Book Title: Baldiksha Vivechan
Author(s): Indrachandra Shastri
Publisher: Champalal Banthiya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034760/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ghobjudle Is jaina graMthamALA REETsAheba, lApanagara. teenese-7020: dIkSA vivecana 300484 ucha ke zaMkarAcArya jevA jJAnI dIkSA le e zobhI zake che, paNa hareka juvAnIyA evA mahAna puruSoM nuM anukaraNa karavA bese to e dharmane ane. potAne zobhAvavAne badale lajave / -mahAtmA gAMdhI (tA0 28 agasta 1927 navajIvana ) lekhakapaM0 indracandra zAstrI, ema0e0, zAstrAcArya, vedAnta vAridhi, nyaaytiirth| prakAzakacampAlAla bA~ThiyA, bhInAsara (bIkAnera) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama mudraNa 1000 prati mArca san 1644 I0 % mUlya // mudrakaumAdatta zarmA ratnAkara presa, 11|e, saiyada sAlo lena, klkttaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAthaki nivedana jo vyakti duniyAdArIke saba dhandhoMko chor3a kara sArA jIvana mokSa mArga kI ArAdhanAmeM lagA detA hai, use sAdhu kahate haiN| kisI bhI samAja yA dezake liye sacce sAdhuoM kA honA gauravakI bAta hai| jisa samaya mAnavasamAja sAMsArika vAsanAoMse andhA hokara vinAzake mArgapara calane lagatA hai usa samaya sAdhu hI apane jIvana tathA upadezoM dvArA use rokatA hai aura phira unnati patha para sthira karatA hai| bhautikatAke isa yugameM to sacce sAdhuoMko nitAnta AvazyakatA hai / mahAvIra, buddha, muhammada, krAisTa, nAnaka zaMkara yA dayAnanda sarIkhA eka bhI sAdhu yugake pravAhako badala sakatA hai| jahA~ sacce sAdhuoMkA honA rASTra ke lie varadAna hai vahA~ DhoMgI sAdhuoM kA honA abhizApa hai| Aja bhAratavarSa meM sAdhu veSadhAriyoMkI saMkhyA lagabhaga sattara lAkha hai| unameMse ine gine mahAtmAoMko chor3akara sabake saba rogake kITANuoMkI taraha deza aura jAtikA abhizApa bane hue haiN| hindUsamAjako andha zraddhAse anucita lAbha uThAkara ve apane svArthIkI pUrti karate haiN| kapar3oMke sivAya unameM sAdhutvakA koI lakSaNa nahIM hotaa| akarmaNyatA aura durAcAra unakI dena haiN| ___ aise DhoMgiyoMkI saMkhyA jitanI kama ho utanA hI acchA hai / bhAratavarSakI dhArmika manovRtti tathA udAharaNa svarUpa kucha acche sAdhuoMkA astitva honeke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa ekadama aisA niyama nahIM banAyA jA sakatA ki koI bhI dIkSA na le| phira bhI ayogya vyaktiyoMko sAdhu bananese rokanA hamArA kartavya hai| aba yaha prazna khar3A hotA hai ki ayogya kise kahA jAya ? isake lie dharmazAstroMmeM saba tarahakA spaSTIkaraNa hone para bhI isakA nirNaya kevala dIkSA dene vAloM para hI nahIM chor3A jA sktaa| ve to cele aura celiyoMko vRddhi ke liye pratyeka vyaktiko mUNDaneke lie taiyAra ho jAte haiN| saMgha yA aura kisI dhArmika saMgaThanameM itanI zakti nahIM hai ki ayogya vyaktiyoMko dIkSita honese roka ske| aisI dazAmeM eka hI upAya hai ki isa prathAko kAnUna dvArA rokaneke lie sarakArase prArthanA kI jaay| bAlaka zArIrika mAnasika tathA AdhyAtmika kisI bhI dRSTise sacce sAdhuke kaThora bratoMkA pAlana nahIM kara sktaa| vaha pratyeka dRSTise sAdhu bananeke ayogya hotA hai| ayogya vyaktiyoMkI dIkSA rokanekA pahalA pAyA yaha hai ki bAlakoM ko sAdhu bananese roka diyA jAya / ekavAra sAdhu banane para bAlaka saMpatti rakhanA, vivAha karanA, Adi sAmAjika adhikAroMse vaMcita ho jAtA hai| usake adhikAroMkI rakSAke lie bhI yaha Avazyaka hai ki jaba taka vaha samajhadAra tathA paripakka buddhi vAlA nahIM huA hai, use sAdhu na banane diyA jAya / bIkAnera rAjyameM aise dhArmika saMpradAya vidyamAna haiM jinameM nau dasa varSake bAlaka tathA bAlikAoMko sAdhu banA liyA jAtA hai| isamahA hAnikAraka rivAjako rokane ke lie maiMne 'bIkAnera lejisleTiva asembalI' meM 'bAla dIkSA pratibandhaka bila rakhanekA nizcaya kiyA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___isa prastAvako rakhate samaya mere hRdayameM kisI prakArakA sAmpradAyika yA vaiyaktika dveSa nahIM hai| jisa sampradAyakA maiM svayaM anuyAyI hU~, usameM bhI bahuta sAdhu choTe-choTe bAlakoMko mUMDa lete haiN| itara sampradAyoMke sAtha-sAtha mujhe apanI sampradAyakA bho kopa-bhAjana bananA par3egA, isakA mujhe pUrA khayAla hai| ___ sAdhusaMsthAko badanAma karanA yA sAdhuoMkI saMkhyA kama karanA bhI isakA lakSya nahIM hai| kintu maiM yaha avazya cAhatA hU~ ki hamAre sAdhu sacce sAdhu bneN| yogya aura ayogya sabhI tarahake vyaktiyoMko sAdhu banA lenese sAdhusaMsthAkA sammAna ghaTatA hai| yadi sAdhusaMsthAkI pavitratAke lie saMkhyA kucha ghaTa bhI jAya to isakI cintA na karanI caahie| isa prastAvake rakhane meM mere tIna uddezya haiM 1-bAlaka aura bAlikAoMkA jIvana barabAda honese bacAnA / 2-sAdhusaMsthAmeM bar3hate hue kAluSyako jahAMtaka ho sake kama karanA / 3-sAmAjika jIvanakI pavitratAko rakSA krnaa| mere etadviSayaka sabhI prayatnoMkA lakSya Upara kahI gaI tIna bAteM haiM / sudhArake liye jaba koI vyakti khar3A hotA hai to sAmpradAyika dvaSakA doSa mar3hakara use badamAma karane tathA kAryameM bAdhA DAlanekA prayatna kiyA jAtA hai| samajhadAra pAThakoMse merA nivedana hai ki ve virodhiyoMkI aisI bAtopara dhyAna na dekara kevala sudhArakI dRSTise niSpakSa vicAra kreN| vaiyaktika AkSepoMko sudhArake mAmalemeM mahatva na denA caahie| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( pa ) saMnyAsa dharma tathA bAla dIkSA viSayaka sAdhAraNa vavecana zAstrIya pramANoM ke sAtha isa pustikAmeM diyA gayA hai| vidvAna pAThakoMse merI prArthanA hai ki ve ise acchI taraha par3he aura bAla dIkSA viSayaka apanI rAya mere pAsa likha bhejeN| AzA hai, sudhAra priya sajana isa kuprathAko rokanemeM pUrA sahayoga deNge| nivedaka campAlAla bA~ThiyA M. L. A. (BIKANER) bhInAsara (bIkAnera) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla dIkSA vivecana muktikA mArga aura saMnyAsa saMnyAsaH karmayogazca niHzreyasa karAvubhau // gotA a0 5 zlo0 2 // saMsArameM kalyANake do mArga haiM-saMnyAsa aura karmayoga / inhIM do mArgoM ko sAMkhya aura yoga athavA jJAnamArga aura karmamA bhI kahA jAtA hai| saMnyAsakA artha hai karmasaMnyAsa / jo loga saMsArake samasta vyavahAroMko niHsAra samajha kara unakA tyAga kara dete haiM, ve saMnyAsI kahe jAte haiN| karmayogakA artha hai anaashktiyog| sAMsArika viSayoMmeM anAzakta rahate hue laukika kArya karate rahanA anAzakti yoga hai| sAMsArika vyavahAroMko kartavyabuddhise karate hue jo vyakti apane jIvanako deza, jAti, loka athavA dharmakI sevAmeM lagA dete haiM, ve isI koTi meM gine jAte haiN| inhIMko lakSya karake kavivara maithilIzaraNa guptane kahA hai bAsa usI meM hai vibhuvara kA hai basa saccA sAdhu vahI, jisane dukhiyoMko apanAyA, bar3hakara unako bAha ghii| Atmasthiti jAnI usane ho parahita jisane vyathA sahI, parahitArtha jinakA vaibhava hai, hai unase hI dhanya mahI / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) prAyaH sabhI dharmoMne ina mArgoMko apanAyA hai| kisIne saMnyAsa ko pradhAnatA dI hai aura kisIne karmayoga ko| aba hama saMsArake mukhya dharmoM meM pracalita saMnyAsa prathAkA saMkSepase digdarzana karAnA cAhate haiN| islAma dharma islAmake siddhAntAnusAra saMnyAsakA koI mahatva nahIM hai| isa dharmake pharamAnake anusAra saMnyAsa na lenA cAhiye / paigambara sAhebane svayaM pharamAna kiyA hai ki khudAne manuSyake lie jo jo upayogI vastue~ banAI haiM, unheM bhoganekA niSedha na karanA cAhie / ramajAnake dinoMmeM upavAsa karanA, zarAba nahIM pInA, pA~ca vAra namAja par3hanA, makekI yAtrA karanA mAdi jo pharamAna paigambara sAhebane kiye haiM, ve saMsArameM rahakara dhArmika jIvana bitAneke lie haiN| saMsArakA tyAga karake saMnyAsI bana jAnekA pharamAna kahIM nahIM hai| islAma dharmameM mullA, maulavI, maulAnA, pIra vagairaha nAma vAle vidvAn dharmaguru hote haiM, lekina ve vivAha karake gRhasthake rUpameM raha sakate haiN| unake lie gharabAra chor3anekA vidhAna nahIM hai| dhArmika kSetrameM inhI kA sarvocca sthAna hai| inake sivAya daraveza, phakIra vagairaha nAmase ardhanagna avasthA vicitra veza pahane hue jo vyakti idhara udhara phirate dikhAI dete haiM, ve bhI gharabArIke rUpameM raha sakate haiN| unameMse kucha phakkar3a ( kuMvArA ) bhI rahate haiM, kintu isa prakAra rahanA islAma dharmase anumata nahIM hai| phakIroMmeM do vibhAga hote haiM-bezarA arthAt zarA (dharmaniyama) ke viruddha calane vAle aura bAsarA arthAt zarAke anu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAra calane vaale| inameM se bezarA vivAha nahIM karate kintu bAzarA vivAha karake gharabArIke rUpameM rahate haiN| . IsAI dharma __islAma dharmakI taraha IsAI dharmameM bhI saMnyAsakA koI sthAna nahIM hai| yadi kisIko gRhastha jIvanase vairAgya ho jAya, to vaha ekAnta jIvana bitA sakatA hai, kintu saMnyAsIke samAna kisI alaga zreNImeM nahIM ginA jAtA aura na vizeSa prakArake kapar3ehI pahinatA hai| unake dharmaguru bhI gRhastha hI hote haiN| san 1600 ke lagabhaga IsAI dharmameM jo sudhAra huA, usase pahale isa dharmameM bhI maTha tathA sAdhu-sAdhviyoMkA jora thaa| kintu proTesTeMTa sampradAyameM unakA astitva bilkula nahIM hai, hA~, purAnI paramparApara calanevAle romana kaitholika sampradAyameM aba bhI sAdhu sAdhvI hote haiN| kintu sAdhu sAdhvI vahI bana sakatA hai, jo yogya umarakA ho aura svecchA pUrvaka duniyAkI upAdhiyoMse dUra rahanA cAhatA ho| dIkSA ke liye yaha niyama hai ki use 25 varSase pahale sAdhuoMke liye calanevAle kAlejameM kamase kama sAta ATha varSa abhyAsa karake parIkSA pAsa karanI cAhiye / parIkSA pAsa karane para bhI pratyeka vyaktiko dharmaguru nahIM banAyA jaataa| vizeSa yogyatA tathA dUsare guNa honepara hI vaha dharmaguru padake yogya hotA hai-romana kaitholika tathA IsAI dharmake dUsare sampradAyoMmeM bhI sAdhu bananekI prathA dinapratidina kama hotI jA rahI hai| duniyAmeM rahakara apane upayogake liye jitanA ho sake, kama kharca karanA tathA dUsaroMko sukhI karaneke liye jitanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bana sake, utanA bacAkara paropakAra karanekI bhAvanA pratidina bar3hatI jA rahI hai| muktisenA ( sAlvezana ArmI ) tathA miznariyoMkA bhI saMnyAsase koI sambandha nahIM hai| unakA mukhya kArya sevA hai aura isIke dvArA ve sAdhAraNa janatAmeM apane saMskAra DAlate haiM / pArasI dharma pArasI dharmake anuyAyo gRhastha behadIna kahalAte haiM, dharmaguru dastUra aura dharmakriyA karanevAle moveda / dastUra aura moveda bhI gRhasthoMkI taraha gharabAra vAle hote haiN| duniyAkA tyAga karake saMnyAsa lenekA unameM koI vidhAna nahIM hai| bauddha dharma bAddhadharmameM saMnyAsakA mahattvapUrNa sthAna hai| jIvanameM eka bAra bhikSu bananA pratyeka bauddha dharmAnuyAyI apanA kartavya samajhatA thA, kintu aba yaha prathA zithila ho gaI hai / bauddha saMnyAsameM eka vizeSatA yaha hai ki bhikkhu ( bhikSu) bananeke bAda yadi koI vyakti gRhastha bananA cAhe, to sAmAjika yA dhArmika kisI bhI dRSTise burA nahIM samajhA jaataa| dubArA gRhastha honepara vaha apanI saMpattikA adhikArI mAnA jAtA hai| vivAha Adi sAmAjika kAryoM meM bhI use kisI prakArakI ar3acana nahIM pdd'tii| vyakti apanI icchAnusAra jitane samayake liye cAhe bhikkhu raha sakatA hai aura phira gRhasthAzramameM praveza karake zAdI vagairaha kara sakatA hai| isalie bauddha-dIkSA aMgIkAra karate samaya vyakti kisI jokhamameM nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) pdd'taa| jisa prakAra zikSAke lie kucha varSa vizvavidyAlaya yA gurukula meM vyatIta kara vidyArthI apane gharelU dhandhoMko sa~bhAla letA hai, usI prakAra dhArmika zikSA tathA cAritra sudhArake lie kucha dina bhikkhu banakara phira gArhasthya aMgIkAra kiyA jA sakatA hai| isIlie bauddhadharma meM jIvanasudhArake lie eka dIkSA grahaNa karanekA sabhIke lie vidhAna hai| isake bAda yadi koI Ajanma bhikkhu rahanA cAhe to raha sakatA hai, nahIM to gRhastha bana sakatA hai| bhikSuke lie bhikSAvRtti, kanthA ghAraNa, yama, niyama AdikA pAlana Adi bAteM tAttvika dRSTise prAyaH hindU dharmake samAna hI haiN| hindU dharma karmayoga tathA karmasaMnyAsake viSayako lekara hindU dharmagranthoM meM vistRta carcA hai| gItAmeM saMnyAsakI apekSA karmayogako vizeSa mAnA hai| hameM yahA~ para saMnyAsa aura usake adhikArIke biSayameM kucha kahanA hai| manusmRtimeM likhA hai baneSu vihRtyaivaM tRtIya bhAgamAyuSaH / caturthamAyuSo bhAgaM tyaktvA saMgAna parivrajeta // manu. a. 6, zlo. 33 manusmRtimeM Ayuke cAra bhAga kie gaye haiN| pahale bhAgameM brahmacaryakA pAlana karake vidyAdhyayana karanA caahie| dUsaremeM gArhasthya jIvana bitAnA cAhie / tIsare bhAgameM banavAsa arthAt vAnaprastha rahakara cauthemeM saMnyAsa dhAraNa karanA cAhiye / yadi manuSyako pUrNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ayu 100 varSakI mAnI jAya, to vaha 75 varSakI AyumeM saMnyAsa kA adhikArI hotA hai| ati aura smRtiyoMke anusAra varNadharma aura AzramadharmakA pAlana karanA hI hindUdharma kA lakSya hai| mAzramadharmakI maryAdAnusAra jIvanakI caturtha avasthAse pahale kisIko saMnyAsakA adhikAra nahIM hai| isI Adarzako lekara mahAkavi kAlIdAsane raghuvaMzI rAjAoMkI caryA batAte hue raghuvaMzameM kahA hai zaizave'bhyastavidyAnAM yauvane viSayaiSiNAm / vArddhake munivRttInAM yogenAnte tanutyanAma // manusmRtimeM to yahA~ taka likhA hai RNAni trINyapAkRtya mano mokSe nivezayet / anapAya mokSaM tu sevamAno brajatyaghaH / / adhItya vidhivadvedAn putrAMzcotpAdya dharmataH / dRSTvA ca zaktito yajJairmano mokSe nivezayet / / anadhItya dvijovedAn anutpAdya tathA sutAn / aniSvAcaiva yajJaizca mokSamicchAn brajatyadhaH // manu0 0 6 zlo0 35-36-37 hindU dharmAnusAra pratyeka vyaktipara tIna RNa hote haiN| unameM se RSiyoMkA RNa vidhipUrvaka vedAdhyayana karanese, pitaroMkA RNa putrotpattise aura devoMkA RNa yajJa karanese dUra hotA hai| ina tInoM RNoMke dUra honepara hI mokSa sAdhanAkI ora manako lagAnA caahiye| inheM binA utAre mokSakI ArAdhanA karanevAlA adho Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gati prApta karatA hai| vidhipUrvaka vedoMko par3hakara, dharmAnusAra putroMko utpanna karake aura zaktyanusAra yajJa karake phira mokSameM manako lagAnA cAhie / vedoMko binA par3he, putroMko binA utpanna kie tathA binA yajJa kie mokSa cAhanevAlA adhogati prApta karatA hai| yAjJavalkya zaMkha tathA dUsarI sabhI smRtiyA~ prAyaH isI bAtakA samarthana karatI haiN| yAjJavalkya smRti gRhasthAzramake bAda bhI saMnyAsakI anumati detI hai| manusmRtimeM saMnyAsase pahale vAnaprasthAzramake liye kahA hai gRhasthastu yadA pazyedalI palitamAtmanaH / apatyasyaiva cApatyaM tadAraNyaM samAzrayet // arthAt gRhastha jaba apane bAla sapheda, jhurriyA~ par3I huI camar3I tathA pautrako dekha leve, taba vanakA Azraya le| ina saba pramANoMse yaha siddha hotA haiM ki hindUdharmakI smRtiyAM gRhasthAzramase pahale saMnyAsakA niSedha karatI haiN| aba hama isa viSayameM zrutiyoMke bhI thor3ese pramANa de denA mAvazyaka samajhate haiMzatapatha brAhmaNake caudahaveM kANDameM AyA hai "brahmacaryAzramaM samApya gRhI bhavet , gRhI bhUtvA vanI bhavet , vanI bhUtvA prajet / " arthAt-brahmacaryAzramako samApta karake gRhastha bane, gRhasthAzrama ko samApta karake vAnaprastha bane aura usake bAda pravrajyA svIkAra kre| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) usI jagaha eka dUsarA vAkya hai putraiSaNAyAzca vittaSaNAyAzca lokaiSaNAyAzca vyutthAyAtha bhikSAcarya crnti| bRhadAraNyaka upaniSad 3-5-1 ___ arthAt-putra, dhana aura yazaHkIrtikI abhilASAoMse nivRtta hokara bhikSuka banate haiN| jisa vyaktimeM uparokta eSaNAeM utpanna hI nahIM huI haiM, vaha inase nivRtta kaise ho sakatA hai ? yajurveda brAhmaNameM AyA haiprAjApatyAM nirUpyeSTiM tasyAM sarvavedataM hutvA brAhmaNaH prabrajet / arthAt-prAjApatya yajJameM apanA sarvasva homa karake brAhmaNa pravrajyA aMgIkAra kre| . gRhasthake binA dUsareko, prAjApatya yajJakA adhikAra nahIM hai| isase siddha hotA hai ki gRhasthAzramase pahale pravrajyA nahIM lenI caahiye| atharvavedIya jAbAlopaniSadUmeM ye vAkya Aye haiM "atha haina janako vaideho yAjJavalkyamupasametyovAca.bhagavata saMnyAsaM bahIti / sa ho vAca yAjJavalkyo brahmacarya parisamApya gRhI bhavet , gRhI bhUtvA banI bhaveta, banI bhUtvA pravrajet / yadi vetarathA brahmacaryAdeva prbjedgrhaadvnaadvaa| aya punaravatI vA vratI vA nAtako'snAtako vA utsananirananiko vA. yadahareva virajettadahareva pratrajet / " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaideha janaka yAjJavalkya RSike pAsa jAkara bole-bhagavan ! saMnyAsake viSayameM btaaie| yAjJavalkya RSine kahA- brahmacarya samApta karake gRhastha bananA cAhiye / gRhastha hokara vAnaprastha svIkAra karanA cAhiye aura vAnaprastha hokara pravrajyA aMgIkAra karanI caahiye| athavA dUsarI prakArase brahmacaryake bAda ho pravrajyA aMgIkAra kara le, gRhasthAzramake bAda kare athavA vAnaprastha hokara kre| athavA jisa dina vairAgya utpanna ho, usI dina pravrajyA aMgIkAra kara le, phira cAhe vaha vratI ho, avratI ho, snAtaka ho, asnAtaka ho, agnihotra karanevAlA ho yA dUsarA ho| ina vAkyoMko lekara zaGkarAcArya tathA dUsare AcAryone gRhasthAzramase pahale bhI saMnyAsakA vidhAna kiyA hai, kintu isakA yaha artha nahIM hai ki pratyeka vyakti jaba cAhe saMnyAsa le leve / zaGkarAcAryane svayaM likhA hai ki sAdhana catuSTaya saMpanna vyakti hI brahmajijJAsAkA adhikArI hotA hai| ve isa prakAra haiM- . (1) nityAnityavastuviveka-saMsArameM kaunasI vastu nitya yA sthAyI hai aura kaunasI anitya yA asthAyI hai, isakA bhedajJAna acchI taraha honA caahiye| (2) ihAmunnArthabhogavirAga-isa loka aura paralokake sabhI bhogoMse virkti| (3) zamadamAdi sAdhana sampat-zama, dama Adise yukta honaa| (ka) zama-manako duniyAvI dhandhoMse httaanaa| (kha) dama-bAhya indriyoMko vazameM rkhnaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) (ga) uparati-brahmajJAnake sivAya sabhI kAryoMko chor3a denaa| (gha) titikSA-zIta aura uSNa Adi kaSToMko manameM kisI prakArakA vikAra binA lAye sahana krnaa| (Ga) samAdhi-nidrA, Alasya aura pramAdakA tyAga karake ___ manako brahma-cintanameM lagAe rakhanA / (ca) zraddhA-vastu tattva para dRr3ha vizvAsa / (4) mumukSutva-saMsArameM chuTakArA pAnekI utkaTa icchA / jisa vyaktimeM uparokta guNa hoM vahI saMnyAsakA adhikArI ho sakatA hai / avasthA paripakva hue binA aise guNa zaMkarAcArya sarIkhe kisI virale mahAtmAmeM hI prApta ho sakate haiN| isa vAkyakA sahArA lekara janasAdhAraNako aparipakka avasthAmeM saMnyAsakA adhikAra de denA, ucita nahIM kahA jA sktaa| isIliye kaThopaniSadmeM kahA hai nAvirato duzcaritAnA zAnto nAsamAhitaH / nAzAnta mAnaso vA'pi prajJAnenaiva mApnuyAt // kaThopaniSad 2 vallI, maMtra 33 arthAt jo vyakti bure AcaraNase alaga nahIM humA, jo zAnta tathA samAhita nahIM hai athavA jisakA mana zAnta nahIM hai, vaha jJAnake dvArA brahmako prApta nahIM kara sakatA / / muNDakopaniSado mAyA haiparIkSya lokAn karmacitAn bAyo nivedamAyAnAstyakRtaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com dvArA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) kRtena / tadvijJAnArtha sa gurumevAbhigacchet samitpANiH zrotriya brahmaniSTham / muNDakopaniSad 1 mu0 2 khaNDa 12 maMtra / laukika bhogoMko kamase saMcita dekhakara brAhmaNa nirvedako prApta kare aura samajhe ki akRta brahma kRta arthAt yajJAdike dvArA prApta nahIM ho sktaa| use jAnaneke lie vaha hAthameM samit lekara brahmaniSTha tathA zrotriya guruke pAsa jAya / ina saba uddharaNoMse patA calatA hai ki hindUdharmameM sAmAnya rUpa se saMnyAsakA adhikAra cauthI avasthAmeM hI hai| viziSTa vairAgyase saMpanna vyakti pahale bhI saMnyAsa le sakatA hai, kintu yaha sarva sAdhAraNake lie nahIM hai| 'nAradaparitrAjaka upaniSada' meM aise vyaktiyoMkI ginatI kI hai jinheM dokSAkA adhikAra nahIM hai, unameM bAlakako bhI ginA gayA hai| vyavahArakI dRSTise dekhA jAya to hindUdharmameM Ajakala bar3I umarameM bhI vAstavika saMnyAsa lenevAle bahuta thor3e hote haiM / gRhasthAzramase nivRtta honepara bhI brAhmaNoMmeMse koI-koI saMnyAsa grahaNa karatA hai, vaha bhI jIvanake antima varSoM meM / bahuta daphA to yaha saMnyAsa mRtyuse kucha hI samaya pahale liyA jAtA hai| saMnyAsI honekI icchA vAle vyaktikA sira mUNDa diyA jAtA hai, yajJopavIta tor3a diyA jAtA hai, rudrAkSamAlA tathA bhagave kapar3e pahinA die jAte haiM, hAthameM daNDa dekara giri, purI, vana, tIrtha, Azrama, sarasvatI Adi zabdoMse anta honevAle navIna nAma rakha die jAte haiN| inake sivAya dUsare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) bhI aneka prakArake sAdhu hote haiM athavA sAdhukI taraha rahate haiM ve jogI kahalAte haiN| inameM kisI bhI jAtikA vyakti dokSita ho sakatA hai| yoMgiyoM meM bhI bahutase sampradAya hote haiN| unameM kanaphaTe aura aughar3a mukhya haiN| ve rudrAkSakI mAlA pahinate haiM, kevala laMgoTI bAMdhate haiM athavA gerue raMgake kapar3e pahinate haiN| sira para jaTA rakhate haiM aura mastaka tathA sAre zarIrameM bhabhUta ramAte haiN| unameM se koI maThameM rahate haiM aura koI ghUmate rahate haiN| kanaphaToMmeM kAnake nicale hissemeM lakar3IkI bAlI DAlI huI hotI hai| unake nAmake antameM nAtha zabda lagA rahatA hai| aughar3oMke nAmake sAtha dAsa lagA rahatA hai| unake galemeM kAle DoremeM piroI huI eka lakar3IkI bhoMgalI laTakatI rahatI hai| yogiyoMmeM kucha to acche cAritravAle tathA saMyamI hote haiM, kintu adhikatara ajJAna, DhoMgI tathA kevala peTa ke liye yoga lie phirate haiN| aise yogI jaba kisI strIke sAtha kauTumbika jIvana bitAne lagate haiM, to gosAI, yogI, rAvaliyA, bharatharI Adi nAmoMse pukAre jAte haiN| gosAMI bAdi jAtiyAM aise hI yogIyoMke kAraNa banI haiN| mAravAr3ameM hindU sAdhu do bhAgoM vibhakta haiM-zaiva aura vaiSNava / zaiva sampradAyake sAdhu brahmacArI, saMnyAsI, daMDI yA paramahaMsake rUpa meM rahate haiN| vaiSNavoMmeM rAmAnuja, rAmAnaMdI, rAmasnehI, svAminArAyaNa aura santarAma ye mukhya saMpradAya haiN| puSTimArgI arthAt vallabha saMpradAyake yAcArya gharabArI hote haiN| unameM sAmAnya sAdhu hote hI nhiiN| svAminArAyaNa saMpradAyake bhAcArya to gharabArI hote haiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) aura dUsare sAdhu brhmcaarii| dUsare sampradAyoMmeM adhikatara AcArya tathA sAdhu donoM brahmacArI hote haiN| ____ ina sampradAyoMmeM maThAdhIzoMkA ThATa-bATa bar3e-bar3e raIsoMkI taraha hotA hai| ve bar3I-bar3I jAgIroM tathA dUsarI sampattiyoMke mAlika hote haiN| bhakta loga bar3I-bar3I bheTa car3hAte haiM isalie unheM kamAne ko cintA nahIM rhtii| unake aizvaryako dekhakara maThAdhIza bananekI lAlasA se cele bhI bahuta mila jAte haiN| unameM aura gRhasthoMmeM itanA hI pharaka rahatA hai ki ve sira muMDAe rahate haiM, bhagaveM kapar3e pahanate hai aura prAyaH vivAha bhI nahIM krte| bAkI sabhI kAma-kAja unake eka jAgIradArake samAna calate haiM / inameM kucha sAdhu aise bhI milate haiM, jo saMsArase vAstavameM virakta hote haiN| ve apanA jIvana jJAna-sAdhanA, dukhiyoMkI sevA athavA tapasyAmeM lagA dete haiN| "brahma satyaM jaganmithyA' isI bhAvanAmeM ve dina rAta lage rahate haiN| kintu aise sAdhu bahuta thor3e hote haiN| adhikatara hindU-sAdhuoMmeM kapar3oMke sivAya aura koI sAdhutva kA guNa nahIM hotaa| sAdhu, saMnyAsI ityAdi nAma dhAraNa karake bahutase loga mandira, tIrthasthAna tathA meloMmeM idhara udhara par3e hue yA Toleke Tole bhaTakate naz2ara Ate haiN| ve saba hindU-dharmazAstrAnusAra dIkSA lie hue sAdhu nahIM hote| bhAvuka hindU vizeSatayA striyAM unheM mahArAja, bAbAjI Adi nAmoMse sambodhita karate haiN| isa prakAra hindU samAjakI zraddhA aura ajJAnatAke kAraNase lAkhoM DhoMgI poSe jAte haiN| aisA koI durvyasana nahIM hai, jo unameM nahIM pAyA jaataa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) khiyoM aura baccoMko bhagAnA, corI karanA, bure bure roga phailAnA tathA hindU samAjakI jar3ako khodanA hI una logoMkA kArya hai / bhAratavarSameM inakI saMkhyA sattara lAkha hai, jo mehanata majadUrI karanA pasanda nahIM krte| jo hindU samAjakI pavitratAkA abhizApa bane hue haiM aura jinake bharaNa poSaNakA bhAra uThAkara hindU samAja dina pratidina daridra hotA jA rahA hai| jo plegake cahoMkI taraha jisa samAjameM palate haiM, usIkA satyAnAza kara rahe haiN| hindU samAjameM aisA koI bhI saMgaThana nahIM hai, jo isa sAkAra plegakA pratIkAra kara ske| rAjyazaktike binA isakA pratIkAra asaMbhavasA hai| jaina dharma jainadharma meM saMnyAsako dIkSA yA mAItI dIkSA kahate haiN| isameM mukhya do sampradAya haiM-zvetAmbara aura digambara / digambara sAdhu bahuta thor3e haiM, ve bilkula nagna rahate haiM, tathA kaThora caryAkA pAlana karate haiN| inameM zrAvakake vratoMse prArambha karake uttarottara kaThora caryAkA pAlana karate hue ine gine vyakti muni banate haiN| samasta bhAratavarSameM digambara muniyoMkI saMkhyA 15 se adhika nahIM hai| kisI bAlakake liye digambara muni kSenA asaMbhava sA hai| mAravAr3ameM digambara muniyoMkA mabhAva sA hai| . .' zvetAmbaroM meM tIna phirake hai-mUrtipUjaka, sthAnakavAsI aura teraapNthii| zvetAmbara sAdhu vasadhArI hote hai| rahate haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) ~~ ~~ ~ ~~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ jainasiddhAntAnusAra AtmA karmabandhanake kAraNa saMsArameM bhaTaka rahA hai| karmoM kA AtmAse pRthak ho jAnA hI mokSa hai| karmabandhana se chuTakArA pAneke do mArga haiM-zrAvaka dharma aura sAdhu dhrm| jo vyakti gRhasthAzramameM rahate hue maryAdA pUrvaka dharmakI ArAdhanA karanA cAhate haiM, unake lie zrAvaka dharma hai| zrAvakake lie bAraha vratoMkA vidhAna hai| apanI AvazyakatAoMko uttarottara kama karate hue pApa kI pravRttiko rokate jAnA zrAvakakA kartavya hai| zrAvakake bratoMke bAda uttarottara vikAsake lie gyAraha pratimAe~ (zreNiyA~ ) haiN| jo vyakti aura U~cA uThanA cAhatA hai, usake lie munidharma hai| muniyoMke lie pA~ca mahAvrata pAlana karanekA vidhAna hai (1) ahiMsA-kisI prANokI hiMsA mana vacana athavA zarIra se na svayaM karanA, na dUsareko karane ke lie kahanA aura na karanevAlekA anumodana krnaa| (2) satya -kisI prakArakA asatya vacana mana, bacana aura zarIrase na svayaM bolanA, na dUsareko bolaneke lie kahanA aura na bolanevAlekA anumodana karanA / (3) acaurya-kisI prakArakI corI na krnaa| (4) brahmacarya-pUrNa brahmacaryakA pAlana krnaa| (5) aparigraha-kisI vastu tathA apane zarIrapara bhI mamatva na rkhnaa| uparokta pA~ca bAteM aNuvratake rUpameM prAvakake liye bhI vihita haiM, kintu unakA svarUpa itanA ugra nahIM hai| zrAvaka niraparAdhako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmmmmmmmmm mAranekI buddhise nahIM maartaa| aparAdhIko daNDa denekA use tyAga nahIM hotaa| kintu sAdhuko apanI pUjA karane vAle tathA pITanevAle donoM para samAna bhAva rakhanA caahie| jainadharmAnusAra pRthvI, pAnI, agni, vAyu aura vanaspatimeM bhI jIva haiM / unakI hiMsAmeM bhI pApa lagatA hai| zrAvaka isa pApakA pUrNa tyAga nahIM kara sktaa| sAdhuko ina sabakI hiMsAkA bhI tyAga hotA hai| sAdhu hiMsAke kisI kAryakA anumodana bhI nahIM kara sktaa| bhojana, makAna, vana Adi upayogakI sabhI vastuoMke nirmANameM hiMsA hotI hai| isa lie ina vastuoMkA upayoga karate samaya bhI sAdhuko bahuta vicAra karanA par3atA hai| sAdhu bhojana kevala isaliye kare ki usase zarIra rakSA hotI hai aura zarIrake dvArA dharmArAdhana ho sakatA hai| isI prakAra makAna aura vastra Adiko bhI kevala dharmArAdhanake uddezyase svIkAra kre| acche-acche makAna, bhojana athavA vastra AdikI prazaMsA karanA; unheM Azakti pUrvaka grahaNa karanA sAdhuke lie sarvathA varjita hai| kuvicAra, utAvala, dveSa, kisIkA burA cAhanA Adi sabhI bAteM hiMsAke antargata haiM aura sAdhuke lie varjita haiN| . ha~sI majAkameM yA jisa asatyase kisI dUsareko nuksAna nahIM pahuMcatA, aisA masatya bolanekA zrAvakako tyAga nahIM hotaa| kintu sAdhuke lie ha~sI maz2AkameM bhI bhasatyakA tyAga hotA hai| vicAra vANI athavA AcaraNameM kisI prakArakA dikhAvA, DhoMga yA dUsareko ThaganekI vRtti mAnA masatya hai| jisa vicAra athavA vANIse dUsareko nukasAna pahuMce, vaha bhI asatya hai| munike lie ina saba masatyoMkA tyAga karanA mAvazyaka hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isI prakAra acaurya tathA brahmacarya vratoMke lie bhI hai / manameM kisI prakArake bure vicAra AnA abrahmacarya hai| isake lie jihvA svAda para niyaMtraNa tathA vAtAvaraNakA pavitra rahanA atyanta Avazyaka hai| aparigraha mahAvrata to sabase kaThina hai| dharmArAdhanake lie Avazyaka vastuoMke sivAya apane pAsa kucha na rakhanA evaM vastra, pAtra, ziSya tathA apane zarIra para bhI mamatva na rakhanA aparigraha vrata hai| ___ inake sivAya sAdhuoMke lie pA~ca samiti tathA tIna guptikA vidhAna hai| bhojanake lie 47 doSoMkA TAlanA Avazyaka hai / yadi sAdhu apane lie banA huA bhojana letA hai, itanA letA hai ki usake bAda dAtAko apanI AvazyakatAke lie phira banAnA par3e, mIThe tathA rasIle aura rUkhe sUkhe bhojanameM kisI prakArakI bheda buddhi rakhatA hai to ye saba AhArake doSa haiN| ___inake sivAya bAIsa pariSaha batAe gae haiM jinheM sAdhuko sahanA caahie| unameM zIta, uSNa, kSudhA, tRSA, daMza, mazaka niMdA Adi itane kaThora haiM ki sAdhAraNa vyakti nahIM saha sktaa| paidala bihAra saradI tathA garamImeM na jUte pahinanA na pagar3I yA chAtA Adi rakhanA, keza loca, pAsameM eka bhI paisA na rakhanA, kar3akar3AtI saradImeM bhI tIna caddaroMse adhika vastu na rakhanA, apanA sArA sAmAna uThA kara calanA Adi aura bhI kaThora caryAeM haiN| jisane saMsArake sabhI anubhava le rakhe haiM, aisA koI-koI vyakti hI yogya ho sakatA hai| Ajakalake bhole bAlaka to isakA svarUpa bhI nahIM samajha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) sakate / unase munivrata pAlana karanekI AzA karanA aMgulIse pahAr3a uThAnekI AzAke samAna hai| dIkSArthIke guNa isa prakArake kaThora vratake lie kauna yogya ho sakatA hai-yaha banAneke lie zAstroMmeM paryApta rUpase kahA gayA hai| haribhadrasUrine dharmaviMdu nAmaka granthameM dIkSA meM nIce likhI solaha bAtoMkA honA Avazyaka mAnA hai (1) AryadezameM utpanna huA ho| (2) ucca jAti tathA kula vAlA ho| (3) jisake karmamala kSINaprAya ho gaye hoN| (4) nirmala buddhivAlA ho| (5) manuSya janma durlabha hai, janma honA mRtyukA kAraNa hai, saMpattiyA~ caMcala haiM, indriyoMke viSaya duHkhake hetu haiM, saMyogameM viyoga avazya rahatA hai, pratyeka prANIkI kSaNa-kSaNameM mRtyu hotI rahatI hai, karmake phala bhayaGkara haiM, ityAdi bAtoMse saMsArakI asAratA samajhane vaalaa| (6) uparokta kAraNoMse saMsArase virakti dhAraNa karanevAlA / (7) manda kaSAya vaalaa| (8) manda hAsyAdivAlA / (6) kRtajJa arthAt dUsare dvArA kie hue upakArako mAnane vaalaa| (10) vinaya vaalaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) (11) dIkSA lenese pahale rAjA, pradhAnamantrI tathA apane grAmase pratiSThA prApta / (12) kisIke sAtha jhagar3A nahIM karanevAlA / (13) sundara tathA pUrNa aMgoM vAlA / arthAt jisakI pA~coM indriyA~ pUrNa hoM aura AkRti bhavya ho| (14) shrddhaavaalaa| (15) dRddh'taavaalaa| jo vighna Anepara bhI prArambha kiye hue kAryako na chodd'e| (16) dIkSA lene arthAt dharmake lie AtmasamarpaNa karaneke lie jo svayaM AyA ho| uparokta solaha guNoM vAleko dIkSAkA adhikArI mAnA gayA hai| (dharmavindu a04 sUtra 6 tathA dharmasaMgraha aghi0 3 gA0 73-78) dIkSAke ayogya dokSArthIke guNa batAneke sAtha-sAtha aise vyaktiyoMko bhI batAyA gayA hai, jo dIkSAke yogya nahIM hote| 'AcAra dinakara' meM nIce likhe aThAraha vyakti dIkSAke ayogya batAye gaye haiN| bAle buDDhe napuMseya klIve jar3e ya vaahie| teNe rAyAvagArIya umaMteya adaMsaNe // dAse duTThaya muDDhe ya aNatte jaMgIya iya / mobaddhae ya bhaya e sehaniphpheDiyA iya // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) varuvvvvwww.rrc~ (1) baalk| (2) vRddha / jo bihAra tathA bhikSA AdimeM asamartha ho / (3) klIva / strIke aMga dekhakara kAmAtura honevAlA / (4) npuNsk| (5) jar3a arthAt sthUla yA nikmmaa| yaha tIna prakArakA hotA hai(ka) bhASAjar3a-jisakA uccAraNa kharAbaho jise sabhyatA pUrvaka bolanA na mAtA ho athavA jisakI bhASA koI samajha na ske| (kha) zarIra jar3a-jisakA zarIra bahuta sthala ho| (ga) karaNa jar3a-jo apAMga athavA vikalendriya ho| (6) vyaadhit-rogii| (7) stena-kisI prakArakI corI karanekI Adata vaalaa| yadi koI cora corI chor3ane kI pratijJA karake dIkSA lenA cAhe, to use bhI zIghra dIkSA na denI caahie| kaI varSa usake cAlacalanakI jA~ca karanI caahie| (8) rAjApakArI-kisI prakArase rAjya athavA rAjaparivAra kA gunhgaar| (8) unmatta-pAgala / (10) mandha / (11) dAsa-kharIdA huA dAsa athavA kharIdo huI dAsIse pAna vyakti jo paidA hote hI gulAma mAnA jAtA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) (12) duSTa-kaSAya aura indriya viSayoMke adhIna rhnevaalaa| (13) nibaddha-jisakI smaraNa zakti itanI kharAba ho ki tIrthaGkaroMke nAma bhI yAda na rakha ske| (14) RNI-rAjA, vyApArI athavA aura kisIke karjase dabA huaa| (15) jaMgita-vezyAdi kisI nindita pezevAle gharameM utpanna huA athavA nIca karma karanevAlA / (16) avabaddha-dhana athavA vidyAgrahaNa Adike lie jo amuka samayake liye ba~dhA huA ho, jisake dIkSA denese bandhanakI zatraM TUTatI hoN| (17) bhRtya-dainika athavA mAsika vetana para kAma karane vaalaa| aisA vyakti jaba taka apane kAryako pUrA karake naukarIse alaga nahIM ho jAtA, taba taka dIkSA kA adhikArI nahIM hotaa| (18) ziSyaniSpheTikA-jise dIkSA denekI mAtA pitAkI AjJA na ho athavA bar3oMkI anumatike binA bhagAkara lAyA gayA ho| jisa prakAra aThAraha prakArake puruSoMko dIkSAke ayogya batAyA hai, usI prakAra striyA~ bhI dIkSAke ayogya haiN| uparokta aThArahake sivAya nIce likhe do prakArakI striyAM bhI dIkSA yogya nahIM hotii| (1) grbhvtii| (2) dUdhapIte bacce vaalii| AcAra dinakara patra 74, dharmasaMgraha 03 gA0 78 tathA pravacana sAroddhAra 107-108 dvAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) mmmmmmmmmmm dIkSA denevAleke guNa dIkSArthIke sivAya dIkSA denevAlemeM bhI nIce likhe pandraha guNoM kA honA Avazyaka batAyA gayA hai (1) jisane svayaM vidhipUrvaka dIkSA grahaNa kI ho| (2) gurukulakI acchI taraha upAsanA karanevAlA ho / (3) askhalita rUpase brahmacarya pAlanevAlA ho| (4) jisane AgamoMkA acchI taraha adhyayana kiyA ho| (5) nirmala jJAnake dvArA tattvako jAnane vaalaa| (6) upazAnta arthAt mana, vacana aura zarIrake vikAroMko rokakara unheM vazameM rakhane vAlA / (7) sAdhu, sAdhvI, zrAvaka zrAvikA rUpa caturvidha saMghake prati vAtsalya vaalaa| (8) prANimAtrakA kalyANa karanemeM tatpara rahanevAlA / (8) jisakI bAta sabhI mAnate hoN| (10) guNI puruSoMkA anusaraNa karane vaalaa| (11) gambhIra / (12) viSAda ( zoka ) rahita / (13) upazama labdhi vaalaa| (14) siddhAntake arthakA upadeza karanevAlA / (15) guruke pAsase jise gurupada prApta ho cukA ho| dharmasaMgraha adhikAra 3 gAthA 80-84 dharmabindu adhyAya 4 satra 7 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) bAladIkSA niSeyake liye zAstrIya pramANa haribhadrasUrine paMcAzaka gA0 46 tathA 50 meM kahA hai ki yaha duSamAkAla azubha pariNAma vAlA hai| isa kAraNase isa kAlameM cAritrakA pAlana honA kaThina hai / dIkSA lenevAloMko pahale paDimAoMkA abhyAsa karake bAdameM dIkSA lenI caahie| dharmAvindu ma04 sU0 24 meM dIkSArthIse prazna karane, usakA AcAra dekhane tathA dUsarI prakArase usakI parikSA karanekA vidhAna hai| usa samaya jaisI parIkSAke liye kahA gayA hai, usameM yogya umara kA vyakti hI pAsa ho sakatA hai| bAlaka to una praznoMko samajha bhI nahIM sktaa| zrI vardhamAnasUrine 'AcAra dinakara' meM kahA hai-samyaktva tathA bAraha bratoMko nirdoSa pAlanevAlA, bhogoMkI icchAse zAnta, vairAgyakI bhAvanA vAlA, jisake gArhasthya sambandhI manoratha pUre ho gae haiM, putra, panno, athavA svAmI AdikI saharSa anumati prApta karanevAlA vyakti brahmacarya vratake yogya hotA hai| brahmacarya vrata leneke bAda brahmacArIko kaise rahanA cAhiye, isa viSayameM likhA hai-coTI laMgoTa Adi dhAraNa karake tIna varSa taka mauna rahakara zubha dhyAna tathA pavitra vicAroMmeM lIna rahanA caahie| tIna varSa taka mana, bacana aura zarIrase zuddha brahmacarya pAlaneke bAda dIkSA aMgokAra karanI caahie| yadi usa samaya brahmacaryakA khaNDana ho jAya, to phira gRhasthAvAsa svIkAra kara lenA caahie| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) haribhadrasUrine SoDazaka prakaraNameM likhA hai-jo manuSya cAritra vAlA hai, vahI tyAgarUpa dIkSAkA adhikArI hotA hai / ziSya saMkhyA baDhAne, bhikSA Adike dvArA sevA karAne athavA kisI dUsare aihika preyojanase rahita hokara kevala ziSyake kalyANa tathA karmoM kI nirjarA ke liye dIkSA denI cAhiye / terApaMthI sampradAyake Adi pravartaka zrI bhIkhaNajI svAmIne apanI 'saradhA AcArako copaI' nAmaka kRtimeM ayogya aura bAla vRddha dIkSAke sambandha meM zAstrIya pramANoMke AdhAra para likhA hai saradhA AcArakI copaI zrI bhISaNajI kRta viveka bikalane sAMga paharAve, bhelA kare AhAra jii| sAmagrImeM jAya bandAve, phira phira kare khuvArajI / / sAdha ma jANo iNa AcAre / / 23 / / DhAla 1 ajogane to dikhyA doghAM, te bhagavantarI AjJA baarjii| nazIta ro daMDa mUla na mAnyo, biTala hUvA bekArajI // sAdha ma0 // 24 / / " Acho AhAra dekhAe tiNane, kapar3A dika moha dikhAya jii| ityAdika lAlaca lobha batAe, bhAlAMne muMDe bharamAya jI // sAdha ma0 // 53 / / r3hAla 6 iNa bigha celAkara mata bAMdhe, te guNa-viNa koro bheSamI / sAdhapaNero sAMga paharAe, bhArI huve - vizeSajI / / sApa ma0 // 54 // " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) mUNDa mUNDAvo melo kIgho, tyAMsyuM pale nahIM aacaarjii| bhUkha tRSA khamaNI nAM Ave, jaba leve azuddha AhArajI / / sAdha ma0 // 55 // DhAla 6 ajoga ne dIkSA dodhyAM te, cAritra rA hUve khaMDajI / nazItha ro uddezo igyAramo, comAsI ro DaMDajI / / sAdha ma0 / / 56 / / , viveka vikala bAlaka bUr3hAne, paharAve sAMga satAba jii| tyAM ne jIvAdika padArtha nava rA, jAbaka nAM Ave jAba jI / / sAdha ma0 // 5 // , ziSa karaNo to nipuNa budha vAlo, jIvAdika jANe tAyajI / nahIM to ekalo rahaNoM TolAmeM, utArAdhyena battIsa mAM mAMyajI sAdha m0||58 / / " jIvAdika jANe nahIM tehane, pAMcUMI mahAvrata ucarAve re| sAdhu ro sAMga pahirAyane, bholA lokAMne pagAM lagAve re / / iNavidha olakho navakar3A / / 22 / / DhAla 11 bAlaka bUDho dekhe nahIM, thAre pAne par3e jyaM jyu mRNDe re| nAmanA karavA Apari, te to mAna bar3AI syu bUDe re // iNa0 / / 23 / / , celA celI karaNe ga lobhiyA re, ekAnta mata bAMdhaNa re kAma re / bikalAM ne maMDa ra bhelA kiyA re, darAya gRhastha ne rokar3A dAmare / / pAkhaMDa baghasI Are paMcame re // 11 // DhAla 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) dIkSA aura mUla Agama mUla AgamoM meM bhI kaI sthAnoM para bar3I umra vAleko dIkSA dene ko kahA hai| thor3e udAharaNa yahA~ diye jAte haiM AcArAMga sUtrake adhyayana 8 uddeza 3 gAthA 1 meM likhA hai___majhimeNaM vayasA ege saMbujhamANA samuTThitA / (yuvA, praur3ha tathA vRddha ina tInoMmeM ) madhyama arthAt praur3ha avasthA vAlA buddhi paripakka honeke kAraNa dIkSAke vizeSa yogya hotA hai / __ThANAMga sUtrake dasaveM ThANemeM dasa prakAra ke muNDa batAye gaye haiMkAna, nAka, A~kha, jIbha aura sparzana ina pA~ca indriyoMse muNDita arthAt inake viSayoMko jItane vAlA; krodha, mAna, mAyA aura lobha ina cAra kaSAyoMse muNDita arthAt ina kaSAyoMko naSTa kara dene vAlA;. aura dasavA~ zigemuNDa arthAt loca karake sirako muNDAne vaalaa| isakA artha yahI hai ki kramazaH nau bAtoMmeM muNDita ho jAne para phira sira muNDAnA caahiye| . . . dazavakAlika sUtrake dasaveM 'sa bhikkhu' nAmaka adhyayanameM sAdhu kA svarUpa isa prakAra batAyA gayA haijo sahai hu gAma kaMTaya, akosa pahAra tjjnnaao| bhaya megva sadda sappahAse, sama suha dukkha sahe. je sa bhikkha / / bhAvArtha--jo vyakti grAma kaMTaka arthAta aparicita gAMvameM jAne para hone vAle sabhI kaSToMko sahatA hai| jahA~ kuce vicitra rUpa dekha kara kATaneko daur3ate haiM, gAMvake bAlaka ikaTThe hokara pIche laga jAte haiM aura gAliyA~ dene tathA patthara pheMkane lagate haiM, bhikSAke liye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) jAne para taraha-tarahakI phaTakAreM sunanI par3atI haiM, ina sabako prAmakaMTaka kahA jAtA hai| Akroza, prahAra, tarjanA, bhaya, bhayaMkara rUpa tathA zabda aura majAka Adiko sahane vAlA tathA sukha aura duHkhameM samAna rahane vAlA bhikSu hotA hai| paDimaM paDi vAjiyA masANe, no bhAyae bhaya bheravAI diasa / viviha guNa tavorae aniccaM, na sarIraM cAbhikaMkhae sa bhikkhU / / jo zmazAna meM pratimA aMgIkAra karake kisI prakArake bhayaMkara zabda athavA rUpoMse na ddre| sadA jJAna, darzana Adi guNa tathA tapasyAmeM lagA rahe, zarIrakI bhI AkAMkSA na kare vahI bhikSa hai| asakaya bosaTTacatta dehe, akuTe va hae lasie vaa| puThavisame muNI havijA, apiyANe akoDahalle je sa bhikkhU / / jo apane zarIrako bAra-bAra tyAga detA hai arthAta usase mamatva nahIM rkhtaa| kisIke dvArA phaTakArA jAne para, mArA jAne para athavA nocA jAne para (muni) pRthvIke samAna ho jAtA hai| jo na apanI tapasyAke phalakI kAmanA karatA, na kisI bAtake liye utkaMThita rahatA hai vahIM bhikSu hai| hattha saMjae pAya saMjae, bAya saMjae saMjae iMdie / ajjhapparae susamAhimappA, suttatthaM ca viyANai je sa bhikkhU / / jo hAtha, paira, vANI tathA indriyoMse saMyata hotA hai| AtmavicAra tathA jJAna, darzana, cAritra aura tapameM lIna rahatA hai tathA sUtrArthako jAnatA hai vahI bhikSu hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) alola bhikkhU na rasesu gijjhe, uMchaM care jIvi anAmi kNkhii| iDiMDha ca sakAraNa pUaNaM ca, cae ThiappA aNihe je sa bhikkhU // caMcalatAse rahita bhikSu rasoM meM gRddha na hove| jIvita rahanekI bhI AkAMkSA na karatA rUkhA-sUkhA bhojana kre| Rddhi, satkAra tathA pUjA chor3a de| jo AtmAmeM sthira tathA icchA rahita hokara vicaratA hai, vahI bhikSu hai| na paraM vaejjAsi ayaM kusIle, jeNaM ca kuppija na taM vaejjA / jANi a patte aM puNNapAvaM, attANaM na samukkase je sa bhikkhU // jo dUsareko kuzIla na banAve, koI aisI bAta na kahe jisase dUsareko krodha ho, puNya aura pApa ko jAna kara AtmAke utkarSameM lagA rahe, vahI bhikSa hai| na jAimatte na ya rUpamatte, na lAbhamatte na sueNa matte / mayAMNi savvANi vivajAcA, dhammajjhANarae je sa bhikkha / / / jo jAti, rUpa, lAbha tathA zAstrajJAnakA ghamaMDa nahIM krtaa| sabhI madoMko chor3a kare jo dharmadhyAnameM lagA rahatA hai, vahI bhikSu hai| sAdhu bananekI uparokta bAteM Ajakala choTe bAlakoMmeM AnA kaThina ho nahIM asambhava hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) ayogya dIkSAke lie zAstrIya niSedha ayogya vyaktiko dIkSA denA mUla sUtroMmeM niSiddha hai| bhagavatI sutra zataka 1 uddeza 1 meM AyA hai "asaMbuDeNaM bhaMte anagAre sijhaI bujjhai mujai parinivvAyai savvadukkhANamante karei ?" goyamA ! No iNaDhe smjhe| se keNaTeNa bhaMte jAva aMtaM na karei ! goyamA asaMbunjhe aNagAre Ayu avajAo sattavambha payaDIo siDhila bandhana baMdhAo ghaNIya baMdhaNa baMdhAo pakareiM, rahassakAla ThiimAmo dIhakAla ThiiAmao pakarei, maMdANubhAvAo tivvANubhAvAmo pakarei, appa paesagAo bahupaesagAmo pakarei / bhAvArtha-gautama svAmI bhagavAn mahAvIrase pachate haiM he bhagavan ! jo sAdhu pApa karmase nivRtta nahIM huA hai, kyA vaha siddha, buddha, mukta ho sakatA hai, nirvANa prApta kara sakatA hai tathA saba duHkhoMkA anta kara sakatA hai ? 'nahIM gautama ! yaha nahIM ho sakatA' bhagavAnne uttara diyaa| kyoM bhagavan ! aisA sAdhu siddha buddha mukta Adi kyoM nahIM ho sakatA ? gautama svAmIne phira pchaa| he gautama ! asaMvRta (asaMyatendriya) managAra Ayukarmako chor3akara zeSa sAta karmoM ko prakRtiyAM jo zithila bandha vAlI haiM unheM dRDha bandha vAlI karatA hai, jo thor3e kAlakI sthiti vAlI haiM unheM lambe kAlakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ - ~ ( 30 ) sthitivAlI karatA hai, jo manda phala dene vAlI haiM unheM tIvra phala vAlI karatA hai, jo alpa pradeza vAlI haiM unheM adhika pradeza vAlI karatA hai|" isI prakAra nizItha sUtrake gyArahaveM uddezameM kahA hai "je bhikkhU NAyagaM va aNAyagaM vA upAsagaM vA aNuvAsagaM vA je aNalaM pavAvei pavAvaMtaM vA sAijai / ji bhikkhU aNalaM uTThavei, uTThAvaMtaM vA saaiji| je bhikkha aNaleNaM veyAvaccaM karei karetaM vA sAijai / te sevamANe Avajai caumAsiyaM parihAraTThANa annugghaaimN|" arthAt co bhikkhu nAyaka athavA anAyaka, upAsaka athavA anupAmaka kisI bhI prakArake ayogya vyaktiko dIkSA detA hai athavA aise vyaktiko dIkSA denevAlekI sahAyatA karatA hai| ayogya vyakti ko uThAtA hai athavA uThAnevAlekI sahAyatA karatA hai| ayogya vyaktise apanI sevA karAtA hai athavA sevA karane vAleko sahAyatA karatA hai| aise bhikkhuko anuddhAtima cAturmAsika prAyazcitta bAtA hai| isa prakAra zAstrameM aneka sthAnoM para ayogya-dIkSAkA niSedha kiyA gayA hai| Upara likhe pramANoMse yaha spaSTa ho jAtA hai ki ayogya vyakti ko dIkSA yA saMnyAsa denekI kisI bhI dharma meM AjJA nahIM hai| saMsArakA koI bhI dharma isa bAta ko nahIM saha sakatA ki eka ayogya bAlaka unakA dharmaguru bana kara dhArmika starako nIce girAve / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) samaya dharma aura bAladIkSA zAstrIya dRSTise dIkSA viSaya para saMkSipta vicAra karaneke bAda aba hameM samaya dharma yA yugadharmakI apekSA isa viSaya para vicAra karanA hai| samayakI mAMga dUsarI sabhI mAMgoMse prabala hotI hai| zAstra aura paramparAkI maryAdAeM usake sAmane nahIM Tika sktii| jo loga samayako pahicAna kara tadanusAra calate haiM, ve pragatike patha para Age bar3ha jAte haiN| jo usakA sAmanA karate haiM ve naSTa ho jAte haiN| avatArI puruSa, vItarAga tathA tIrthaGkara bhI samayadharmakA ullaMghana nahIM kara ske| zAstra tathA sAdhAraNa sAdhuoMkI to bAta hI kyA hai| buddhimattA isImeM hai ki ucita parivartana karate hue apaneko tatkAlIna paristhitike yogya banAyA jAya / hamArA sAdhu-samAja hajAroM varSa pahale bane hue zAstroMko pramANa mAna kara unake anusAra calanekI DoMgeM bhale hI hAMkatA ho, kintu vyavahAra meM vaha bahuta gira gayA hai| 1-purAne sAdhu gA~vake bAhara kisI udyAna, bATikA yA sUne gharameM utarate the| eka bAra bhikSAke sivAya gA~vameM mAnekA unheM koI prayojana na thaa| gRhasthoMke sAtha unakA samparka bahuta thor3A rahatA thaa| Ajakala sAdhu gA~vake bIcameM utarate haiN| bar3I-bar3I haveliyoMmeM Thaharate haiN| unake pAsa zrAvaka tathA prAvikAmoMkA jamaghaTa dinarAta lagA rahatA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) 2-vartamAna sAdhu camakIle tathA bhar3akadAra kapar3e pahinate haiN| saradIke lie unake pAsa sau-sau aura Der3ha-Der3ha sau rupaye kImatavAle UnI va rezamI kapar3e hote haiM aura garamImeM aisI bArIka malamala pahinate haiM jisameM zarIrakA pratyeka aMga dikhAI de / 3-purAne samayake sAdhu kevala eka bAra rUkhA sUkhA bhojana karate the| Ajakala ghI, dUdha, malAI tathA zarIrako puSTa karaneke liye candrodaya, makaradhvaja, mauktika bhasma AdikA pratidina sevana karate haiN| pratyeka Rtuke phala, (acita kiye hue' ) meve tathA miThAiyAM khAte haiN| saikar3oM DAkara aura vaidyoMkI AjIvikAeM inhIM sAdhuoMke sira para calatI haiN| _____eka tarapha jihvA tathA dUsarI indriyoMkI tRptike liye zAstra vihita maryAdAko tAkameM rakha denA, dUsarI ora bAlaka aura ayogya vyaktiyoMko bharatI karate jAnA, sAdhu samAjake mahAn patanakI sUcanA detA hai| rASTra, samAja, dharma tathA vyakti sabhIke liye bAla-dIkSA kisA prakAra hAnikAraka bano huI hai, hama use saMkSepameM batA denA cAhate haiM / / 1 isa acitta karanekA DhaMga bhI bar3A vicitra hai| halke garma pAnImeM ' jarAsA DubAkara nikAla lenA jisameM svAda na bigar3e acitta hogAlavatA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) rASTrIya dRSTi (1) bhAratavarSameM isa samaya sAdhu, saMnyAsI yA phakIrake nAma se pukAre jAnevAle vyaktiyoMkI saMkhyA 70 lAkhase adhika hai| bhArata sarIkhe daridra dezameM itanI bar3I saMkhyA mehanata maz2adUrI binA kie kevala dUmaroMke Tukar3oM para palatI hai| isa saMkhyAkI vRddhiko rokane ke liye yaha Avazyaka hai ki ayogya vyaktiyoMkI bharatI aba aura na kI jaay| (2) mahAvIra' buddha, zaMkara, rAmAnuja, dayAnanda, vivekAnanda Adi mahApuruSoMne akele honepara bhI bhAratavarSako jagA diyA / Aja unakI gaddI para baiThanevAle 70 lAkha honepara bhI bhAratavarSa dina prati dina gira rahA hai| rASTrake utthAnameM ye bahuta bar3e bAdhaka bane (3) baiThe ThAle peTa bhara jAneke kAraNa aise sAdhu dezameM Alasya aura akarmaNyatA phailAte haiN| dina rAta bar3I mehanata karane para bhI jo loga bharapeTa bhojana nahIM prApta kara sakate, ve jaba muphtake mAlamalIde khAkara toMda para hAtha pherate hue sAdhuoMko dekhate haiM, to unakA jI lalacA jAtA hai| isa prakAra dezakI utpAdaka zakti kama hotI jAtI hai| ye hI sAdhu yadi khetI yA mehanata majadUrI kareM to deza kI samRddhiko bar3hA sakate haiN| (4) bAlaka rASTrakI bahuta bar3I sampatti hote haiN| unase rASTrako bar3I bar3I AzAeM hotI haiN| unake vikAsako rokakara jIvana bharake lie akarmaNya banA denA rASTrakA bahuta bar3A nukasAna hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) sAmAjika dRSTi (1) prAyaH aise sAdhu hindUsamAjakI andha zraddhA para palate haiN| bholI bahineM tathA bhAI unakI pUjA karate haiN| vAstavikatAkA nirNaya binA kie ve sAdhukA veSa pahine hue pratyeka vyaktipara vizvAsa karane lagate haiN| isa vizvAsase lAbha uThAkara sAdhu veSadhArI guNDe auratoM kA vyApAra karate haiN| hindU samAjakI mahilAeM bhagAI jAtI haiM aura unheM idhara udhara becA jAtA hai| (2) bar3e bar3e tIrthasthAnoMko aise sAdhuoMne vyabhicAra aura durAcArakA ghara banA rakhA hai| (3) unake caMgulameM pha~saneke bAda bahutase bAlaka tathA bAlikAoMkA jIvana barabAda ho jAtA hai| (4) hindUsamAjakA naitika jIvana aise sAdhu khokhalA banA (5) gandI gandI bImAriyoMko phailAneke liye aise bhikhamaMge kITANuoMkA kAma karate haiN| (6) hindusamAjakI daridratAkA ye pradhAna kAraNa bane hue haiN| dhArmika dRSTi (1) veda,gItA, rAmAyaNa aura mahAbhAratakA Adarza rakhanevAlA hindUdharma mAja kevala DhoMga aura DhakosalA raha gayA hai| isakA kAraNa kevala DhoMgI sAdhu haiN|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35 ) (2) tArtha aura mandira aise sAdhuoMke kAraNa apavitra tathA bhaya evaM ThagIke sthAna bane hue haiM / __ (3) strI nathA bhAle prANiyoM ko yaha upadeza diyA jAtA hai ki kevala sAdhuoM ko sevA karanemeM dharma hai, isase sAdhunoMke sAtha striyoMkA samparka bar3ha jAtA hai aura sAdhu tathA samAja donoM patita hote haiN| vaiyaktika dRSTi sAdhu banane vAle bAlaka yA bAlikAko dRSTise dekhA jAya to dIkSAse usakA bhI mahAn ahita hotA hai| (1) bAlaka munidharmako kaThoratAoMko apanI icchApUrvaka sahaneke liye kabhA taiyAra nahIM hotaa| aisI dazAmeM sAdhu bananeke liye yA to use vAdhya kiyA jAtA hai yA mIThe-mIThe bhojana aura pujA satkAra AdikA pralobhana diyA jAtA hai| donoM dazAoMmeM bAlakakA ahita hI hai| (2) sAdhukA veSa pahinaneke bAda bAlakakA vikAsa ekadama ruka jAtA hai| vizeSatayA jaina sAdhuoMmeM itane bandhana haiM ki sAdhu bananeke bAda par3ha sakanA atyanta kaThina hai| yaha prayoga karake dekhA gayA hai ki mamAna avasthA tathA buddhi vAle do bAlakoMmeM se eka sAdhu ho jAtA hai aura dUmarA gRhastha rahakara vidyAdhyayana karatA hai to sAdhu bananevAleke liye samAja 150) ru0 mAsika kharca karatA hai aura gRhasthake lie 15) ru0 maasik| kucha dinoMmeM gRhastha rahane vAlA acchA vidvAna bana jAtA hai aura sAdhu yoMhI raha jAtA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) (3) hindU tathA jaina sAdhuko dubArA gRhastha bananekA adhikAra nahIM hotaa| vAlyAvasthAmeM dIkSA lenevAlA vyakti yuvA honepara yadi apaneko saMyamameM na rakha sake to usake lie koI mArga nahIM hai| yadi vaha gRhastha bana jAtA hai to ghRNAko dRSTise dekhA jAtA hai vaha jAti bAhara samajhA jAtA hai| usakA koI vivAha nahIM krtaa| paitRka sampatti para bhI usakA adhikAra nahIM hotaa| . (4) aisI dazAmeM bahutase sAdhu usI avasthAmeM rahate hue durAcAra phailAte haiN| Atmapatanake sAtha-sAtha samAjako bhI patanake gaDDhe meM girAte haiN| vartamAna paristhiti tathA upAya bAladIkSAke isa prakAra hAniprada honepara bhI bIkAnera rAjyameM dharma ke nAmapara aise sampradAya vidyamAna haiM jinameM lagabhaga 50 bAlaka aura bAlikAoM ko prati varSa mUMDa liyA jAtA hai aura unheM janmasulabha adhikAroMse vaMcita kara diyA jAtA hai| purAne samayameM saMgha aura paMcAyatoMmeM itanA bala hotA thA ki ve kisI bhI ayogya kAryako roka sakate the| kintu Ajakala vaiyaktika svatantratAke sAtha-sAtha saMgha-zakti aura usakA saMgaThana zithila par3a gae haiN| saMghake niyamoMkI khulI avahelanA kI jAtI hai| kaI saMghoMkA saMcAlana bhI aise puruSoMke hAthameM hai jo apane kartavyakA pAlana nahIM krte| rUr3hi, svArtha tathA aMdhaparamparA Adi kAraNoMse ve dekhate hue bhI A~kheM banda kara lete haiN| aisI dazAmeM bAladIkSAkI hAnikAraka prathAko rokanekA eka hI upAya hai ki use kAnUna dvArA banda karavA diyA jaay| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) kAnUna virodhI zaMkAeM aura unake uttara zaMkAe~ kucha logoMkI zaMkA hai ki-(ka) dhArmika vyavasthA karanekA kArya saMghakA hai| sarakArako isameM hastakSee na karanA caahie| (kha) vyaktikI ayogyatA umara para nirbhara nahIM hai| choTA bAlaka bhI dIkSAke lie yogya ho sakatA hai aura bar3A AdamI bhI ayogya ho sakatA hai| isalie sarakArakA dhyeya ayogya vyaktiyoM kI dIkSA banda karanekA honA cAhie bAladIkSA banda karanekA nhiiN| (ga) jisa sampradAyameM pahalese aise niyama vidyamAna hoM jinase ayogya vyaktiko dIkSA lene yA denekA adhikAra na rahe, usa sampradAya para sarakArI niyantraNakI AvazyakatA nahIM hai| (gha) kAnUna banAnese sAdhu saMsthAko dhakkA phuNcegaa| (Ga) bAlyAvasthAmeM virakta vyaktike lie AtmakalyANakA mArga ruka jaaygaa| uttara (ka) yaha bAta ThIka hai ki dhArmika vyavasthA karanekA kArya saMgha kA hai| yadi saMgha apane sampradAyameM dhArmika vyavasthA ThIka ThIka kare to sarakArako hastakSepa karanekI AvazyakatA nahIM hai| kintu prazna yaha hai-kyA saMgha vyavasthA ThIka ThIka cala rahI hai ? vAstavameM dekhA jAya to aAjakala saMghakI vyavasthA tabhI taka calatI hai jaba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ taka vaha sAdhuoMkI muThThomeM hai| apane svArthameM thor3I-sI bhI bAdhA par3anepara bhI sAdhu saMghake niyamoMko tor3ake lie taiyAra ho jAte haiM / celekI prAptise sAdhuko utanA hI harSa hotA hai jitanA eka gRhastha ko putrakI praaptise| aisI dazAmeM celeko ayogya ThaharAne para sAdhu apane svArthameM bAdhA par3atI dekhakara saMgha vyavasthA ThukarA dete haiM / isake liye aneka udAharaNa peza kie jA sakate haiM / dUsarI bAta yaha hai ki purAne jame hue kusaMskAra yA sAdhuoMkI andhabhaktike kAraNa jahA~ saMgha svayaM ayogya dIkSAke liye anumati de detA hai / vahA~ bAlakake hitakI rakSA karanA sarakArakA kartavya hai| aisA eka bhI saMmpradAya nahIM hai jisameM ayogya sAdhu vidyamAna na hoM, phira bhI saMghane kabhI Apatti nahIM uThAI / yaha bAta to sAdhu aura saMgha sabhI mAnate haiM ki sAdhu bananeke liye mahAna tyAga tathA vairAgyakI AvazyakatA hai aura aisA tyAga biraloMmeM ho pAyA jAtA hai| kintu aisA udAharaNa eka bhI milanA kaThina hai jahA~ tyAga yA vairAgyakI kamIke kAraNa kisI dIkSArthIko ayogya batAyA gayA ho aura dIkSA na dI gaI ho| jisa bAlakako Aja miTAiyA~ khAne aura raMga-viraMge kapar3e pahinanekI tathA sinemA dekhanekA zauka hai, jo choTI choTI bAtoMke liye jhagar3atA hai, rotA hai, jisakI mAnasika tathA zArIrika dazA vilkula girI huI hai, vahI dUsare dina sAdhu banA liyA jAtA hai aura yaha mAna liyA jAtA hai ki usameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36. ) sAdhutAke liye Avazyaka tyAga aura vairAgya A ge| ise satyakA apalApa karaneke sivAya aura kucha nahIM kahA jA sktaa| ulTe yaha bAta to Avazya dekhI gaI hai ki par3ha likha jAnepara bahutase vyaktiyoMne dakSA chor3a dI hai aura Aja ve deza, samAja athavA sAhityake kSetrameM Adarza kArya kara rahe haiN| __ ina saba bAtoMke AdhArapara kahA jA sakatA hai ki saMghameM na to aba vaha vala hai jisake AdhArapara vaha sAdhuoMpara niyantraNa kara sake aura na utanI yogyatA hI hai| aisI dazAmeM sarakArI kAnUna hI samartha bana sakatA hai| (kha) yaha bAta ThIka hai ki bar3e hone para bhI bahutase vyaktiyoM meM dIkSAkI yogyatA nahIM AtI; kintu bAlyavasthAmeM itanI yogyatA kA mAjAnA bhI buddhi gamya nahIM hai| sarakArI kAnUna isa bAtako mAnatA hai ki nAbAliga yadi koI zarta yA pratijJA karatA hai to vaha usake liye bAdhya nahIM hotaa| usakI zartako kAnUna nahIM maantaa| sAdhu banate samaya dIkSArthIko bar3I kar3I pratijJAeM karanI par3atI haiM vaha Ajanma brahmacArI rahane kI pratijJA karatA hai| apanI sArI sampattiko chor3a dene kI pratijJA karatA hai| vahI bAlaka yadi kisIse sau rupaye udhAra le AtA hai to jo saMrakSaka yaha kahakara TAla detA hai ki bAlakakI buddhi aparipakka honeke kAraNa isa karjake hama jimmevAra nahIM haiM, vaho saMrakSaka sArI sampatti tyAgane aura Ajanma brahmacArI rahanekI pratijJAke liye use paripaka buddhivAlA tathA sarvathA yogya mAna letA hai-yaha kisI bhI dRSTise ucita nahIM kahA jA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) sktaa| jisa vyaktikI pratijJAoMpara guru tathA saMghako pUrA vizvAsa nahIM ho sakatA, jaisA ki vAlakake viSayameM svAbhAvika hai, use dIkSA denA kAnUna tathA zAstra donoMse viruddha hai| puganI kathAoMmeM Ae hue do-cAra mahApuruSoMkA udAharaNa dekara sAdhAraNa niyama banAna ucita nahIM kahA jA sktaa| bAliga honepara vyakti apane hitoke liye svayaM jimmevAra hotA hai| nAbAliga avasthAmeM jisa vyaktike hita yadi kisI sAmAjika athavA dhArmika prathA dvArA kucale jAte hoM to unakI rakSA karanA rAjyakA kartavya hai| isaliye nAbAligoMke hitoMkI rakSAke liye kAnUna avazya bananA caahiye| dUmarI bAta yaha hai ki yogyatA aura ayogyatAkA nirNaya sarvasAdhAraNa dvArA nahIM ho sktaa| usa hAlatameM kAnUna bana jAne para bhI gar3abar3a par3a sakatI hai| jisa prakAra zAstroM meM yogyatAkA nirNaya hone para bhI usakI paravAha nahIM kI jAtI, usI prakAra kAnUna bana jAne para bhI yogyatA kI Ar3ameM vahI bAta cala sakatI hai| umrakA nizcaya ho jAne para ayogya vyaktiyoMkI eka zreNIkA to bacAva ho hI jaaegaa| (ga) niyamoMkA pahalese honA-kisI bhI saMpradAyameM nAbAligako dIkSA dene kI manAhI nahIM hai| yadi mAna liyA jAya ki kisI sampradAyameM isa prakArakI manAhI hai to:kAnUna bananepara usameM koI bAdhA nahIM pdd'tii| ayogya vyaktiko dIkSA denekI manAhI 'zAkhoMmeM avazya hai kintu usa para dhyAna nahIM diyA jAtA / zAstroMkI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 41 ) maryAdAkA pAlana vahIM taka kiyA jAtA hai jahA~taka apane svArthoMmeM koI khalala nahIM pdd'taa| aisI dazAmeM zAstrIya niyama rahanepara bhI yaha nahIM kahA jA sakatA ki unakA pAlana avazya hotA hai / pAlana na honepara niyamoMkA honA koI mahatva nahIM rkhtaa| (gha) sAdhu saMsthAko dhakkA-kAnUnakA uddezya yaha nahIM hai ki imase sAdhusaMsthAko dhakkA phuNce| isake viparIta kAnUna banane para sAdhusaMsthAmeM sudhAra hogaa| sAdhu-saMsthAkI unnati sAdhuoMkI bar3I saMkhyA para nirbhara nahIM hai kintu unake pavitra AcaraNa tathA tyAga para nirbhara karatI hai| Aja sAdhu veSadhAriyoMkI saMkhyA sattara lAkhase adhika hone para bhI sAdhu saMsthA girI huI hai| kintu pavitra AcaraNa vAle ine gine sAdhu hone para bhI sAdhu saMsthAko unnata kahA jaaygaa| (Ga) AtmavikAsakA rukanA-aisA eka bhI dharma nahIM hai jisameM yaha kahA gayA ho ki sAdhuke kapar3e binA pahane AtmavikAsa nahIM ho sktaa| jaina zAstroMmeM spaSTa likhA gayA hai ki gRhasthake veSameM rahate hue bhI mokSa prApta kiyA jA sakatA hai| jisa vyaktimeM utkaTa vairAgya hai vaha gRhastha rahatA huA bhI dharmakI utkRSTa ArAdhanA kara sakatA hai| kAnUna to kevala yahI kahatA hai ki bAlakako sAdhuke kapar3e pahinAkara use jIvana bharake liye pratijJAbaddha na kiyA jAya / yadi vaha gRhastha rahakara vivAha na kare, sAdhuke samAna dinacaryA banA le to use koI nahIM rokatA / bAlyAvasthAmeM hI jIvana bharake liye pratijJA karanekI kSamatA usameM nahIM hotii| yadi eka vAlaka vairAgya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) hone para apanA jIvana tyAgavRttise vitAtA hai aura yogya avasthA hone para dIkSA le letA hai tA use koI nahIM rokatA / aisA sAdhu to Adarza sAdhu banatA hai| prAyaH aisA hotA hai ki kSaNika jozameM Akara bAlaka sAdhu bana jAte haiM aura bar3e hone para pachatAte haiM / kSaNika jozameM Akara bAlaka jIvana bharake liye kisI pratijJAmeM na pha~seM, yahI kAnUnakI maMzA hai| virodhI pakSakI dalIloM para vicAra pUrva pakSakI dalIleM dharmazAstra tathA dharmakI isa prakAra manAhI hone para bhI bahutase sAdhu-veSadhArI celoMke lobhase choTe-choTe baccoMko maMDa lete haiN| ve dalIleM dete haiM (ka) jaina zAstroMmeM ATha varSase kucha adhika umra vAle bAlakako dokSA denekI anumati hai| isa liye 6-10 varSake bAlakako dIkSA dene meM kisI prakArakA zAkhanirodha nahIM hotaa| (kha) bhagavAna mahAvIrane svayaM atimukta kumArako bAlyAvasthA meM dIkSA dI thii| isI prakAra vanasvAmI Adi kaI dUmare muni bhI aise hue haiM jinhoMne bacapanameM dIkSA lekara dharmakA uddhAra kiyA hai| (ga) dharmake asalI saMskAra bAlyAvasthAmeM hI baiThAye jA sakate haiN| sAMsArika vAsanAmoMse cittake dUSita honepara vaha nirmalatA nahIM mA sktii| . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 43 ) (gha) bAla dIkSAkA jahA~ niSedha AyA hai, vahA~ usakA artha ATha varSa taka bAlakase hai| virodhI dalIloMkA khaNDana (ka) yaha bAta ThIka hai ki jaina zAstroMmeM dIkSAke liye kamase kama umra ATha varSa batAI gaI hai kintu kevala utanI umra honese koI dIkSAkA adhikArI nahIM bana jaataa| dIkSArthI meM dUsare guNoMkA honA bhI Avazyaka hai| sau meM se eka bhI bAlaka aisA milanA kaThina hai jo dIkSArthIke yogya guNoM vAlA ho tathA jisameM sAdhuke kaThora vrata ko pAlana karane kA sAmarthya ho| aisI dazAmeM ayogya vyaktiko dIkSA denese zAstra virodha hotA hai| (kha ) atimukta kumAra tathA vajrasvAmI janmase hI viziSTa zakti sampanna the| unheM dIkSA denevAle bhI atizaya jJAna sampanna the| unakI tulanA sAdhAraNa bAlakoMse nahIM kI jA sktii| atimukta kupAra uso bhavameM mokSa gye| vajrasvAmI bAlyAvasthAmeM hI caudaha pUkke jJAtA ho gaye / kyA Ajakala dIkSita kiye jAnevAle bAlakoMmeM eka bhI aimA huA hai ? unake udAharaNase to yahI spaSTa hotA hai ki sAdhAraNa bAlakako dIkSA na denI caahiye| dUsarI bAta yaha hai ki magavAn mahAvIrako hue lagabhaga ar3hAI hajAra varSa ho ge| itane lambe samayameM kevala do cAra viziSTa zakti sampanna bAlakoMko hI dIkSA dI gii| isa bAtako udAharaNa banA kara prativarSa bImoM bAlaka tathA bAlikAoM ko dIkSA denA ucita nahIM kahA jA sktaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamavihAriyoMke liye yaha niyama nahIM hai ki ve paramparAkA pAlana kreN| paristhiti dekhakara ve jaisA ucita samajheM, vaisA kara sakate haiN| uparokta donoM dIkSAeM denevAle AgamavihArI the / unakA udAharaNa Ajakalake samayameM upasthita nahIM kiyA jA sktaa| (ga) yaha bAta ThIka hai ki dhArmika saMskAra bacapanameM DAle jA sakate haiM kintu aise saMskAra DAlaneke liye sAdhu bananA Avazyaka nahIM hai| gRhastha rahakara bhI brahmacarya AdikA pAlana kiyA jA sakatA hai aura vAsanAoMtathA anya doSoMse dUra rahA jA sakatA hai| sAdhu avasthA dhArmika saMskAroMkA prArambha karaneke liye nahIM hotii| saMskAra puSTa hone para dhamakI uccatama ArAdhanAke liye munivrata liyA jAtA hai| isake liye to yahI ThIka hotA hai ki bAlakakI bhAvanAoMko ghore-dhIre puSTa hone diyA jAya aura avasthA paripakka hone para vaha cAhe to saMnyAsa ( dIkSA) aMgIkAra kara le| (gha) yaha bAta ThIka hai ki jaina zAstroMmeM bAla zabdase ATha varSa takakA hI artha liyA gayA hai kintu unhIM meM tathA dUsare pranthoM meM bhI solaha varSa taka bAlaka kahA gayA hai| sthAnAMga sUtrakI vRttimeM abhayadeva sUrine likhA hai "mASoDazAda bhaved bAlaH" isI prakAra AcArAMga sUtrakI TIkAmeM bhI pAyA haibhASoDazAbvedvAlo, yAvatkSIrAmayAcakaH / mA0 1 0 2 0 130 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 45 ) suzrutameM AyA hai vayastu trividhaM bAlyaM, madhyamaM vAIkaM tathA / UnaSoDazavarSastu naro bAlo nigadyate / / smRti tathA bharata nATya zAstrameM AyA hai ASoDazAdbhavedvAlastaruNastata ucyate / . amara koSakI 'amara viveka' TIkAmeM bhI yahI bAta hai ASoDazAdvAlaH / / isaliye ATha varSa taka ho bAla kahanA ucita nahIM hai| manusmRti a02 zloka 153 meM AyA hai ___ ajJo bhavati vai baalH| isakA artha yaha hai ki manuSya jaba taka ajJa rahatA hai, apane hitAhitako nahIM samajha sakatA taba taka vaha bAla hai| yaha sarakArI nirNaya ho cukA hai ki buddhikA paripAka 18 varSa pUrva taka nahIM hotaa| isa dRSTise dekhA jAya to aThAraha varSa taka kI avasthAvAleko bAla hI samajhanA cAhiye / zrI0 chogamalanI copar3AkI yuktiyoM para vicAra san 1930 I0 meM zrI jainazvetAmbara terApaMthI sabhAke tatkAlIna maMtrI zrI0 chogamalajI copar3AkI taraphase 'bokAnerameM nAbAliga celAcelI niSedhaka :prastAva para vivecana' nAmakI do pustikAe~ (khaNDa 1 aura 2) prakAzita huI thiiN| unameM unhoMne jina yuktiyoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke AdhAra para bAla dIkSA pratibandhaka kAnUna' kA virodha kiyA hai ve yuktiyA~ aura unake uttara nIce diye jAte haiM 1-san 1926 meM seTha rAmaratanadAsajI bAgar3Ine bIkAnera gavarnamenTase yaha prArthanA kI thI ki riyAsatameM nAbAliga lar3ake lar3akiyoMko celA celI banAnekI prathA dina pratidina bar3hatI jA rahI hai, jisase bar3I bhArI hAni hotI hai| isake liye gavarnamenTa kI tarapha se ucita kArravAI kI jAnI caahiye| isapara zrI copar3AjIne san 1921 kI mardumazumArIke AMkar3e peza karake likhA hai ki paune tIna lAkhakI nAbAliga prajAmeM kevala 35 vyaktiyoM ne dIkSA lI hai| isaliye yaha kahanA galata hai ki nAbAligoMko celAcelI banAnekI prathA bar3ha rahI hai| uttara-isake uttarameM hama bIkAnera sTeTakI kula jaina janatAkI saMkhyAke anupAtameM 74 pratizata kahe jAne vAle 'zrI jaina zvetAmbara terApaMtha' nAmaka sampradAya (saubhAgyase zrI0 copar3AjI bhI usI sampradAya bhukta haiM ) ke AMkar3e udAharaNa svarUpa peza karate haiN| mi0 bhAdavA sudI 13 saM0 2000 ko teraha vyaktiyoMne dIkSA lI. unameM se eka yA do ko chor3akara sabhI nAbAliga the| isI prakAra mi0 kArtika sudo ha saM0 2000 ko pandraha vyaktiyoMne dIkSA lo unameM se 1 vAliga aura 14 nAbAliga the| yadi pichale 7 varSoM (saM0 * ' dekho, zrI jaina zve. terApaMthI samA, kalakattA dvArA prakAzita mAsika 'vivaraNa patrikA' sitambara aura akTUbara san 1943 ke aMka / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) 1663 se 8 taka) ke AMkar3e dekhe jAya~ to patA calegA ki AcArya zrI tulasIrAmajoke tabatakake zAsanakAlameM dIkSA lenevAle 64 saMta munirAjoM' meM se 48 ku~vAre ( nAbAliga ) the joki pratizata 75 hote haiM ! kintu inase pichale 8 AcAryoM ke zAsanakAla meM-dokSA lekara 'gaNa bAhara' ho jAnevAleko bAda dekara bAkI rahe huoMmeMse bhI-krapazaH 66, 46, 56, 60, 48, 30, 22 aura 27 pratizata the+| aba pAThaka hI dekheM ki yaha prathA bar3ha rahI hai yA nahIM ? 2-jaba mA bApa yA saMgkSaka para hI nAbAligrake sAMsArika kAmoMkA bhAra rahatA hai aura kAnUnana ve nAbAliga ke zarIra va saMpatti ke rakSaka haiM, to yaha samajhameM nahIM AtA ki dhArmika hitacintanakA bhAra unapara se kaise haTAyA jA sakatA hai ? + mAravAr3a aura thalImeM Ama rivAja hai ki prAyaH 15-16 vaSa Ayu ke pUrva hI vivAha ho jAtA hai isaliye ku~vAroMko nAbAliga hI samajhanA caahiye| hA~, vivAhita bhI nAbAliga ho sakatA hai ataH likhita saMkhyAmeM vRddhike atirikta kamIkI saMbhAvanA nhiiN| + dekho, 'zrI jaina zve. terApaMthIM sampradAyake vartamAna saMta munirAja evaM mahAsatiyA~jI mahArAjakI nAmAvalI' nAmaka pustikaa| ukta sabhA dvArA prakAzita / noTa-dUsaro sampradAyoMmeM bho bAla dIkSA pracalita hai kintu vyavasthita AMkar3e na milanase nahIM diye jA ske| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marv.. ( 48 ) rrrrrrrwa uttara-yaha bAta ThIka hai ki bAlakake hitoMkI rakSAkA uttaradAyitva sabase adhika mAtA-pitA para hai aura ve hI isa viSayameM sabase adhika vizvAsa yogya ho sakate haiM / kintu jahA~ mAtA pitA ajJAnatA yA vaiyaktika svArthake kAraNa bAlakakA hita bigAr3aneke lie tayAra ho jAte haiM vahAM sarakAra ke lie dakhala denA Avazyaka ho jAtA hai / bAla vivAha virodhI kAnUnakA banAyA jAnA isa bAtako spaSTa kara detA hai| jaba yaha samajhA gayA ki choTe-choTe baccoMkA vivAha karake mAtA pitA bAlakoMkA bhaviSya bigAr3a dete haiM, to una ajJAna mAtA pitAoM ke uttaradAyitvako ThukarAkara kAnUna banAnA pdd'aa| unnata rASTroMmeM Avazyaka zikSA (Compulsory Education ) tathA dUsare aise bahutase kAnUna haiM jinameM bAlakoM kA bhaviSya sarakArane apane hAthameM le rakhA hai| rupayA lekara apanI kanyAkA vivAha vRddhake sAtha karane vAle mAtA pitAoMkI kamI nahIM hai| kyA yaha kahA jA sakatA hai ki aise mAtA pitAke hAthameM bAlakakA bhaviSya pUrNatayA sauMpa denA cAhie ? bahutase saMrakSaka kanyAke vivAhameM honevAle kharcake Darase use dIkSA dilA dete haiN| bar3A bhAI saMpattimeM ba~TavAreke Darase apane choTe bhAIko dIkSA dilavA detA hai| rupaye dekara celA kharIdaneke prasaMga bhI bahuta dekhanemeM Ate haiN| ina saba bAtoMke hote hue saMrakSakakI jimmevArI para vizvAsa karanA kisI bhI dRSTise ucita nahIM kahA jA sktaa| (3) kAnUna meM nAbAligako dharmaparivartana tathA dhArmika kAryoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) ke lie samartha mAnA hai| dIkSA eka dhArmika kArya hai| isake lie pratibandha lagAnA dhArmika kAryoM meM svatantratA denevAle kAnUnakA virodha karanA hai| uttara-dhArmika kAryoM meM svatantratA denevAle kAnUnakI yaha maMzA nahIM hai ki bAlaka aise kAryameM bhI svatantra hai jisameM vaha ThagA jAya yA apanI sampattise hAtha dho baitthe| dIkSA prativandhaka kAnUna dIkSA ke sivAya bAlakake aura kisI dhArmika kAyameM bAdhA nahIM ddaaltaa| kevala use usa nuksAnase bacAnA cAhatA hai jise dIkSA lenepara use bhugatanA par3anA hai| isaliye dhArmika svatantratA aura bAla-dokSApratibandhaka kAnUnakI maMzAoMmeM koI virodha nahIM hai| (4) yaha siddhAnta janatAko dhArmika svatantratAke siddhAnta para AghAta pahuMcAtA hai, jisa siddhAntako saMsArakI samasta sabhya gavarnameNToMne mAnA hai| apane-apane dharmake andara raha kara dhArmika unnati kaise kI jA sakatI hai. yaha bhinna-bhinna matAvalambI hI jAna sakate haiN| yadi bIkAnera asembalI dhArmika kriyAoM evaM matoMpara rukAvaTa DAlanA cAhego to vaha apane kAryakSetrase bAhara calI jAyagI aura usakA hastakSepa anucita hogaa| ___ uttara-jisase AdhyAtmika vikAsa ho use dharma kahate haiN| AdhyAtmika vikAsake mArga aneka ho sakate haiN| isalie rAjanItikA yaha pahalU rahA hai ki kisI vyaktiko isa bAtake lie vAdhya na kiyA jAya ki vaha amuka mArgakA hI avalambana kre| jo prathA aisI hai, jisase vikAsake sthAna para patana ho, AdhyAtmika saMsthA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 50 ) kA stara gira jAya use dharma nahIM kahA jA sktaa| cAhe vaha dharma ke nAmapara pracalita ho yA jAtIya rivAjake naampr| aisI prathAko rokanA dhAmika svatantratAmeM hastakSepa nahIM hai| yaha to dhArmika pavitratAkI rakSA karanA hai| dhArmika pavitratAko rakSAke lie tathA samAja evaM dezako hAnise bacAne ke lie burI prathAko rokanA dhArA sabhAkA kartavya hotA hai| yaha usake kSetrase bAhara nahIM hai | baMgAlameM satI prathAkI roka aura anyatra bAla-vRddha-vivAha-niSedhaka kAnUna isake jvalanta udAharaNa haiN| (5) yaha prastAva saMsArakI unnatimeM bar3A bhArI bAdhaka hogaa| samasta dharmoke sarvazreSTha guru ve hI ho gae haiM jinhoMne isa anitya evaM amAra saMsArako apane bAlyakAlameM hI tyAga diyA thA na ki bRddhAvasthAmeM / jagadvikhyAta dharmaguru unhIM logoMmeMse hue haiM jinhoMne bAlyakAlameM saMnyAsa grahaNa kiyA thA kyoMki usa samaya mastiSka bar3A hI svaccha, sarala, prabhAva jamAne yogya aura samasta sAMsArika jIvanakI klupatAse svatantra rahatA hai| dharmako sabase adhika AzA unhIMse rahatI hai jo isa jIvanake pApoM evaM kukarmose dagdha nahIM kie gae haiN| sAMsArika unnatike liye yadi bAlyakAlase sAMsArika arthakarI vidyAdhyayana Avazyaka hai to pAralaukika unnatike lie pavitra aura tyAgI AtmA yadi bAlyakAlameM hI lAlAyita ho to sameM rukAvaTa DAlanA anyAya hai| . . uttara-yaha kahanA bilkula galata hai ki sarvazreSTha dharmaguruSoMne bAlyakAkoM hI dIkSA lI yo / jainiyoMke caubIsa jIromeMse ekane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) bhI bAlyakAlameM dIkSA nahIM lii| bhagavAna mahAvIrane 28 vaSameM dIkSA lI thii| bhagavAn buddhane putrotpatti ke bAda dIkSA lI / gyAraha gaNadharoMmeMse eka bhI aisA nahIM thA jisane bAlyavasthAmeM dIkSA lI ho / jainiyoMmeM tremaTha zalAkA puruSa mAne jAte haiM / unameM se eka bhI bAlyAvasthAmeM dIkSita nahIM huaa| solaha satiyoMmeM eka bhI bAlikA na thii| svayaMbhava, bhadravAhu, sthUlabhadra, siddhasena divAkara, haribhadrasuri Adi jitane prasiddha AcArya tathA vidvAn hue haiM sabhIne bar3I umrameM dIkSA lI thii| hemacandra yA zaMkarAcArya sarIkhA eka AdhA udAharaNa bAlyAvasthAmeM sAdhu bananekA milatA hai kintu vaha apavAda ke rUpameM ginA jAtA hai| saMsArake dharmAcAryoko liyA jAya to bAlyAvasthA meM dIkSita hone vAle eka pratizata bhI na mileNge| jisane sAMsArika bhogoMko dekhA hI nahIM hai, vaha unase virakta nahIM ho sktaa| saccA virakta to vahI hotA hai jo saMsAra meM phaMsakara bhogoMse taMga A gayA hai / aisA vyakti hI saccA sAdhu ho sakatA hai| jisane bhogoMko jAnA hI nahIM usake liye bhoga prApta hone para patanakI pUrNa saMbhAvanA rahatI hai / dharmako sabase adhika AzA unase hotI hai jo isa jIvanake pApoM evaM kukarmoMse dagdha hokara bAhara nikalanA cAhate haiN| yaha bAta ThIka hai ki vyAvahArika saMskAroMkI taraha dhArmika saMskAra bhI bAlyAvasthAmeM hI DAle jAne caahie| kintu dIkSA grahaNa karate samaya saMskAroMkA prArambha nahIM hotaa| dIkSAkA adhikArI to vaha hotA hai jisake saMskAra dRr3ha ho cuke haiN| bAla dIkSA pratibandhaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) kAnUna isa bAta ko nahIM kahatA ki bAlakameM dhArmika saMskAra hI na DAle jAyeM kintu yaha kahatA ki jIvana bandhanameM na DAlA jAya / saMskAra tathA buddhi paripakka honepara vaha apanI icchAse saMnyAsa grahaNa kara sakatA hai| (6) mAtA pitA yA unake abhAvameM nAbAligakA ghaniSTha AtmIyahI usakA svAbhAvika AbhibhAvaka (Natural guardian) haiM, yaha bAta kAnUna va pracalita rivAja maMjUra karatA hai| pitA mAtA nabAligakI bhAvo unnatike liye use celA celI banAne lie de sakate haiN| rAjazakti sirpha nabAligakI saMpatikI sarvocca abhibhAvaka hai| yAne jahA~ svAbhAvika abhibhAvaka nAbAligakI saMpatti kA rakSaNa nahIM karate vahA~ rAja zakti yAne adAlateM nabAligakA abhibhAvaka banatI haiM / parantu nAbAligake zarIrake abhibhAvaka mAtA pitA hI sarvadA haiN| aura unako hI mAjJAse aura nAbaligakI tIbra icchAse yadi celA celI banAyA jAya to usameM rAjazaktiko Apatti kA koI kAraNa nahIM ho sktaa| uttara-yaha bAta ThIka hai ki mAtA pitA bAlakake sarvocca abhi bhAvaka hote haiM kintu kAnUnameM yaha bAta spaSTa hai ki yadi mAtA pitA bAlakake bharaNa poSaNa, svAsthya aura zikSAkA dhyAna na rakheM to ve bhI saMrakSakatvase pRthak kie jA sakate haiM, yA korTa unheM daNDa de sakatA hai| bAlyAvasthAmeM dIkSita ho jAnepara bAlakake nima likhita hitoM kI hAni hotI haiShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) rrrrrrammamiwww. maaranamanna ka) sAdhu bananepara bAlaka apane vyAvahArika vikAsake lie zikSA nahIM prApta kara sktaa| (kha) vaha apanI saMpattikA adhikAra kho baiThatA hai / - (ga) vaha vivAha Adi karake sukhapUrvaka jIvana vyatIta nahIM kara sktaa| (gha) dIkSA chor3a denepara jAtise bAhara tathA patita samajhA jAtA hai| ina saba kAraNoMse yaha spaSTa hai ki dIkSA dilAnevAle saMrakSaka bAlakake hitoMkI rakSA nahIM krte| aisI dazAmeM ve saMrakSaka honeke ayogya haiN| __, mAtA pitA bAlakakI dhArmika unnatike liye use dhArmika zikSA de sakate haiM kintu use aisI jokhimameM nahIM DAla sakate jisase vaha apane paitRka adhikAroMse hAtha dho baitthe| isa liye unheM celA celI banA denekA saMrakSakako adhikAra nahIM hai| ___ saMpattike saMrakSakakI haisiyatase dekhA jAya to rAjazakti bAlaka ko koI bhI aisA kArya karanese roka sakatI hai jimase vaha apanI saMpattikA adhikAra kho baiThe / dIkSA eka aisA kArya hai jisameM bAlaka apanI saMpattikA adhikAra kho detA hai| (7) Guardians &Wards Act (abhibhAvaka va nAvAliga kA kAnUna ) jo ki bIkAnerakA Act No. I 1922 (1922 kA kAnUna naM0 1) hai, khulAsA kahatA hai ki nAbAliga 18 barSase kama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) umravAle haiM / parantu daphe 2 meM yaha bhI khulAsA likhA hai ki yaha nabAligapana koI bhI zrI jI mahArAjake prajAke dharmameM yA dhArmika kriyA aura AcArameM bAdhA nahIM degA / jaba isa kAnUna dvArA hara eka nAbAligako apane dhArmika bhAva aura dhArmika kriyA pUrNa svatantratA do gayI hai taba nahIM samajhameM AtA ki asembalI isa kAnUnake rahate hue bhI isa kAnUnakI maMzAkA bilkula radda karane vAle nae prastAva dvArA kaise navIna kAnUna banAnekI koziza karatI hai ? uttara-nAbAligako dhArmika svatantratA vahIM taka hai jahA~ taka vaha kimI jokhima meM nahI pdd'taa| hAiDsa riporTa jilda 1 pRSTa 111.hemanAtha bosake mAmalemeM jasTisa velsake phaisalekA udAharaNa dete hue copar3AjI svayaM likhate haiM__"ina saba mAmaloMse jAhira hai ki jahA~ navAliga samajha bUjhakara kisIkA celA banA ho yA bananA cAhatA ho to bhI pitA use vApisa apane kabje meM le sakatA hai aura nabAligakI icchA pitAke pAma jAnekI na ho taba bhI korTa use pitAke havAle kara degii|" copar3AjI yaha mAnate haiM ki pitAkI bhAjJAke binA bAlaka celA nahIM bana sktaa| yadi ve dhArmika viSayameM use pUrNa svatabatA dete haiM to phira pitAko mAjhA bhI kisa liye mAzyaka mAnate haiM ? isase yaha spaSTa hai ki bAlakako dhArmika svatantratA vahIM taka .jahA~taka vaha apane adhikAra tathA hitoMko nahIvA / pitA yA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwwwwwwwwww. ( 55 ) saMrakSakako kahAM taka adhikAra hai isakA vivecana "saMrakSakakA uttara dAyitva" zIrSakameM hogaa| (8) kAnUnakI utpatti chaha kAraNoMse hotI hai (ka) rivAja / . (kha) dharma zAstroMkI aajnyaa| / (ga) adAlatoMkI njiireN| (gha) baijJAnika vicAra / (Ga) nIti / (ca) rAja vidhi / kucha kAnUna rivAja para pratiSThita hai, kucha dharmazAstroMke pharamAna para, kucha najIroM para, kucha sAdhAraNa nIti para, kucha kAnUna viSayaka vyAkhyAoM aura vaijJAnika vicAroM pr| ina sabakA samanvaya kara ke vartamAna kAlameM vidhi baddha kAnUna (Legislation) banate haiM / jina pA~coMke pratiSThAnase viddhi baddha kAnUnoMke karanemeM sahArA milanA hai unameM se kisI ekakI bhI upekSA karanese lokamata usa kAnUnako svIkAra nahIM karatA aura lokamata viruddha honese rAjazakti usa kAnUnakA prayoga karanemeM agrasara nahIM ho sktii| uttara-yaha bAta ThIka hai ki kAnUna banAte samaya uparokta bAtoM para vicAra kara lenA cAhiye kintu yaha Avazyaka nahIM hai ki inameM se kisIkA virodha honepara kAnUna na banAyA jAya / (ka) aise hI rivAjakA abhinandana kiyA jAtA hai| jisase samAja tathA dezakA utthAna ho / hAni kAraka rivAjoMko kucarane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke lie banAe gae kAnUnoMkI kamI nahIM hai / satIprathA eka rivAja . thA kintu vaha sarakAra dvArA kAnUnana banda kara diyA gyaa| bAla vivAha aura vRddha vivAha bhI rivAja the kintu unakA niSedha karane vAlA kAnUna maujUda hai| isI prakAra bAla dIkSA vyakti, samAja tathA rASTra sabhI dRSTiyoMse kuprathA hai| isako banda karaneke lie kAnUna banAnA samAja hitaiSiyoM aura rAjyakA avazya kartavya hai| (kha) dharmazAstroMko AjJAke viSayameM pahale kAphI likhA jA cukA hai| bIkAnera meM mukhyatayA tIna jAtiyA~ rahatI haiM hindU, muslima aura jain| tInoMmeM se kisIkA bhI dharmazAstra bAla dIkSAkA anumodana nahIM karatA, pratyuta niSedha karatA hai| isa kAnUna ke banane para dharmazAstroMkI AjJAkA khaNDana nahIM kintu pAlana hogaa| (ga) adAlatoMmeM aisI najIroMkI kamI nahIM hai jahA~ dIkSA lie hue vyaktiyoMne durAcAra kiyA hai| usakA kAraNa eka mAtra yahI hai ki aise vkaktiyoMko sAdhu banA liyA jAtA hai jinakI vAsanAe~ tRpta nahIM huI haiN| (gha) baijJAnika dRSTise dekhA jAya to bAlaka sAdhu bananeke yogya kabhI nahIM mAnA jA sktaa| isake lie eka tarapha bAlakake zArIrika, mAnasika tathA AdhyAtmika vikAsako rekhA jAya aura dUsarI tarapha una bAtoMko rakhA jAya jo sAdhu meM honI bAvazyaka hai to patA calegA ki bAlaka kisI bhI dRSTirsa itanA vikasita nahIM hotA jisase sAdhutvakA bojha uThA ske| (ka) nItiko dRSTise dekhA jAya to aisA kAnUna banAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ) ~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~ - - atyanta Avazyaka hai, kyoMki choTe-choTe bAlakoMke sAdhu bananese sAdhu tathA gRhastha samAjake patanako pUrNa sambhAvanA hai| (ca) uparokta pA~coM bAtoMke milanese ise rAjavidhi (kAnUna) banAnA ucita hI hai| saMrakSaka kA uttaradAyitva bAladIkSAke samarthaka eka yaha dalIla dete haiM ki bAlakakA hitaM mAtA pitA athavA kisI dUsare saMrakSakake hAthameM surakSita hai| yadi dIkSA lenemeM bAlakakA ahita hI hotA hai to saMrakSaka svayaM use roka degaa| isake lie kAnUna banAnekI AvazyakatA nahIM hai| (1) yaha dalIla ThIka nahIM hai| bahunase mAtA pitA apanI santAnake hitako samajhate hI nhiiN| udAharaNa svarUpa bahutase mAtA pitA apanI santAnakA vivAha vAlyAvasthAmeM kara dete haiN| ve yaha nahIM samajhate ki isase bAlaka kisa prakAra nirbala evaM satvahIna ho jAtA hai| isa vinAzakArI kuprathAko rokaneke lie samAjahitaiSiyoM ne kAnUnakI zaraNa lI aura zAradA ekake rUpameM bAlakoMkA hita kAnUnake adhIna kara diyA gyaa| isI prakAra bAlakakI yogyatAkA khyAla binA kie apane baccoMko dIkSA dilAnevAle mAM bApa unake hitako nahIM smjhte| aise baccoMke hitoMkI rakSA kAnUna dvArA hI ho sakatI hai| (2) kaI mA bApa aise bhI hote haiM jo dhanake lobhameM par3akara apane baccoMko beca dete haiN| vRddha-vivAha isakA pratyakSa udAharaNa hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) kaI jagaha yahA~ taka dekhA gayA hai ki eka pitAke kaI lar3akiyA~ haiN| apane aiza ArAmake lie use jaba rupaye kI jarUrata hoto hai, eka lar3akI kimI bUr3heke hAtha beca detA hai| isI prakAra lar3akiyoMko usane AmadanIkA jariyA banA rakhA hai| aise pitA yadi sAdhuoM dvArA kucha lekara apane bAlakoMko beca deM to isameM koI AzcaryakI bAta nahIM hai| (3) kaI vAra aisA bhI hotA hai ki eka pitAke kaI lar3akiyA~ haiM aura sabakA vivAha karanA kaThina hai to vaha unheM dIkSA dilA detA hai| isa prakArake pitAke hAthameM bAlakakA bhaviSya kabhI surakSita nahIM kahA jA sktaa| (4) jaba mAtA pitA bhI isa prakAra bAlakake hitoMkA nAza karate hue dikhAI dete haiM to dUmare saMrakSakoMkA kahanA hI kyA hai ! bar3A bhAI apanI bahinoMko rupaye lekara yA unakI zAdIse taMga Akara dIkSA dilAneke lie taiyAra ho jAtA hai| choTe bhAIko bhI rupaye lekara yA saMpacimeM ba~TavArese dUra karaneke lie dIkSA dilA detA hai| aimI dazAmeM bAlaka apane hitakI svayaM hI rakSA kara sakatA hai| isake lie Avazyaka hai ki jaba taka usakI avasthA paripakka na ho, use kisI bandhanameM na DAlA jaay| samajhadAra honepara vaha apanI icchAnusAra kara sakatA hai| . ..:... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 ) (5) Guardians and Wards Act ke anusAra saMrakSakakA kartavya hai ki vaha bAlakake bharaNapoSaNa, svAsthya zikSA tathA vikAzakA pUrA dhyAna rkhe| yadi saMrakSaka apane ina kartavyoMkA pAlana nahIM karatA to use saMrakSakapanese haTAyA jA sakatA hai| dIkSA lete samaya bAlaka nIce likhe anusAra apane adhikAroMse vaMcita ho jAtA hai| (ka) use apanI paitRka sampatti para adhikAra nahIM rhtaa| (kha) usako vyAvahArika zikSAkA anta ho jAtA hai| (ga) vaha kamAkara khAne yogya nahIM rhtaa| (gha) yadi vaha sAdhukA veSa chor3a de to samAjameM ghRNAkI dRSTise dekhA jAtA hai| (Ga) apanI jAtimeM usakA vivAha nahIM ho sktaa| isa prakAra vaha bAlaka apane bhaviSyako bigAr3a letA hai| kisI bhI saMrakSakako, cAhe vaha mAtA pitA hoM yA koI dUmaga, bAlakakA bhaviSya bigAr3anekA adhikAra nahIM hai| vaha usake kalyANake liye hotA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra dIkSA koI khela nahIM hai| isa mArgapara jAne vAle musAphirako kramase apanA abhyAsa bar3hAnA cAhie tathA caritrako unnata karate jAnA caahie| kevala (kapar3e pahina lene) veSa badala lene mAtrase koI sAdhu nahIM bana jaataa| jise saMsArake svarUpakA patA ho, jise saMsArase virakti ho gaI ho tathA jisameM mukti prApta karanekI Antarika abhilASA ho vahIM dokSAke yogya hotA hai| sAdhutvakI yogyatA ke lie jainadharmameM samyakatva, zrAvaka vrata tathA paDimAdhAraNake rUpameM kramika zreNiyAM sundara rUpase rakhI gaI haiN| paDimAoMke bAda sAdhu jIvanakI yogyatA apane Apa A jAtI haiN| paDimAeM gyAraha haiM aura unakI ArAdhanAmeM sAr3e pA~ca varSa lagate haiN| inameM dharma adharma kA bAna, tapazcaryA, zAntavRtti, brahmacarya, sAdhu jIvana, apane lie banI huI vastukA tyAga vagairaha sArA abhyAsa kramase A jAtA hai| pahalI pratimAkA abhyAsa kAla eka mahInA hai| dUsarIko do mahIne, tIsarIkA tIna mahIne, isI prakAra bar3hatA jAtA hai| pahalI pratimA meM dhAraNa kie gae prata Age AgekI pratimAoMmeM calate rahate haiN| hindU dharma zAstra ke anusAra pA~case mAThavarSake bIcameM upanayana saMskAra hotA hai| usake bAda brahmacaryakA pAlana karate hue vidyAdhyayana karanA hotA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnUnameM aThAraha varSase nIcekA bAlaka kisI prakArakA ThekA lenA, saudA karanA, karAra karanA, Adike lie ayogya mAnA jAtA hai| dIkSA to sAre jIvanakA saudA hai ! usake lie bAlakako yogya nahIM mAnA jA sktaa| kisI bAlakako sAdhu banA lenekA artha hai, use sAMsArika dRSTi se mRta samajha lenA / aimA bAlaka apane sabhI adhikAroMko kho detA hai| isa liye yaha prazna bahuta mahatvapUrNa hai| dharma yA samAjameM phailI huI kuprathAkA sudhAra yadi usI samAja vAle kara leveM to rAjyako dakhala dene kI AvazyakatA nahIM hai, vastusthiti aisI hai ki samAja vAle sAdhuoMke hAthameM isa prakAra bike hue haiM ki ve isa kuprathAko rokaneke lie abhI taiyAra nahIM hote aura na unameM aisI zakti hai ki ve ise roka skeN| aisI dazA meM bAlakoMkI hitarakSA tathA burAiyoMko dUra karaneke lie bAdhya hokara kAnUna banAnA par3atA hai| yaha bAta ThIka hai ki pahale pahala yaha kAnUna purAne vicAra vAloM ko burA lgegaa| ve isakA virodha bhI kreNge| naI vAta kitanI hI acchI kyoM na ho, vaha pahale pahala pasanda nahIM aatii| yaha to svAbhAvika manovRtti hai / kintu dhIre dhIre ve sabhI isa kAnUnake lAbha kA anubhava karane lageMge aura phira ve bhI isakI prazaMsA kreNge| isa liye vartamAna virodhakI tarapha dhyAna na denA caahie| satI prathA pratibandhaka kAnUna aura zAradA ekTake samaya bhI pahale pahala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) kar3A virodha huA thA kintu aba eka bhI aisA dala nahIM hai jo inheM hitakara na mAnatA ho| Ajase lagabhaga 23 sau varSa pahale arthAt IsAse pUrva cauthI sadI meM bhI ayogya dIkSAoMkA pracAra hone lagA thaa| usa samayake rAjanItike AcArya kauTilyane apane arthazAstrameM likhA hai ki dIkSAke viSayameM koI anucita bAta ho to rAjAkA kartavya hai ki use daNDa dvArA roka de| ___ isa prakAra dharmakI Ar3ameM honevAle anucita kAryoMmeM rAjazAsana dvArA hastakSepakA honA koI naI bAta nahIM hai| isaliye yaha mAvazyaka jAna par3atA hai ki sarakAra dvArA aisA kAnUna bananA cAhiye jisase koI bhI aparipaka buddhi vAlA bAlaka sAdhu na bana ske| isa uddezyakI pUrtike liye nIce likhA bila bIkAnera rAjyakI vyavasthApikA sabhAke AgAmI adhivezanameM upasthita kiyA jaaegaa| (G ) JI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla dIkSA pratibandhaka bila bIkAnera rAjyameM nAbAliga baccoMko sAdhu, sAdhvo, yati, yatanI, sanyAsI Adi banAneke liye dI jAne vAlI dIkSAko rokane ke liye bila___ kyoMki nAbAliga baccoMko sAdhu, sAdhvI, yati, yatanI, sanyAsI Adi banAneko prathAko rokane ke liye tathA niyamollaMghana karane vAloM ko daNDa dene ke liye vidhAnakA honA Avazyaka hai, isa liye nIce likhA kAnUna banAyA jAtA hai(1) saMkSipta aura paridhi (ka) isa bilakA nAma 'bIkAnera rAjya bAla dIkSA pratibandhaka bila' hogaa| (kha) yaha sAre bIkAnera rAjyameM lAgU hogaa| (2) Arambha-yaha bila usI dinase lAgU ho jAyagA jisa dina zrI jI sAhaba bahAdurakI svIkRti ho jaaygii| (3) paribhASAe~-pUrvApara sandarbhameM kisI prakArakA virodha na ho to (ka) nAbAliga bacce ve samajhe jAe~ge jinakI Ayu 18 varSase (kha) sAdhu, sAdhvI, yati, yatanI, sanyAsI Adi se tAtparya unase hai jinheM dhArmika dRSTise AdaraNIya mAnA jAtA hai tathA jo sAMsArika dhandhoMko chor3akara tapasvI jIvana vyatIta karate haiN| . (4) daNDa-jo koI bhI kisI nAbAliga lar3ake yA lar3akIko dIkSita karegA, dIkSAmeM sahAyatA degA yA usake liye aisA prayatna karegA, jisase nAbAligako sAdhu, sAdhvo, yati, yatanI, sanyAsI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) mAdi banAyA jAtA ho use eka varSa taka kaida tathA jurmAnekI saz2A dI jaaygo| khulAsA-ima ghAgake anusAra ve lar3ake yA lar3akiyA~ nAbAliga samajhe jAyeMge jinheM nyAyAlaya 18 vaSase nIce honekA nirNaya de de, vazarte ki isase viparIta siddha na ho| ____ (5) yadi koI nabAliga lar3akA athavA lar3akI sAdhu mAdhvIke rUpameM dIkSita kara liyA gayA to dIkSA dene vAle sampradAyake dharmazAkhoMmeM kucha bhI likhA ho, usakI dIkSA aniyamita aura galata sakajho jAyagI aura vaha lar3akA yA lar3akI aisA hI mAnA jAyagA jaisA vaha binA dIkSAke mAnA jaataa| (6) nyAya-isa bilake antargata hone vAle aparAdhoMkI jA~ca pharsTa klAsa majisTreTa kregaa| yaha aparAdha pulisake hastakSepa yogya samajhA jAyagA tathA isake liye jamAnata lI jA skegii| uddezya aura hetu sabhI loga isa bAtako eka matase svIkAra kareMge ki nAbAligoM meM aisA paripaka jJAna aura nirNaya zakti nahIM hotI jisase ve usa dIkSAke mathako acchI taraha samajha sakeM jo kabhI kabhI hama logoMmeM hotI haiM / muni jIvana bar3A kaThora hotA hai aura eka nAbAliga lar3ake yA lar3akIse yaha AzA nahIM kI jA sakatI ki vaha usa kama umra meM aisA kaThora nizcaya kara sake / isa bilakA dhyeya kisI samAja vizeSakI dhArmika bhAvanAoM meM hastakSepa karanA nahIM hai aura na hI aisI dIkSAoMkI pavitratAko kama karanA hai, kintu nAbAliga baccoM ke hitakI rakSA karanA hI isa bilakA dhyeya hai| isa prakArakI dIkSAmoMkA pratyakSa pariNAma yahI hotA hai ki adhikatara mAmaloMmeM dIkSita svayaM aura use dIkSA dene vAlI saMsthA donoM badanAma hote haiN| mAoMkI panAhI isakA hai ki nAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatiyA~ BHARATIYA VIDYA BHAVAN 33-35. HARVEY ROAD, (Near Chowpatty) BOMBAY 7 tA0 13-2-44 bIkAnera rAjya meM bAladIkSA pratibandhaka kAnUna ke jArI karane ke liye zrIyuta campAlAlajI bAMThiyA ne jo bila taiyAra kiyA hai usake liye hamArI sampUrNa sammati hai| bar3audA jaise pragatizIla rAjyane to bahuta varSoM pahale aisA kAnUna banAkara apane rAjya meM hone vAlI aiso anucita bAladIkSA kA pratibandha karane kA bahuta hI prazaMsanIya kArya kiyA hai| bIkAnera rAjya bhI eka pragatizIla rAjya ginA jAtA hai| usa rAjya meM abodha bAlaka bAlikAoM ko mUNDa kara unake jIvana ko asta-vyasta banAne kA nindanIya pracAra jaina aura hindU phirakoM ke kaI sAdhu sanyAsiyoM ke dvArA bahuta bar3I tAdAda meM hotA rahatA hai isalie isa rAjyameM aise kAnUna ke hone kI bahuta AvazyakatA hai| purAne dharmazAstroM meM isa viSaya meM cAhe jaise kucha vidhAna upalabdha hote hoM para vartamAna kAla kI jo sAmAjika aura rASTrIya paristhiti hai usake khyAla kI dRSTi se aise nAbAliga bAlaka bAlikAoM ko cAhe jisa taraha bharamA kara unheM apane celA celI banAne kI jo pravRtti ho rahI hai vaha bahuta hI nindanIya aura hAni kAraka hai / abodha bAlaka-bAlikAoMke jIvana aura caritra-gaThama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI samasyA bahuta jaTila aura nAjuka hai| jina dharmAndha aura ziSya-lobhI dharmaguruoM ko samAja aura rASTra ke prati apanA kyA kartavya hai isakA yatkiJcita bhI khyAla nahIM hai aura jo jagat kI vartamAna kAlIna dezakAlAtmaka paristhitise sarvathA ajJAta hai unake hAthoM meM aise abodha bAlaka bAlikAoM kA jIvanakA par3a jAnA bahuta hI khataranAka hai / ve ajJAna bAlaka bAlikAeM jinheM apane hitAhita kI kucha bhI kalpanA nahIM hotI aise ziSyamUr3ha guru-guruNiyoM ke palle par3a kara prAyaH apanA jIvana naSTa bhraSTa hI karate rahate haiN| yaha viSaya bahuta hI nAjuka hai-aura hameM apane nijake jIvanake dIrghakAlIna anubhavase jJAta hai ki aise bAlaka-bAlikAoMkI dIkSAkA kitanA vipariNAma hotA hai| dharma aura samAja donoMke hitakI dRSTise aisI bAla-dIkSAoMkA pratibandha honA bahuta hI Avazyaka hai aura jo dharmAndha loga isa viSayameM viruddha vartana kareM, karAveM unheM yogya zikSA denA pratyeka prajAhita cAhane vAle rAjyakA parama kartavya hai| DAirekTara-bhAratIya vidyA bhavana, ) (AcArya) jinavijaya muni pradhAna-prAkRta aura hindI vAGmaya adhyakSa vibhAga; evaM siMgho jainazAstra zikSA pITha, ) rAjasthAna hindI sAhitya sammelana sampAdaka-siMghI jaina grnthmaalaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHARATIYA VIDYA BHAVAN. 33-35. HARVEY ROAD. BOMBAY 7. isa dezake pratyeka sampradAya meM bAladIkSA kI prathA cirakAla se calI A rahI hai para sAtha hI usameM aneka doSa tathA kharAbiyA~ bar3hatI gaI haiM jo ki itihAsa dvArA siddha haiN| ye kharAbiyA~ aba itanI adhika bar3ha gaI haiM ki isa zikSA aura svatantratA pradhAna yuga meM unakI upekSA karanA mAnoM dharma nAza kA AhvAna karanA hai| kisI yugameM bAladIkSA ko dhArmika rUpa cAhe kitanA hI kyoM na diyA gayA ho para purAne anubhavoMne yaha pramANita kara diyA hai ki dharmake niyamoM kA binA parivartana kiye dharma khuda bhI naSTa hotA hai| isaliye dharma rakSA ke nimitta hI bAladIkSA ke dhArmika svarUpa meM parivartana honA Ava. zyaka hai| nAbAliga lar3ake lar3akiyoM ko dIkSita karane se jo kharAbiyAM paidA hotI haiM ve saMkSepa meM ye haiM : (1) dIkSita bAlaka yA bAlikA bar3I avasthA hone para jaba apane mana para niyantraNa nahIM rakha sakatA taba vaha chipa kara anAcAra gAmI hotA hai jisase vaha kevala apanA hI nahIM balki anekoM kA jIvana barbAda karatA hai| phalataH use pahale usakA guru aura usakA sampradAya hI tiraskRta karatA hai aura phira baha yadi samAja meM rahane kI kAmanA kare to bhI pratiSThApUrvaka raha nahIM sktaa| isa taraha vaha samAja aura dharma sampradAya donoM se bhraSTa hotA hai| yaha huI vyaktigata haani| (2) bAladIkSA ke doSoM ke kAraNa aneka gRhastha strI puruSoM kA jIvana bhI malina hotA hai aura samAja meM eka taraha se choTA moTA anAcAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( gha ) kA aDDA sarvatra jama jAtA hai| dharmasthAna aura tIrthasthAnoM kI pavitratA to rahatI hI nhiiN| aise dUSita vyakti dharmake nAma para ghumakkar3a hote haiM aura dUsaroM ke kandhe para jIte haiN| isaliye samAja ke Upara nirarthaka bojhA bhI bar3hatA hai| yaha huI samAjika saaN|' bAladIkSA kA mukhya uddezya thA kAma vAsanA se mukti pAkara Atma zuddhi pUrvaka lokasevA karanA, para jaba ki bAladIkSA kI pratiSThA bar3hI aura usameM jIvana-yApana karanA sarala huA taba sAmAjika aura AdhyAtmika jabAbadehI se sarvathA zunya aise logoMko dharma mArgameM bharatI hone lgii| phalataH apanI AjIvikA aura pratiSThA ke liye ve nAnA bahamoM kI puSTi ke dvArA nibhane lage jisase mAnavatA aura sAmAjikatA ke utthAna meM bar3A bhArI antarAya par3atA hai| aura hajAra prayatna karanepara bhI zikSA kA apekSita phala nahIM aataa| ukta kAraNoMse maiM isa nizcita pariNAma para pahuMcA hUM ki jaba dharmaguru aura samAjake ague svayaM bAladIkSA kA Atyantika niyamana nahIM karate taba yaha kAma surAjya ke tantrako hI apane hAtha meM lenA caahiye| dharmake vikAra dUra karanA yaha bhI rAjadharma hai / isaliye bIkAnera jaise pragati zIla gajya ke liye bar3audA rAjya kI taraha ucita hai ki vaha zrIyuta campAlAlajI bAMThiyA ke prastuta bila ko kAnUna kA rUpa avazya de aura isa taraha dhArmika tathA sAmAjika sudhAra ke lie dUsare rAjyoM ke vAste eka vicArapUta udAharaNa peza kre| paM0 sukhalAlajI. 13 pharvarI 1944. bhUtapUrva jaivavAyApaka hinda vividhAma, banArasa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CHIMANLAL C. SHAH J. P. M.A., LL.B. Solicitor. Tele : No. 23938 35, Dalal Street, FORT, BOMBAY. 15 mI phebruarI, 1944 zeTha caMpAlAla jI bAMThiyA bIkAnera rAjya nI dhArA sabhA mAM bAladIkSA pratibandhaka khagr3o raju ko che te huM bAMcI gayo chu, te sAthe huM saMpUrNa sahamata chu. AvA dhArA nI AvazyakatA viSe be mata hoI sake nahIM, sthiti custa loko ajJAna ke svArthe thI teno virodha karaze paNa prajA no bahu moTo bhAga tene saharSe AvakAraze te viSe zaMkA nthii| Avo kharar3o lAvavo par3e te azobhanIya che, te ApaNA samAja nI avanati sUcave che, kharI rIte prajA mata eTalo jAgrata hovo joiye ke bAladIkSA azakya thAya, paNa dharmane nAme bahemo e ApaNA mAM ghara kayu che ane mAvA aniSTo AMkhe jotA chatAM tene aTakAvavAnI hImata nathI, tevA saMjogo mAM Avo kAyado anivArya che, koI paNa pragatizIla rAjya tene mAvakAratA pratyAghAtI mAnasa vAlA koI barga nA virodhanI paravA nahiM kre| ___bAladIkSA dharma samAja-hite ke mAnasa zAstra nI dRSTi e aniSTa che, mAnasa zAstra nI dRSTi barAbara lakSa mAM rAkhI hindU dharma saMnyAsAzrama ne aMtima Azrama svIkAryo che, sAMsArika anubhavoM thaI gayA pachI indriya sukho upabhoga nI lAlasA je nI kSINa thaI che, samAja pratye nI potA-nI pharajo adA karI Izvara na sAnnidhya je ne anubhavavaM che, jene sAco antara vairAgya jAgrata thayo che evAo saMnyAsa laI sake, bAlyavaya mAM dIkSA lenAra bAlaka bAlikA ne mA anubhavo hotA nathI evaNe aNasamajaNa mAM hA pAr3e che, paNa jyAre yauvana AkramaNa kare che, viSaya sukhopabhoga nI tIvra AkAMkSA jAge che, jJAna ke vairAgya - bala nathI hotyAre tenu patana thAya che, eTaluMja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zovi allbllo boilers natato HA nahIM paNa te sAthe bIjAnu paNa patana thAya che loko mAM thI dharma bhAvanA Ave evaM che ke bAla dIkSA apAya kissAoM mAM kahevAtA sAdhuo ane te chala kapaTa no Azraya paNa levAya che, ane ane lAlaco ApI kumalI vayanA saMtAna ane samAja na A mahAna kalaMka che, tene aTakAva dhama cha, tene nibhAvavA mAM adharma che, bIkAnera rAjya bar3odarA rAjya peThe AvA kharar3A ne AvakAraze ane tenI barAbara amala karaze evI hu~ AzA raakhurch| cImanalAla cakubhAI zAha (bhUtapUrva sAlisiTara-gavarnamenTa Apha bambaI ) 15-2-44 zrIyuta campAlAlajI bA~ThiyA, bhInAsara ke 'bAla-dIkSA-pratibandhaka bilakA baMgAla prAntIya hindU mahAsabhA jabardasta samarthana karatI hai| yaha prathA samAja ke liye bahuta hAnikAraka hai| AzA hai, zrI mAn bIkAnera nareza isa bilako pAsa kreNge| tA0 22-10 43 I0 (mAnanIya) zyAmAprasAda mukarjI (tAra dvArA) sabhApati-baM0 prA0 hindU mhaasbhaa| akhila bhAratIya mahilA kAnphreMsa, choTI umrake bAlaka aura bAlikAoM ko sAdhu evaM sAdhvI ke rUpameM dIkSita karane kI prathAkA virodha karatI hai aura zrIyuta campAlAlajI bAMThiyAke prastAvita bila kA purNa samarthana karatI hai| tA024-1.. (zrImatI) vijaya lakSmI paMDita sabhAnetrI-akhila bhAratIya mahilA kAnphreMsa / (tAra dvArA) bhUtapUrva sthAnika kharAjya maMtriNI-yU. pI. gavarnameMTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com