDato bacAvI lIdho. te ja vakhate teNe anazana vrata laI lIdhuM. rakhene potAnI viSamaya bhayaMkara dRSTi koI saMdeSa ke nirdoSa prANI upara paDI jAya evA zubha hetuthI teNe pitAnuM mastaka darane viSe chupAvI dIdhuM. A prasaMgane maLatA ja kRSNanA jIvanano eka prasaMga eka vakhata eka vanamAM nadIkinAre nanda vagere sau gepa sUtA hatA, te veLA eka pracaMDa ajagara Avyo. pUrva janmamAM te vidyAdhara hoI potAnA rUpanA abhimAnathI munino zApa maLatAM abhimAnanA pariNAma svarUpe sarpanI A nIca nimAM janmyo hato. teNe nandano paga grA. bIjA badhA gopabALakone sarSanA mukhamAMthI e paga choDAvavAno prayatna niSphaLa gayo tyAre chevaTe kuNe AvI pitAne caraNathI e sarpa sparza karyo. sparza thatAM ja e sarSa pitAnuM rUpa choDI mULa vidyAdharanA suMdara rUpamAM pheravAI gayo. bhaktavatsala kRSNanA caraNasparzathI uddhAra pAmela e sudarzana nAmane vidyAdhara zrIkRSNanI stuti karI svasthAne gaye. --bhAgavata dazama udha, a0 34, 0 5-15, pRSTha 917-918. 18 AvI ja eka vAta buddha viSe jAtaka nidAnamAM che. uLavelAmAM (bhagavAna) buddha ekavAra uLavelakAsya nAmanA pAMcaso ziSyavALA jaTilanI agnizALa mAM rAtavAse rahyA tyAM eka ugra AzIviSa sa raheto hato. buddha te sapane jarApaNa IjA pahoMcADyA sivAya nisteja karI nAkhavA dhyAna samAdhi AdarI, sarSa paNa pitAnuM teja prakaTAvyuM. chevaTe buddhanA teje sarvajane parAbhava karyo. savAre buddha e jaTilane pite niteja karelo saMpa batAvyuMe joI e jaTila buddhane pitAnA ziSyo sAthe bhakta thayA.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citra-kapalatA 31 pAnAnI jamaNI bAjunA citramAM upara ane nIce ema be prasaMge che; temAM kathAne paricayanI zarUAta uparanA caMDakauzikanA pUrva bhavanA sAdhu avasthAnA citrathI thAya che. caMDakauzika sAdhu baMne hAthamAM Agho pakaDI ziSyane mAravA jatA-doDatA dekhAya che. mAravA jatAM mastaka thAMbhalA sAthe aMdhArAmAM athaDAya che. sAme baMne hAthanI aMjali joDI hAthamAM e rAkhI namra bhAve vinayapUrvaka deDakAnI virAdhanAne prAyazcittapUrvaka paDikamavA mATe gurumahArAjane yAdI Apa ziSya Ubhelo dekhAya che. tene paga AgaLa ja thAMbhalA najIka prasaMgAnusAra citrakAre deDakI cItarelI che. A pachI, citranA anusaMdhAne, nIcenA citramAM varNavelA caMDakauzikanA bAkInA pUrva bhavono prasaMga jovAno che. caMDakauzika sAdhu avasthAmAMthI kALadharma pAmI jyotikavimAnamAM deva tarIke utpanna thaelA batAvavA mATe atre vimAnanI aMdara beThelA eka devanI AkRti citrakAre cItarelI che. te (vimAnanI) nIce, te devalokamAMthI vIne caMDakauzika nAme tApasa tarIke utpanna thaelA hovAthI, tene tApasa svarUpe pitAnA bagIcAmAMthI phaLa-phUla toDatAM rAjakumArone hAthamAM kuhADe laine mAravA jatAM kuhADA sAthe acAnaka kUvAmAM paDelo cItarelo che. tyAMthI marIne te pote ja caMDakauzika nAme daSTiviSa sarpa thayo che te batAvavA mATe citrakAre kALA bhayaMkara nAga cItarelo che. pAnAnI DAbI bAjunA citramAM A citranA anusaMdhAne, zramaNa bhagavAna mahAvIre caMDakauzikane karelA pratibodhane prasaMga jovAno che. caMDakauzikanA bila-dara AgaLa ja prabhu mahAvIra kAusadhyAne ubhA che. prabhu mahAvIranA zarIre citrakAre je AbhUSaNa paherAvyAM che te tenuM jaina dharma pratyenuM ajJAna sUcave che, kAraNake tIrthakara jyAre sAdhu paNa mAM vicaratA hoya tyAre, AbhUSaNa vagerene bamaNupaNuM - sAdhupaNuM aMgIkAra karatI vakhate tyAga karelo hovAthI, temanI e sAdhakaavasthAmAM AbhUSaNo teonA aMga upara saMbhave ja nahi. varNanamAM tene prabhunA page DaMkha mArato varNavela che tyAre citramAM prabhunA AkhA zarIre vIMTaLAelo tene cItare le che. pachIthI prabhue pratibodhyA bAda potAnuM mukha bilamAM nAkhIne paDI rahelo citrakAre cItarelo che. pAnAnI uparanA suzobhanamAM ja suMdara hAthIo, nIcenA bhAgamAM pAMca ghoDesavAro tathA eka padAti hathIothI susajita thaela, ane AjubAjunA baMne hAMsIAonA uparanA bhAgamAM yuddha karatA ghoDesavAro tathA nIcenA bhAgamAM jaLabharelI vA ane vAvonI aMdara snAna karatA cAra puruSo cItarelA che. pAnAmAM AvelI mAtra cAra lITIomAM phakta 14 akSaronA lakhANa sivAya AkhuM pAnuM apratima suzobhanakaLA tathA citrakaLAnI rajuAta kare che. citra 3839 kalpasUtranI suMdara kinAro--haMsava 2 nA pAnAnI AjubAjunAM judI judI jAtanAM A suzobhano phakata vAdaLI ane sapheda raMgathI ja cItaranAra citrakAronI kalpanAzakti kei ajAyabIbharI hoya ema lAge che. citra 40 zrI mahAvIra prabhune saMgamadevano upasarga - paMdaramA saikAnI hastalikhita, suvarNAkSarI, tArIkha vagaranI prata uparathI. eka vakhate kendra pitAnA avadhijJAnathI prabhune dhyAnamagna joI, turata siMhAsana uparathI UtarI prabhune udezI namana karyuM. te pachI InDe prabhunA dheryaguNanI prazaMsA karatAM pitAnI sudharmA sabhAmAM beThelA devo samakSa kahyuM ke "aho ! zrI vIraprabhu kevA dhyAnamagna thaI rahyA che ! temanI dhIratAnI ane aDagatAnI huM keTalI stuti karuM! temanA dhyAnamagna cittane calAyamAna karavA traNa jagatanAM prANIo kadAca ekaThAM thAya to paNa niSphaLa ja jAya ! sabhAmAM beThelo Indrano eka sAmAnika deva saMgama prabhunI prazaMsA sahana na karI zake. te bhrakuTi caDAvI dhrujatA svaramAM tADakI UThI bolyo ke "A devonI sabhAmAM eka pAmara jananAM vakhANa karatAM Apane jarA ye saMkoca nathI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ LE.T citra 38 kalpasUtranI suMdara kinAre (paMdaramA saikA) citra 39
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citra-kapalatA citra 40 : zrI mahAvIra prabhune saMgamanA upasarga (paMdaramA saikA) thatA ? Apane je vizeSa khAtrI karavI hoya to huM pote ja tene eka kSaNavAramAM gabharAvI dauM !' | inDe vicAryuM ke jo huM dhAruM te saMgamane hamaNAM ja bolato baMdha karI zakuM; paNa jo huM atyAre tene hukama karI jato aTakAvI daIza to te durbuddhi ema samajaze ke tIrthakaro to pArakAnI sahAyathI ja tapa kare che, ane pariNAme eka saMgamanA manamAM nahi paNa lagabhaga badhA devonA manamAM cheTuM bhUta bharAI jaze. mATe atyAre te A duSTane tenuM dhAryuM karavA devAmAM ja lAbha che. | krodhathI dhamadhamI rahele saMgamadeva prabhune calAyamAna karavA indra samakSa pratijJA karI, tarata ja sabhAmAMthI cAlI nIkaLyo ane sIdho prabhu pAse AvI Ubho rahyo. prabhunI zAMta mukhamudrAmAMthI zAMti ane karuNAnI amIdhArA jharatI hatI. paNa saMgamane te te ulaTuM ja pariNamyuM, kAraNa ke tenuM hRdaya krodha ane I.rcAthI dhagadhagI rahyuM hatuM. | (1) sauthI prathama teNe dhULanA varasAda varasAvyo. (2) te pachI dhULane khaMkherI nAkhI te du:vajI jevA kaThora-tI mukhavALI kIDIo prabhunA zarIra upara vaLagADI te kIDIoe prabhunuM AkhuM zarIra cALaNI jevuM karI nAkhyuM chatAM prabhu acaLa ja rahyA. (3) pachI pracaMDa DAMsa upa +1vyA. DAMsanI tINa caTakAthI prabhunA zarIramAMthI gAyanA dUdha jevuM rUdhira jharavA lAgyuM. (4) vaLI tIrNa mukhavALI ghImelo prabhunA zarIre evI to sajajaDa coMTADI ke A khuM zarIra ghImelamaya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jena citra-kapalatA thaI gayuM. (5) te pachI vIMchIo vipharyA. pralayakALanA agninA taNakhA jevA te vIMchIoe bhagavaMtanA zarIrane bhedI nAkhyuM. (6) tyAra pachI neLiyA vikuvya. te bI : khI !" evA zabdo karatA doDIdaDI nAnI ugra dADhA vaDe bhagavaMtanA zarIranuM mAMsa toDavA lAgyA. (7) pachI bhayaMkara sapa choDI mUkyA. paramAtmAna mahAvIranuM AkhuM zarIra-pagathI mAthA sudhI-sathI chavAI gayuM. kRNAo phATI jAya tevA jorathI prabhunA zarIra upara kuNAnA prahAro thavA lAgyA, dADho bhAgI jAya teTalA baLathI te DasavA lAgyA. (8) pachI saMgame uMdaro vikuvyo. te nathI ane dAMtathI prabhune khaNavA lAgyA ane tenI upara pezAba karIne paDelA ghA upara bhAra chAMTavA jevuM karavA lAgyA. (9) te pachI madonmatta haratI vikuvyAM. hastIoe prabhunA zarIrane cuMTathI pakaDI. addhara uchALI, tUraLa upara jhIlI, dAMta vaDe prahAra karyo ane paga nIce paNa dAgyA. (10) hAthIthI bha thayo eTale hAthaNIo AvI. te hAthaNIoe paNa tINa dAMtathI prabhune ghaNA prahAra karyA. (11) pachI adhama saMgamadeve pizAcanuM rUpa dhAraNa karyuM. te pizAca azcina javALAothI vikarALa banelA potAnA mukhane phADI hAthamAM talavAra pakaDI prabhunI sanmukha dhasI Avyo ane aTTahAsya karI ghora upasarga karyA. (12) te pachI nirdaya saMgame vAghanuM rUpa lIdhuM. pitAnI vA jevI dAdathI ane trizala jevA tIkSNa naDorathI prabhunA AkhA zarIrane teNe vidArI nAkhyuM. (13). chatAM paNa prabhune dhyAnamAM acaLa joI saMgame siddhArtha rAjA ane trizalA mAtAnuM rUpa lIdhuM. teo jANe karuNAjanaka vilApa karIne bolavA lAgyA ke "he putra! tuM AvI dukara dIkSA zuM karavA lIdhI ? ame ghaNuM du:khI thaI ADA avaLAM nirAdhAra bhikhArInI jema rajhaLIe chIe, tuM amArI saMbhALa kema nathI leto?" AvA vilApathI paNa prabhu dhyAnamAM nizcala ja rahyA. (14) tyAre saMgame eka chAvaNI vipharyA. te chAvaNInA mANasoe prabhune paga vacce agni saLagAvI bhAta rAMdhavA paNa upara vAsaNa mUkavuM. agni eTalo badho Akaro karyo ke prabhunA paga nIcethI paNa baLavA lAgyA. (15) te pachI eka cAMDAla vi . te cAMDAle prabhunI DokamAM, be kAnamAM, be bhujAmAM ane be jaMdhA vagere avayavo upara pakSIonAM pAMjarAM laTakAvyAM. pakSIoe cAMca ane nakhanA prahAro eTalA badhA karyA ke prabhunuM zarIra pAMjarA jevA chidravALuM thaI gayuM. (16) te pachI pracaMDa pavana viku. e pavanathI parvata paNa kaMpavA lAgyA. prabhune upADIne nIce paTakI dIdhA. (17) vaLI eka bhayaMkara vaMToLIo kopajAvI, kuMbhAranA cAkaDAnI upara rahelA mATInA piMDanI piThe prabhune khUba bhAvyA. (18) te pachI saMgame #dhe bharAIne hajArabhAra jeTaluM vajanadAra eka kALacakra vikuvyuM. te kALacaka upADI jorathI prabhunA zarIra upara nAkhyuM. te cakra prabhunA zarIra upara paDavAthI teo hIMcaNa sudhI jamInamAM paraNI gayA. (19) te pachI kaMTALIne chellAmAM chellA anukuLa upargo ajamAyaza karavAno vicAra karIne, rAtri hovA chatAM prabhAta vikuvyuM. mANaso Amatema karavA lAgyA ane tae prabhune kahevA lAgyA ke "he devArya! prabhAta thaI gayuM chatAM Ama dhyAnamAM ne dhyAnamAM kyAM sudhI rahezo? UThe, Apano dhyAnano samaya to kayArano e pure thaI gayo." paNa prabhu te potAnA dhyAnamAM rAtri bhALI rahyA hatA, tethI jarA paNa na DagyA. (20) Akhare teNe devaRddhi vimurthI, ane vimAnamAM boranI prabhune lalacAvavA lAgyo ke "he maharSi ! huM ApanuM AvuM ugra tapa ane pavitra sarva nihALI bhAre prasanna thayo chuM, to Apane je joIe te mAgI lo. kaho te Apane vargamAM laI jAuM, kahe te moDhAmAM laI jAuM." e mIThA zabdothI paNa prabhu na lobhAyA. eTale teNe tatkALa kAmadevanI senA jevI devAMganAo viku. te devAMganAoe hAvabhAvAdi ghaNA upasarga karyA, paNa prabhunuM eka rUMvADuM ce na pharakayuM te na karAyuM. evI rIte duSTa saMgame eka rAtrimAM moTAmoTA vIsa upasargo karyA, chatAM prabhue to tene tarapha dayAdaSTi ja vadhI. dhanya che mahAvIranI asIma karaNAne !
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ %i jo e che kI che - ne zira - STV citra 41 : zrI neminAthanA varadhoDo (paMdarame saMke)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citra-ka95latA - citramAM vacce mahAvIra prabhu kAusagAne ubhA che. A citramAM AbhUSaNo vagere je paherAvelAM che te citrakAranI aNasamajaNane AbhArI che. kapALamAM bahANunuM tilaka karyuM che te paNa avAstavika che. sAdhune kapALamAM tilaka hoya ja nahi. prabhunA mastakanA uparanA bhAgamAM be haraNa jevAM prANIo che, paNa varNanamAM haraNane ulekha mAtra paNa nathI. kAna pAse baMne bAjuthI baMne hAthothI pavanane AmaMtrita karatI be puruSa vyaktio UbhelI che. jamaNI bAju vIMchI, vAdha tathA chAvaNIno lazkarI paThANa sipAI prabhunA jamaNA paga upara bhAta rAMdhavAnuM vAsaNa mUkIne bhAta rAMdhato Ubhelo dekhAya che. DAbI bAju sarpa, hAthI, noLiyo tathA DAbA paga upara cAMDAle mukeluM tIrNa cAMcavALuM pAMjarA vagaranuM eka pakSI cItareluM che. citra 41 zrI neminAthano varaghoDo-kAMtivira 1 nA pAnA 6 3 uparathI mULa raMgamAM saheja nAnuM karIne A citra atre raju karyuM che. lagnanA divase zrInemikumArane ugrasenanA ghera laI javA taiyAra karyA temanAM aMga upara uttama vastra paherAvyAM, eka sarasa veta azva para temane besADyA, mastaka upara eka chatra dharyuM, baMne paDakhe cAmara vIMjhAvA lAgyA ane temanI pAchaLanA avonA haNahaNATathI dizAo gajI rahI. nemikumAranI pAchaLa bIjA aneka rAjakumAro azva upara savAra thaI cAlavA lAgyA. samudravijayAdi dazAha, kRSNa ane baLabhadra vagere AmIya parivAra paNa sAthe cAlavA lAgyo. zivAdevI mAtA ane satyabhAmA vagere aMta:puravAsinI strIo paNa mahAmUlyavALI pAlakhImAM besI maMgala gIta gAvA lAgI. eTalAmAM nemikumAranI najara eka sapheda mahela tarapha gaI. temaNe potAnA sArathine pUchayuM: "baMgalanA samUhathI zobhato A veta mahela kono haze ?' sArathie te mahela tarapha AMgaLI cIMdhI kahyuM: "svAmI ! kailAsanA zikhara samo e AlizAna mahela bIjA koine nahi, paNa ApaNA sasarA ugrasena rAjAno ja che. ane A sAme je be strIo aMdara aMdara vAtacIta karI rahI che te ApI zrI rAmatinI candrAnanA tathA mRgalocanA nAmanI be saMkhIo che.' citramAM nemikumAra hAthI upara beThelA che. temanA mastaka upara eka chatra dhareluM che, e hAtha mAM zrIphaLa pakaDeluM che ane teo uttama vastrAbhUSaNothI susajita thaelA che. sAmenA mahelanA jharUkhAmAM jamaNI bAjue vacce DAbA hAthamAM mukha jovA mATe darpaNuM laIne beThelI, vastrAbhUSaNothI susajijata rAmati nemikumAranI sanmukha jotI beThelI che. tenI pAchaLa ane AgaLa tenI be sakhIo candrAnanA ane mRgalocanA ubhI che. pAchaLa ubhI rahelI sakhI DAbA hAthamAM kapaDuM pakaDIne tenA cheDAthI pavana nAkhI rahI che. teNInA uttarIya vastramAM haMsanI DijhAIna che. sanmukha UbhI rahelI sakhInA be hAthamAM zrIkaLa jevI kAMIka maMgalasucaka vastu che. hAthInI AgaLa citranA uparanA tathA nIcenA bhAgamAM bhUMgaLa vagADanArA bhagaLI vagADe che. vacce eka strI jamaNA hAthamAM phUla pakaDIne nAcatI jaNAya che tathA tenI najIka eka DholI Dhola vagADato dekhAya che. TelInI pAchaLa ane hAthInI pAchaLa ekeka chatra dharanAra mANasa che. vaLI hAthInI pAchaLa bIjA ghoDesavAra rAjakumAro tathA rathamAM beThelA samudravijayAdi dazA hoya ema lAge che. citramAM rathane baLadane badale ghoDA joDelA che je citrakAranA samayanA rivAjano khyAla Ape che. pAnAnI DAbI bAjunA cheDe pAnAne 6 3 AMka che. A ja citra uparathI paMdaramA saikAnA puruSa ane strIonA paheraveza, AbhUSaNo, vAjIMtro, nRtya tathA te samayanI samAjaracanAne ghaNo ja suMdara khyAla AvI zake tema che. AkhuM citra suvarNanI zAhIthI cItareluM che. citramAM lakhANanuM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kalpalatA 37 citra 4ra : bharata ane bAhubali vaccenuM yuddha (vi.saM. 1522) nAmanizAna paNa nathI. vaLI A citranI pRSThabhUmi vAdaLI raMgI hovAthI citrano uThAva bahu ja manohara lAge che. A citraprasaMga jinamaMdironAM lAkaDAnAM kAtarakAma tathA sthApatyakAmamAM paNa ghaNe ThekANe katarelA najare paDe che. delavADAnA suprasiddha apratima sthApatyanA bhaMDAra samA vastupAla tejapAle baMdhAvelA jinamaMdiramAM paNa A prasaMga bahu ja bArIkIthI katarelo che. prAcIna kavioe A prasaMga parathI upajAvelAM UrmikAvyA paNa bahu ja moTI saMkhyAmAM maLI Ave che. A prasaMgane lagatA eka bhitticitrano ullekha, pArzvanAtha bhagavAnanA vairAgya prasaMge, navamA sikAmAM thaelA zIlAMkAcArye racelA 'upana mahApuru carie'mAM kareluM jovAmAM Ave che. citra 42 haMsavi0 1 nA pAnA 6 0 uparathI bharata ane bAhubali vaccenA ThaMda yuddhanA prasaMga-A prasaMgane lagatuM citra bIjI koIpaNa pratamAM hovAnuM mArI jANamAM nathI. | bharata ane bAhubali baMne bhAIo vacce bAra varSa sudhI bhayaMkara yuddha cAlyuM; paraMtu ghaNA mANasano kaccaraghANa nIkaLI jatA hovAthI zake te baMnene ThaMda yuddha karavAnI salAha ApI, je temaNe mAnya karI. pachI zake dRSTiya ddha, vAgayuddha, muchiyuddha ane daMDayuddha ema cAra prakAranA yuddhathI paraspara laDavAnuM TharAvI ApyuM. e cAre yuddhamAM Akhare balavAna bAhubalino vijaya thayA, bharatanI
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jaina citra-ka95latA hAra thaI. bharata mahArAjAe potAnI hAra thavAthI zAMti gumAvI dIdhI. temaNe ekadama krodhamAM AvI bAhubalino nAza karavA caka cheDayuM, paraMtu bAhubali samAnagotranA hovAthI te cakra kAMI paNa na karI zakayuM. bAhubalie vicAra karyo ke "atyAra sudhI kevaLa brAtRbhAvane lIdhe ja bharatanI sAme meM Akaro IlAja lIdhe nathI. mATe have to tene sakhatamAM sakhata sajA karavI joIe. huM dhAruM to atyAre ne atyAre ja eka muThThI mArI tenA bhukakA uDADI dauM ema chuM.' tarata ja temaNe krodhAvezamAM muThThI ugAmI bharatane mAravA doTa mUkI doTa to mUkI, paNa thoDe dUra jatAM ja baharapati samAna temanI vivekabuddhie temane vAryA. te punaH vicAravA lAgyA ke "arere ! A huM kone mAravA doDI jau chuM? moTA bhAI to pitA tulya gaNAya ! temane mArAthI zI rIte haNI zakAya ? paraMtu mArI ugAmelI A muSTi niSphaLa jAya e paNa kema khamAya !" paNa teonI A mUMjhavaNa vadhAre vAra na rahI. temaNe e muSTivaDe potAnA mastaka paranA vALano loca karI nAkhyo ane sarvasAvadya karma tajI daI kAusagnadhyAna dharyuM. citramAM upara ane nIce ema e prasaMge che ane cAra vibhAga che. temAM kathAnA paricayanI zarUAta uparanA pahelA vibhAganA daSTiyuddha ane vAyuddhathI thAya che; pachI citranA anusaMdhAne anukrame bIjA vibhAgamAM mukhiyuddha ne daMDayuddha che. trIjA vibhAgamAM muSTiyuddhane prasaMga jovAno che. citramAM bAhubalino mukuTa dUra paDate tathA temane muSTithI vALa ukheDatA citrakAre rajU karelA che. jethI vibhAgamAM kAusaggadhyAnamAM sAdhu avasthAmAM bAhubali UbhA che. teo, chAtI upara tathA baMne hAtha upara lAla raMganA jaMtu ghaNuM karIne jaMgalI sapi tathA be khabhA upara be pakSIo ane paganA bhAgamAM jhADIthI vIMTaLAelA citramAM dekhAya che. baMne bAjue ekeka jhADa che. DAbI bAjue jhADanI bAjumAM teonI brAhmI ane suMdarI nAmanI be sAdhvI bahene hAtha joDIne vinati karatI, mAnarUpI hAthIthI heThA UtaravA mATe samajAvatAM kahe che ke vIrA mArA gaja thakI heThA Utarore, gaje te kevala na hoya !' sAdhvIonI pAchaLa paNa bIjAM traNa jhADa ugelAM citrakAre batAvyAM che. citra 43 harigamepina--A citra sehana pAnA 11 uparathI levAmAM AvyuM che. citramAM hariNagamepina be hAthamAM AkAzamArge garbha laIne jato dekhAya che. tenA paganI nIcenA bhAgamAM pahADanI AkRti tathA baMne bAju suMdara jhADa citrakAre cItarelAM che. tene AkAzamArge cAlato hovAno batAvavA mATe hA pakSInI DIjhAinavALA tenA uttarAraMganA cheDAne UDato citramAM batAvelo che. citrakAranI Azaya garbha badalatI vakhatanuM dRzya batAvavAno che. citra 44 trizalA siddhArthane svamana vRttAMta kahe che-A citra sohana prata uparathI levAmAM AvyuM che. siddhArtharAja snAnagRhamAMthI nIkaLI, bahAra kyAM sabhAnuM sthAna hatuM tyAM pahoMcyA ane siMhAsana upara pUrva dizA tarapha mukha rAkhI birAjamAna thayA. tyAra bAda potAnAthI bahu najIka nahi tema bahu dUra nahi evI rIte sabhAnA aMdaranA bhAgamAM paDado dhAvyo. A paDadAne vividha prakAranAM maNi ane ratno jaDelAM hatAM. paDadAnI aMdara rANIne besavAnuM eka sihAsane goThavavAmAM AvyuM che. citramAM siddhArtha rAjA jamaNA hAthamAM talavAra tathA DAbA hAthamAM phUla laIne siMhAsana upara vastrAbhUSaNothI susajita thaI beThelA che. mastaka upara laTakI raheluM che. vacce paDadA che. paDadAnA AMtarAmAM trizalA jamaNA hAthamAM phUla laIne vastrAbhUSaNothI susajijata thaine beThAM che. temanA mAthe caMdaravo bAMdhelo che, citranA uparanA bhAgamAM be mora cItarelA che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kalpalatA citra 43 : haritrameSita (caMdaramA saikA) citra 45 : garbhanA pharakavAthI trizalAne AnaMda (paMdaramA saikA) hAthamata 39 tri44 : trizalA siddhArthane svamano vRttAMta kahe che (paMdaramA saikA) citra 4 : AmalakI krIDA (paMdarame saikA)
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 jaina citra-kalpalatA citra 45 garbhanA karakavAthI trizalAneA AnaMda-sAhana. pAnA 30 parathI. garbha sahIsalAmata che ema jaNAtAM trizalA mAtAnA AnaMdano pAra na rahyo. citramAM trizalA mAtA khUba AnaMdamAM AvI jaine hIMcakA upara beThelAM che. kalpasUtranI pratanAM citrAmAM bIjI kA paNa pratamAM A prasaMga A rIte cItarelA jovAmAM AvyA nathI. hIMcakAmAM suMdara khArIka kotarakAma kareluM dekhAya che. mAtAnI jamaNI bAjue cAmaradhAriNI zrI DAbA hAthathI cAmara vIMjhatI dekhAya che. DAbI bAju eka strI vADakAmAM caMdana dhanasAra vagere ghasIne vilepana karavA AvatI hAya ema lAge che, kAraNaka hIMcakAnI najIkamAM baMne bAju zrIjI e strIe kheDelI che te ghaNuM karIne trizalAnI dAsIeAmAMnI lAge che; vaLI bIjI e strIe hAthamAM sukhaDanA TukaDAthI kAMIka dhasatI hoya ema spaSTa dekhAya che. citra 46 AmalakI krIDA-sAhana. pAnA 34 uparathI. (1) eka vakhate saudharmendra pAtAnI sabhAmAM mahAvIranA dhairyaguNanI prazaMsA karIne kahevA lAgyA ke huM devA! atyAranA A kALamAM manuSyaleAkamAM zrI vardhamAnakumAra eka bALaka hovA chatAM paNa temanA jevA bIjo koi parAkramI vIra nathI. indrAdi devA paNa temane bIvaDAvavAne asamartha che,' A sAMbhaLIne eka deva ke jenuM nAma jaNAvavAmAM nathI AvyuM te jyAM kumAre krIDA karatA hatA tyAM AvyA ane sAMkhelA jevA DA, capaLa che jIbhavALA, caLakatA maNivALA, phADA mAratA, kAjaLa samAna kALA varNavALA, krUra AkRtivALA ane vistRta kaNAvALA meTA sarpanuM rUpa banAvIne krIDA karavAnA vRkSane vIMTALI dIdhuM. Ave bhayaMkara sarpa eI bhayabhIta banelA badhA kumAre ramatagamata paDatI mUkI nAsI chUTavA, paraMtu mahAparAkramI dhairyazALA zrIvardhamAnakumAre jarA paNa bhaya pAmyA vinA pote tyAM tenI pAse jaI, sarpane hAthathI pakaDI dUra pheMkI dIdhA. sarpa dUra paDaco eTale nirbhaya banelA kumAro pAchA ekaddA thai gayA ane krIDA zarU karI dIdhI. (2) have kumAree vRkSanI ramata paDatI mRkI daDAnI ramata zarU karI. ramatamAM evI zarata hatI ke je hArI jAya te jItelAne khabhA upara besADe. kumAraveSadhArI deva zrIvardhamAnakumAra sAthe ramatAM hArI gayA. teNe kahyuM ke 'bhAI, huM hAryo ane A vardhamAnakumAra jItyA! mATe emane mArA khabhA upara besavA deA.'zrIvardhamAna khabhA upara kheDA eTale deve taka sAdhI temane bIvaDAvavAna prapaMca karyAM teNe potAnI devazaktithI sAta tADa jeTaluM peAtAnuM UMcuM zarIra banAvyuM. prabhu te prapaMca avadhijJAnabaLathI jANI gayA. temaNe vajra jevI kAra muSTithI tenI pIDA para evA te prahAra karyAM ke te cIse pADavA lAgyA ane pIDA pAmavAthI maccharanI jema saMkocAi gayA. prabhunuM parAkrama tathA dhairya pratyakSa anubhavI indranA satya vacano teNe manamAM svIkAra karyAM ane potAnuM asala svarUpa prakaTa karI so vRttAMta kahI saMbhaLAvyAM. te vakhate indre dhairyazALI prabhunuM 'vIra' evuM guNaniSpanna nAma pADyuM. citramAM vardhamAnakumAre mAthe mukta tathA kAnamAM kuMDaLa vagere AbhUSNeA paherelAM che ane DAbA hAthe jhADane vIMTAi vadhelA sarpane me AgaLathI pakaDelA che. vardhamAnakumAranI pAchaLa me tathA uparanA bhAgamAM traNa khIlla cheokarAe cItarelA che. nIcenA bhAgamAM be bAjume jhADa cItarelAM che. vacamAM, devanI upara beThelA mahAvIra, ane temanA jamaNA hAthanI muSTinA prahAra sahana naha thavAthI kammaramAMthI vaLI jaIne ghoDA jevA banI gaelA deva cItarelA che. vaLI najIkamAM eka vyakti UbhelI che je jamaNA hAtha UMcA karIne kAne melAvIne mahAvIranAM A parAkramane prasaMga batAvatA hoya ema lAge che. A prasaMganI sAthe sarakhAve| zrIkRSNanI bALakrIDAnA eka prasaMga, (1) kRSNa jyAre khI N gepa bALakA sAthe ramatA hatA tyAre temanA zatru kaMse mAravA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 jaina citra-kalpalatA mekalelo adha nAmanA asura eka yojana jeTaluM sarparUpa dhAraNa karI mArga vacce paDayA ane kRSNa suddhAM badhAM bALakone gaLI gayo. A joI kuNe e sarSanA gaLAne evI rIte rUMdhI nAkhyuM ke jethI te sarSa adhAsuranuM mastaka phATI zvAsa nIkaLI gayA ane te marI gayA. tenA mukhamAMthI bALake badhA sakuzaLa bahAra AvyA. -bhAgavata dazamaskadha, a0 12 | zlo0 12-35, pR. 88, | (2) ekabIjAne arasaparasa gheDA banAvI jyAre gopa bALako sAthe kaThaNa ane baLabhadra ramatA hatA te vakhate kaMse mokalelo pralamba nAmanA asura te ramatamAM dAkhala thayo. te kRSNa ane baLabhadrane upADI javA icchatA hatA. eNe baLabhadranA gheADA banI temane dUra laI jaI eka pracaMDa ane bhayAnaka rUpe pragaTa karyuM. baLabhadra chevaTe na DaratAM sakhata muSTiprahArathI e vikarALa asurane lehI vamate karI hAra karyo ane aMte badhA sa kuzaLa pAchA pharyA. -bhAgavata dazamaskaMdha, a. 20 lo.18-30 citra 47 kAzAnRtya tathA Aryasamitacitra 47 : kAzAnRtya tathA AyasamitasUrino eka prasaMga sUrinA eka prasaMga-haMsavi0 1 nA pAnA | (vi. sa. 1pa22) | 68 uparathI. citramAM upara ane nIce ema be prasaMga che, temAM uparanA prasaMgane paricaya ujana citraka9pa ma' graMthamAM citra 22 2 nA paricayamAM Apyo che. pheraphAra mAtra, A citramAM rathakAranI pAse mAra nathI tema rathakAra gAdI upara ghUMTaNa vALIne beThelA che jayAre citra 2 22 mAM te Ubhe che e che. A citramAM AMbAnuM jhADa baMnenI vacce cItareluM che, jayAre citra 222mAM te vezyAnI DAbI bAju upara pAchaLanA bhAgamAM che. vaLI 2 2 2 mAM vezyAe mAthe mukuTa tathA gaLAmAM phUlane hAra paherele che, jyAre A citramAM teNInuM mAthuM taddana khuleluM che tathA gaLAmAM khetInA hAra paherelo che. teNInAM vastrAbhUSaNo A citramAM vadhu kiMmatI che. A pachI citranA anusaMdhAne, nIcenA AryasamitasUri tathA tApasane lagatA prasaMga jevAne che, AbhIradeza mAM acalapuranI najIka, kananA tathA benA nAmanI nadInI mUdhyamAM AvelA kopamAM brahmIpa nAmanA pAMcase tApase rahetA hatA. temAM eka tApasa e hato ke je pANI para thaIne, pitAno paNa bhIMjAvA dIdhA vinA, jamIna para cAle tevI ja rIte, pAraMgAne mATe nadInI pelI pAra cAye jato. tenI AvI kuzaLatA joIne lokone thayuM ke "aho ! A tApasa keTalo badhe zakitazALI che ! jenAmAM Ave ke zaktizALI puruSa nahi hoya.'
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kalpalatA zrAvakoe zrI vajUvAmIjInA mAmA zrI AryasamitasUrine bolAvyA ane upayukta tApama saMbaMdhI hakIkata kahI saMbhaLAvI. AryasamisurijIe kahyuM ke "emAM prabhAva ke pratApa jevuM kAMI ja nathI, e kevaLa pAralepa zaktino ja pratApa che.' te pachI zrAvakoe pilA tApasane jamavAnuM AmaMtraNa mokalyuM. tApasa jamavA UDyo eTale tenAM paga ane pAvaDI khUba sArI rIte dhovaDAvyAM. bhojanakriyA paNa pUrI thaI. pachI tApasanI sAthe zrAvako paNa nadInA kinArA sudhI sAthe sAthe cAlyA. je lepanA pratApathI tApasa nadInAM pANI upara thaIne cAlI zakato hato te lepa dhevAI gaelo hato, chatAM jANe kAMI banyuM ja nathI evI dhaSTatA sAthe tApase nadImAM jhukAvyuM. nadImAM paga mUkatAM ja te DUbavA lAgyo ane saukoI tenI mazkarI karavA lAgyA. eTalAmAM AryasamitasUrijI tyAM padhAryA. temaNe lokone kevaLa kharI vastusthitinuM bhAna karAvavA mATe potAnA hAthamAMnuM evacUrNa (vAsakSepa) nadImAM nAkhyuM ane kahyuM ke "he bennA! mane pele pAra javA de." eTaluM kahetAM ja nadInA bane kAMThA maLI gayA ! sUrijInI AvI adbhuta zakti joI loko bhAre Azcarya pAmyA. pachI temaNe tApasanA AzramamAM jaI temane pratibodhyA ane dIkSA ApI. citramAM jamaNI bAjue UbhelA nAnA sAdhu te vajIsvAmIjI che ane temanI sAthe jamaNA bagalamAM ethe rAkhIne hAthamAMnuM yogacUrNa nAkhatA tathA DAbA hAthamAM muhapatti rAkhIne UbhA rahelA zrI AryasamitasUrijI che. sAme be tApaso paikI eka jamaNA hAthanI tarjanI AMgaLI tathA aMguThAne bhegA karIne tathA bIne jamaNo hAtha UMce rAkhIne surijInI AvI addabhuta zakti joI vimita-Azcaryamugdha thaelA dekhAya che. tApasonA mAthe jaTA tathA kapALamAM tripuMDa-tilaka paNa spaSTa dekhAya che. bAjumAM benA nadInuM pANI vahetuM citrakAre batAvIne citra madhyenI badhI AkRtio nadInA taTa para ja UbhI che ema batAvavA prayatna karyo che. citra 48 kozAnRtya-A prasaMganA varNana mATe paNa juo citra 223nuM A prasaMgane lagatuM vistRta varNana. A citra "jainacatra-kalpakama'nA citra 196 ane 222 baMne karatAM judI ja navInatA rajU kare che. citra 222 mAM rathakAranA paga AgaLa kaLAno tathA vasaMtaRtuno prasaMga darzAvavA eka mora ja cItarelo che, jyAre prastuta citramAM rathakAranA mastakanA uparanA bhAgamAM vasaMtanA Agamanane sucavatI paMcama svare gAtI koyala tathA tenI dhotImAM paNa kayalAnI DIjhAIna cItarelI che. vaLI A citramAM sarasavanA DhagalA ane seyane badale ekaluM phUla ja rajU kareluM che. kozI nartakIne abhiya tathA paganA Thamake koI alaukika prakArano che. baMnenA mastaka uparanA mukuTo vaLI gujarAtanA koIpaNa prAcIna citramAM nahi jovAmAM AvatA judA ja prakAranA jaNAya che. kadAca A citravALI prata, gujarAtanA sAhasika vyApArIo jAvA vagere TApuomAM vyApArArthe jatA te samaye tyAMnA koI citrakAra pAse cItarAvI lAvyA hoya ema lAge che, kAraNake citra cItaravAnI Dhaba gujarAtanA prAcIna citrakAronI ja che chatAM paheraveza te bAjunA koI pradezano che. vaLI AmravRkSanAM pAMdaDAM paNa A citramAM vadhu spaSTa dekhAya che. citra 49 AryasthUlabhadra ane yakSAdi sAta sAdhI baheno-A citramAM sAdhu tathA sAvIono paheraveza bIjAM citro karatAM tadana judI ja rItano che. baMneno paheraveza bauddha sAdhuonA paheravezane maLato Ave che. AkhuM ye citra mULa suvarNanI zAhIthI cItareluM che. A prasaMgane vistRta varNana mATe juo jana citra-kapadumamAM citra 223 nuM varNana. baMnemAM pheraphAra mAtra jUja che. citra 223mAM sAmAnya siha cItarelo che, jayAre A citramAM be dAMtavALA ane parAkramI vegavAna siMha
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ EI citra 49 : Ayaralabhadra ane yakSAdi sAta sAdhvI baheno (kaMdaramA saMke) b>111 - 28 .e A
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kalpalatA 0 | tenuM nihi. DIBLE Saa 47 thI 8) XXXXXXXXXXXXXX citra pa0 : bhagavAna mahAvIranI dIkSA (paMdaramA saikA) suMdara rIte cItarelo che: citra 22kamAM upara ane nIce ba9-be sAthIo cItarIne cAranI rajUAta karelI che, jyAre A citramAM sAta sAdhvIo cItarelI che. darekanA mastakanI pAchaLa bauddha bhikSuonAM prAcIna citromAM divyateja (bhAmaMDala) batAvavA sapheda gALa AkRti mUkavAmAM Ave che tevI ja rIte A citramAM dareka AkRtinI pAchaLa tenI rajUAta karavAmAM AvI che. vaLI vadhArAmAM nIcenA prasaMgamAM sthApanAcArya, sAdhunA mAthe chatra tathA chatranI pAsethI UDatI eka koyala cItarI che, jenI rajUAta citra 22 3mAM bIlakula dekhAtI nathI. citra 50 bhagavAna mahAvIranI dIkSA-citramAM upara ane nIce ema prasaMgo che. temAM kathAnA paricayanI zarU Ata nIcenA pAlakhInA citrathI thAya che. 'pacAsa dhanuSya lAMbI, paccIsa dhanuSya pahoLI, 'chatrIsa dhanuSya ucI, suvarNamayu seMkaDo staMbhothI zobhI rahelI ane maNio tathA suvarNathI jaDita, evI 'caMdraprabhA' nAmanI pAlakhImAM prabhu (mahAvIra) dIkSA levA nisaryA. - te samaye hemaMta Rtune pahelo mahinA mAgazara mAsa, paheluM pakhavADiyuM kRSNapakSa ane dazamanI tithi hatI. te veLA temaNe 'chanA tapa karyo hato ane vizuddha lesyAo vartatI hatI. prabhunA jamaNe paDakhe kulanI mahattA strI haMsalakSaNa (kApaDanI jAtivizeSa) uttama sADI laine beThI hatI. DAbe paDakhe prabhunI dhAvamAtA dIkSAmAM upakaraNa laine beThI hatI. sarva prakAranI taiyArI thaI rahyA pachI naMdivardhananI AjJAthI tenA sevakoe pAlakhI upADI." A pachI citranA anusaMdhAne, uparanA citramAM varNavelo prabhu mahAvIre karelo anagArapaNA (sAdhuvata) nA svIkArano prasaMga jovAno che. 'aroka vRkSa (AsopAlava nahi)nI heThaLa AvI prabhu nIce utaryA ane potAnI meLe ja AbhUSaNo utAravA lAgyA. sarva alaMkArano tyAga karyA pachI, zramaNa bhagavAna mahAvIre potAnI meLe ja eka muSTi vaDe dADhImUchane ane cAra muSTi vaDe mastakanA kezano evI rIte paMcamuSTi leca karyo. e veLA ni chaThThane tapa to hato ja. uttara phAgunI nakSatra sAthe caMdrano yoga thaye tyAre Indra DAbA khabhA upara sthApana kareluM devaduSya vastra grahaNa karIne,
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 Ji Xing Fen [ Yi Qu | | |||||| (c) 2010 oppo civa pa1 ka95 sutranAM suzobhana (paMdaramA saikA) citra para
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. karo cho, | citra 53 ka9pasUtranAM suzobhane (paMdaramA saikA) citra 54
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra 55 kahapasUtranAM suzAbhanA (paMdaramA saikA) citra 56
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAnavAlAnanyA TOTRATEDuster egApAnirAkhAdyasaravadhimAzAna samayAvAkharavAmavAkavAkAmanAnA parAdhavanaravanAsAkAmAvakAnAdha raelapibanAdamadhuramadhurabiMbara pAvadhayAnavatyAkathayAmikA emamidizAnadaMsAmA prayimaNi nidAnAniyimatalimukadamarava kAravidAtazraNAnacayAmsAgha tevANanAthAya vaNA WONDSTE m aintendaneumathiacitings ayazavabhinavenityarAmArA kAnAmapiAgAyakavAyada iMzavakayomadAnakalibIbhava) bhkshklaayophaan||6 amarakaMtalAvilAlalAlAlaka kanakaNitakiMkiNAlalikAma) svalAdhamAkAmAlaphalakaskara kanakakaMDalAmAdAmamarakA mAnAsamadata kelizAyyA citra 57-58 : bAlagopAla ratutinA citraprasaMge (paMdarame saikA) ekalA eTale rAgadveSarahitapaNe, kezano loca karavArUpa dravyathI ane krodhAdine dUra karavArUpa bhAvathI muMDa thaIne, gRhavAsathI nIkaLI te anagArapaNAne-sAdhupaNAne pAmyA." citra pa1 thI 56 kalpasUtranAM suzobhano-haMsavi0 1 nI pratamAMthI suzobhanakaLAnA namUnA tarIke thoDAMka zobhanA ane mULa raMgamAM raju karelAM che. suzobhanakaLAnA te advitIya namUnA che. citra 57 ke'NanI gopIo sAthe krIDA-bAlagopAla stuti'nI pratanA pAnA 40 uparathI. pAnAnA lakhANane ja citrakAra anusaryo hoya ema lAge che. gopIbhirAstrAdya mukhaM vimuktaH (muktaH) zete sma rAtrau sukhameva keshvH| stanAMtareSveva babhuva tAsAM kAmIva kAntAdharapallavaM piban // 8 // madhuramadhu(dha) rabiMbaM prApnuvatyAM bhavatyAM kathaya rahasi kaNe maddi(6)zAM nNdsuunaaH| ayi marUli mukuMdasneravaktrAravi(viMdAt zravaNanicaya dhUbhre (svara paricaya namra) saMprati prANanAthe / / 9 / /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kapalatA bhAvArtha gopIonA mukhane AsvAda laine chUTo thaele, adharapalavanuM pAna karato (hAya) evo kezava rAtrimAM teNIonA ja stanAMtarone viSe (vakSasthaLa upara) kAmI jema sukhapUrvaka suI gayo.-8 he moralI ! prANanAtha (kRSNa) svarane paricaya karavA tatpara bane te vakhate, tuM mukuMdanA prasanna mukhakamaLathI, adharabiSTapuTa pAse jAya tyAre, ekAMtamAM naMdasUnu-kuNanA kAnamAM mArI dazAneavasthAne kaheje.-- citramAM zayanamaMdiramAM hIMcakA upara kRpaNa eka gopI sAthe sUtelA ane tenA adharapalavanuM pAna karavA mATe utsukatA batAvatA dekhAya che. baMne bAju ekeka gopI hIMcakA upara sUI rahelA kaNuM ane gopIne hIMcakA nAkhatI dekhAya che. zayanamaMdiranI chatamAM caMdaro bAMdhe che. citrakAre prasaMgane tAdastha citra AlekheluM che. citra 58 kaNa ane gopIonI vakrIDA.--uparyukata pratane pAne 43 uparathI-A citrano prasaMga ane lakhANuM ane judAM paDe che. ahaM paraM vedmi na vetti tatparAt(ga) ___ smarotsukAnAmapi gopasudhruvAM abhUdapUrvikrayA mahAn kali bailidviSaH kezakalApagumphane // 226 / / bhramaddhamara kuMtalAracitalolalIlAlika kalakvaNitakiThiNI lalitamekhalAbandhanaM / kapolaphalakasphuratkanakakuMDalaM tnmhe| mama sphuratu mAnase madanakelizayyo [tsukaM] / bhAvArtha gopAlakRSNane vALa oLavAmAM kAmathI viphala banelI gopIono ApasamAM huM ja utkRSTa-sArIrIte (vALa oLavAnuM) jANuM chuM, bIjI jANatI nathI" A pramANe caDasAcaDasIthI khUba jhagaDo jAmya.--226 bhamatA bhramaro jevA kezathI chavAelA kapALavALuM, ane madhura avAja karatI ghugharIovALI kaTimekhalAvALuM ane gaMDasthala upara jhaLaka jhalaka thatA kuMDalavALuM zamyAviSe ratikrIDAmAM tatpara te (zrIkRSNa rUpI) jyoti mArA hRdayamAM kuro. citranI madhyamAM kRSNa kamaLa upara addhara nAcatA dekhAya che. temanA paga nIce kamaLa che. kRSNanI jamaNI bAju eka gopI DAbA hAthathI cAmara vIMjhatI UbhI che. DAbI bAjue be gopIo UbhI che, temAMnI pahelI gopI tarapha kRSNa jue che ane tenI sAthe kAMIka vAta karatA hoya ema lAge che. ghaNuM karIne AgaLanI gopI kRSNanI mAnItI gopI rAdhA hovI joie. teNI jamaNA hAthanI tarjanI AMgaLI ane aMguTho bhego karIne kRNane nAcatA joI temanI mazkarI karatI hoya ema lAge che. citramAM traNa judIjudI to jhADa cItarelAM che. rAdhAnI pAchaLanA bhAgamAM bIjI eka gopI jamaNo hAtha UMco rAkhIne hAthanA vAsaNamAM kaMI laI jatI hoya ema lAge che. A pratanAM citromAM tathA "jaina citra-ka9pama'nA citra 252 ane 254mAM je jAtanAM jhADa che te ja tanAM jhADa vi. saM. 1pa08mAM lakhAelA 'vasaMta vilAsanA citrapaTamAM paNa rajU karelAM che, tethI A prata tenI samakAlIna hovAnI saMbhAvanA che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 citra paDha : uttarAdhyayanasUtranA eka prasaMga (paMdaramA saikA) citra pa9 uttarAdhyayana sUtranA eka citraprasaMga--haMsavi 3 nI pratamAMthI. citramAM, upara gALAkRtimAM pANI bhareluM taLAva, temAM taratAM rAjahaMsa vagere jaLacara pakSIo ane vacce eka meTuM kamaLa UgeluM batAvyuM che. taLAvanA kAMDA upara jaLacara pakSIo karatAM batAvyAM che. A citra doravAno citrakAranA Azaya evA che ke jevI rIte moTA taLAvanAM jaLa AvavAnA cAre bAjunA mArgo baMdha karavAmAM AvyA che, tevI rIte saMyamI puruSane navAM pApa AvavAnAM dvArA vratadvArA rUMdhAi javAthI bAkI rahelAM pahelAMnAM baMdhAelAM karyAM tapadrArAe zoSAi jAya che. te evI rIte ke jema jaLa AvavAnA mArgo baMdha karyAM pachI taLAvanI aMdaranuM pANI sUryanA pracaMDa tApathI zeSAi jAya che tema. vaLI citramAM nIcenA bhAgamAM sAdhunI AjubAju e jhADA judIjudI jAtanAM citrakAre cItayA che. te cItaravAnA Azaya paNa uparanI kalpanAne maLatA hoya ema lAge che. jhADa jevI rIte jaLa vagerenAM sIMcanathI AvaDAM meTAM UgelAM che, tevI ja rIte saMyamI puruSa paNa karmothI baMdhAtAbaMdhAtA umaralAyaka thAya che; paraMtu jema vRddhi pAmelA jhADane paNa jo jaLamIMcana vagere karavAmAM na Ave te Akhare te sUryanA tApathI karamAne nAzane pAme, tevI rIte ja saMyamI puruSane navAM karyAM AvavAnA rastA baMdha thavAthI jUnAM karmoneA nAza tapazcaryAM vagere kriyAethI thai jAya te aMte sarva pApakarmAMthI mukAIne te meAkSasukhane pAme. jhADa cItaravAnA citrakArane Azaya A batAvavAnA hoya ema lAge che. jaina citra-kalpalatA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra 60 : devenuM kaTaka (sattaramA saikA)
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citra-ka9palatA nii ASH citra 6 1 : zrIpAla rAsamAMthI eka vahANa (ogaNIsame saikA) citra 60 denuM kaTaka, gaMdhavva naTTa haya gaya, raha bhaDa aNiyANi savva iMdANaM / mANiyANa vasahA, mahisAya ahonivAsINaM / / 45 // bhAvArtha: 1.gaMdharva-citramAM jamaNA khabhA upara taMburo rAkhIne UbhA rahele che; tera naTTa -citramAM be hAthamAM maMjIrAM rAkhIne vagADatA tathA nATaka karatA dekhAya che te; ka ghoDe-citramAM AgaLa DAbA paga UMco rAkhIne Ubhelo che te; 3 hAthI-cAlatA hAthI citramAM cItarelo che, jenA pAchalA be paga bAMdhelA che te; pa ratha-citramAM mogala samayanA ratha tenA hAMkanAra sahita cItare le che te. | rathane be ghaDA joDelA che jemAM eka sapheda ane eka kALA che. A citramAM upara mujabanuM devAnA sAta kaTakamAMthI pAMca kaTakanuM Alekhana ApeluM che. te sivAya 6 DhuM kaTaka subhaTa ane 7muM kaTaka vRSabha athavA pADe hoya che. vaimAnikane vRSabha ane bhavanapatine pADe hoya che. e baMnenAM citro pAnAnI pAchaLanI bAju upara hovAthI ane ApyAM nathI. citra 61 zrIpAla rAsamAMthI eka vaDAguru zrI pAla rAsanI pratanA pAnA 45 uparathI--A vahANane rAsakAra zrI vinayavijayajIe jIMga jAtinA vahANa tarIke oLakhAvyuM che. tenuM varNana karatAM te jaNAve che ke jene jotAM ja acaMbo thAya tevuM eka jAMga jAtinuM vahANa, ke jenA bhAne kArIgaree suMdara ghaDelA tathA maNimANekathI jaDelA; ane te AkAzane jaI aDathI hAya eTalA uMcAImAM che; temaja te vahANanI aMdara senerI zAhIthI cItarelAM manohara citrAmaNovALA gokha ThekANe ThekANe jovAmAM Ave che ane te vahANane mAthe suMdara dhvajAe pharakI rahelI che; temaja temAM tarehatarehanAM manahara vAtre vAgI rahyAM che ke jenA zabdo vaDe te vahANa samudranI aMdara gAjI rahyuM che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kalpalatA hATa madhya mighaTamA kaNe dimaaeN| dhyAna rAjA huvarisadhaM // 141 zarAtmaka lokasya dinAga TE citra 62 : devAnI utpattizayyA (sattaramA saikA) 13 1 dAvahibAvakarayA // 23 // ijvika udatrAnI sthApanA zra citra 63 : cakravartInAM cAda ratnA (sattarameAsakA) citra 12 devAnI utpatti-zayyA--A zayyAmAMthI devAnI utpatti thAya che, arthAta jema manuSyanI utpatti mAtAnI kukSimAMthI garbhapaNe thatI jovAya che te pramANe devalAkamAM utpanna thavAnI utpatti zayyA hoya che. tenI upara devadUSya vastra DhAMkeluM hAya che ane te devadRSya vastranI nIcethI devanI utpatti
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 jaina citra-ka95latA thAya che ane ethI ja ene "saMvRta yoni' kahe che. aMtarmadamAM temAMthI taruNa deva utpanna thAya che (juo citranI DAbI bAjue) ane utpanna thayA bAda (citranI jamaNI bAjue) sAthe ja batAvela uSapAta sabhAmAM jaI te devayogya prAthamika kriyAono prAraMbha kare che. citra36 cakravatInAM cauda ratna. ratnanAM nAma ratnanuM pramANa rananI jAti upayoga viSaya 1 caka ra vAma (cAra hAtha ekendriya zatraono parAjaya karavAmAM ananya sAdhana. pramANa) 2 chatra 2 cakravartInA hastasparza mAtrathI bAra jana viratAra thaI zake, jenI nIce cakravartInuM sainya rahI zake. 2 daMDa ra jenAthI UMcInIcI jamIna sarakhI thaI zake ane kAraNa paNe eka hajAra yojana jamInamAM jenAthI khADo thaI zake. 4 carma rana be hasta pramANa cakavartInA sparza mAtrathI bAra yojana jeno vistAra thaI zake; upara cakravartInA sanyane samAveza thaI zake. 5 khaLuM ra 32 aMgula raNasaMgrAmamAM zatrusamUhane ghAta karavAmAM aprata hA zaktivALuM. 6 kAkiNI ra0 4 aMgula vaitAthanI guphAmAM 49 prakAzamalo karavAmAM upayogI. 7 maNa rane 4 aMgula laMbAI bAra yojana sudhI prakAza karanAra, mAthe athavA hAtha 2 , pahoLAI vagere avayavo para bAMdhe chate sarva rogano nAza karanAra, 8 purohitara te te kALane ucita paMcendriya zAntika karma karanAra. 9 gaja ratna mahAvegavAna, proDha parAkramI. 10 abdha rane 11 senApati rane , gaMgA-siMdhune pele pAra vijaya karanAra, 12 gRhapati ra te te kALane ucita paMcendriya gharanuM sarva prakAranuM kAmakAja karanAra (bhaMDArI). 13 vArSika(sUtradhAra) ,, sutAranuM kArya karanAra. 14 strI ratna ,, ati abhuta viSayabhoganuM sAdhana. citramAM rana 8mAM purohitane DAbA hAthamAM zAMtipAThanuM pAnuM ApeluM che ane jamaNA hAthanI AMgaLI UMcI karIne te kAMIka bolatA jaNAya che. ratna 11 mAM senApatinA jamaNA hAthamAM bhAla tathA DAbA hAthamAM hAla che. ratna 12 mAM DAbA hAthamAM tAjavAM pakaDIne gRhapati-bhaMDArIne cItarelo che ane rane 13 mAM sutArane prasaMga darzAvavA jamaNA hAthamAM rAkhelA kuhADAthI DAbA hAthamAMnuM lAkaDuM chelate cItarelo che. citra 64 nagarazeTha zAMtidAsa tathA temanI strI kapurabAI-A pataruM mane vaDodarAnA zukravArabajAramAMthI mULa maLeluM. gujarAtanA itihAsamAM zAMtidAsa garazeTha agrasthAna bhogave che. temane vaMzane Aje paNa amadAvAdanA nagarazeTha tarIke oLakhAya che. - zAMtidAsa nagarazeThanuM eka citra jhaverIvADAmAM AvelA sAgaraganA upAzrayanA thAMbhalA upara cItareluM che, jene uparathI phoTo laIne gujarAta sAhitya sabhAe "gujarAtanuM pATanagara amadAvAda' nAmanA pustakamAM pRSTha 6 01nI sAme 56 naMbaranA citra tarIke te chapAveluM che. emAM teo potAnA guru zrI rAjasAgara (sUri)nA upadezanuM zravaNa karatA aMjali joDIne nIcenA bhAgamAM
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena citra- ka9 palatA 55 ST) B4i ratilI) 13 gr 6, ya', ane cha9 (1Na - A a karavaE ' ) RSa nodha | ja varavI. ki citra 64 : nagarazeTha zAMtidAsa tathA temanI strI kapurabAI beThelA che, jyAre A patarAmAM zrIrAjasAgarasUrinA gurubhAI zrIkiratisAgara upAdhyAyanA sAme aMjali joDIne teo UbhelA che. patarAnA bIjA bhAgamAM tenI bIjI strI kapurabAI ke jenI kukSithI vi. saM. 16 86 mAM ratnajI nAmanA putrano janma thayo hato 19 te hAthamAM japamALA ane bagalamAM e laIne beThelAM sakalavIradhana(nI) sAdhvInI sAme be hAtha joDIne UbhelAM che. baMne bhAgI temAM caMdaro bAMdhelo che ane akSara lakhelo che. nIcenA bhAgamAM pAdukAo kotarelI che. sAgaraNachanA upAzrayanA citra karatAM A patarAnI AkRtio bahu ja sArI rIte sacavAelI che. citra 65 kAgaLanI prata uparanuM eka zabhacitra. amadAvAdanA DahelAnA upAzrayanI "namiUNavRtti'nI eka pratanA chellA pAnA uparathI. citra 66 kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasurika * IT pravartaka7 zrI kAMtivijayajInA saMgraDa mAMthI--vADI pArzvanAthanA jinamaMdiranI civa 65: kAgaLanI prata uparanuM eka zobhana citra bAMdhaNI sthApatyanA niyamonA anusAra jeonI dekharekha nIce karavAmAM AvI hatI ane jeo zipazAstranA akhaMDa abhyAsI hatA tathA da - rathama rathama, vALA ja SB Tfe"aa to 19 ju e : "gujarAtanuM pATanagara amadAvAda', pRSTa ha37nI phuTaneTa,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina citra-kapalatA citra 66 : kalikAlasarvajJa hemacaMdrasUrI (vIsamA saikA) vi.saM. 1970 (i. sa. 1913)mAM jeo kALadharma pAmelA te zidraprazAstrapAraMgata pATaNanivAsI yutivaye zrI hiMmatavijayajIe A citra svahate ja taiyAra karIne pravartaka' zrIkAMtivijayajIne bheTa ApeluM che. - citranI vacamAM pravacanamudrAe kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUrIzvarajI virAjamAna che. tenA zAMta, mRdu hAsya karatA dedIpyamAna cahere bhalabhalAne mAna upajAvyA vinA na rahe. temanA mastakanI pAchaLanA bhAgamAM bhAmaMDala che ane garadananI pAchaLanA bhAgamAM edhe che. nIce jamaNI bAjue paramahaMta kumArapALa tathA DAbI bAjue uddayanamaMtri baMne hastanI aMjali joDI UbhelA che. teonA paga AgaLa jamaNI tarapha paga dabAvatA teonA mukhya ziSya zrI rAmacaMdrasUri ane DAbI tarapha bIjA ziSya zrI bAlacaMdra hoya ema lAge che. Aje mAMhomAMhenA kusaMpamAM jaina yatiomAMthI A kaLAne lagabhaga lopa thaI gayela che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ amArA prakAzano citrasaMkhyA 3ra0 ri pa ka 2pa-00 150-0 7-8-0 - pa0-0 pa-0- jena citraka95dma mahAmAbhAvika navamaraNa aurava padmAvatI kapa maMtrAdhirAja ciMtAmaNi jaina stotra saMdeha bhAga-1 zrI ghaMTAkarNa mANibhad maMtra-taMtra-kaHpAdi saMgraha anekArtha sAhitya saMgraha bhAga-1 1151 stavana maMjISA zrI jaina satjhAyasaMgraha bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA zrI jinadarzana cAvIzI . jenuM citrakalatA 2-0-9 2-80 8-0-0 0-40 8-0-0 6 -0-0 taiyAra thatA graMthA citrakalpasUtra (bArasA sUtra) dareka pAne pAne raMgIna DIjhAInA bhAratanAM jaina tIrtho ane temanuM zilpasthApatya bhAga-1 zrI kAlabhAcArya (navalakathA) / mahaSi metAraja( 5 ) . asaNu bhagavAna mahAvIra (aitihAsika dRSTie) 1pa-9- 2-8 che Serving Jinshasan 122018 gyanmandingkobatirth.org sArAbhAI maNilAla navAba : nAgajIbhUdaranI pALa - amadAvAda