Book Title: Akho
Author(s): Narmadashankar Devshankar Mehta
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005555/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho (tenuM jIvana, tatvaciMtana ane tenA samayano samAja) vyAkhyAnaktAM za.rA. narmadAzaMkara devazaMkara mahetA bI.e. prakAzaka lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAda For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho (tenuM jIvana, tattvaciMtana ane tenA samayano samAja) : vyAkhyAnakartA : rA.rA. narmadAzaMkara devazaMkara mahetA bI.e. bhAratIya : : vidhAmA rAma ThA ka : prakAzaka : lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira gujarAta yunivarsiTI basa sTenDa pAse, navaraMgapurA, amadAvAda 380009 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lA.da. zreNI : 145 akho vyAkhyAnakartA rA. rA. narmadAzaMkara devazaMkara mahetA bI.e. prakAzaka jitendra bI. zAha niyAmaka lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAda (c) lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira punarmudraNa : 2009 ISBN-81-85857-27-X prata : 500 kiMmata : rU. 50-00 mudraka sarvodaya ophaseTa amadAvAda, For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya gujarAtanA jANItA dArzanika zrI narmadAzaMkara devazaMkara mahetAe sane-1927mAM sva. rA.ba.kamaLAzaMkara trivedI vyAkhyAnamALAmAM akhA upara vyAkhyAna ApyAM hatAM. A vyAkhyAnamALAmAM temaNe be vyAkhyAna ApyAM hatAM. temaNe akhAnuM jIvana, akhAnuM tattvaciMtana ane akhAnA samayano samAja - A viSayone be vyAkhyAnamAM AvarI lIdhAM hatAM. tyArabAda te vyAkhyAno prakAzita paNa thayA hatA. 80thI vadhu varSo pUrve prakAzita thayela vidvattApUrNa vyAkhyAno hAla upalabdha na hovAthI tenuM punaH prakAzana karavAmAM AvI rahyuM che. A prakAzanathI jijJAsuone lAbha thaze tevI mane AzA che, - jitendra zAha For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA (prathama AvRttinI) sva.rA. ba. kamaLAzaMkara, trivedInA smArakane mATe thayelI vyAkhyAnamALAnI yojanA anusAra cAlu varSanI tA. 30mI jAnyuArIe suratanA rA. ba. nagInacaMda holamAM "akho-tenuM jIvana, tenuM tattvacintana, ane tenA samayano samAja' e viSaya upara be vyAkhyAna gujarAtanA jANItA vidvAna rA. rA. narmadAzaMkara devazaMkara mahetA, bI. e., emaNe ApyAM hatAM. AraMbhamAM ja smArakanI vyavasthApaka samiti AvA supratiSThita vaktAne meLavavAmAM saphaLa thaI e ghaNuM harSaprada kahevAya. akhAnA UMDA abhyAsane pariNAme ene viSe tathA enA tattvacintanane viSe je kaMI khoTI bhramaNAo vidvadvargamAM tema ja sAmAnya vargamAM pracalita hatI te dUra karavAno prayatna emaNe potAnAM vyAkhyAnomAM karyo hato. e vyAkhyAno emaNe mAtra potAnA guru taraphanI pUjayabuddhine lIdhe ja kartavya samajIne ApyAM hatAM. ane e aMge thayelA zrama tathA kharaca badala kaMI paNa pAritoSika levAnI nA pADIne emaNe mAraka samitine vizeSa upakRta karI che. e sambandhamAM emanA eka patramAM teoe lakhyuM hatuM ke "As rgards your offer of travelling expenses for my journey to Surat, I may inform you that my reverence for the late R. B. K. P. Trivedi was such that I would not be justified in receiving anything from the Memorial Fund. On the contrary my lectures may be treated as Is feront to the immortal Purusha of the late R. B. Trivedi." e vyAkhyAmanI chApakhAnA mATenI nakala taiyAra karavAno bojo siniyara TreInDa zikSaka rA. rA. bhIkhAbhAI vIrAbhAI makavANAe potAnAM zirapara upADI lIdho hato, ane emaNe paNa svargastha taraphathI potAnI ziSya tarIkenI pUjayabuddhine lIdhe potAnI mahenata badala kaMIpaNa mahenatANuM levAnI nA pADI potAnI udAratA tathA mAnavRtti dAkhavI te badala huM emanI samiti taraphathI AbhAra mAnuM chuM. surata mohanalAla pArvatIzaMkara dave maMtrI, sva. rA. bA. kamaLAzaMkarasmArakanI vyavasthApaka samiti tA. 21-3-27 For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. akhAne lagatuM vADmaya (1) prasiddha mudrita sAhitya *akhAjInA chappA, amadAvAdanI pustaka vRddhi karanAra maMDaLI taraphathI prasiddhi pAmelA. I. sa. 1852. jUnAM kAvyodahana tathA bRhatkAvyadohanamAM AvelA chUTaka graMtho, vibhAga-1thI 8. akhAnI vANI-kavi hIrAcaMda kAnajInI bALabodha lipimAM, I. sa. 1864, saMvata 1920. akhAnI vANI-orIenTala chApakhAnAnA mAlike prasiddha karelI, I. sa. 1884, saMvata 1941. akhAnI vANI-maNilAla mahAsukharAmanI kaMpanI muMbaI, I. sa. 1894, saMvata 1950 akhAnI vANI ane gaMgavinoda-mahAdeva rAmacaMdra jAguSTa, amadAvAda, I. sa. 1904, saMvata 1960. akhAnI vANI-(vividha graMthamAlAmAM prasiddha thayelI, pustaka 51, para rUpe) *akhAnI vANI-bhikSu akhaMDAnaMdanI sastA sAhityanI prathamavRtti. "sastu sAhityanI prathama AvRtti I. sa. 1914, saMvata 1971. *akhAnI vANI tathA manaharapada-(puSkaLa pado tathA soraThAnA umerA sAthe) sastA sAhityanI dvitIyAvRtti, I. sa. 1924, saMvata 1981. *() lekho prato lekhI graMthono guTako naM. 1-rA. hIrAlAla tribhovanadAsa pArekhe amadAvAda gujarAta varnAkyulara sosAyaTI taraphathI Apelo. TippaNI-A guTakAmAM nIcenA graMthono saMgraha che. graMtha kartA akhegItA cittavicAra 1. 2. akho akho nodha : A pustakane vyAkhyAnamAM AdhAra tarIke levAmAM AvyuM che. * A cihnavALAM pustako vyAkhyAna samaye rajU hatAM. For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. suratIbAIno vivAha dhIro padyasaMgraha (28 padya) narasiMha mahetA tithio ciMtAmaNi suMdaradAsajI ciMtAmaNi prItamadAsa AratI rAmAnaMda (?) eka padya kabIra paDyo kRSNajI mahArAjanAM lekhI graMthono guTako (naM. 2)- rA. hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha taraphathI maLelo. saMjJA mA. TippaNI-A guTakAmAM nIcenA graMtho samAyA che. 1. akhegItA akho 2. vicAramAla (ATha "vizrAmavALI) 3. paMcIkaraNa akho 4. pagho (189) kRSNajI mahArAjanAM 5. viSNupado (pAchaLathI guTakAmAM dAkhala thayelAM che.) lekhI graMthono copaDo naM. 3- gujarAta varnAkyulara sosAyaTInA hastalikhita graMthasaMgrahamAMthI naM. 14535 saMjJA rU. TippaNI-A saMgrahamAM nIcenA graMtho che :1. pado (78) akhAna brahmalIlA akhAnI 'vastu to sadodita jANIe"-pada (80) akhAnuM Ape na Ave tyAM ullAsI-81 akhAnuM akhAjInA vAra (2) akha Ape so gebI avAja (83) akho gopALa For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho akho akho akho akho akho akho 1 3. 14. akho akho 9i. jhIlatuM jhIlatuM saMtasaMgatyarUpa jAnhavI (84) akhAjInA kakkA (85) paMcIkaraNa 10. akhAjInA mahinA 11. akhAjInA chappA (vibhrama-aMga mAtra che.) akhAkRta sAkhI cittavicAra saMvAda (mahAvidyA muktidAyinI) akhegItA 15. 'bhaTa paMDita naivedI vaiSNava garva kare te ghelA 16. anubhavIo ghera lene pUraNapada nijadhAma 17. rAma nihALo ne saMzaya TALo 18. A gokuLa mAMhelI gopikA bhale sarajI bhagavAna (?). A bhAganA aMtamAM saMvata 1969nI khAnagI noMdha che. bIjA graMtho samAyelA (aDadho bhAgamAM) vedAnta viveka mukta maMjarI brahmajJAnavicAra gorakha gaNezanI gai patita graMtha jJAnanadI (gyAnadI) caMdrANa? kabIrajInI bAvanI . adhyAtmavicAra kabIra rohIdAsanI goSTha 10. rAmAnaMda kabIrajIko jJAna tilaka kabIrajInI rAmarakSA 12. rAmAnaMda kI rAmarakSA. 13. gorakhanAthajInI prANa sAMkaLI 3. 4 u 6 s 11. For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. kabIrajIkI ramaNI 15. haridAsakRta bhagavaddagItA 16. harirasa 11. adhyAtmarAmAyaNa akhAjI kRta parajIo duhA-gujarAta va. so.nI lekhIprata naM. 383 saMjJA. 3. TippaNI:-A duhA ane sastA sAhityanI bIjI AvRttimAM chapAyelA soraThA eka ja che. chapAyelI pratanA soraThA ghaNA azuddha che; lekhI pratanA duhA zuddha che. prasiddha pratamAM pensIlathI sudhAraNA karavAmAM AvI che. te pATha bheda batAve che. A cihnavALuM mA. saMjJAvALuM lakhI sAhitya vyAkhyAna samaye avalokana karavA sArU raju rAkhavAmAM AvyuM hatuM. (3) nibaMdho ane vivecano :1. Classical Poets of Gujarat by G. M. Tripathi. Milestones in Gujarati Litearature Vol. I. (Chapter V. Poets of the 17th Century). Krishnalal M. Javeri. akho ane tenuM kAvya-narmadAzaMkara devazaMkara mahetAno nibaMdha. dhI sozIala enDa liTararI esosiyezana taraphathI ujavAtI jayaMtIomAM bIjI jayaMtI vakhate vaMcAyelo nibaMdha che. tA. 5-4-1903. satA sAhityanI akhAnI vANI-bIjI AvRttimAM chapAyo che. gurjara kavio ane temanA graMtho-kavi akhA bhagatanuM vAMcavA joga vRttAMta mAsika hiMdIgrAphika, pustaka 1, aMka 10mo, I. sa. 1987. akhA bhagata ane temanI kavitA-aMbAlAla bulAkhIrAma jAnIno nibaMdha, dvitIya sAhitya pariSadamAM vaMcAyelo. akhAno paricaya-svAmI svayaMjayotino lekha sastA sAhityanI "akhAnI vANI sAthe chapAyelo. I. sa. 1918, saMvata 1971. 9. saMtonI vANI-saMgrahakAra ane prakAzaka bhagavAnajI mahArAja, kahAnavA baMdara tAlukA jaMbusara-bharUca I. sa. 1920, saMvata 1976 . For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vyAkhyAna (1) akhAnuM jIvana ane paristhiti akhAnuM pharajIvana rAjya paristhiti gujarAtamAM hiMdurAjyanA asta pachI musalamAna rAjayanA udaya tathA asta prasaMgo I.sa. 1411thI 1818 sudhImAM cAra AvI gayA che. ane tenA aMge gujarAtanI rAjadhAnI amadAvAdanI caDhatIpaDatInA paNa cAra samayo AvyA che. sulatAna ahamada pahelAe amadAvAda nagaranI sthApanA I.sa. 1411mAM karI. tyAMthI te I.sa.1511 sudhInA zatakamAM amadAvAdanA sthAnika musalamAna rAjAoe te zaheranI sArI AbAdI karI hatI. tyAra pachInAM sATha varSa (I.sa.1512thI 1572) sudhImAM te nagaranI paDatI AvI; ane mogala bAdazAha akabare te nagaramAM tA.18-11-1572mAM jIta karI praveza karyo. tyArapachI mogala zahenazAInA prAMta tarIke gujarAtanI rAjyakrAMti thaI, ane te rAjyataMtranA samayamAM (I.sa.157thI 1707) mogala rAjavaMzIo sUbA tarIke tyAM rahetA mogalAInI paDatI auraMgajebanA rAjayasamayathI thaI, ane tyArapachI amadAvAdAnI paNa 1707thI 1718 sudhImAM paDatI thaI. tyAra pachI pAMcamA samayamAM (1818thI AjasudhI) briTiza rAjyanI chatrachAyA nIce amadAvAda punaH vyApAradhaMdhAmAM caDhatuM thayuM. For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mogalAI rAjyamAM gujarAtI sAhityanuM kheDANa gujarAtamAM mogalAI rAyanI pratiSThAnAM 135 varSa (15721707) sudhImAM gujarAtI sAhityakSetramAM traNa ratno pAkyAM che. (1) jJAnI bhaktaratna te akho, (2) kaviratna te premAnaMda (1636-1734), (3) kathAkAraratna te sAmaLabhaTa (1640-1730). sattaramA saikAmAM gujarAtamAM mogalAI rAjya samayamAM paradezIo amadAvAdamAM vyApAra arthe AvI vasyA hatA. I.sa.1613mAM mI. olDavartha batrIsa vepArIo sAthe AvI vasyo hato. jahAMgIra bAdazAhanI paravAnagIthI sara Tomasa ro I.sa.1617mAM Avyo hato. valaMdAoe I.sa.1618mAM koThI nAkhI hatI. jahAMgIra bAdazAhe hAlanA svAmInArAyaNanA maMdirathI 300 vAra dUra TaMkazALa sthApI. A pramANe paradezIonI avarajavarane lIdhe, vepAradhaMdhAnA uttejanane lIdhe, ane rAjyanI AbAdIne lIdhe amadAvAdanAM parAMomAM ghaNI vastI jAmI hatI. amadAvAda zaheranI najIkanA jetalapura gAmamAM ApaNA jJAnI bhakta akhAno sonInI nAtamAM janma thayo hato. akho potAne kavi saMjJA Apato nathI, paraMtu tenI prasiddhi 'akhA bhagata' tarIke thaI che. paraMtu te kharI rIte ekalo 'bhagata' ja na hato paraMtu eka anubhavI jJAnI mahApuruSa hato. tethI ApaNe tene jJAnI bhakta evI viziSTa saMjJA ApIe chIe. tenAmAM tattvajJAna ane bhakti benuM saMmizraNa chatAM tenA cittano raMga kevaLa tattvajJAnane darzAvanAra dhoLo na hato. tema kevaLa bhaktine darzAvanAra lAla na hato, paraMtu teno raMga 'bhagavo' athavA kASAya hato. akho akhAnA jIvana saMbaMdhI maLI AvelI mAhita jetalapurathI te amadAvAda AvI vasyo hato. tenuM rahevAnuM ghara amadAvAdamAM khADIAmAM desAInI poLamAM rA, bA raNachoDalAla choTAlAla athavA hAlanA sara cinubhAInA makAnanI pAsenA kUvAvALA khAMcAmAM hatuM, ane je oraDAmAM te nivAsa karI rahyo hato, tene adyApi 'akhAno oraDo' kahe che. akhAnA kSaradehanA vaMzajo paikI hAla vidyamAna lallubhAI dhoLIdAsa potAnI peDhI nIce pramANe akhA sAthe joDI batAve che. For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho rahIAdAsa gaMgArAma akherAma (akho) dhamAsI bhUkhaNa anopacaMda maganalAla dhoLIdAsa lallubhAI A peDhInAmuM vahIvaMcAnA copaDAnuM nathI, paNa moDhe utarAveluM che. akho bALapaNathI ja sAdhusaMtonA saMgano rasIo hato. tenI strI kaMkAsiyA svabhAvanI hatI. samAjanuM te kALanuM svarUpa te kALano gujarAtI samAja bhalo, bhoLo hato. chatAM gujarAtIonI vyavahAra jALavavAnI jhINavaTa sArI hatI. laDavADa karI jItavAne badale samajIne toDa nikAla lAvavAnI paddhati pasaMda thatI hatI. udAharaNa- "jJAnI vivekI TheravyA rAya tyAre AsurInAM thANAM uThI jAya. adala thayuM savAzera, viSTi karatAM cUkyuM vera. AnaMda maMgaLa occhava thAya, harinA jana te hari jaza gAya." chappA 07 2. samAjamAM vinodane sthAna hatuM. cAmakheDAnA khela, kASThaputaLInA khela, nATaka karanArI ToLIonA khela thatA hatA. ane akho te veza joI For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho mArmika vacano bolato hato. (chappA kaviaMga 21-23, phuTakaLa aMga 7ra6-729: vizvarUpa aMga 150.) 3. bALa lagnano pracAra hato. udAharaNa :- "gurU jai beTho hoMze karI, kaMThe pANa zake kema tarI. jyama nAra nAnaDI havuM prasUta, vaLatI vApe nahi adbhuta.' 4. kaviomAM rAgadveSa hAlanA jevA ja hatA. udAharaNa :- "kavitA thaye na kADhyuM karma, akhA na samaje mULago marma, mahA puruSa kahAve mAMI balI, veSa paheryo paNa Teva na TaLI, stuti niMdA adekhAI Adha, pere khAI paNa vAdhI vALa, akhA kRpAvinA jIva budhI, pAkyuM IdravAraNuM ne kaTutA vadhI." (chappA ra66) akhAnA kALano nirNaya 1615-1675 akhAnA jIvanasamayano nirNaya bAhya sAdhano dvArA thaI zake ema nathI; paraMtu tenA graMthonAM AMtarasAdhano vaDe lagabhaga vizvAsapAtra rItie thaI zake che. te pramANe teno samaya I. sa. 1615-1675nA arasAmAM paDe che. "akhegItA' nAmano teno prakaraNa graMtha tenI prauDha matinuM phala che. te graMthanA aMtamAM te lakhe che ke : saMvata sattara pacalotaro, zukla pakSa caitra mAsa somavAra rAmanavamI, pUraNa graMtha prakAza." saMjJA Tu vALI lekhI pratamAM pRSTha 63mAM saMvata 1705 evA AMke bAMdhelA zabdo che. tethI tathA je mAsa, pakSa, tithi ane vArano yoga Apyo che te pramANe saMvata 1705nI sAla cokkasa thaI zake che. akhAnA chappAnA chellA phuTakaLa aMga'nA AraMbhamAM te ghaNuM karIne potAnA udezI lakhe For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho tilaka karatAM trepana vahAM, japamALAnAM nAkAM gayAM. tiratha pharI pharI thAkyA caraNa, toe na pahoMcyA harine zaraNa." mArA anumAna pramANe chappAmAM te brahmAnaMda guruno spaSTa ullekha karato nathI, ane "akhegItAmAM temanA nAma vaDe nirdeza kare che. tethI "akhegItA' chappA pachInI jaNAya che. ane te traNa cAra varSa pachI lakhAI hoya to saMvata 1705 athavA I. sa. 1649mAMthI chappana varSa bAda karIe to akhAne janma samaya 1593 athavA lagabhaga 1600 Ave. zrIkRSNalAla jhaverI janmasamaya I. sa. 16 15 darzAve che. te A kAlanirNaya sAthe ghaNe bhAge baMdhabesato Ave che. te saMbaMdhamAM keTalAka anumAnomAM doSa. akhAnA jIvanasamayanA nirNayamAM tenI prAptiaMga"nI nIcenI paMktiono upayoga zrI aMbAlAla bulAkhIrAma jAnIe potAnA "akhA bhakta ane tenI kavitA"e nibaMdhamAM karyo che, tathA svAmI svayaMjayotie akhAno paricaya"e nibaMdhamAM karyo che :bAvanethI budhdha AdI vaTI, bhaNyA gaNyAthI rahI ulaTI" (""prApti aMga." 242) zrI aMbAlAla jAnI lakhe che ke - ""akhA bhagatanA janmamaraNa saMbaMdhI sAla vagerenI mAhitI maLatI nathI" paraMtu upara ja eka paMkti bAvanathI'ityAdi ApelI che. te jotAM tathA "tyAra pachI ughaDI muja vANae paMktino saMbaMdha tenI sAthe ghaTAvatAM anumAna karI zakAya che ke kavie potAnA prayAsano prAraMbha bAvana varSanI uMmare karyo hoya. akhegItA" e akhA bhagatano prathama graMtha che. temAM 1705nI sAla ApelI che, to te uparathI 1653nI sAlamAM agara te arasAmAM kavi janmyA hoya ema anumAnI zakAya. vanamAM peThA pachI kavitA kema karI zakyA evI koI ne zaMkA thAya to tenuM nirAkaraNa A che ke : AvAja bhAvanAM vAkyo svAmIsvayaMjayoti paNa lakhe che. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho paraMtu uparanA avataraNa uparathI je be anumAno tAravyAM che 1. akhAe bAvana varSanI uMmare potAno lakhavAnA prayAsano prAraMbha karyo; ane (2) "akhegItA" e akhA bhagatano prathama graMtha che-te mArA namra abhiprAya pramANe yogya nathI. prathama anumAna-''bAvanethI budhya AdhI vaTI bhaNyA gaNyAthI rahI ulaTI'' e paMktimAM 'bAvana' vaDe bAvana varSano artha je karavAmAM Ave che te ja bhrama che. akho 'bAvana' zabdano je ullekha kare che te bAvana varSano nahi, paraMtu gujarAtI lipinA pa2 akSarone lagato kare che ane A ullekha te ghaNAM sthaLe kare che. juo nIcenI paMktio, 1. bAvanathI budhdha AdhI vaTI, bhaNyAgaNyAthI rahi ulaTI'. ,, (''prAptiaMga" 242) 2. 'bAvana bAharo re, hira nAve vANI mAMhya" (akhAnuM pada 19muM) 3. rAjya Azaro akSarano akhA, je che bAvanathI vaLI bAra' (akhAnuM pada 137muM) 4. 'boluM bAvana mAMhya, e budhdha vilAsa budhdhe karyo." (soraThA, 111) A badhAM avataraNomAM akho ema kahevA mAge che ke haritattva athavA paramAtmatattva bAvana akSaranI zabdajALathI para che. ane te (bAvana akSarathI bhAra' eTale zabda brahmathI te vastu athavA parabrahma caDhIAtuM che. manuSyanAM jJAnanAM sAdhano buddhi tathA vANI te 'bAvana bhAra'nA) tattvane sparza karI zakatAM nathI mAtra teno Azraya levAmAM Ave che. jeo te 'bAvana' akSaranI zabdajALamAM guMcAI paMDito gaNAya che tevA 'bhaNyAgaNyAthI' te buddhi UlaTI athavA UMdhI rahe che. sArAMza zabdazAstramAM gUMcAyelA A bAvanajhAranA tattvane oLakhI zakatA nathI. 6 bIjuM anumAna karavAmAM Ave che ke ''akhegItA''te akhAnI pahelI kRti che te paNa ayogya che. '"akhegItA" e chuTaka padono saMgraha nathI. paraMtu prakaraNa graMtha che. temAM vaiSNavabrahmasaMbaMdha karAvanAra zrIgokuLanAthajIthI saMtoSa nahi pAmelA akhAe kAzInivAsa karI rahelA bahmAnaMdagurunA saMbaMdha For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 7 thayA pachI potAnA adhyAtmazAstranA vicAro prakaraNa dvArA jaNAvyA che. te graMthanA maMgala vAkyamAM akho zleSa chAyA vaDe brahmAnaMda guruno ullekha kare che H ''caraNa ciMtavIne stuti karUM cizakti brahmAnaMdanI.'' A brahmAnaMda guruno tene saMbaMdha uttara avasthAmAM thayo che, pUrvAvasthAmAM nahi. brahmAnaMda guruno ullekha te vAraMvAra uttarAvasthAnAM keTalAMka padomAM kare che. udAharaNa tarIke : (1) sadgurunI saMgata karIe, mana krama vacane tana mana dharIe. brahmAnaMda nijasukha anusarIe to, moTo mahimA guru devanore. (akhAnI vANI, pR. 286) (2) brahmAnaMda sAgaramAM jholatAM, nava jANyuM te dinane rAta. (akhAnI vANI, pR. 294) (3) brahmAnaMda svAmI anubhavyo re, jaga bhAsyo che brahmAkAra. (akhAnI vANI, pR. 296) A pramANe bAvana varSe akhAe potAnI vANI prajA samakSa ughADI, athavA ''akhegItA'' te pahelo ja graMtha che- e anumAno bAjue rAkhI saMvata 1705mAM '"akhegItA" lakhAI ane tenI uMmaranAM trepana chappana varSa thayA pachI te lakhAI e anumAna svIkAravA yogya che. ane te anvaye akhAno janma samaya saMvata 1649mAM Ave eTale I. sa. 1593 athavA 1600nA arasAmAM Ave tema che. akhAnA upara AvI paDato vaiSNava gurunI aNaghaTatI niMdAno Aropa khoTA pAThanI mAnyatAthI baMdhAyalo che ane te Aropa satya pAThathI dUra thAya che. akhAnA jIvana samaya upara ADakatarI rIte prakAza nAkhanArAM vAkyo paikI '"guru karyA meM gokuLanAtha'' (prapaMca aMga, 167) e vAkya vicAravA yogya che. A AraMbhanA pAda sAthenA traNa pAdo lokoktinI paraMparAmAM bhraSTa thayA che. ane tethI karIne akhAnA upara vaiSNava dharma saMpradAyano te For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho niMdaka che evo AkSepa AvI paDyo che. zrI kRSNalAla jhaverInA Milestones in Gujarati Literature Vol. 1 pR. 61mAM A chappo nIce pramANe chapAyo che : guru kIdhA meM gokuLanAtha, gharaDA baLadane ghAlI nAtha; dhana hare dhoko nava hare, e guru kalyANa zuM kare (pR. 160) prophesara gajendrazaMkara paMDyA potAnA tA. pa-1ra-ra6nA "prAcIna gujarAtI sAhityamAM viziSTa aMgo" e viSaya uparanA bhASaNamAM A pAThano anuvAda kare che. sastA sAhityanI akhAnI vANImAM A pAThane badale nIce pramANe pATha che : guru karyA meM gokuLanAtha, gurue mujane ghAlI nAtha; mana na manAvI sadguru thayo, paNa vicAra nagarAno rahyo. A baMne pATho kaI lekhI prata uparathI uddhata thayA che te jaNAtuM nathI, paraMtu mane lAge che ke prathama pATha to lokoktine anusAra UtarI Avyo haze, ane bIjo pATha kadAca koI lekhI pratane AdhAre haze, paraMtu I. sa. 1852nI sAlamAM chapAyelA ane amadAvAdanI pustaka vRddhi karanAra maMDaLa taraphathI prasiddha thayelA akhAjInA chappAmAM pATha nIce mujaba che : guru karyA meM gokuLanAtha, nagarA manane ghAlI nAtha; mana manAvI saguru thayo, paNa vicAra nagurAno naguro rahyo. A jUnAmAM jUno pATha sapramANa che ane zuddha che. prakaraNa vaDe samajAya che ke lokarUDhine vaza vartI teNe zrIgokuLanAthajIne guru karyA, ane potAnA nagurA' eTale guru vinAnA ane vagara nAthanA baLada jevA manane nAtha ghAlI tathA mananuM mAtra samAdhAna karI sagarA eTale guruvALo thayo, paraMtu tenA vicAra je svataMtra hato te "naguro" eTale gurubhAvavALo na rahyo. A trIjo pATha je kharo che temAM gokuLanAthajI gurunI prathama pAThamAM je niMdA che te nathI. tema bIjA pAThamAM je "mana na manAvI saddaguru thayo e arthahIna pATha che te tyajI devAya che. A trIjA pAThathI ApaNe be For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho satya muddA tAravI zakIe chIe : (1) akhAe brahmasaMbaMdhanI vaiSNavI dIkSA gokuLanAthajInI pAse lIdhI hatI; ane te paNa gokuLamAM kAraNa ke A paMkti pahelAMnI paMktimAM te lakhe che ke : "ghaNAM kRtya karyA meM bAhya, toe na bhAgI mananI dAjha, darzanaveza joI bahu rahyo, pache guru karavAne gokuLa gayo." loko jayapuramAM dIkSA lIdhAnuM jaNAve che te A vAkyathI khoTuM paDe che. brahmadIkSA teNe gokuLamAM lIdhI jaNAya che. (2) A brahmasaMbaMdhanI vaiSNavI dIkSA teNe svIkArI paraMtu tenA vicAranuM svAtaMtrya jevuM ne tevuM ja rahyuM, ane te AgalI paMktimAM lakhe che ke : "vicAra kahe pAmyo zuM akhA, janma janmano kyAM che sakhA, bahu kALa huM roto rahyo, AvI acAnaka harI pragaTa thayo. traNa mahApuruSa ne cotho Apa, jeno na thAye veda uthApa, ane ura aMtara lIdho jANa, tyAra pachI ughaDI muja vANa. parAtpara brahma paragaTa thayA, guma doSo te dinanA gayA, ayyata AvyAnuM e eMdhANa, cavyuM na cAve e akho ajANa. je narane AtmA guru thaze, kahyuM akhAnuM te prIchaze." A pramANe potAnA aMtaryAmI Atmadevane azruta bhagavAna rUpe oLakhI te guNadoSo vinAno thaI tRpta thayo. uparanI paMktiomAM "gokuLanAtha" ane "traNa mahApuruSa" e vaiSNava saMpradAyanI aitihAsika vyaktio che. zrImad vallabhAcArya - zuddhAdvaita saMpradAyanA AcAryazrIne vaiSNavo (I. saM. 1479-1531) "mahAprabhujI'' nAmathI vyavahare che. temanA vaDIla putra gopInAthajIno deha vahelo paDI gayo hato, ane bIjA putra zrI viThThalanAthajIne sAta putro hatA. zrI viThThalanAthajIno deha I. sa. 1586mAM paDyo hato. akabara bAdazAhe (I. sa. 1555-1605) zrI viThThalezvarane For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 10 gokuLa tathA jatIpurA gAmo sanaMdathI inAmamAM ApyAM hatAM. ane viThThalanAthajIne vipra athavA dIkSita saMjJA hatI temane gAyo carAvavAnI gocaranI chUTa mogalAIthI maLyA pachI zrIviThThalanAthajIne svAmI athavA zrIguMsAIjI saMjJA maLI hatI. A zrIviThThalanAthajI te vaiSNava saMpradAyanA bIjA mahApuruSa gaNAya che. temane sAta putro hatA, temAM zrIgokulanAthajI cothA lAlajI gaNAya che. temane zrIgokulezanI sevA maLI hatI. emane trIjA mahApuruSa kahe che. A zrIgokuLanAthajIno samaya zrI viThThalanAthajI pachIno Ave ane zrIviThThalanAthajI I.sa.1586mAM viramyA hatA. eTale nidAna pacAsa varSa pachI eTale I.sa. 1636nA arasAmAM zrIgokulanAthajI prauDha uMmaranA hoI akhAne brahmasaMbaMdha ApI zake tevA hoI zake. TUMkAmAM zrIgokuLanAthajI-je vaiSNava saMpradAyanA trIjA mahApuruSa-temaNe akhAne brahmasaMbaMdha karAvyo jaNAya che; ane traNa mahApuruSa, (vallabhAcArya-mahA prabhujI, viThThalanAthajI-zrIgusAMIjI, ane gokuLanAtha) uparAMta potAnA aMtaryAmI Atmagurune akhAe potAnA uddhAramAM nimitta mAnyA che. zrIgokuLanAthajIno A saMbaMdha paNa akhAnA samayane 1615-1675ne ADakatarI rIte Teko Ape che. mane lAge che ke akhAe pUrvAvasthAmAM zrIguMsAIjIno vaibhava paNa pratyakSa joyo jaNAya che. ema tenI saMtapriyAnA 50 tathA 19mA AMkanI kaDIothI spaSTa samajAya che. mAyA ke raMga dekhI kyuM manohara, mAnata he jagadIza guMsAMI sIkhI sunI gala mAre gusAMI, kyuM joga pavana kuMbha khAlI so gAje." akho kavi premAnaMdano samakAlIna hoI zakavA saMbhava che. akhAnA jIvana samaya upara ADakatarI rIte prakAza nAkhanAruM bIjuM sAdhana tenA zleSa chAyAvALA chappA che. jemAM te pramAnaMdano ullekha karato hoya ema mane jaNAya che. chappAnA phuTakaLa aMgamAM nIcenA chappA Ave che - "tRNa taruvarane agnino bhaya, AkAza dAkyuM te koI nava kaheya. ema alpa AnaMda sadA sakhapAya, akhA premAnaMdano pralaya na thAya. premAnaMdanI bhakita AkarI, vasamI vATa mahA kharekharI 726 For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 11 kAmarahita te kAmano veza, teno jJAnI paMDitane na lAdhe deza. premAnaMdI jyAM mAya ne vAya, alpAbaMdIne aTapaTuM jaNAya. 727 alpAnaMdI potAne premAnaMdI bhaNe, jema vAMjhaNI putra khoLAmAM gaNe vAMjhaNI putra zobhA abhimAna, paNa udaramAM nathI uparyuM gaNe saMtAna ema alpAnaMdI potAne gaNe bhala, akhA premAnaMda nathI upanyo pala 728 ema gAya vajADe guNIjana ghaNA, rage rUpALA nahi kaMI maNA kaMThe sUra tALIne tAna, game gaMdharvane pAtaranuM gAna. paNa akhA eto kasabaNa kahevAya, pativratA pUrve tema gAya. 729" kavi premAnaMdano jIvanakALa saMvata 1692-1790 (I. sa. 16361734)no lagabhaga nirNata thayo che. tenI pahelI kRti "svarga nisaraNI" ane bIjuM kAvya ""lakSmaNAharaNa che. A bIjuM kAvya racyA sAla 1720nI che. (juo pR. 23, ""premAnaMda', sayAjI sAhityamALA.) A uparathI tenI pahelI kRti kadAca saMvata 1715nA arasAmAM thaI hoya to saMbhavita che. te pahelAM kavi premAnaMde bhANabhaTIA ToLI sthApI hatI. tenI ToLImAM lagabhaga 100 mANaso hatAM, temAM bAvana mukhya hatA. kavi vallabha kahe che : che navadAsa ane bhAI cAraja, ratnabhalAM draya ziSya kahAve. che bhavarAza, ane bAI rabAraja, ratna maLyAM kaI vizva vahAve. che vIra paMcaja jI gaNIe traya, naMda caturanuM nAma suhAve. che "vIra vallabha ze gaNIe gaNa, ekaja premanuM nAma kahAve. upara pramANe paranI ToLI hatI. A ToLI potAne "premAnaMdI" gaNI gujarAtamAM pharatI hatI. kavi premAnaMdanA nAmathI teo veza bhajavatA hatA. ane bhaktinI himAyata ane mahimA prajAmAM vadhAratA hatA. A vezadhArI ToLI joI kavi premAnaMdanI sAcI sAcI ''AkarI bhakti" vinAnA A "alpAnaMdI" anuyAyIo potAne ""premAnaMda" prakaTyo che ema mAnI le che. jema vAMjhaNI putra potAnA khoLAmAM gaNe tema teo premAnaMda khoLAmAM che ema gaNe che. ane A ToLI vezadhArI gaMdharva ane pAtaro jevA che, evo kaTAkSa uparanA akhAnA chappAmAM zleSa chAyA vaDe taravare che. A chappAmAM For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 akho kavi premAnaMda prati akhAnI mAnavRtti jaNAya che. paNa ToLInA mANaso prati upahAsavRtti jaNAya che. saMvata 1705mAM akhAe "akhegItA" pUrI karI ane te tenI prauDha vayanI kRti che. to teno janma samaya lagabhaga 53 varSa bAda karatAM nidAna saMvata 165ranA arasAmAM Ave evuM ApaNe upara kahI gayA chIe. premAnaMdanI ToLI saMvata 1710 sudhImAM akhAe pharatI joI hoya to te samaye akhAnI uMmara nidAna 18 varSanI hoI zake, ane kavi premAnaMda te samaye UcharatI kIrtivALA yuvAna hoI zake. - kavi kAlidAsanI meghadUtanI dinAnAM patha vicaratAM kSipta dastAvejo pAna - e paMkti upara TIkAkAra mallinAtha bauddha dinAgAcAryano kavi kAlidAsa ullekha kare che, evuM zleSa chAyA vaDe jaNAve che. tevI A mArI kalpanA prathama darzane jaNAze. paraMtu aitihAsika satya bIja pramANothI sAbita thaI zake to te nirAlaMba kalpanA nathI ema sahaja samajAze. A saMbhAvanA saMbaMdhamAM mAre kahevuM joIe ke akhAnA chappAnI jUnAmAM jUnI lekhIprata mane maLI zakI nathI. I. sa. 1852nI sAlamAM amadAvAdanI pustaka vRddhi karanAra maMDaLI taraphathI prasiddha thayelA chappAmAM phuTakaLaaMga sastA sAhityanI pratamAM 66ramo chappo che tyAM sudhI AvI aTake che. ane uparanA chappA tyAra pachInA jaNAya che. prakSipta bhAga hoya to uparanuM anumAna nirAdhAra samajAya. akhAnA saMsArI jIvananA parivartananAM nimitto akhAnA saMsArI jIvananuM parivartana karanArA be prasaMgo thayA hatA : (1) jahAMgIra bAdazAhe sthApelI TaMkazALamAM te kAma karato hato, tenA upara cokhI cAMdImAM halakI dhAtu meLavavAno Aropa Avyo hato, temAM te nirdoSa Tharyo hato, ane te kAcA baMdhanamAMthI chUTyo hato. A prasaMgathI tenuM mana virakta thayuM hatuM. (2) bIjo prasaMga paDozamAM dharmanI bahena tarIke mAnelI eka bAIne For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 13 teNe kaMThI sonAnI ghaDI ApI. mULa sonuM rU. 300)nuM haze. teNe potAnA padaranuM rU. 100)nA AzarAnuM sonuM umerI kaMThI rU. 400)nI kiMmatanI karI ApI, sonI sagI bahenanuM paNa na choDe. evI mAnyatAne vaza thaI te bAIne aNavizvAsa AvavAthI, bheLaseLathI vajana vadhArI ApyuM haze ema samajI kaMThI toDI sonAno kasa kaDhAvyo, ane tenI khAtrI thaI ke teno dAgIno rU. 300) uparAMtanI kiMmatano che. te kaMThI pharIthI saMdhAvavA akhA pAse AvI, ane kaMThI zI rIte tUTI te bAbatanI cokazI karatAM te bAIe sAcI hakIkata kahI dIdhI. A prasaMgathI paNa tenuM mana saMsArathI ghaNuM khATuM thaI gayuM. A be virAganA prasaMgonI UMDI asarane lIdhe te te jamAnAnA sAdhuonA pharatA jhuMDamAM tIrthayAtrAe nIkaLI paDyo. te jamAnAmAM hiMdustAnamAM sAdhusaMtonAM jhuMDo bhajanakIrtana karatAM tIrthayAtrAe pharavAvALAM bahu hatAM. tIrthayAtrAnA uddezano prasiddha zloka teNe potAnA jIvananA dhyeyamAM utAryo jaNAya che. mArge mArge nirmalaM sAdhuvRMdam - vRMde vRke tattvaciMtAnuvaH | vAde vAde jAyate tattvabodhaH bodhe bodhe saccidAnaMdabhAsaH // prAcIna bhAgavata saMpradAya ane zrImad vallabhAcAryanA zuddhAdvaita saMpradAyamAM bheda A pravAsamAM te samayamAM nidAna so varSathI sthapAyelA zrI vallabhAcAryajInA zuddhAdaita matano sAmAnya janomAM sAro praveza thaI cUkyo hato. te bhaktisaMpradAya jUnA pAMcarAtra siddhAntanA bhAgavata saMpradAya karatAM judA prakArano hato. pAzupata saMpradAyano pazcimamAM sarvAza lopa thaI gayo hato. musalamAnI rAjayamAM hiMduonA zuddha AcAra dharmane, tathA mUrtipUjA ane AcAryanA zarIramAM zrI kRSNanA sarvabhAvonA sthApanapUrvaka bhakti For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 akho karavAnI prathAnI sArI rIte sthApanA thaI gaI hatI. temAM paNa pArthasArathi zrIkRSNanI pauruSa bhAvanAne badale gopIvallabha zrIkRSNanI lalita bhAvanA praveza pAmI hatI. loka samAja vaiSNavonA bhaktipradhAna dharmamAM racI pacI rahyo hato; ane smArtono jJAnapradhAna dharma saMkucita thayo hato. jUno zAMkaravedAntano smArta saMpradAya jemAM bhakti gauNa ane jJAna mukhya teno pracAra mAtra vidvAna ziSTa saMnyAsIomAM athavA avadhUta yogIomAM hato. paraMtu jamAnAno vega vicArane badale AcAramAM vadhAre vaLyo hato. musalamAnono jeTalo mUrtino vidhvaMsaka vega pAchalAM pAchalAM pAMca cha saikAmAM thayo tenA pratyAghAta tarIke navAM maMdiromAM, ane AcAryAdinAM zarIromAM mUrtipUjAno Agraha hiMdu prajAmAM teTalo ja ghara ghAlI beTho hato. tethI amUrta brahmanA tAttvika vicAra karanAra sAdhusaMnyAsIo ghaNe bhAge tIrthayAtrAnAM sthaLomAM ane kAzI Adi prAcIna vidyAnAM pratiSThita pAmelAM sthAnomAM rahetA hatA. A AcArane gauNa mAnanAra ane vicArane prAdhAnya ApanAra saMnyAsIo vedAntazAstranA graMthonuM zravaNa karAvavAno niyama pALatA hatA. zrotAvarga zravaNano lAbha le che ke kema te bAbatano nirNaya karavAnI garaja bhAgyeja saMnyAsIo rAkhatA. koI vilakSaNa tattvajJAnanA rasika ane vivekavairAgyAdi sAdhanavALA A zravaNanA niyamita sevana vaDe mUla saMskRta bhASAnA graMthonAM rahasyo lokabhASAmAM samajI letA. Avo prasaMga akhAne maNikarNikAnA ghATa upara eka nAnA maThamAM thoDA zrotAone atyaMta niHspRhatAthI zravaNa karAvatA brahmAnaMda svAmIthI apAtA zravaNano lAbha maLyo. brahmAnaMda svAmIno saMbaMdha-akhAnI zravaNaniSThA jAte sonI hovAthI maThanI dIvAla bahAra kathAzravaNa niyamita bAra mAsa paryaMta teNe karyuM. eka prasaMge nAnuM zrotAmaMDaLa jhokAM khAtuM hatuM. tyAre zravaNamAM hoMkAro bhaNanAra mAtra akho ja jaNAyo. teNe zravaNanA muddAono anuvAda karyo. ane gurue tenA upara anugraha karyo. A brahmAnaMdanI For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 15 jJAnadIkSA lIdhA pachI akhAnI raheNI-karaNI badalAI gayAM, ane tenAmAM vidyAnuM navacetana AvyuM. A hRdayapalaTAno ullekha akho nIcenA padamAM kare che :"AnaMda vAdhyone raMga ulaTayo re, prakaTyA che kaMI pUraNa brahmare - saddagurune caraNe AvatAM re, timira hatAM te mArAM TaLI gayAM re, udIo che kaMI jJAna kero, bhANa re, akhaMDa svarUpe harine oLakhyA re, sarIAM mArAM saghaLAM, kAmane kAja re. je re mAgyuM te gurue ApIyuM re, pUrI mArA manaDAnI Azare. akhAnI upara dayA upanI re, rAkhyAM harie caraNanI pAsa re." A guruanugraha pachI akho kahe che ke : akhe ura aMtara lIdho jANa, tyArapachI ughaDI muja vANa". zuddha brahmAtmajJAnanI ""sujha" athavA samajaNa UghaDyA pachI teNe potAnA saMsArI laukika anubhavanA baLe, bhASAnuM tenuM jJAna atyaMta maryAdita chatAM tenA bhItaranA vicArone teNe baLavAna vegathI mArmika vANImAM prakaTa karyA che. tenI vANImAM alaMkArazAstranI zobhA nathI, paraMtu arthacetanya ghaNuM vegavALuM che. akhAnA bhautika pharajIvana saMbaMdhamAM AthI vizeSa mAhitI ApaNane maLI zakI nathI. brahmAnaMdasvAmI ane tenA brAhmaNetara cAra ziSyo brahmAnaMda guru saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI maLI zakatI nathI. saMnyAsIomAM eka nAmavALI ghaNI vyaktio samakALe paNa hoya che. tethI gauDabrahmAnaMdInA kartA brahmAnaMda ane akhAnA guru brahmAnaMda eka ja che ke bhinna vyakti teno nirNaya thaI zake tema nathI, kAraNa ke zrImadhusUdanasarasvatI (I.sa. 1600)nA graMtha upara brahmAnaMde TIkA lakhI che. ane te akhAnA jIvana kALamAM hoI paNa zake. For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 16 akhAnA guru brahmAnaMda svAmI ghaNe bhAge paMDitonA guru thavA karatAM bhoLA ane zuddha hRdayanA brAhmaNa jAtimAM nahi janmelA adhikArIjanone brahmavidyAno upadeza ApI kRtArtha karanArA hatA. A brahmAnaMdane AvA cAra ziSyo hatA : brahmAnaMdajI buTAjI gopALa akhAjI naraharadAsajI ""saMtonI vANInA saMgrahakAra ane prakAzaka bhagavAnajI mahArAja jemanA akhAjI sAtamI peDhInA guru thAya, teo eka sAkhI saMtomAM pracalita jaNAve che ke : "akhAe karyo Dakho, gopALe karI paeNsa, bUTe karyo kUTo, naraharane kahe zIrAvA besa" gopALadAsa nAmanA eka kavie gopALagItA lakhI che. A kavi mULa suratano vatanI hato, ane teNe I.sa. 1950mAM amadAvAdamAM ""gopALagItA' lakhyAno ullekha maLI Ave che. A kavi kadAca A sAkhImAM jaNAvelo gopALa hoI zake. tevI ja rIte bUTIA bhagatanAM pado paNa chUTaka maLI Ave che. naraharidAsa saMbaMdhI cokkasa mAhitI nathI, paraMtu eka naraharidAse saMvata 1677 athavA I.sa. 1921mAM gujarAtImAM eka bhagavad gItAnuM padyamAM suMdara bhASAntara karyuM che. A narahari graMthanI avadhie : "zrI guru brahma caitanya prasAda, gAyo naraharie saMvAda"e prakAre guru ane brahmano abhedabhAve ullekha kare che. te brahmAnaMda gurunA ziSya hoI zake. paraMtu brahmAnaMda evo spaSTa nAmanirdeza jaNAto nathI. tethI cokkasa anumAna nIkaLI zakatuM nathI. naraharidAsane nAme ""naraharigItA" uparAMta vasiSThasAra" (. 1674) "bhaktamaMjarI" ane "uddhavagopIsaMvAda" nAmanA graMtho cAle che. vaDodarA rAjyamAM tenI lekhI prato che. ema mane samAcAra maLyA che. For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 17 akhAjInA bhaktonI saMpradAyaparaMparA cAlatI jaNAya che. brahmAnaMda'akho- lAladAsa- harikRSNa- 5jItAmuninArAyaNa- kalyANadAsasvAmIpUrNAnaMda- 'dayAnaMda- bhagavAnajI mahArAja. juo : "saMtonI vANI" akSayevRkSa tA. 12-10-20 bhagavAnajI mahArAja jaNAve che ke akhAjInI jeTalI vANI prasiddha thaI che teTalIja bIjI aprasiddha vANI temanA kahAnavA baMgalAnA bhajanabhaMDAramAM che. A aprasiddha vANInuM sUcipatra paNa jo prasiddha karavAmAM Ave to paNa akhAnA sAhitya upara ghaNo sAro prakAza paDe. akhAnA kSaradehanA prasaMgo jeTalA maLyA teno vicAra karyA pachI tenA kSarAkSaradehanAM eTale mAnasa dehanAM kAryo prati ApaNe najara nAkhIe. 2 - akhAnuM kSarAkSarajIvana - tenI kRtio akhAnI kRtio (1) hiMdI bhASAmAM ane (2) gujarAtI bhASAmAM racAyelI che. te jamAnAmAM hiMdI bhASAno mahimA vadhAre hovAthI akhAe prathama prayatna te bhASAmAM karyo jaNAya che. hiMdI bhASAnI tenI kRtio(1) "saMtapriyA', ane (2) "brahmalIlA'. gujarAtI bhASAnA graMtho nIce pramANe upalabdha thayA che : 1. paMcIkaraNa 2. cittavicArasaMvAda '3. guruziSyasaMvAda 4. anubhavabiMdu 5. akhegItA 16. kaivalyagItA 6, chappA 8. chuTaka pado 9. soraThA athavA duhA athavA parajIA For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI kRSNalAla jhaverI ''paramapadaprApti'' ane ''paMcadazItAtparya'' akhAnI kRtiomAM gaNAve che, paraMtu te graMtho mArA jovAmAM adyApi AvyA nathI. vedAntazAstranA prakaraNagraMthomAM 'prakaraNa' zabda e pAribhASika che tenI vyAkhyA nIce mujaba che. zAstraikadezasaMbaddhaM zAstrakAryAntare sthitam / AhuH prakaraNaM nAma zAstravedavipazcitaH // akho zAstranA koI eka deza sAthe saMbaMdha dharAvato, tathA zAstranA amuka prayojanane siddha karavAmAM rokAelo je nAno graMtha tene zAstra tathA vedane jANanArA prANa kahe che. akho poteja ''saMtapriyA'ne prakaraNa saMjJA spaSTa Ape che H "sarvAMgI prakaraNa kahyo, kavita corAzI coja, vIsa kahyA madhya doharA, koI zAMnI dekhI khoja.' akhAnA chappA, pado, soraThA vagere prakaraNarUpa graMtha nathI, paraMtu eka eka bhAvane prakaTa karanArAM nAnAM kAvyo che. akhAe vedAntazAstranuM brahmAnaMda guru pAse je zravaNa karyuM tenuM teNe pAkuM manana karyuM jaNAya che. ane tenA pariNAmamAM je nididhyAsana tenuM anubhavarUpa phaLa teNe potAnI vANImAM prakaTa karavA bhAre prayatna karyo che. (saMtapriyA 106) hiMdI kRtio 1. saMtapriyA mane lAge che ke A prakaraNagraMtha akhAno madhyamAvasthAno jaNAya che. temAM te potAne ''sonArA'' zabdathI varNave che. A prakaraNanuM eka aMga ja sastA sAhityanI akhAnI vANImAM prasiddha thayuM hoya ema jaNAya che. tenuM mULa prakaraNa ''sarvAMgI'' che. mane lAge che ke tenA mUla graMthanA cAra aMgo hovAM joIe. paheluM aMga je prasiddha thayuM che temAM parabrahma je parokSa che te For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 19 saMta anubhavI puruSamAM aparokSa che- e pratipAdya viSaya jaNAya che. bIjA traNa aMgomAM te (1) parabrahmapIThanuM svarUpa, (2) te vastu ane vizvano bheda; ane (3) vastutattva eTale brahmarUpI-arUpI thaI rame che - e pratipAdana kare che. A cAra aMgo mUla graMthanAM che. ema tenA chellA doharAthI samajAya che : "aba kahu parabrahmapIThanA, vastu vizvako bheda rUpa-arUpI vahI rame, je jagata durlabha deva." je prakaraNagraMthanuM prathama aMga "saMtapriyA" nAmathI prakaTa thayuM che temAM parabrahma je sAmAnya daSTathI parokSa che te saMtazarIramAM gurukaLathI aparokSa thAya che- e zAstra eka dezanA siddhAntane varNavavA teNe prayatna karyo che. saMtazarIramAM parabrahma zI rIte pratyakSa thAya che tenI praNAlikA teNe nIce pramANe goThavI jaNAya che. prathama to sadguru caraNanuM zaraNa adhikArI ane karavuM ja joIe. A saMbaMdhamAM te kahe che ke : "sadaguru carana zarana rahe bina, bhava bhava sAro so bahota virAse, sadguru carana zarana grahe bina, dAnI karana saMse pare sAMsa, sadguru carana zarana sonArA, rve harirUpa kare mana Ase". A sadguru zaraNarUpa prathama sAdhana je sAdhI zake che tene guru dvArA haribhajananuM bIjAM sAdhana maLe che. akho kahe che ke : , "manasA vAcA karamanA hari na bhajyo priya jAna. anaMta viSaya rasameM pacyo, punI gayo pasAre pAna" 'je mana vANI e karma vaDe harine potAnA priya AtmArUpe jANI jeNe bhayo nahi, paraMtu aneka prakAranA viSayarasamAM racI pacI rahyo te maratI vakhate hAtha pasArI jIvananuM dhyeya sAdhyA vinA cAlyo jAya che. harine AtmArUpe oLakhI bhajavAmAM guruno anugraha jarUrano che. akho kahe che ke rAmacaMdra jo ke viSNunA avatAra hatA to paNa potAnA svarUpane oLakhavAmAM vasiSTha guruno temane Azraya levo paDyo hato. to karmabaMdhanane For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 20 vaza vartanArA jIvanano guruanugraha vinA uddhAra zI rIte thAya - "azruta gotra jana rAmakA, haMsa barana harirUpa guru goviMda jabarI milyA, taba hI bhayA tarUpa" akhAnA abhiprAya pramANe sadgurucaraNazaraNa ane haribhajana e be sAdhana sAdhanArane utpattimAM UMcA varNamAM janma hovo ja joIe evo niyama nathI. A be sAdhana jo sadhAya to harajinane jJAnavaDe harirUpa banavAmAM jAtino pratibaMdha nathI : "camAra jUlAhA nAIdhunIA, dAdu re dAsa, senA kabIrAI rAma sonArA, agni kisIkI javAlA, madhya paDyo so kIno apanAI." A kavitAmAM kahyA pramANe camAra, hajAma, dAdu, khATakI, sonI mahaMto varNavyA che. te sarva jema agninI javAlAmAM nAkhelo padArtha agnimaya thaI jAya che, tema harimAM tanmaya thayelo harirUpa bane che. paraMtu bhaktijanya haripaNAnuM jJAna te kaMI AvezarUpa nathI, paraMtu sAco anubhava che : sarvAtIta sabajA viSe, saba sameta aba zUnya oM svarUpa hurana bhayo, nAhIM jJAna nahi nyUna. A anubhavabaLathI "jahAM parapaMca tahAM puruSottama" e prakAre daSTino palaTo thAya che. A jagatamAM haribhAva prakaTa thayA vaDe je divya dRSTi UghaDe che tenA saMbaMdhamAM akho lakhe che ke : jo divya dRSTi dInI guru devane, to brahma sonArA sahI phale. vizvamAM harinI daSTi UghaDavAthI, "naranara maLe nArAyana niraguna" jaNAya che, ane paMcabhUtavALAM zarIramAM paMcAtIta alakSa prabhu lakSamAM Ave che. jeo samajaNa vinAnI eTale jJAna vinAnI kevaLa AvezavALI bhakti seve che teo khalajJAnI thAya che, paNa zuddha jJAnI banatA nathI. akho AgaLa jatAM jaNAve che ke : "eha sUjhakI bUjha samajase nyArI, kRtakI bUja agAhe javuM thorI"-- sAcI sUjha (samajaNanI bUjha) athavA oLakha karavI e eka nyArI kaLA che. For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 21 AvA haribhaktanA jIvaMta zarIramAM parabrahma parokSa chatAM aparokSa thAya che. e "saMtapriyA prakaraNanA pahelA vibhAganuM tAtparya akho varNave che. bIjA traNa muddAo ""saMtapriyAnA bAkInA khaMDa maLyA vinA ApaNe carcA zakIe ema nathI. 2. brahmalIlA - hiMdI bhASAmAM raceluM A "brahmalIlA' nAmanuM nAnuM prakaraNa ATha cokharA ane ATha chaMdomAM goThavAyeluM che. brahma athavA hari nAmano hIro zI rIte meLavavo tenuM pratipAdana A prakaraNano viSaya che. brahmasvarUpa niraMjana ane sAMjana ema be prakAranuM che. temAM niraMjana eTale kAjaLa vinAnA dIpaka jevuM brahmasvarUpa kALa, karma, ane mAyAnI meza vinAnuM che. te niraMjana brahmacaitanya praNava athavA oMkAra zabdanA pUrNa biMdu bhAva vaDe lakSaNA karavA yogya che. e biMdubhAvathI sahaja nIcalo bhAva te ardhamAtrA praNavanI gaNAya che ane te triguNatattvavALI mAyA athavA ajA (nahi janmelI) zakti gaNAya che. A mAyA, ajA, triguNamayI prakRti te niraMjana brahmacaitanyanuM aMjana eTale kAjaLa jevI che. jenA saMbaMdha vaDe paramabrahmacaitanya saguNabrahmarUpa dhAraNa kare che. parabrahma athavA niraMjanabrahma ardhamAtrAthI sUcavAtI mAyAnA aMjana vaDe aparabrahma athavA saguNa brahma bane che. A yoga thayA pachI "ajA" phelAya che. aneka prasUtinA prabhAvane te dekhADI de che. akhAnI paribhASAmAM A yoga thayA pachI saguNa brahma te stuti padAratha" eTale upAsanA athavA stuti karavA yogya caitanya bane che, ane ajAmAyA te daSTa eTale dekhAtA padArthonI svAminI eTale adhyakSa bane che. A vizvanI skUrti A ""stutyapadArtha" ane "daSTa padArthanI svAminI" A benA adbhuta saMbaMdhathI jema meghADaMbaramAM vIjaLI camake tema thAya che. "saguNa brahma so stuti padAratha, daSTa padAratha svAminI akhA brahma caitanya ghanameM, bhaI acAnaka dAminI." A caitanyanI vIjaLIno praveza thayA pachI traNa guNa mUrtio-brahmA For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho viSNu-rudranI tathA temanI traNa zaktio zI rIte prakaTa thaI paMcabhUtonI ane tenAM kAryo kevI rIte prakaTa thayAM, sUkSma zarIranI ane sthULa dehanI samaSTimAM zI rIte utpatti thaI vagere adhideva ane adhibhUta sRSTinuM varNana Ave che. tyAra pachI adhyAtma eTale jIvasRSTi ane tenI corAzI lAkha jAtiomAM mUla caitanyanA aMzo kevI rIte prasaryA che te varNave che. eka nAnA sthULa zarIramAM moha pAmeluM caitanya '"puraMjana" eTale jIvapaNAne pAmyuM. A jIvatva parama satya vastu nathI, tema mithyA padArtha paNa nathI. akho suMdara vANImAM jIvatvanuM lakSaNa Ape che :- 22 nAMhI mithyA nAMhI sAco, rUpa aiso jIvako, janma maraNa aura bhramana saMzaya, calyo jAI sadaivako. paraMtu jUTho nahi ane sAco nahi evo cidacigraMthirUpa jIva potAnI pIThamAM rahelA zuddha caitanyane mahAvAkyanAM tAtparyarUpe samajI jANe to jema IMDuM phUTatAM suMdara komaLa paMkhI UDavAnI zaktivALuM prakaTa thAya tema brahmarUpe vilase che : jaise aMDa piMDa phuTe vihaMgA, aura rUpa bhayo aura hI raMgA, Age aMDa madhya gaMdA pAnI, calana halana tAkI komala bAnI. bAnI komala aMga khecara, bhUcara bhAvanA saba TarI, temeM jaMta prasAda guru te, ahaMtA apanI girI. A brahmabhAve potAne oLakhanAra jIva pRthvI upara raDavaDatuM IMDuM nathI, paNa khecara eTale AkAzamAM komala aMga ane vANIthI uDanAruM prANI banI jAya che. "khohA gayo bica bala ajAko, nAhI teM cetana bhayo. aMdhA acAnaka nena pAyo, dvaMdva bica te TaTa gayo. stuti padArtha nayana dekhyo, dRSTi padAratha gayo vilA, miTI dehaDI bhAvanA aba, svayaM caitana hai calA. kahe akhA e brahmalIlA baDa bhAgI jana gAyago. hira hIrA apane hRdayameM, anAyasa so pAyago.' For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 23 brahmalIlA prakaraNamAM akhAnI vedAntazAstranI UMDI samajaNa madhura vANImAM spaSTa thaI zake che. gujarAtI kRtio 1. paMcIkaraNa A ekasobe copAIvALuM prakaraNa vedAntazAstranI paMcIkaraNa prakriyAne lagatuM che. paMcIkaraNa prakriyAno upayoga layayogamAM thAya che. ane tenA vaDe jIvAtmA paramAtmA sAthenuM tAdAbhya athavA ekapaNe oLakhI zake che. yoganA cAra prakAro che - (1) rAjayoga, jemAM jIvAtmA ane paramAtmAno pratyakSa caitanyasaMbaMdha karavAnI yukti hoya che, (2) haThayoga, jemAM jIvAtmA prANAyAmanI prakriyA vaDe paramAtmA sAtheno abheda sAdhI zake che, (3) maMtrayoga, jemAM zabda bahma athavA gurue dIkSAnA kramathI ApelA maMtra vaDe jIvAtmA potAno abheda paramAtmA sAthe sAdhI zake che; ane (4) layayoga, jemAM jIvAtmA tAttvika ciMtana vaDe potAnA piMDanAM tattvono brahmAMDanA tattvomAM laya sAdhI paramAtmA sAthe abhedabhAva meLave che. A layayogano AdhAra piMDa brahmAMDanA viveka upara rahelo che. eTale je tattvomAMthI piMDa ghaDAya che teja tattvomAMthI brahmAMDa ghaDAya che. mAtra tenI azuddha kalAne lIdhe jIvano piMDa avidyAno pariNAma bane che, tyAre Izvarano brahmAMDadehavidyAno vilAsa thAya che, piMDa avidyAno pariNAma banavAthI temAM je caitanya AbhAsarUpe skUre che tene baMdha-mokSa lAge che, brahmAMDadehavidyAno vilAsa hovAthI temAM je caitanya AbhAsarUpe jhaLake che te nitya zuddha-buddha-mukta svabhAvavALuM hoya che. AthI caitanyavahu eka saccidAnaMdaghana padArtha chatAM avidyAthI upajelA piMDamAM baddha jIva bane che. ane vidyAthI vilaselA brahmAMDamAM mukta Izvara bane che. baddha jIva, jo piMDabrahmAMDano viveka karI potAnI avidyAjanya upAdhione layayoga vaDe vidyAjanya upAdhimAM meLavI zake, to te kramazaH sAlokya', sAmIpya , sArUpya, sAyujaya, ane kaivalyapa, ema pAMca prakAranA mokSane kramavaDe siddha karI zake che.' For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 akho piMDa-brahmAMDano viveka karavAmAM layayogIo praNavane AlaMbana tarIke le che. ApaNI naisargaka zvAsaprazvAsanI kriyAthI prakaTa thatA dhvanine sakAra ane hakAranA yogavALo zabda roDanuM kahe che. temAM "te caitanya paramezvara huM chuM" - evo bhAvArtha AropI te kudaratI mahAvAkya (soDa)mAMthI vyaMjanavALo bhAga bAda karI je kevaLa mUrvabhedI zabda zeSa rahe che tenuM nAma oMkAra (OM)A zabda praNavazabda athavA oMkAra e parabrahmano vAcaka zabda che. A zabdabrahma, ciMtanavaDe, artha brahma (paramezvara cetana)ne vyakta kare che. tethI tenuM bIjuM nAma aparabrahma paNa kahevAya che. praNavanI paramezvara cetana sAtheno jIvano abheda prakaTa karavAnI A naisargika zaktine lIdhe vedAntazAstranA jJAnayoga ane dhyAnayogamAM teno khAsa AdhAra levAmAM Ave che. A praNavanA udbhavanI samaja akhAe paMcIkaraNanI 90thI 94 AMkavALI pAMca copAImAM ApI che. A cAvI vaDe paMcIkaraNa prakaraNa samajavAnuM che. praNava athavA kArano nAdabrahma sarva piMDomAM ane sarva brahmAMDamAM avyaktabhAve vyApI rahelo hoya che. jyAre te nAda-brahma prANI padArthomAM avyakta dazAmAM hoya che tyAre te prANIpadArthamAM "zUnya" tattva udaya pAmyuM manAya che, jyAre te parA, payaeNtI, madhyamAM ane vaikharI e cAra vANInA kramathI vyakta thato cAle che, tyAre te nAdabrahma jAge che. akho kahe che ke - vastu viSe svabhAve zUnya, temAM praNavanI uThe dhUnya - (copAI-4) A praNavanAda vaDe zUnyatattva sagarbha banI bhedAya che. ane tenI traNa mAtrA mAra, Dera, mIra vaDe A dazya jagata UgI nIkaLe che. A vizvano kramapUrvaka je praNavoddhArathI vikAsa thAya che, tene akho "upasarga" kahe che. A upasarga vaDe praNavanI traNa mAtrAthI bhedAyelA zUnya athavA niraMjana brahmacaitanyanI mUla prakRtirUpa upAdhi je samabhAve rahelI hatI te viSamabhAve phUTa thAya che ane te upAdhinA traNa guNo tamasa, rajasuM, ane sattva jAge che. For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho akho kahe che ke praNavadvArA bhedAyelA saguNabrahmacetananA tamobhAgamAMthI pRthvI, jala, teja, vAyu, AkAza, e pAMcabhUtonI utpatti thAya che; ane sattvaguNamAMthI adhidaivasRSTi, tathA iMdriyasRSTi utpanna thAya che, ane satvaguNamAMthI cAra aMtaHkaraNa (mana, buddhi, citta ane ahaMkAra), ane pAMca viSayo athavA tanmAtrAo (zabda, sparza, rUpa, rasa, gaMdha) prakaTa thAya che. A covIsa tattvo ane pacIsamI avyAkRta mAyA jene ardhamAtrA kahe che ane chavvIsamo mahAviSNu athavA mahApuruSanuM cetana eTalAM tattvono bhAgavatane anusAra akho svIkAra karI tenA upara pote piMDabrahmAMDanI mAMDaNI (maMDya) kare che. -- piMDaviveka A chavvIsa tattvomAM mahAviSNu eja zuddha caitanya vastu che, ane bAkInAM tattvo tenA vaDe caitanyavALAM vyakta dazAnAM temaja avyakta dazAnAM samudranA bharatIoTa jevAM temAM udaya ane asta pAme che. paraMtu jema samudramAM bharatIoTa vaDe jaLanuM ochAvattApaNuM thatuM nathI, tema mahAviSNumAM A vyaktaavyakta tattvonI bharatIoTathI tenA caitanyarasamAM kamIjAstI thatI nathI. A mahAviSNunA caitanyabaLathI avyakta mAyAmAMthI vyakta tattvono udaya thavo tenuM nAma sRSTi athavA "upasarga' teno laya thavo tenuM nAma pralaya. A pralaya eka kudaratI eTale naisargika kAlakramathI thAya che. pe bIjo yoga vaDe athavA upAya vaDe siddha thAya che. jema UbharAyeluM dUdha UbharAIne zamI jAya, athavA tene agnithI dUra karavAmAM Ave tyAre zamI jAya tema layayoga vaDe A jagatano Ubharo zame che, ane jIvAtmA potAnA sAcA zAMta mahAviSNusvarUpane yoganidrAthI meLavI zake che. je jIvAtmA bhoganidrAmAM che, tene mahAviSNunI yoganidrAmAM laI javo tenuM nAma layayoga. tyAre sRSTiprakriyA samajyA vinA layayoganI kaLA hAthamAM AvatI nathI te sahaja samajAze. 3 25 upara jaNAvelA praNavanA balathI je avyAkRta bIja bhedAI teno tamobhAga chUTo paDe che, temAMthI paMcabhUtonI AkAza, vAyu, teja, jala, For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 udaya akho pRthvI e rUpe kramazaH utpatti thAya che. ane A tattvo piMDanAM ane brahmAMDanAM ghaTakAvayavo bane che. piMDamAM A paMcabhUtanAM pariNAmo kevI rIte thAya che te chavvIsa tattvonI gaNanA karyA pachI samajAve che. nIcenA koSTakathI tenI samajaNa paDazeH pRthvIbhUta jalabhUta tejabhUta vAyubhUta AkAza (kaThinatAdharma) (kledanadharma) (dAhakadharma) (prasAraNadharma) (avakAzadharma) 1. nADIsamUha 1. zukra 1. sudhA 1. zvAsocchavAsa 1. zabdano (bhUkha) 2. mAMsa 2. zoNita 2. pipAsA 2. nADIvega 2. zabdagrahaNa (tarasa) 3. hADakAM 3. veda-lALa 3. kAma 3. heDakI 3. dehanI aMdara polANa 4. roma 4. mUtra-AMsu 4. krodha 4. chIMka 4. pAkavimardana (pakavI chUTuM pADavuM) 5. cAmaDI 5. kapha pa. Alasya pa. bagAsuM 5. nAza A paMcabhUtano ghaTakAvayavothI ApaNo sthUla piMDa racAya che ane temAM iMdriyo, tenA viSayo, ane tene bhoktA prati laI janArA adhiSThAtA devonI goThavaNa nIce mujaba che - indriyo viSaya adhiSThAtA deva 1 zrotra 1 zabda 1 diggavatA 2 vapha 2 sparza 2 vAyudevatA 3 cakSu 3 rUpa 3 sUryadevatA 4 jivA 4 rasa 4 varuNadevatA 5 ghANa (nAsA) 5 gaMdha 5 pRthvIdevatA 1 vApha (mukha) vANI sarasvatI 2 pAda (paga) gati 3 pANi (hAtha) grahaNa E a ww viSNu indra For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtyu akho 4 pAyu (guda) malavisarjana 5 upastha (jananendriya) prajotpattikarma prajApati 1 mana manana caMdra 2 buddhi bodha brahmA 3 citta ciMtana viSNu (bahunAmI) 4 ahaMkAra ahaMbhAva rudra ("zeSa" deva) TippaNI:- "zeSa" eTale zeSanAga nahi paNa bAkIno trIjo devA samajavo. ApaNA piMDamAM cAra deto hoya che. - (1) sthUladeha, (2) sUkSmadeha, (3) kAraNadeha, (4) mahAkAraNadeha, temAM sthUladeha upara kahelAM paMcabhUtonAM paMcIkRta aNuo vaDe, pAMca jJAnendriyo vaDe, pAMca kamendriyo vaDeema paMdara tattvonA aMzo vaDe banelo che. sUmadehanAM ghaTaka tattvo pAMca tanmAtrAo ane cAra aMtaHkaraNa maLI nava tattvo hoya che. kAraNadehanAM ghaTaka tattvane caitanyamAtrA kahe che. mahAkAraNadeha te kharI rIte ApaNuM kaivalya eTale bAkI raheluM zuddha caitanyarUpa che. ane tene kharI rIte dehasaMjJA ApavI yogya nathI. paNa traNa dehanI sarakhAmaNImAM te svarUpane cothA dehanuM mAtra nAma ApavAmAM Ave che. A pramANe sthUla + sUkSma + kAraNa + mahAkAraNa maLI chavvIsa 15 + 9 + 1 + 1 tattvo vaDe ApaNe dehAbhimAnI ghaDAyA chIe. temAM chelluM tattva te mahAviSNuthI juduM nathI, jo ke juduM hoya tevuM bhAse che. For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 28 brahmAMDaviveka jevI racanA piMDanI che, tevI racanA brahmAMDanI che. taphAvata eTalo che ke piMDAbhimAnIno deha paMcIkRta mahAbhUtano banelo che, tyAre brahmAMDAbhimAnIno deha apacakRta paMcamahAbhUtono banelo che. paMcIkRta paMcamahAbhUtanI prakriyA samajavAnI jarUra che :- . paMcabhUtanA pratyeka bhUtanA aNunA 1/2 aDadhA bhAga sAthe bIjA cAra bhUtanA 18 joDavAthI je mizra aNu utpanna thAya te aDadhA bhAgavALA bhUtanA prAdhAnyavALuM te te bhUtanuM paMcIkRta paramANu kahevAya che. udAharaNa tarIke zuddha pRthvItattvanA aNunA 12 bhAga sAthe jaLa, teja,vAyu, AkAzano pratyekano 1/8 bhAga saMmizra thAya to eka paMcIkRta pRthvInuM paramANu bane temAM pRthvInA aMzanuM prAdhAnya ane bAkInAM cAra bhUtonuM gauNapaNuM hoya che. tevI rIte bIjAM bhUtonuM paNa samajI levuM. akhAnA abhiprAya pramANe jIvanI sthUla kAyA paMdara tattvothI banelI che, ane temAM paMcIkRta paMcabhUtanA paramANuo kAmamAM Ave che, tyAre IzvaranI kAyA apaMcIkRta paMcabhUtomAMthI ghaDAyelI hoya che - sattara tattvanI Izvara kAya, pAMca prANa 10daza indriya thAya, "mana buddhi sahita sattare tattva, sUtrAtmAnuM temAM sattva. apaMcIkaraNa Izvarano deha, paMcIkaraNa jIva je teha, paMcIkRtanuM jIva zarIra, paMcabhUta, dazamAMhI samIra. pakarmendriya pajJAnendriya jJAna, "paMca viSaya tanmAtrA bhAna, "mana buddhi citta ahaMkArane mAya, caude deva teno adhiSThAya. sarva maLI cAle paracAra..... A pramANe Izvarano sacetana deha apaMcIkRta tattvono ghaDAyelo temAM sattara tattvavALA hiraNyagarbha athavA sUtrAtmA vaDe te jagatanuM taMtra calAve che, tyAre jIvano sacetana deha paMcIkRta bhUtano banelo prANa, karmendriya, jJAnendriya, patanmAtrA(zabdAdi) aMtaHkaraNa, 1mAyA (avidyA) maLI 30 tattvo adhyAtmamaryAdAmAM ghaDAI dasa bAhya karaNo (pa+5) ane cAra For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 akho aMtaHkaraNanA cauda adhideva sattAnAM upakAra vaDe karmanA balane anusAra dehayAtrA calAve che. jIvanI dehayAtrA calAvanAra upAdhionuM punaH paMcakozarUpe vargIkaraNa thAya che :- (1) annamaya koza, eTale paMcabhUtanAM paramANuthI racAyelAM pratyakSa annathI poSAto deha, (ra) tenA bhItaramAM rahelo prANamaya koza, jemAM pAMca athavA daza prANo ane pAMca karmendriyono samAsa thAya che, lakika jIvanano nirvAha ane balazaktino prabhAva A koza vaDe thAya che; (3) manomayakoza, jemAM pAMca karmendriyo ane manano samAsa thAya che, je vaDe jIvanI kriyAzaktinuM yaMtra cAle che; (4) vijJAnamayakoza, jemAM pAMca jJAnendriyo ane buddhino samAsa thAya che, je vaDe jIvanI jJAnazaktinuM yaMtra cAle che; ane (5) AnaMdamayakoza, jemAM jIvatvano nirvAha karanAra mAyA athavA avidyAnuM aNucaitanyanI chAyAvALuM hoya che, je vaDe DhaMkAyelI avasthAvALuM ApaNuM AnaMdarUpa jaLavAyAM kare che. saccidAnaMdabahmanAM traNa vizeSaNo paikI sad vizeSaNa jIvanA annamaya ane prANamayamAM spaSTa thAya che. cit vizeSaNa manomaya ane vijJAnamayamAM prakaTa thAya che. ane AnaMda vizeSaNa DhaMkAyelA rUpe AnaMdamaya kozamAM vaLageluM rahe che. A pramANe brahmAMDanA abhimAnI Izvara ane piMDanA abhimAnI jIvanI kArya (daha) ane karaNonI (indriyonI) upAdhio lagabhaga samAna vyApAravALI che, jo ke IzvaranI upAdhi zuddha dravyamAMthI prakaTelI hovAthI tenAmAM sarvajJatA vagere dharmo vyakta rahe che. ane jIvanI upAdhi malina dravyamAMthI UpajelI hovAthI tenI jJAna, icchA, ane kriyAzaktio DhaMkAyelI ane ochA baLavALI hoya che. topaNa mUla cetana ekarasa baMnenI pIThamAM hoya che. ane te sAthe baMnenI upAdhimAM je cidAbhAsa paDe che te paNa samAna baLe ja paDe che. jema sUryacaMdranA AbhAso jaLadarpaNa vageremAM samAnavegathI paDe che, chatAM upAdhinI zuddhi azuddhine anusAra AbhAsanI rti nyUnAdhika paDe che. jIvacetanane IzvaracetanadvArA mokSa thavAno krama che. A kAraNathI mokSanI kramapaddhati akho A pramANe samajAve che : For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. saMjJA For Personal & Private Use Only jIva cetananI jIvacetananI jIvacetananI Izvara cetanI Izvara cetananI Izvara cetananI baMnenuM sAmya thAya upAdhio avasthAo saMjJA navI upAdhio navI avasthAo to kevA prakArano mokSa prakaTa thAya vizva pUla zarIra (piMDa) jAgrata (netramAM virATa sthUla brahmAMDa sRSTi kAla sAlokya mokSa (annamaya- abhivyakta) ( viSNu) juo copAI prANamaya) zarIra 95-96 taijasa sUkSma zarIra- svama (kaMThamAM hiraNyagarbha sUkSma-brahmAMDa sthitikAla sAmIpya mokSa (manomaya-vijJAna abhivyakta) sUtrAtmA brahmA zarIra maya) prAjJa kAraNazarIra suSupti (hRdaya) mAyAupahita brahmAMDanuM layakAla sArUpyamokSa (AnaMdamaya) Izvara (dra) kAraNa zarIra sAkSI mahAkAraNazarIra nirvikalpa samAdhi parabrahma (mahezvara) mAyAzarIra tirodhAna sAyujayamokSa (turIya) athavA sahaja (avyAkRta) anugrahasamAdhi bhUmikA (akhAe spaSTa karI nathI) layakAla sa hitre Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho turIyAtIta "jIvezvara kahevA nava rahyo, tyAre apaMcIkRta pAre gayo' kaivalyamokSa e prapaMcI kIdho samALa, sadA niraMtara che te sAva. (copAI-80) TippaNI-A avasthAmAM jIva-Izvarabhedano aMzamAtra paNa raheto nathI. piMDa-brahmAMDano laya yogavaDe je abheda anubhava siddha karI A chellA mokSane jIvatI avasthAmAM siddha karI zake tenuM varNana 'paMcIkaraNanA" aMtamAM akho kare che H vedataNAM vacano che eha, niHsaMdeha thAya samaje teha, jIvanmukta te tenuM nAma, jeNe saMbhALyuM mULaguM dhAma. nahi avatarIA sarakho teha, jeNe ema na saMbhALI deha, muktibaMdhanuM nahi abhimAna, jyAM jJAtA nahi jJeya ne jJAna. tripuTIrahita te che ja avAcya "tattvamasi" pada zodhyuM sAcca. zAstrAratha teNe pAmyuM zAna, AtmAnubhava hatuM vijJAna. mahApadamAM kahyuM ke e dvaita, te samajyAthI thayuM. advaita abrahma te zabdaja vinA, e samaje akhA vettA ApanA. (noTa-paMcIkaraNa sAthe guruziSya saMvAdano bhUtabhedakhaMDa vAMcavo) (2) cittavicArasaMvAda 31 A prakaraNa pitA-putrasaMvAdarUpe paNa gaNAya che. temAM citta e pitA che. ane vicAra e putra che. vicAra vaDe citta prabuddha thAya che ane potAnA zuddha cinmayasvarUpane oLakhatuM thAya che. vedAntazAstranI AtmaprabodhanI prakriyAvaDe vicA2 (putra). citta (pitAne) samajaNa Ape che, ane citta chevaTe kahe che ke : mAro mujamAM havo samAsa, tujadvArA have havo prakAzaH have rahI nahi pUchavA vAta, jema che temaja che sAkSAt jyAM jevo tyAM tevo huM, ema ja sarakhA huM ne tuM, ahaMbrahma te sve sAkSAt. sve svemAM che saghaLI vAta. te mATe suNa citta vicAra, tene hoye bhavasaMsAra, damAya nahi te dehane viSe, kahe akho ema samajo sukhe. For Personal & Private Use Only 411 412 413 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 akho (3) guruziSyasaMvAda A prakaraNanA cAra khaMDa che - (1) bhUtabhedakhaMDa, (2) jJAnanirveda khaMDa, (3) muktamumukSu lakSaNakhaMDa, ane (4) tattvajJAna nirUpaNa khaMDa. akhAnA tattvaciMtananuM svataMtra nirUpaNa karavAnA prasaMge A prakaraNa ApaNe AdhArarUpe laIzuM. (4) anubhavabiMdu A prakaraNa mane lAge che ke akhAnA zravaNa, manana, nididhyAsananA phalasvarUpe che. temAM chatrIsa chappAmAM akhAe brahmAtmaanubhava kevo hoya che, ane tenI khumArI kevI rahe che tenuM varNana che. cAra chappAmAM phalastuti che ane ekaMdara 40 chappA che. e chappA chatrIsa, dIse che marmanI sAno, cAra kahyA phalastuti, veza te brahmadazAno." A prakaraNane "biMdu" nAma ApavAmAM akhAe prAcIna upaniSadonAM nAmanuM anukaraNa karyuM che. atharvavedanAM keTalAMka upaniSadomAM amuka viSayanuM ekIkaraNa karI gaMbhIra artha TUMkAmAM jaNAve che tevAM upaniSadone biMdu-eTale kendrabhAvane pAmelo vicAra - evuM nAma ApavAmAM Ave che, jemake dhyAnabiMdu, amRtabiMdu, nAdabiMdu. pAchaLanA veda:tazAstranuM tAtparya jemAM ekatra thayuM che evA zaMkarAcAryanI "dazazlokI" uparanI madusUdana sarasvatInI TIkAne "siddhAntabiMdu" kahe che. akhAe zravaNakALe A graMthonAM nAma sAMbhaLelAM te uparathI potAnA prakaraNane "anubhavabiMdu" evuM nAma ApyuM jaNAya che. biMdu eTale TapakuM e arthamAM nahi. paraMtu gaMbhIravicAranuM jayAM ekIkaraNa che, evo graMtha ema samajavAnuM che. (5) akhegItA ane (6) kaivalyagItA A be prakaraNa paikI pahelI gItA akhAnI paripakava buddhinuM phala che. bIjI "kaivalyagItA" e nAnuM AzAvarI rAga 24 kaDInuM prakaraNa che. For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho pote 33 akhegItAnI racanA 40 kaDavAM ane dasa padavALI jaNAya che. akho "bAre uNAM pAMcase che, akhegItAnAM caraNa, caraNe caraNe AtmavidyA, azaraNa kerUM zaraNa." ema kahI pa00 bAda 12= 488 kaDIono te graMtha jaNAveche, tenI dhArelI racanA pramANe 40 kaDavAM x 11 caraNo = 440 10 56 x = 40 pada chelluM 11 muM X = 8 A pramANe caraNonI gaNanA thavI joIe. prasiddha pATha pramANe 39 kaDavAM 4 (10+1)= 429 caraNo 1 kaDavuM x (11+1)= 12 (cAlIsamuM) 56 10 = 45 45) 486 (4+4+5+4+3+5+4+4+4+8 be caraNono taphAvata paDe che. sastA sAhityanI bIjI AvRttinAM pado "akhegItAM'mAMthI chUTAM pADI padonA saMgrahamAM lIdhAM che. te yogya thayuM nathI. AthI mUlagraMthanuM rUpa bagaDe che, ane prakaraNanuM tAtparya nakkI karavAmAM aDacaNa Ave che. prathamAvRttino pATha abhyAsake upayogamAM levo ghaTe che. A dasa pado sastA sAhityakAra bIjI AvRttimAM padonA samUhamAM "zIrUAtamAM ApyAM che" ema lakhe che. (phUTanoTa pR. 42)-paraMtu A ullekha bhUla bharelo che kharI rIte akhAnI "akhegItA'mAM aMtargata thayelAM pado nIcenA anukrame padonA samUhamAM che : = For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho akhegItA"nuM paheluM pada samUhamAM ................ .......... .......... * * * * * * * * ...... ........... 55 .......... ............103 10.......... ...........146 (7) chappA A chappAo akhAnA ghaNA lokaprasiddha che. tenuM vivecana =pa-41903mAM meM mArA sAkSarajayaMtInA "akho ane tenuM kAvya" e nibaMdhamAM karyuM che. temAM khAsa umeravA jevuM nathI. tethI te nibaMdhamAMthI mArA vicAro atre TAMkuM chuM - bodhapradhAna akhAnI kavitAno moTo bhAga sAtaso chaMtALIsa chappAmAM che, ane cuMmALIsa aMga pADyAM che. akhAe A chappAne vyavasthAsara goThavavAno prayatna karyo nathI, to paNa te chappAo bhinnabhinna vakhate lakhAyelA hovAthI tathA prasiddha karavAnAM sAdhano te samayamAM hAlanA jevAM nahi hovAthI teNe buddhimAM kAMI vyavasthA dhArI haze paNa tenAthI te prakaTa rUpamAM mukAI nathI. akhAnA abhyAsakane A aMgomAM varNavAyelA vicAro prati lakSa ApatAM chappAonA nIce pramANe cAra varga pADelA jaNAze : prathama to rUDha thayelA saMpradAyonA dharmanA doSonA grahamAMthI chUTavA sAru For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 35 teNe keTalAMka aMgo racyAM che. A aMgamAlAne ApaNe doSanivAraka aMga kahezuM. A vargamAM (1) veSaniMdA, (2) AbhaDacheTaniMdA, (3) sthUla doSaaMga, (4) prapaMcaaMga, (5) cAna,aMga, (6) sUkSmadoSaaMga, (7) cANAkaaMga (8) bhASAaMga, (9) khaLajJAnIaMga, (10) jaDabhaktiaMga, (11) saguNabhaktiaMga, (12) daMbhabhaktiaMga, (13) jJAnadagdhaaMga, (14) dazavijJAnIaMga, (15) vibhramaaMga, (16) kuTakaLaaMga. bIjA vargamAM brahmavidyAnAM sAdhanonuM mukhyatve karIne pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A varganuM nAma guNagrAhakaaMga varga ApaNe ApIzuM. temAM nIcenAM tera aMgono samAsa thAya che - (1) guruaMga, (2) sahajaaMga, (3) kaviaMga, (4) vairAgya aMga, (5)vicAraaMga, (6) kSamAaMga, (7) tIrthaaMga, (8) svAtItaaMga, (9) cetanAaMga, (10) kRpAaMga, (11) dhIrajaaMga, (12) bhaktiaMga, (13) saMtaaMga. trIjA vargamAM brahmavidyAnA prameyo arthAt jANavA yogya padArthonuM tathA siddhAntonuM pratipAdana che. A vargane siddhAnta pratipAdakaaMga varga kahIzuM. temAM nIcenAM cauda aMgono aMtarbhAva thAya che :- (1) mAyAaMga, (2) sUjhaaMga, (3) madAlasaaMga, (4) vizvarUpaaMga, (5) svabhAvaaMga, (6) jJAnI aMga, (7) jIvaIzvara aMga (8) AtmalakSaaMga, (9) veSavicAraaMga, (10) jIvaaMga, (11) vedaaMga, (12) ajJAnaaMga, (13) muktiaMga, (14) AtmAaMga. cothA vargamAM brahmavidyAnA phalanuM varNana karatAM kAvyo che. A phalapratipAdaka vargamAM (1). prAptiaMga ane (2) pratItiaMgano samAveza thaI zake che. ane uparanI prathama prasiddha thayelI chappAnI AvRttimAM ekaMdara 48 aMgo che, ane chappAonI gaNatrI 6.39 karI che, jyAre sastA sAhityanI AvRttimAM ekaMdara 45 aMgo che ane chappAo 746 che. sane 185ranI pratamAM aMgo (naM. 26, 40, 41, 42, 44, 45)nAM nAma nathI ane te sAthe paMcIkaraNanA AraMbhanA 23 chappAne svataMtra 14mA aMga tarIke ApyA For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 akho che. prasiddha paMcIkaraNa te svaMtatra prakaraNa che. temAM copAI che, tyAre AmAM chappAnuM rUpa ApyuM che. kharI rIte paMcIkaraNa e svataMtra ja prakaraNa che, ane chappAmAM tenI goThavaNI bhUlathI thayelI jaNAya che. (8) pado akhAnAM ekaMdara 15ra padono samUha sastA-sAhityanI bIjI AvRttimAM chapAyo che. jemAM akhegItAnAM 11 pado paNa aMtargata karyA che. chUTaka padonuM bIjuM sAhitya saMtonI vANInA saMgrahakAra ane prakAzaka bhagavAnajI mahArAja potAnA kahAnavA baMgalAmAM che ema jaNAve che. paraMtu A aprasiddha graMthonI sUci taiyArI karI prasiddhimAM mUkavAmAM na Ave tyAM sudhI te sAhityanI samIkSA thaI zake tema nathI. (9) soraThA sastAsAhityanI bIjI AvRttimAM 253 soraThA chApelA che. paraMtu A soraThAne ja "akhAkRta parajIA' kahe che. tenI eka lekhI prata gujarAta varnAkyulara sosAyaTI taraphathI maLI che, te zuddha che. temAM ekaMdara 314 duhA che. eTale 61 duhA prasiddha AvRttimAM nathI. te sAthe prasiddha thayelA soraThAmAM ghaNe sthAne azuddhi che, ane tethI arthano bhrama utpanna thavAno saMbhava che. A pramANe akhAnI be hiMdIbhASAnI kRtio ane nava gujarAtI bhASAnI kRtio prasiddhine pAmI che. akhAnI kRtio mUla pratonA AdhAre zuddha pAThanA nirNayavALI chapAvavAnI khAsa agatya che. A kAma gujarAtI sAhityanI abhivRddhi icchanAra gujarAta varnAkyulara sosAyaTI athavA vaDodarA rAjyanA khAtA taraphathI thaze ema AzA rAkhavAmAM Ave che. bIjuM vyAkhyAna akhAnuM akSarajIvana (3) (tenuM tattvaciMtana) akhAnI ekaMdara maLI AvatI agiyAra kRtio (be hiMdI ane nava For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 37 gujarAtI)nuM vivecana karyA pachI akhAnA tattvajJAnanI samAlocanA karavAnuM zeSa rahe che. akho potAne kavi gaNato nathI, paraMtu jJAnI gaNe che. chappAnA kaviaMgamAM akho poteja kahe che ke : "jJAnInI kavitA na gaNIza, kiraNa sUryanAM kema varaNIza, zabda taNo cheDo kema thAya, AkAzane kema toLyuM jAya. evuM vacana aliMgI taNuM, akhA nahi koI para ApaNuM." A dazya jagatanI pAranA tattvane cAra varganA puruSo sparza karI zake che - (1) kavijana, (2) kalAvida (3) sAdhu athavA bhaktajana, (4) tattvajJa. jagatanI pIThamAM rahelA abhautika bhAvane kavijana pratibhA vaDe joI zake che, ane te zabdadvArathI suMdararUpe te bhAvasRSTine utpanna karI sahRdayajanane samajAvI zake che. kalAvido lalitakalAdvArA mUrtarUpamAM amUrtarUpa oLakhAvI zake che. sAdhujano hRdayanI atyaMta zuddhi vaDe ane vItarAga citta vaDe sarva prANIonA hRdayanA aMtaryAmI svarUpa sAthe sparza karI zake che. tattvajJa athavA jJAnI puruSa, zuddha vivekavALI prajJAnA baLavaDe jevuM che tevuM abhautika svarUpa oLakhI zake che. akhAne ApaNe cothA vargamAM mUkI zakIe. tenAmAM sAdhutA athavA bhaktino raMga che. paNa tenI mukhya coTa tattvajJAna athavA samajaNa athavA "sUjha" upara che. vastunI UMDI samajaNa athavA anubhava teNe jUnA brAhmaNonI peThe adhyayana dvArA athavA hAlanA jamAnAnI vAcana paddhatidvArA meLavyo nathI. paraMtu zraddhApUrvaka vedAntazastranA anubhavI mahAtmA brahmAnaMda pAsenA dIrghakALanA zravaNa vaDe meLavI zakyo che. enuM zravaNa zAstranA siddhAMtono apaco kare evuM nathI. paraMtu teNe jeTaluM sAMbhaLyuM che teTaluM teNe manamAM UMDu utAryuM che. ane vidyAnA pakavarasane teNe meLavyo che. te sAthe nididhyAsana vaDe teNe potAnA nizcayo daDha karyA che. ane te nizcaMta brahmajJAnane meLavI zakyo che. tenuM bahuzrutatva tenA graMthonA avalokanathI sArI rIte tAravI zakAya che. mArI tAravaNIthI mane lAge che ke teNe nIcenA vedAntazAstranA graMtho sArI rIte zravaNadvArA samajI jANyA che : For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 1. akho graMthonA nAma zravaNa karyAnA anumAnanA AdhAra 1. yogavAsiSTha akhegItA' kaDavuM, anubhava biMdu. 2. dattagItA akhegItA', guruziSya saMvAda 3. mahAbhArata-zAMtiparva guruziSya saMvAda-bIjo khaMDa 20 nArAyaNakhaMDa guruziSya saMvAda-trIjo khaMDa 29 4. bhagavadgItA pada 30 chappA pa22 5. bhAgavata guruziSya saMvAda-khaMDa 3. paMcIkaraNa chaThThI copAI, anubhavabiMdu. 6. paMcadazI paMcIkaraNagraMtha, paMcadazI, tAtparya nAmano graMtha, teno aprasiddha graMtha che. 7. AtmapurANadvArA athavA mUlagraMtha zravaNadvArA bRhadAraNyaka upaniSad anubhavabiMdu, 33. (zatapatha brAhmaNano caudamo kAMDa) chappA pa7, 505. chAndogya upaniSada guruziSya saMvAda-khaMDa, 2-24 (indravirocana AkhyAna cittavicArasaMvAda 134. tattvamasi prakaraNa) guruziSya saMvAda -46 8. zaMkarabhASya guruziSya saMvAda-3jo khaMDa. 9. adhyAtmarAmAyaNa akhegItA, kaDavuM 3. 10. puruSasUktam chappA 73. - tattvajJAnanA mukhya traNa prameyo che - (1) jagatanuM svarUpa, (2) jagatanA jANanAra jIvanuM svarUpa, ane (3) te benA adhyakSanuM athavA tenI pIThamAM rahelI vastunuM svarUpa. vedAntazAstramAM A traNa prameyone jagata jIva ane Izvara kahe che. te zAstra advaitavAdI che. ane te paNa cetanatano svIkAra kare che. AthI jIva ane For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 39 IzvaranA adhikaraNamAM ekasamarasa caitanyamaya tattvano te svIkAra kare che ane tene brahmatattva kahe che. te tattvanA sat, cid, ane AnaMda evA traNa svadharmo che. te pUrNarUpe eTale vizeSaNarUpe je caitanyamAM jhaLake che tene nityasiddha Izvara kahe che, jemAM te apUrNa dazAmAM athavA DhaMkAyelI dazAmAM rahe che. tene teo saMsArI jIva kahe che. jagata eTale jIvanA anubhavamAM AvatuM vizva kevaLa zUnya nathI, paraMtu vyavahAra sAdhanAra sAcuM che. te jagata paramezvaranI mAyA vaDe brahmasvarUpamAM vivartarUpe bhAse che, ane jIvane te avidyA vaDe sAcuM che evo bhrama thAya che. A jagata sAcuM che evI dRDha bhAvanAne jIvacetana saMsArI dazAmAM karmanA vipAka anusAra janmajanmAMtara pAme che, paraMtu bhrama nRivatta thatAM te potAnA zuddha rUpane oLakhe che. tethI jema lAMbuM svapna aneka kALanA raMgane darzAvatuM chatAM jAgrata, avasthAmAM eka kSaNamAM aLapAI jAya che tema vyavahArasattAnA anAdikAlanA bhramathI saMsArI jIvano saMsArIpaNAno eTale baddhadazAno bhAva satya brahmAtmajJAna vaDe aLapAI jAya che. 1. 2. 3. 4. 1. akho potAnA nizcayo ghaNA garbhita zabdomAM sacoTa jaNAve che. jagatanuM lakSaNa jagata nAma jagadIzaja taNuM, joyAmAM kAraNa che ghaNuM, citta sahita jotAM to jagata, citta rahita che avyakta. jo dIse jaganAtha to, jagata na dIse jana akhAM. kadaLIstaMbha ghaNAM paDa vaLe, vacamAMthI luMbo nIphaLe. jagata kAtaro kema mahAbhUta, je vaDe raMgI te adbhuta, akhA arUpI ugyo joI, pUrva pakSa na karazo koI. 52 ketAM parabrahma hari, ane paMca ketAM paMcabhUta, e prapaMcanAma jUThA taNuM, ema prakaTyo vaMdhyAsuta. guruziSyasaMvAda-prathama khaMDa, doharA 33 jIvanuM lakSaNa kAryopAdhi taNuM nAma jIva, kAraNopAdhi Izvara sadaiva. guzi saMvAda 3 khaMDa copAI 7 For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 5. vidyAmAM paDato AbhAsa, eTale Izvara sarvAvAsa, avidyAmAMhI paDayo. AbhAsa, eTale havo jIva prakAza. paMcIkaraNa 67. tuM to citta cinI che lhera, cid sAthe kaMI nathI vera, jyAre surata cAlI tuja bhAra, tyAre tuM kevaLa saMsAra. teja surata jo pAchI zarma, AvI vastu paraNe name tuM vilAsa prabhu cetanataNo, kAM tu rAkhe bhAra ApaNo cittavicArasaMvAda 91-92. nAMhI mithyA nAMhI sAco, rUpa aiso jIvako janma. maranoM bhramanasaMzaya, calyo jAya sadaivako akho (brahmalIlA co. 296) IzvaralakSaNa - vedAnte je Izvara kahyo,te jovA nahi koI aLago thayo, te Izvara che. sarvAvAsa, jeNe saghaLo zabdavilAsa. ciravi saM 84. e to akhA bahu utpAta, ghaNA paramezvara kyAMnI vAta. (chappA phuTakaLaaMga 628) amUrtanI mUrti A sau, aNunAmInAM nAma ja bahu. chappA 536 bahu pagane bahu pANi, bahu nAsA ne bahunetra bahu, karatA na kare kANA, aMga vivaraNa aLagAM akhA. nIcathI atize nIce, AcAra to nava karma asaMkhyAno kIca, tuMne na lAge osare, trIkamA For Personal & Private Use Only nara nara madhya nArAyaNa nirguNa saguNa so nArA bhekha kacho he saMtapriyA. soraThA 222 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 41 (4) akhAnA tAttvika siddhAnto akho mAtra tattvaciMtakaja na hato, paraMtu tattvaniSTha athavA brahmaniSTha hato. tenA siddhAnto tAravavA hoya to mukhyatve karI tenA nIcenA cAra graMthono AdhAra levo paDaze : cittavicArasaMvAda tathA guruziSyasaMvAda akhegItA tathA kaivalyagItA uparanA be saMvAdo tathA akhegItAnI racanA racavAmAM akhAe vedAntazAstranA saMskRtamAM racAyelA prakaraNagraMtho tathA bhagavadgItAne sAmA AdarzarUpe lIdhAM jaNAya che. zaMkarAcAryanA vivekacUDAmaNi, upadezasAhasrI vagere prakaraNagraMtho guruziSyanA saMvAdarUpe che, ane bhagavadgItAgraMtha, je ApaNA hiMdu dharmanA sanAtana siddhAntone kaliyugamAM yugadharma tarIke darzAvanAra koI apUrva pratibhAmaya graMtha che tenAM anukaraNo saMskRtamAM lagabhaga cauda thayAM che :-rAmagItA, gaNezagItA, zivagItA, devagItA, zaktigItA, (vIgItAthI judI che), kapilagItA, aSTAvakragItA, "avadhUtagItA, haMsagItA, zremagItA, pAMDavagItA, sUryagItA, brahmagItA, anugItA. A sarva gItAomAM pUrNAvatArI zrI kRSNanA anubhavonI jevI spaSTa smRti bilakula nathI paraMtu te te lakhanAranI anubhUtinI kaMI kaMI jhAMkhI mAtra che tevI te jhAMkhI potAnA anubhavanI akhAe potAnI "akhegItAmAM dekhADI che. akhAnA anuyAyIo tene akSayagItA nAma Ape che, ane tenI lekhI pratanA aMtamAM mahAvida mokSayinI evuM vizeSaNa Ape che. A vizeSaNa vaDe te graMthanuM tAtparya ApaNe samajI zakIe ema che. te graMthamAM sarva vidyAmAM moTI brahmavidyAnuM svarUpa che. ane te pAMDitya meLavavA nahi, paraMtu potAnA baMdhanI nivRtti karavA arthe che. te graMthanAM cAlIsa kaDavAM ane dasa padamAM akhAe :- (1) brahma athavA harinuM svarUpa, (2) tenI upAdhirUpe banelI mAyAnuM rUpa ane tenAM pariNAmo, (3) vairAgya, bhakti, ane jJAnarUpa sAdhanono vicAra, (4) jIvanmukti, ane (5) videhamuktinuM varNana (6) hariguru saMtanI bhaktimAM sarva gahana vidyAnI cAvI che, ane (7) advaitapadanI niSThA kevI hoya - e siddhAnto sarala gujarAtI bhASAmAM For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho varNavyA che. mArA pRthakkaraNa pramANe kaDavAnuM viSayavargIkaraNa ane saMgIta nIce pramANe jaNAya che :kaDavuM viSaya saMgati-pUrvApara upakramarUpa kaDavAM 1-2 1. hariguru saMta stuti. maMgalAcaraNa prAcIna kavio sAthe potAnI hariguru saMtanI kRpA vaDe ja te nikRSTatA prathamakhaMDa (3-16) potAno anubhava jaNAve che. evI (jagata-jIva-viSayaka) pUrvanA kaDavA sAthe saMgati che. 3. AtmarUpa harinI oLakha prAcInoe harine AtmArUpe oLakhyA hatA. ane judA devarUpenahi. 4. harine atmArUpe na oLakha- hari mAyA ane jIvanI a vAthI jIvano bhramamaya saMsAra vidyAvaDe jIvatva UbhuM thavAthI Ubho thAya che. harine AtmArUpe oLakhAto nathI. mAyAnuM svarUpa. - mAyAno udaya ane teno vistAra. 6. mAyA-avidyAnAM kAmakarma mAyA-avidyAnA jIva upara ane bhava e pariNAmo. thatAM pariNAmo. mAyA bAhya jagatanuM paNa jIvanI sRSTi uparAMta IzvaranI kAraNa bane che. sRSTi paNa mAyA vaDe UbhI thAya che. mAyAno aMta thAya to sRSTi je nimittathI sRSTi, te mAtrano laya thAya. nimitta aLapAtAM laya. 9. mAyA nivRttinA upAyo laya karavAnAM kAraNa zodhavAnI vairAgya-bhakti-jJAna. svAbhAvika agatya UbhI thAya che. 10. bhakti eka paMkhiNI che. tenI sarva sAdhanomAM bhakti e pAMkho jJAnavairAgya che. aMgI che ane vairAgya ane jJAna For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 akho e aMga che. 11. A bhakti te nirAzI prema- lokaprasiddha bhakti karatAM Atma lakSaNA ane sarvAtmabhAvanA bhAvanI laganIvALI bhakti viraharUpa samajavI. vedanAvALI samajavAnI che. 12. AvI bhaktivaDe jJAnaniSThA sAcI bhaktivaDe nara nArAyaNa ane hRdayapalaTo thAya che. banI jJAnaniSTha thAya che. ane mAyA zame che. 13- jJAnaniSTha-jIvanmukta jIvanmuktirUpa phalanI siddhi 16 mahApuruSanAM lakSaNo ane arthe A hRdayapalaTAnI ane mahimA ajJAnanI nivRttinI jarUra che. bIjo khaMDa (17 thI 23 parabrahmaviSayaka) 17- brahma vastu nirUpaNa nArAyaNa athavA harirUpe potAne oLakhavAnuM pratipAdana prathama khaMDamAM thayuM, te harinuM zuddha rUpa zuM? 19 brahmavastune AtmarUpe oLakha- nirguNa nArAyaNa svAmInA piMDamAM nAra-Izvara, mAyAjIvanA bheda saguNa bane che. samajAvI zake che. 20 saMsAranuM nATaka zI rIte UbhuM saguNarUpe jagatanuM nATaka thAya che ane sUtradhAra zI rIte saMsArarUpe che, nirguNabhAva te aLago rahe che? mUlapade rahevuM. athavA nATakarasanI samApti che. 21 nATakarUpe adhyAropa ane saMsAra kevaLa pratItirUpa che. avadhie apavAda athavA ane vastu badalAtI nathI. e laya. nirguNapadanA jJAnanuM phala che. 22 adhyAropa ane apavAdanuM pratIti ane laya zI rIte 18 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 44 rahasya dRSTAnto dvArA samajAya che. vastu badalAyA vinA thAya che te samajavuM jarUranuM che. 23 AvA anubhavI-jJAnanI gati samajanAra durlabha che. ane akaLa che. sAmAnya janane prApta thatA nathI. trIjo khaMDa (24 thI 28) zabdabrahma vaDe parabrahmaprApti 24 zabdabrahma athavA praNava dvArA brahmAnubhava zI rIte thAya che. bIjA khaMDamAM je parabrahmapadanuM varNana karyuM hatuM aparabrahma (kAra) zI rIte sAdhana bane che. zabdabrahma sAdhana che; parabahma sAdhya che. 26 zUnyavAda ane brahmavAda atyaMta najIkanA che, paraMtu tenA pAyAmAM siddhAntano bheda che. 25 zabda brahmadvArA jyotirmaya athavA jJAnamaya brahmanI pratIti. praNavanA avadhie je biMdu- bhAva athavA zUnyabhAva temAMthI zUnyavAdI ane brahmavAdInA nirNayo UbhA thAya che. zUnya eTale jaMgata zUnya thayA pachI pUrNabrahma kevaLa kahe che-e brahmavAdInI UMDI samaja che. 27 sAcA zUnyavAdI karatAM mithyA zunyavAdI bhayaMkara che, kAraNa ke sAcA zUnyavAdI virAgI hoya che, mithyAzUnyavAdI saMsA ranI AsaktivALA hoya che. 28 sadeha chatAM videhI brahmavAdI. sAcA zUnyavAdI mithyAzUnya vAdI karatAM caDhIAtA che, jo ke brahmavAdI karatAM UtaratA che. deha dekhAto dhAraNa karyA chatAM videhI siddhi kevI hoya che. For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa akho cotho khaMDa (kaDavAM 29 thI 31) parapakSamaMDana tathA khaMDana 29 cha darzano che upadarzano anubhavI brahmavAdI parapakSanA 30 purANa vagerenA mata matAMtaro vicAronuM samAdhAna zI rIte kare che? 31 zuM kahe che ane satya siddhA ttathI keTalA AghA che? pAMcamo khaMDa (kaDavAM 32thI 35) (gurubhakti) 32- hariguru-saMtanI bhakti kevala paMDitovaDe dhyeyaya brahmanI 35 vinA tattvajJAnano udaya thato. prApti thatI nathI, paraMtu anubhavI nathI. saMtonI bhakti ane temanI kRpA vaDe daSTi UghaDe che. chaThTho khaMDa (36thI 39) advaitaniSThA 36-39 advaitapadanI niSThA zI gurubhaktinuM phala che. rIte baMdhAya che. upasaMhAra (kaDavuM 40) phalastuti 40 A pramANe upakrama ane upasaMhAranI ekavAkyatA karI madhyanA che khaMDomAM akho potAnA tAttvika siddhAnto sthApavA mAgato hoya ema samajAya che. tenA potAnA zabdamAM kahIe to te akhegItAmAM cAra sAdhano ane be siddhapadanAM lakSaNo varNave che - (sAdhanamALA) emAM jJAna, bhakti vairAgya che. (kaDavAM 10-11-12) mAMhe mAyA nirIkSaNa dRSTi For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 46 (siddhapadanAM lakSaNa) jIvanamukta ane mahAmuktanAM, (kaDavAM 13-16) cahena (cihna) ne vaLI puSTi; (samarthana) meM viSayAnusArI cha khaMDamAM vargIkaraNa karyuM che; akhAe sAdhanaphalane anusAra cha vibhAga pADyA che. akhAnA akhegItAnA prathama khaMDamAthI taravAtA siddhAnto sarva siddhAntonI sarakhAmaNImAM akhAe potAno tAttvika siddhAnta vedAnta upara ghaDyo che, paraMtu vedAntazAstrano sAco marma jeo moDhethI mAyAvAda bole che, ane UMDA bhAvathI A dekhAtA jagatanuM mithyApaNuM samajI jANatA nathI temanA anubhava bahAra rahe che. akho ramUjI vANImAM kahe che ke : "sAMkhyane AMkhya pA vasAnI, jo cAle to cAlI zake, vedAntane vATa sUjhe sudhI, jo mAyA mukhathI nava bake". ("akhegItA" kaDavuM 31-8) mAyAvAda mAtra moDhe bolavAnI yukti nathI, paNa anubhavathI samajavAnI eka kaLA che-evuM akhAnuM khAsa maMtavya che. brahmanI traNa prakAranI zaktio : cikti, mAyAzakti, prakRtizakti brahmatattvanI ciktinuM eka sAmarthya athavA bala tenuM nAma mAyAajA che. brahmacaitanyanI covIsa jaDatattvarUpe, ane pacIsamA baddha puruSano bhAva ApanArI prakRti zaktine prakaTa karI tene dekhADI punaH potAmAM zamAvavAnI zaktine mAyA kahe che. A pacIsa tattvonA raMgo je AdhAramAM bhAse che te chavvIsamo paramAtmA te jevo ne tevo yathArtha rahe che. A ciktimAM aMtargata rahelI ane pachIthI bahAra paDatI mAyAzakti akhAnA abhiprAya pramANe paramezvaranI A paTarANI che. ane je prathama "zUnyasvAminI'' eTale bheda bhAva nahi pAmelA brahmamAM - For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho saMyukta rahI hatI te chUTI paDI jagatanI utpatti, sthiti, ane laya karanArA traNa guNamaya devone - brahmA, viSNu, rudrane prakaTa kare che. A zUnyasvAminI ajA triguNamaya devonI jananI eTale mAtA hatI te guNono bhaMga karyA pachI temanI "yoSitA'- patnI thaI jAya che. A kAraNathI akho A mAyA zaktine moTI "naTI" kahe che. mAyA moTI jaga mAMhe naTIjI te AgaLa koI na zake khaTIjI hari hara ajathI AgaLa vaTIjI samajI na jAya evI mAyA aTapaTIjI (kaDavuM 7muM) brahmavastunA sad, cit, ane AnaMda nAmanA svabhAva dharmo bhItaranA adhyAtmabaLathI satva, raja, tama- e nAmanA guNonuM rUpa pakaDI mAyAzaktirUpe palaTAya che. akho kahe che ke : "jyama jaLa jamAye zItayoge, tehane jaDatA prakaTe mAMhethI sattva, raja, tama rUpe thaI mAyA, pache eka ekanA bahu thayA." mAyA zaktinA baMdhamAMthI chUTavAnA traNa upAyo : bhakti, jJAna, vairAgya A mAyA triguNAtmikA zaktirUpe zUnyasvAminI thaI traNa mUrtione prakaTa karI temanI jAyA banI : paMcabhUtane paMcamAtrA" tAmasanA nIpajI rahA, rAjasanAM idri) daze, tenA devatA. Idriya iDhiye te vasyA, Apa ApaNuM sthaLa sevatA. mana buddhi citta ahaMkAra che, te sattvaguNathI upanA, e sRSTinAM covIsa kAraNa, mAyA abala rUpanA. prakRti te paMcavIsamI, parivAra sarva tehano, paNa chavvIsamo paramAtamA, te tharathara jyamayama rahyo." A pramANe akhAnA abhiprAya pramANe mUla ciktimAM bhItara For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 24 48 baLarUpa rahelI mAyAzakti brahmatattvanA sacit AnaMda bhAvane pradhAna bhAvamAMthI eTale rUpamAMthI sattva, rajas ane tamansa nAmanA guNa eTale halakA rUpamAM lAvI jema pravAhI jaLa baraphanuM rUpa pakaDe tema jagatanuM rUpa pakaDe che. ane temAM - temAM bhakti (paMkhiNI) ane jJAna vairAgya, aMgo (pAMkho). tamo bhAgamAMthI paMcabhUta ane paMcatanmAtrAo 10 rajo bhAgamAMthI dasa indriyo potapotAnA devatA sAthe 10 sattva bhAgamAMthI mana, buddhi, citta ahaMkAra nAmanA 4 cAra aMtaHkaraNo maLI covIsa tattvAkAra pariNAme che, ane te covIsa tattvone poSaNa ApanArI mUla prakRtirUpe pacIsamI UbhI rahe che. A pacIsa veza bhajavanArI mAyA-naTI jenA AgaLa A veza bhajave che evA paramAtmAnA mUla svarUpane koI rIte ochAvattA banAvI zakatI nathI. A pramANe A nATaka bhajavanArI adUbhuta naTI vaDe je mUla caitanya AvaraNa pAmI DhaMkAya che te prakRti pAzamAM paDelo jIvAtmA gaNAya che. A pramANe brahmacaitanyanI akhAnA abhiprAya pramANe traNa prakAranI zaktio che :- (1) mUla cizakti, (2) mAyAzakti (3) prakRtizakti juoH- (1) cizakti brahmAnaMdanI, - akhegItA kaDavuM 1 (2) UrNanAbha jema UrNA mUkI, te mUkIne pAchI bhakhe, tema mAyA cizakita mATe, moTuM sAmyartha e viSe akhegItA kaDavuM 7 (3) prakRti te paMcavIsamI parivAra sarva tehano kahyo. brahmacaitanyano svabhAva dharma cidRzakti, ane tenI AvaraNa karanArI mAyA zakti vaDe te brahmacaitanya vaDe te brahmacaitanya jIvano AbhAsa ane baMdha-mokSano vyavahAra Ubho kare che, ane tenI prakRti nAmanI vikSepa karanArI trIjI For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 49 zakti te mAyAthI AvRtta jIvane anekAkAravALuM jagata athavA "dazya'' padAratha (juo kaDavuM 8muM) dekhADe che. AthI baddha pAmelA AbhAsarUpa jIvane chUTavAno mArga pote jeno AbhAsa che tevA potAnA chavvIsamA paramAtmAne athavA harine teNe potAnA svarUpa tarIke oLakhavAno che. kaDavAM 3 thI 8 sudhImAM mAyAzakti ane tenAM pariNAmonuM varNana karyA pachI navamA kaDavAthI mAyA nivRttinAM sAdhanono bodha akho kare che - (1) pahelA sAdhanane te hirano viraha vairAgya' kahe che. potAnA paramAtmA athavA hirarUpa tattvane jyAMsudhI meLavAya nahi tyAM sudhI jIvane cena paDavuM joIe nahi. jema mAchaluM pANI vinA taraphaDe ane tene kAmadhenunA dUdhamAM nAkhe to paNa tenI ApadA dUra thAya nahi, tema jIvane jo hiraviraha sAle to ja te nara hira thavAne lAyaka bane che. (2) Avo hi2saMbaMdhano virahavairAgya jene utpanna thayo che, tevo mumukSu kharI rIte bIjA sAdhanarUpe koI anubhavI sadgurunA dvArathI "haribhaktine" meLave che. 'akhAnI A haribhakti lokaprasiddha bhakti karatAM judA prakarAnI che. tenuM haribhaktinuM svarUpa dasamA kaDavAmAM teNe spaSTa karyuM che : te hira hira dekhe sakalamAM, jehane jIva jIva karI dekhato, hari jANI heta ka2e sakalamAM, pahelAM je uvekhato. hAMre jANe thakI bhakti thAye, teja bhakti jANe kharI. ajANe je Acare, tene droha thAye pAcho pharI. sadgurunAM vacana suNIne, bhakti jehane upaje. acirakAle te pAme atmA, sadguru vacane jo bhaje. bhAI bhakti jevI paMkhINI, jehane jJAnavairAgya beu pAMkha che. cidAkAzamAMhe teja UDe, jene sadguru rUpI AMkhya che. dekhe netra parabrahmanAM, parabrahmanAM karNa mAtra. pAda pANI parabrahmanAM, parabrahma dAtAne pAtra. jaLe parabrahma sthaLe parabrahma, svarga mRtyu pAtAla, giri gahara vana vATikA, parabrahma jAna ne mAla. (eTale jALIAmAM ane mALIAmAM) For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paO parabrahma vinA nahi ThAma ThAluM, ema dekhe te bharapura jihAM tihAM dekhe hari bhAI, jenAM paDaLa thayAM dUra. kahe akho sahuko suNo, bhakti AvI te jaMtane. evA zuddha bhajanane pAmavA, tame sevo hariguru saMtane. AvI sarvAtmabhAvanAthI premalakSaNA bhaktinA prabhAvavaDe te saMsAranA sarva raMgomAM - "nitya rAsa nArAyaNano, dekhe te anaMta apAra. jihAM jevo tihAM tevo, nArAyaNa naranAra." A zuddha premalakSaNA bhaktivaDe hRdayano palaTo thAya che, ane te bhaktane "mAyAne ThAme brahma bhAse, saMsArano saMbhava gayo" bhakti vaDe utpanna thatA zuddha AtmajJAnavaDe mAyAno sarvAza lopa thaI jAya che. jAgyo tyAM thaI cetanA, nidrA sAthe sarve paLyuM tyama turIyA vaDe timira trAse, citta camakyuM huM tuM te TaLyuM. (kaDavuM 12) akhAnI bhakti sarvAvAsa harine AtmarUpe bhajavAnI che. A premalakSaNA bhaktine te nirAzI-phalanI koI paNa prakAranI AzA vinAnI bAzImI nirguNa bhakti kahe che, jayAre saguNabhaktinA ekAzI prakAro sakAmabhaktinA che. A ekAzI bhaktino ullekha akho cittavicArasaMvAdamAM 387 thI 390nI kaDIomAM kare che. tenuM pRthakkaraNa nIce pramANe zrIdhara svAmInI (juo bhAgavatatRtIya skaMdha, 29mo adhyAya) TIkAne anusAra ApaNane maLI Ave che. For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 51 sAttvika rAjasa karmakSayane arthe hariprItyarthe vidhisiddhi vijaya meLavavA, yaza meLavavA, aizvarya artha eTale | arthe arthe meLavavA zAstranI | 1 AjJAnA pAlana arthe arthe 3 tAmasa hisAthe | daMbhArthe mAtsaryArthei 1 2 A prakAre cittanA traNa prakAranAM bhedo ane prayojanone lakSamAM laI nava prakAranI bhakti thAya. te pratyekane bhajavAnA prakAranA nava prakAranA bhedo vaDe guNavAthI ekaMdara 81 prakAranI bhakti thAya che. bhajavAnA nava prakAranA bhedo : (1) zravaNa, (2) arcana, (3) vaMdana, (4) kIrtana, (5) pAdasevana, (6) smaraNa, (7) dAsatva, (8) sakhyatva, (9) Atmanivedana. A saguNabhaktinAM rUpo tathA daMbha bhakti bAbata akho chappAmAM svataMtra "aMgomAM" vivecana kare che. akhAnA abhiprAya pramANe mokSanI sAdhanazreNI :1. virahavairAgya 2. haribhakti 3. Atmadarzana A traNa pagathiyAMnIja che. je mahApuruSane A brahmAtmadarzana siddha thayuM che, tene jIvanmukta kahe che. ane tenAM lakSaNo te kaDavAM 13-16mAM ghaNI camatkArika vANImAM akho gAya che. For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho para akhegItAnA bIjA khaMDanuM tAtparya jIvanmukta je padane prApta karI kRtakRtya thAya che tenuM varNana akhegItAnA bIjA khaMDamAM (kaDavAM 17-23 sudhInAM cha kaDavA) Ave che. akho dRSTAMtavaDe jIvanmukta mahApuruSadvArAja A pada spaSTa kahe che. jIvanmuktanuM athavA anubhavI svAmInuM jIvana brahma vastunI khAtrI Ape che. cho kaivalya svAmI tamo, diso Izvara, mAyA jIva, e traNa prakAre thAo tame, paNa svabhAve tame ziva." brahmacetanyanA mAyA dvArathI jIva-izvara vibhAga ane parabrahmanuM akhaMDa nirvikAra adhiSThAna kaivalya athavA niyamukta brahmapada IzvararUpe, mAyArUpe, ane jIvarUpe bhAse che. kaivalyapadanuM-dhAma-vIrya jayAre mAyAmAM paDe che tyAre IzvarabhAva utpanna thAya che, ane tenA aizvaryavaDe aneka AbhAsarUpa jIvo phure che. zuddha caitanya sUryabiMba jevuM rahI tenAM kiraNo koI pacaraMgI kAcanA maMdiramAM Utare ane vicitra rUpo dekhAya tema jIvonA aneka AbhAso mAyAnA maMdira vaDe dekhAya che - jema kAcanuM maMdira racyuM, nIla pIta zubhra zyAmanuM te upara tapyo sUra jyAre, tyAre vicitra rUpa thayuM dhAmanuM kaivalya sUraja tape sadA, mAyA te maMdira kAca, IzvaranAma te tenuM bhAI jIva thaI mAnyuM sAca. adhiSThAna te tame svAmI, teNe e cAlyuM jAya, aNachato jIva huM chuM kare, paNa bheda na prIche prAya. kahe akho tame nAtha nirguNa, thayA saguNa veze jIvane, e kalA tamArI prIchavA, jIva seve hariguru saMtane. zuddha kevalyapada te sAco sUrya (nirguNa) mAyAnA paMcaraMgI kAcamAM te kaivalyabiMbanAM je kiraNajALo UtarI anekarUpe je sUryabiMba palaTAya te saguNa Izvara ane te IzvaranA aneka raMgomAM sAcApaNuM mAnyA kare evo For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 53 AbhAsa te jIva. A badhA khela ekaja kevalyapadanA mAyAdvArathI UbhA thAya che. A uparathI jIvanuM jIvata kharI rIte kalpita caitanyanA AbhAsarUpa che, jo ke te AbhAsamAM potAnA utpAdaka biMbabhAvane oLakhavAnuM sAmyartha che. akho kaivalya brahmapada, Izvarapada ane jIvapada e traNena viveka karI pahelAne parama satya, bIjAne vyavahAra satya, ane trIjAne pratibhAsika satya mAne che. kevalyapada tame nija svarUpe, Izvarapada che anaMta, moTuM sAmarthya mAyAkerUM jyAM upaje mithyA jaMta. (kaDavuM 20) parama satya te "nijasvarUpa", vyavahAra satya te IzvaranuM "anaMta aizvarya" mAyAdvArathI pakaTa thatuM ane pratibhAsika satya te "mithyAjaMta" eTale kalpita jIvo. - mithyAjaMtuo anaMta IzvaranA aizvaryane parama satya mAnI moha pAme che, jayAre Izvara potAnA zivapadane eTale kaivalyapadane sAcuM mAnI mukta rahe che. eka ja paramAvatu potAnA aMtartha vaDe Izvara, mAmA, ane jIvarUpe zI rIte bhAse che tenuM nIce pramANe varNana akho kare che : jema darpaNa mUkIe sAmasAmAM, te pratibiMba eka ekamAM, te anyonya anaMta thAye, daSTa pahoce chekamAM. te darpaNa darpaNa mAMhe racanA, dIse prakaTa pramANa, eka ekamAM aLagA aLaga, caMda tArA bahubhANa. anaMta bhAse sAma sAmA, ekanA udamAM eka, siddhAntane tamo ema jANo, kahuM vastu-viveka. Adarza nirmala ati ghaNuM, parabrahmasthAnI teha, tehamAM ajA AchI aNachatI, bhaI AvI bhAro eha. For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 akho te ajAmadhya upAdhya bahoLI, te jANo ahaMkRtya, jema mukuramAM anaMta dIse, rUpanI saMskRtya. kahe akho sahuko suNo, saMskRtya na bhAme jaMtane, e gItAnuM te hArada samaje jo seve hariguru-saMtane. (kaDavuM-22) A parabrahmasthAnI ati nirmala Adarza kharI rIte sAnathI samajAya che. kaMI sAmA padArtha tarIke dekhADI zakAtuM nathI. "bhAI sAne samaje saMta zUrA, paNa kara rahIne nathI AlavA, eto pote huMkAro de potAne, to jAya kehane jhAlavA. to kahe akho sahu ko suNo, akaLa kaLA mahaMtane, marI jIvyAno marma levo, sevo hari guru-saMtane." (kaDavuM-23) A sAnathI samajAya evuM mahAmuktanuM varNana che. jyAre pratyakSa anubhavathI samajAya tevuM jIvanmuktanuM varNana 13-16 kaDavAMmAM ApavAmAM AvyuM che. mahAmuktane akho "videhI' kahe che. te videhInuM svarUpa aThThAvIsamA kaDavAmAM paNa varNave che. akhegItAnA trIjA khaMDanuM tAtparya akrama brahmajJAnanuM sAdhana-praNavopAsanA-apara brahmavaDe - parabrahmanI prApti "akhegItA"nA trIjA khaMDamAM (kaDavAM 24-28 sudhImAM) akho kaivalyapada kramavALAM sAdhana zreNIvaDe prathama khaMDamAM meLavI zakAya che ema kahI gayo che. te pada krama vinAnA eTale akrama bhAvavaDe meLavI zakAya che. evuM jaNAve che. A akrama bodha mArgane te "vaNakrame hoya paMthano pAra" ema kahI samajAve che. A vaNakrame Atmavastuno bodha thAya te sAdhanane ajapAjApa athavA praNavanuM anusaMdhAna kahe che. For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa akho nAdabrahma (vAcaka) dvAra arthabrahma (vAcya) 1. parA vANIthI pArano zabda (caitanya) parabrahmanA bodhaka 2. parA vANI (kalpanA) arUpIkAma athavA saMkalpa prakaTAve ? 3. pazyatI vANI (kAmanA) arUpI kAma, rUpI bhAva prakaTAve 4. madhyamA vANI (kalpanA) rUpIbhAva rUpavALA aneka zabdanA ghATo ghaTe 5. vaikharI vANI (uccAro) aneka ghATavALA padArtho samajAvAthI tevI vANI vaDe samajAvavAno vega Ave. zabdabrahma athavA praNavanA anusaMdhAnane samajAvanArI akhAnI vANI atyaMta spaSTa bhAvabodhaka che, ane vANInA parA- patI-madhyamA-vaikharInuM saMskRta bhASAnuM je rUpa spaSTa karavAmAM Ave che tenA karatAM te vadhAre sarala che. bhAI parAparathI zabda uThe, te jugate jADA thAya, parA che paramAtmA te, heM caitanyaghana rAya'. te mana dhArAe mahAtama dhare, te manane uThe kalpanA kalpanAmAM kAmanA che, te kare bahu jalpanA parAtIta zuM hoya poSaNa, te zabda rUpa parA kare, te payaMtIe thAya jADo, arU5 phITI rUpa dhare. madhyamAe ghATa ghaDAe, ane vaikharI thaI vikhare, saMskRti vidyA zabda kerI, anaMta prakAre ocare. akSara bAvana anaMta rUpe veda purANa smRti lakhe. maMtra yaMtra ne vidyA avidyA, kAMI e na hoya vANI paze. (kaDavuM 24) praNava athavA zabdabrahmadvArA parabrahmanI oLakha karavAnI "vaNakrama' For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada akho vALI paddhatine akho jema dhuMdhavAto agni chevaTe jyotinuM rUpa pakaDe che, tema svasaMvedya bodhajanaka prakriyA kahe che. akho kahe che ke zabdabadmanA jayotirjanaka sAmarthyane zUnyavAdIo jANatA nathI ane tethI pUrNa brahmavAdIthI teo judA paDe che. zUnyavAdIno agni dhaMdhavAto lAkaDA jevo che, jayAre brahmavAdIno agni zuddha jyota jevo che. bauddha matanA zUnyavAdano ane vedAntamatanA brahmavAdano bheda kaDavo 25-26-27mAM akho bahu sarala bhASAmAM ApaNane zIkhave che - " dhuMdhavAto cokhe bharyo, te zUnyavAdIno vAda, dhUmra bharyo ati dhUkhalo, te cAlyo jAya anAdya. te kASTha hoya kRzAnuM hoya, kare te ghora aMdhakAra, dArUnA daLathakI TaLyo, ane jhaLakyo nahi jhAtkAra. tema zUnyavAdIne sattA kharI, paNa Atama nahi udyota, kathe paNa temano kaleza na TaLe, jevI citrAmaNanI jyota. jema citradIpa dIsavA lAge, paNa ajavALuM nava thAya, tema zUnyavAdI sarvanAza kahe, paNa mUlamahimA na prIchAya. te prapaMcane mithyA kahe, paramAtmA kahe nathI, karma dharmane te paraTha, kahe jagata sarve zUnyathI. kahe zUnya upaje zUnya samAye, zUnya mAMhe sthiti kare, zUnyamAM Azaya che tehanuM, kahe muo pharI nahi avatare. kahe akho zUnyavAdI, " pAme mUla taMtana, prabhu paramArtha tehaja pAme, je seve hariguru saMtane. (kaDavuM 25) tyAre zUnyavAda ane brahmavAdamAM nIce pramANe tAttvika bheda samAyelA che :bauddha matanA zUnyavAdamAM ane vedAntamatanA pUrNa brahmavAdamAM kyAM vicAra bheda samAyelo che 1. jyAre baddha matanA zUnyavAdI jagatano jema agni saLagAvavAmAM ApaNe lAkaDAno upayoga karIe tema sattA athavA sadUbhAva svIkAre che, paraMtu te jagata athavA prapaMca mithyA che ema mAne che, ane tethI pIThamAM For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho paramAtmArUpa vastu nathI ema mAne che, tyAre vedAntamatanA brahmavAdI jagatane athavA prapaMcane vyAvahArika upayogavALuM lAkaDuM kharuM mAnI tene saLagAvI paramAtmArUpa udyotanA sAdhana tarIke teno svIkAra kare che. 2. jyAre bauddhamatano zUnyavAdI prapaMcane dhuMdhavAtuM banAvI jagata jevuM jaDarUpe che tevuM paNa dekhADato nathI tema te caitanyanuM nirvAhaka che ema paNa samajAvato nathI paNa vadhAre AMkho coLAvI aMdhakAra Ubho kare che, tyAre vedAnatamatanA brahmavAdI jagatane saLagAvI zuddha jayota jevA AtmasAkSAtkArane prakaTa karI dekhADe che. bauddha zUnyavAdInI samajaNa citrAmaNanA dIvA jevI che, jayAre vedAnta brahmavAdInI samajaNa sAcA dIvA jevI che. 3. jayAre bauddhamatanA zUnyavAdI karmadharmanI vyavasthA karI zakatA nathI, tyAre vedAntamatanA brahmavAdI karmadharmanI vyavasthA batAvI mUla taMtune jevuM ne tevuM jaNAve che. akhegItAnA cothA khaMDanuM tAtparya parapakSonuM varNana ane khaMDana ane anubhavI mahApuruSanA hAthamAM advaitaniSThAnI trijorInI kuMcI akhAe "akhegItA"nA traNa khaMDamAM potAnA tAttvika siddhAntonI samajaNa ApyA pachI, parapakSonI kevI samajaNa che, ane temAM kevA doSo hoya che tenuM varNana cothA khaMDanAM kaDavAM 29, 30, 31mAM karyuM che ane jaNAve che ke sAMkhyazAstravALAnI dRSTi pA vasAnI kharI che, paraMtu vedAntanI dRSTi pUrI che, paNa tenI nirAvaraNa daSTi kyAre gaNAya ke te vedAntI moDhethI mAyAnAM bakavAda karanAro na hoya paraMtu anubhavI jJAnI hoya to ja. akhegItAnA pAMcamA ane chaThThA khaMDanuM tAtparya AvA anubhavI saMtane jeo meLavI zake che ane tenI sevA ane guNonuM akhaMDa ciMtana karI jANe che tene ja A dastara saMsAra taravAnI naukA maLe che : For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 akho "nara nArAyaNa eka varte, vaMdanIya te nara sadA, dustara tAraka nAva harijana, niHkAraNamAMhe mudA. kahe, akho sukhe hoya, yogakSema mahaMtane, dehadhArI sarakhA dIse, paNa rahe pada anaMtane. akhegItAnI "mokSadAyinI brahmavidyA"nI kUMcI akhAe hari gusaMtanA hAthamAM soMpI che. ane teno Takora te pratyeka kaDavAnA aMtamAM ghaMTanAda jevo kare che. ..............to sevo hariguru saMtane. akhegItAnI "mokSadAyinI brahmavidyA"nI trijo rI tenI "advaitaniSThA" tenuM varNana kaDavA 36mAM che temAM AvI samAyelI che, tyAre tenI kUMcI "harigurusaMta"nI sevAmAM che. "e gItA te dvaita samAvejI vAgajAla vAge tyAre lakSya AvejI." AthI dvatazamanamAM akhegItAnuM rahasya che. atra svAbhAvika prazna thaze ke vaita athavA jagatabheda, jIvabheda je ApaNA anubhavamAM Ave che tenuM zamana zI rIte thAya? A daita athavA bhedanuM svarUpa ane tene zamAvavAnA prakAro akhAe vadhAre spaSTatAthI tenA cittavicArasaMvAda ane guruziSyasaMvAdamAM ApyA che. prathama graMthamAM ghaNe bhAge dRSTisRSTivAdano svIkAra karyo che, ane bIjAmAM sRSTidaSTivAdano svIkAra karyo che. baMne prakriyAmAM saccidAnaMda brahmatattvaja paramArtha satya che e dekhAto saMsAra tenI sarakhAmaNImAM khoTo jo ke vyavahAra sAdhanAra satya che. daSTisRSTinA vAdamAM ApaNA anubhavamAM AvatuM jagata ApaNA citte anAdikAlanI nAmarUpanI mithyA vAsanAthI UbhuM kareluM che, ane te saccidAnaMda brahmanAmanA adhiSThAnane samajavAthI zame che. evuM pratipAdana che. dvatanI dRSTithI jagatanI sRSTi, ane dvatanI daSTi palaTAI jAya to brahmadarzana e pahelA vAdanuM tAtparya che. bIjA vAdamAM mAtra jIvanI dRSTi upara ja sRSTino AdhAra nahi mAnatAM vyavahAra sattAvALuM For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 akho jagata paramezvaranI icchA athavA saMkalpabalathI utpanna thayuM che. te saghaLA jIvonuM samAna vyavahAranuM sAdhana che. te "siddha athavA bhUta" sRSTi upara jIvo aneka prakAranI sAdhya athavA bhAvanI daSTio UbhI kare che. jema eka strI jAtinuM zarIra pAMca bhautika utpanna thAya te IzvaranI sRSTi, tenA upara mAtapitAnI vAtsalyabhAvanI dRSTi, patinI dAMpatya bhAvanI dRSTi, putronI mAtRbhAvanI daSTi, jAranI bhogyabhAvanI daSTi, evI aneka dRSTi UbhI thAya che. A pratyeka paramezvaranA sRSTapadArtha upara jIvonI bhinna dRSTithI utpanna thayeluM vaita te mAtra dasatya che eTale dekhAvamAtra satya che. te siddha satya nathI. akho kahe che ke daitazamananI pahelI prakriyA mahAbhUta ane tenA vikAronuM sAcApaNuM ane jIvoe UbhI karelI sRSTinuM khoTApaNuM samajavuMe pAyA upara racAyelI che. A prakriyAne akho paMcabhUtabheda kahe che, ane tenuM pratipAdana teNe "guru-ziSya saMvAda"nA pahelA khaMDamAM tathA "paMcIkaraNa"mAM karyuM che. ' paraMtu A paMcabhUtanI paramezvarathI sarajAyelI sRSTi te jo ke jIvonI dRSTisRSTi karatAM vadhAre sAcI che, paraMtu teja pariNAmI satya che, evuM mAnavuM e paNa moTI bhUla che. A pAMce tattvo ane tenAM pariNAmo paramezvaranI bhUta-saSTi che, paraMtu te cetananA AdhAravinA kSaNabhara Take tevI nathI. jema mAtApitAnI, patinI, putranI, ane jAranI eka ja strI zarIramAM UbhI thayelI mAnasamRSTi ekabIjAmAM bAdhita thavAthI mithyA che, ane paMcabhUtanA pariNAmarUpe teM vikArI zarIra che. te A paMcabhUtathI utpanna thayeluM vizva paNa tenA nAmarUpa bhedomAM paraspara bAdhita thAya che. ekanuM dravya bIjAmAM nathI. ekanI bhAvazakti bIjAmAM nathI, ekanI kriyAzakti bIjAmAM nathI, A dravyabheda, bhAvabheda ane kriyAbhedavaDe paMcabhUtanI sRSTi paNa chevaTanA satya rUpe gaNAya tevI nathI, jevI rIte jIvanI daSTisRSTinuM AdhAra satya IzvaranI sRSTi che, tema IzvaranI lokaprasiddha sRSTinuM AdhAra satya IzvaranA saccidAnaMdarUpa svabhAva upara raheluM che. AthI akho kahe che ke : For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 akho bhUtabheda caitanyanI lahero che bhUtabheda kaho sAroddhAra pAMcane cetana AdhAra, cetananI lahero mahAbhUta, laheronuM pratibiMba addabhUta. bhUta upaje varate zame, koI kALe mahAbhUta Athame, cetana sAgara jema che tema, eke kaMi nahi guNa karma. (guru. zi. saMvAda, 44-45) A pramANae paMcabhUta ane tenA pariNAmarUpa jagata brahmacaitanyarasanI lahero che. te kaMI bhinna navAM tattvo nathI. A lahero sAgaranA bhItara sattvabalathI ane bahAranA AkarSaNa balathI jema Upaje che tema caiitanyazaktinI mAyAzaktivaDe prakRtizakti jAgatAM bhUtabhedanI lahero thAya che. bhUta laheronuM pRthakkaraNa, akhAe "paMcIkaraNamAM" spaSTatAthI karyuM che. ane te bAbata ApaNe prathama akhAnA "kSarAkSara jIvananA" prasaMgamAM vicArI gayA chIe, tenuM A sthAne anusaMdhAna karavuM joIe. ane te mAyA zaktinA abhAvatI utpanna thayelA caitanya AbhAso jene jIva nAma ApavAmAM Ave che - tenA baLathI bhUtabhedanI lahero bhoga-mokSa sadhAve che. akho kahe che ke, A UMDI samajaNathI jagata bheda zame che eTaluM ja nahi, paNa jIvabheda paNa zame che - cittabheda paNa cihnI lahero che tuM to citta ! cini che lahare, citra sAthe kaMI nathI vera, jyAre surata cAlI tuMja bahAra, tyAre tuM kevaLa saMsAra. te ja surata jo pAchI zame, AvI vastu parANe name, tuM vilAsa prabhucetanataNo, kAM tuM rAkhe bhAra ApaNo. (cittavicArasaMvAda 91-92) vedAntanA IzvaravAdamAM ane bIjAmatanA IzvaravAdamAM bheda AthI spaSTa thAya che. paramezvaranuM mahAcetana eka bAjue mAyAdvArathI paMcabhUtabhedavALuM jagatanA taraMgo UbhA kare che tyAMthI bIjI bAjue For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 akho avidyAdvArathI aneka citto eTale abhimAnI jIvanI laherone UbhA kare che. eka bhogya bane che, bIjA bhoktA bane che. jema eka moTuM mojuM nAnAne dabAvI samudranA aneka raMgo ane vaibhavo upajAve che, tema cetanasAgaranA abhimAnI rUpa mojAMo-brahmAdi devI tarIke moTAM thaI-nAnAM jaMtunA abhimAnIone ane paMcabhUtanI laherone dabAve che, ane aMkuzamAM rAkhe che. paraMtu brahmAthI mAMDI nAnA kITaparvatanA jIvatvanA AbhAso ane paMcabhUtanI lahero brahmacaitanya athavA AdhAracaitanya vinA bilakula sattA vinAnAM che. AthI vadhAre UMDI samajaNathI paramezvaranI sRSTinA saMbaMdhamAM chevaTanuM satya che. e maMtavyano mahimA khoTo Thare che. akho kahe che ke A kAraNathI taTastha athavA nimittakAraNavALA paramezvaravAda karatAM vedAMtano abhinna nimitta ane upAdAnavALo aMtaryAmI IzvaravAda caDhiyAto che : vedAMte je Izvara kahyo, te jovA koI nahi aLago thayo. te Izvara che sarvAvAsa, jeNe saghaLo zabda vilAsa. je ghaTa jevo uge raMga, teNe tevuM bAMdhyuM aMga prabhusAmarthya taNo nahi pAra, je huM dvAra hoya vistAra (cittavicArasaMvAda 84, 85) A muddA upara jo ke zrI zAMkarabhASyamAM jagatakAraNanI prakriyA para patharanuM-pratipAdana che, to paNa paramatAtparya nirvize. brahmacaitanyamAM che ema akho jaNAve che. sAMbhaLa saMmata kahuM tuMja aMga, zaMkarabhASya taNo je raMga. kAryopAdhitaNuM nAma jIva, kAraNopAdhi Izvara sadeva, jIvezvaranuM kAraNa jeha, parabrahma tyAM kahIe teha. jIva Izvara brahmane viSe, vyoma citra mAyA rahI lakhe. (gu. zi. saMvAda trIjo khaMDa 3-31) For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho zAMkaramatanuM tAtparya sRSTivAdamAM athavA kAryakAraNavAdamAM nathI, paraMtu brahmAtmakyanI samajaNamAM che zAMkarasiddhAMtane anusAra vedAntanuM tAtparya jagatanI kAraNa prakriyA paramezvarakAraNathI che. evuM sAbita karavAmAM AvatuM nathI, paraMtu kAryane kAraNavinA nathI, ane tethI je chelluM kAraNa che te paramasatya che, e sAbita karavAmAM che. jema eka Agiyo sUryanA mahimAne joI moha pAme ane potAnI tucchatA mAnyA kare ane jema sUrya potAnA mahimAnuM bhAna karI AgiyAnI tucchatA prati upahAsa kare to te Agiyo ane sUrya baMne mohanidrAmAM che. ekano moha bIjAnI moTAI prati bhAra mUkavAthI thayo che. bIjAno moha sAmAnI nAnama prati bhAra mUkavAthI thayo che. paraMtu A moTama nAnama baMne mohajanya che, ane sAcuM baLa baMnenuM tenI skuraNA pAmavAnI zaktimAM che. te phuraNa pAmavAnI aMtaryAmI zakti vaDe ja baMne nAnAmoTA gaNAya che. jIva-Izvara bheda vyAvahArika kharA che, paraMtu emAM adhikaraNa eka parabrahma cetana parama satya che AthI kharo mahimA AgiyA ane sUryano tenI svaMtatra phuTatAmAM che, nAnA moTA prakAzamAM nathI, A dRSTAntanI peThe jIva Izvarano bhrama che. je abhimAnIno A bhrama dUra thayo che te "mahAmukta" tene akho tajjJa, sthitaprajJa, videhI-guru goviMda -evAM aneka nAmathI prabodhe che. A samajaNa athavA "sUtra"vALo mahAmukta puruSa jIvabhAva ane IzvarabhAvathI para che. tevA puruSanA aihika jIvana saMbaMdhamAM koI paNa prakAranI lokamaryAdA athavA zAstramaryAdA mUkI zakAya tema nathI. te samajanAra "mahAmukta" tattvajJa-sthitaprajJA akhAnA abhiprAya pramANe A "tattvadarzI mahApuruSa" (gu. zi. saM. trIjo khaMDa 70-78) game te prakAranI jIvananI bhUmikAmAM hoI zake che. tevA mahApuruSa zuka jevA yogI hoya, kRSNa jevA bhogI hoya, rAma jevA zatruno nAza karavAnA vratavALA sadehI (dehAbhimAnavALA) rAjarSi hoya, For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 akho janaka jevA rAjadharmanuM pAlana karanAra videhI (dahAbhimAna vinAnA) rAjarSi paNa hoya, ane saMsArayajJamAM cokkasapaNe kAma karanAra vasiSTha jevA karmaTha paNa hoya. mahApuruSanA A pAMca prakAra : te yogI, bhogI, sadehI, videhI, karmaTha paikI game te bhUmikAmAM jIvana gALanAra hoya yogI, bhogI, sadehI, videhI, ane "karmaTha chatAM tenI oLakha karavAnAM trIsa lakSaNo che. A trIsa lakSaNo amuka mukta mahApuruSa che ke baddhajIva che te oLakhI zakAya che. A trIsa lakSaNonuM varNana akho nIce pramANe kare che : (guru zi. saMvAda trIjo khaMDa 98-111) mahAmuktane oLakhavAnAM asAdhAraNa trIsa lakSaNo "satya bhASaNa, kSamA, adroha, "AtmabhAva, karuNA, dhIratva, bAhyasRSTimAM samabhAva, 'bAhya AbhyAMtara pavitratA, "hRdayanuM komaLapaNuM, 19anyane tAravAno vega, 11niSkicanatAnI samajaNa, brahmacarya, satya vairAgya tattvavibhAganI zakti athavA vivekajJAna, "harizaraNatA, 16 aMta:karaNanI zuddhi athavA zItalatA, 17matIApaNuM athavA matAMdhatAno abhAva, "adInatva, 19parama gAMbhIrya, cAturya, 2 khaDUmithI na dabAvApaNuM, nirabhimAnitva sarvAtmadaSTi, sarvadAna karavAnI vRtti (kalpadrumatA), ArtavrANa, "maitrI, niSkAma bhagavadbhakti, bAhyasaMgI aMtaH asaMgI, samadarzitva, yathA prArabdha jIvanA gharamAM athavA vanamAM javAnI mithyA lolupatA nahi. A trIsa lakSaNo mahAmuktanAM siddha cihno che ane mumukSaonAM sAdhano che. zuddhajJAnI ja mahAmukta hoI zake. tene oLakhavA sAruM sAdhya karavAyogya guNo che. zuddhajJAnI ja mahAmukta hoI zake tene oLakhavA sAru akho dasa prakAranA jJAnIo gaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho (1) zuSkajJAnI, (2) jJAna dagdha, (3) vitaMDAzAnI, (4) khalajJAnI, (5) niMdaka jJAnI, (6) bhramajJAnI, (7) ThajJAnI, (8) zaThajJAnI, (9) zUnyavAdI, (10) zuddhajJAnI. 64 mahAmukta davidhi jJAnIo paikI dasamo zuddha jJAnI che juo chappA davidha jJAnI aMga. juo jJAnadagdha aMga paraMtu A mukta lakSaNanI siddhi thavAmAM akho bhakti sAthe jJAna ane vairAgya benI khAsa jarUra mAne che. temAM paNa vairAgya upara te vadhAre bhAra mUke che. vairAgya haze to tattvajJAna taNAtuM Avaze, vairAgya vinA tattvajJAna utpanna thatuM ja nathI ane kadAca thAya to kAcA ghaDAmAM pANI sarI jAya tema te sarI jAya che. jJAnanI niSThA vairAgya vinA baMdhAtI nathI. nava prakAranA jJAnIo jyAre dasamAne ghera jAya tyAre sUjha Ave "dasa prakAranA jJAnIo lakhyA paNa nave te dasamA viNa mithyA, naveno lakSya tyAre zuddha thAya, jyAre anubhava dasamo ghera jAya' AvA zuddha jJAnIonAM ToLAM hotAM nathI. teo virala hoya che vairAgyanAM be rUpo :- 1. jJAnanirveda, 2. vastuvairAgya. "jJAnInAM na hoya ToLAM ToLa, muktA na hoya sarva gaja kapola. zabdavedhI jodhA koI taMta, zaMkha sakaLa hoya dakSiNAvaMta bahumAM nipaje koI ekajana, bAkI akhA ramADe mana" (chappA 362) jagatanA bhedavALA prANI padArtho prati ApaNane vairAgyabuddhi be rIte sAmAnya dRSTithI utpanna thatI jaNAya che. kAMto duHkhanA anubhavathI ApaNane nirveda thAya, athavA viSayonA doSonA bhAna vaDe nirveda thAya. duHkhathI utpanna thanAro vairAgya bIjA viSayo maLI AvatAM ane dezakAla ane vastunI sthiti badalAtAM aLapAI jAya che athavA jagata tarapha te dveSabuddhi utpanna kare che. akho A vairAgyane nirupayogI mAne che : For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akhA 65 jana jANe che je vairAgya, te tyAM sAmo upaje rAga. vairAgya hoya tyAM hoya dveSa, te tyAM sAmo bAMdhe kleza. A pApono thAya tyAga tyAre akhA sAco vairAgya. (chappA 611) vairAgyamAM vaiSanI chAyA hovI na joIe viSayonA sAcA pAMca bhautika vikAro tarIkenuM jJAna thavAthI je nirveda prakaTe tene akho "jJAnanirveda" kahe che ane tenuM bIjuM nAma vivekathI utpanna thanAro vairAgya athavA apara vairAgya zAstramAM kahe che. guru ziSya saMvAdanA bIjA khaMDamAM A vairAgyano bodha che. tattvajJAnanA udayano AdhAra A jJAnanirveda upara che. paramavastu je prakAranI saccidAnaMda ekarasa che, ane jIva Izvarabheda vAstava nathI evI UMDI samajaNathI aizvaryAdi sarva prapaMcamAM vairAgya siddha thavo tene akho "vastuvairAga" kahe che. tenA upara tattvajJAnanI niSThAno AdhAra che. : "vastu vairAgya hoya to mana, to vastu prIche le jana, pratyakSa vastu na dekhe teha, jene dazya ghaNI che deha. dazya nivAre to che rAma, svaipada Apa turIyA dhAma. rUpa vastu vairAgya tuM, sAMbhaLa kahuM tuja tana, acavyuM Apa vicAratAM, nAma TaLe puraMjana." (guru zisaM, trIjo khaMDa 20-22) vairAgyanA phalarUpe tattvajJAna vivekajanya vairAgya athavA akhAnI paribhASAM kahIe to "jJAna nirveda" ane paramavairAgya athavA akhAnI paribhASAmAM kahIe to "vastuvairAgya" vinA tattvajJAna prakaTa thatuM nathI. A tattvajJAnanA udayano ane tenI niSThAno AdhAra A be prakAranA vairAgya upara che. gu. zi, saMvAdanA cothA khaMDamAM akho tattvajJAnanuM nirUpaNa kare che. rAga ane vaiSavALI ApaNI daSTi athavA jJAnavALI cittanI sthiti vastune jevI che For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 akho tevI dekhADI zakatI ja nathI. ApaNA aMtaHkaraNane avighAdoSa aMdhArI Ape che. ane rAgadveSa khoTA raMgamAM vastune dekhADe che. avidyAvaDe je aMtaHkaraNanI sthiti thAya tenuM nAma "adeSTatattva". akho kahe che ke = adRSTitattva vaDe zUnyano svIkAra jyAre prakaTyuM adRSTitattva, zUnya kerUM kahIe te sattva (gu zi saMvAda cotho khaMDa 42) dRSTi adRSTitattva vaDe anubhavAtA dravyadvaita, bhAvadyuta, kriyAkreta rAga dveSathI haNAyeluM aMtaHkaraNa je anubhava meLave te lakSAlakSa athavA pakSApakSavALo hoya che. A lakSyAlakSmavALuM athavA pakSApakSavALuM citta jo ke jJAna meLave che, paraMtu te apUrNa ane khaMDavALuM jJAna hoya che. tArkikonuM saghaLuM jJAna A vargamAM paDe che. A jJAna bheda-abhedane vaLage che. kAryakAraNanA vAdamAM jakaDAya che ane jJAna meLavanAra tattvane bAju upara mUkI jJeyaneja satya mAnI vyavahAra kare che. A prakAranuM lakSyAlakSmavALuM, pakSApakSavALuM, bhedAbhedavALuM jJAna "STi-adRSTitattva' kahevAya che. te vaDe eka adbhutabrahma upara traNa prakAranA dvaitanA Aropo UbhA thAya che. eka saccidAnaMda advitIya brahmatattvane sthAne paMcabhUto tenAM cauda lokavALAM bhogyasthAno te te lokamAM bhoga bhogavanAra manuSya, deva, pakSI aneka bhoktAo vagere dravya dvaita UbhuM karavAmAM Ave che. A paMcabhUto, tenA kAryarUpa, bhogya loko ane tenA aneka bhoktAo rUpI dravyadvaita UbhuM thayuM tenA upara bhAdvaita ghaDAya che. dareka piMDanA judA judA raMgo, akAraNa rAgadveSo bhAvadvaitanAM eTale cittanA dharmAdharma; jJAnaajJAna vairAgya-avairAgya, aizcarya-anaizcarya evA ATha bhAvonA bheda vaDe eka tarapha dharma jJAna vairAgyanI parAkASThAvALA brahmadevanI ane bIjI tarapha adharma ajJAna, avairAgya ane anaizvaryanI parAkASThAvALA kSudra jaMtunI bhedabhAvanA UbhI thAya che; ane bhedabhAvanAmAM phasAyelAM prANIo bhAvadyutathI haNAyelAM tattvajJAna meLavI zakatAM nathI. For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho dravyadvaita upara bhAvaata UbhuM thayA pachI kriyAata UbhuM thAya che. pratyeka piMDanA judA bhAvo hovAthI ane judI vAsanAo hovAthI tenI kriyA niyama karI judI paDe che. ane tethI kriyAe karIne sarva prANI padArtho vastutaH judA che evuM mAnI levAmAM Ave che. dravyata, bhAvakaeNta, ane kriyAtane vaLaganArI jIvanI samajaNa te lakSAlakSavALI, pakSApakSavALI, daSTiadRSTi tattvavALI gaNAya che. tevI daSTi vyavahAra sAdhe che, paNa paramArtha joI zakatI nathI. tevI daSTi AdhAra caitanyane jotI ja nathI. je caitanya upara A traNa dvaitanA ghATa ghaDAyA che, te pITha upara A traNa prakAranA nATakanA raMgo che, e smRti jatI rahe che. A traNa prakAranA dvaitanA raMgo A jamAnAnA "sInemAnA" khelo jevA che ane akhAnA gAmaDe gAmaDe ALA cAmaDAmAM dIvAnI madadathI dekhADAtA cAmakheDAnA khelo jevA che. (juo cittavicArasaMvAda 271-278 chappAnA vizvarUpaaMga 150-153, cAmakheDAnA khela saMbaMdhamAM) daSTitattvavaDe vastuzAna athavA sAcuM tattvajJAna vairAgyanA prabhAvathI jyAre cittane avidyAnI aMdhArI, ane rAgadveSanA raMgavALAM cazamAM dUra thAya che tyAre anubhavIne "dRSTitattva" UghaDe che. A saMbaMdhamAM akho kahe che ke : "daSTidva prakayuM jyAM jJAna, tyAre TaLayuM prakRtinu mAna, daSTitattva te enuM nAma, je dekhIe daSTa dhAma." A deSTitattva vastune vaLage che tyAre aditattva zUnyane vaLage che. jyAre prakaTya adRSTitattva, zUnya kerUM kahIe sattva, parAtpara parabrahma caitanya jeha, vastu nAma tyAM kahIe teha. vastutA prakaTe je aMga, traNa dvaitano tene thAye bhaMga, pApe vastu no che svabhAva, TaLe kai tane Ape thAya. A "moTAno anubhava mahA, te nahi chIlara/kSudrane sAdhya". A daSTitattva vaDe mahA anubhava athavA brahmAtmakya vastunuM bhAna For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 akho athavA "sUjha" pachI jIvanmuktane "aNaliMgI" avasthA prakaTe che. (juo chappA-sUjhaaMga 121-124 guru. zi. saMvAda trIjo khaMDa 32-33.) liMgabheda ane aNaliMgIpadanuM varNana akhAnI "sUjhavaDe je aNaliMgI pada prApta thAya che e paribhASA kaMIka khAsa samajavA jevI che. je vaDe koI paNa prANI padArthanI phUTa thAya athavA jUdA rUpamAM UgI nIkaLe athavA janme* tenuM nAma "liMga". jemAM kArya sUkSmabhAve utpatti pUrve rahe che, jemAM kArya prakaTa thAya che ane jemAM te kArya zame che ane je vaDe paramezvaranI lakSaNA thAya che tenuM nAma "liMga". "liMgo" kAraka hoya, eTale upAdAna kAraNarUpe hoya, ane jJApaka paNa hoya. acetana liMgo kAraka che. cetanaliMga jJApaka gaNAya che. vedAntazAstranAM liMgo ane zevAgamonA liMgonuM vargIkaraNa, tenI zaktio, tenAM aMgasthaLonuM pratipAdana A paramezvaranuM lakSaka "liMga" cAra rUpo dhAraNa kare che ane temAMthI je phuTa athavA pariNAma thAya che tene "ha" athavA "aMgasthala" kahe che. liMga e kAraNa, tyAre deha te kAryanuM liMga te kArya karanAra sAmarthya athavA vIrya athavA bala, tyAre "agasthala" athavA yoni te kAryanuM prakaTa thavA adhikaraNa. A mUla paribhASA zaiva AgamanI che. ane teno svIkAra sAMkhyayogamAM, ane vaidika ane paurANika dharmamAM nAmAMtare ane rUpAMtara thayo che. vedAntazAstramAM ema mAnavAmAM Ave che ke A liMganA cAra prakAra che :- (1) mahAcaitanya athavA parabrahmarUpa vastu te mahAkaraNaliMgaH tenI zaktinuM nAma sahajA athavA (yogazikhopaniSad) sUkSmatvAtkAraNatvAccalayanAd gamanAdapi / lakSaNAtparamezasya liMgamityabhidhIyate // liMgazabdena vidvAMsaH sRSTisaMhArakAraNam / layAdAgamanAccahudurbhAvAnAM padamavyayam / / (taMtrI ) For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 69 svataMtra cilzakti ane tenuM aMgasthaLa abhivyaktinuM sthAna kevalya mAnanArA jJAnIno deha, (2) te mahAkAraNaliMgamAMthI bIjuM liMga thAya che. tenuM nAma kAraNaliMga; tenI zakti te cetanA, ane tenuM aMgasthala te Izvarano deha. (3) kAraNaliMgamAMthI trIju liMga udaya pAme che tenuM nAma sUkSmaliMga, tenI zakti te viSayonI vAsanA ane tenuM aMgasthala te jIvano deha. (4) sUkSmaliMgamAMthI cothuM liMga prakaTe tenuM nAma bhUlaviMga, tenI zakti te skUla zarIrane utpanna karavAnI viSayane bhogavavAnI bhAvanA ane tenuM aMgasthala te ApaNo pratyakSa skUla deha je vaDe skUla bhogo bhogavAya che. A cAra vedAntanAM mahAkAraNa, kAraNa sUkSma ane skUla ligonI zaivAgamamAM anukrame mokSaliMga, jJAnaliMga(bhAvaliMga), yogaliMga (prANaliMga), e bhogaliMga (iliMga) evI saMjJAo che. A cAra prakAranA liMgomAM je sthala athavA aMgasthAna che, athavA piMDa che temAM chavvIsa tattvo samAyelAM che. nIce ApeluM koika zaivAgama pramANe ane akhAnA vedAnta pramANe tattvonuM vargIkaraNa kevuM che te spaSTa karI zakaze. zaivAgamasaMjJA vedAntasaMjJA tattvasaMjJA tattvonAM nAma 1. bhogaliMga pUlastha-aMgamAM (15) (5) bhUtanA paMcakRta (iSTa, liMga) (15)-dharmaprema kalA (5) jJAnendriyo. nimitta jIvanA (5) karmendriyo. aMgaOlamAM-sukha 15 samAya che. ane phaLa duHkhanuM sthaLamAM piMDAkAra bhogavA zivanA bane che. liMgIlamAM-bhaktirasanuM phaLa bhogavAve. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7) akho 2. yogaliMga sthUlastha-aMgamAM (9) paMcabhUtanI apacakRta (prANAliMga) -aizvaryabhakti 5 tanmAtrAo jIvanA aMgasthala- ane 4 aMtaHkaraNa mAM kAmavAsanA vaDe - 9 samAya che. dharmAdharmanA nimittathI ane te kAmasukha upajAve skUlanA aMtargata zivanA liMgathalamAM rahe che. vairAgyavAsanA vaDejIvonA kalyANaarthe anugrahavRttino vega karAve. 3. jJAnaliMga kAraNa-sthalaaMgamAM- (1) caitanyamAtrA jemAM (bhAvaliMga) -jJAna. jIvanA cidAbhAsa hUre che, te aMgaOlamAM IzvaranA dehamAM prakaTa avidyAnI kSobhavALI hoya che, ane jIva cetanAvaDe laukika dehamAM tenI chAyA hoya jJAna prakaTAve. che. zivanA liMgasthalamAMvidyAnI kSobhavALI cetanA vaDe alaukika jJAna prakaTAve. zaivAgamasaMjJA vedAntasaMjJA tattvasaMzA tattvonAM nAma 4. mokSaliMga mahAkAraNa- (1) mahAviSNu athavA jIvanuM aMgali nArAyaNanuM sarvAvAsanahi zivanuM liMga vALuM cinmaya zarIra, sthala te mahAviSNunuM athavA mahAmuktanuM dekhAtuM zarIra. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 71 paccIza tattvaparyaMtanAM aNuothI ghaDAeluM vIryavALuM jyAM sudhI kAraNa (jJAnaliMga sUkSmabhogaliMga) ane sthULaliMga (bhogaliMga) vidyamAna hoya tyAM sudhI sacetanabhAvavALuM jIvana, indriyonI ceSTAvALuM jIvana, ane sthULa viSayone bhogavanAruM jIvana pragaTa thayA vinA rahetuM nathI. A punaH punaH navI phuTa karAvanAra kharI rIte A liMgono sadbhAva ane tenI zaktio che. A sarva liMgo chevaTanA aliMga athavA aNuliMgI mahAviSNumAM potAnI cetanA, vAsanA, ane viSayabhAvanAvALI traNa prakAranI zaktisahita jyAM sudhI zame nahi tyAM sudhI janmamaraNanI pretyabhAvanI eTale marIne pharI utpanna thavAnI paraMparA aTakI zake ja nahi. cothA aNuliMgI mahAkAraNapadamAM jeo mahAanubhavabalathI AvI zame temanAM traNa prakAranAM liMgo traNa prakAranI zaktio ane traNa prakAranAM aMgasthaLo zame che. ane A sthiti prakaTa thavI tene "mahAvidehA" athavA mahAmuktanI sthiti kahe che. mahAmukta puruSanuM zarI2 mahAviSNunuM jJApakaliMga che. tenI upAsanAthI sAdhaka anukrame bhogaliMga, yogaliMga, jJAnaliMga, ane mokSaliMganAM phaLo meLavI zake che. mahAvidehA zaktivALo mahAmukta puruSa akhAnA abhiprAya pramANe pArasamaNi jevo che. "jema pArasa tema jJAtA jana, mULamAM te mUkAve cihna, jIva TALIne sve ziva kare, tajajJa puruSa mahAtama dhare. je kare Apa sarakho tAta, e brahmavettAnI moTI vAta, te mATe karavo satsaMga, to samajIe vastu prasaMga." (guzi saMvAda trIjo khaMDa (67-68) samajatAM zrIpati sve thAya, akhA e kaivalyakaMda re, A tuM pUraNa puraSottama parabrahma, dekhuM chuM hAjara hajura re. sattaramA saikAnA sonI jevI saMsArI lolupatAvALI nAtamAM avatarelA sAmAnya keLavaNIvALA, saMskRta vagere vidyAnA pAMDitya vinAnA eka (kaivalyagItA 24) For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akho 72 sAdhAraNa gaNAtA akhA jevA manuSye brahmAnaMda jevA pArasamaNi pAsethI kevI rIte suvarNabhAva meLavyo tenI chAyA samajavAne ApaNe A jamAnAnA bahu sAdhanavALA chatAM, paNa jJAna-vairAgyamAM daridrIo samartha thaIe to A jJAnI-bhakta-kavi akhAnA puNyasmaraNa vaDe daivI saMpattivALA banavA bhAgyazALI thaIe e ja A smAraka vyAkhyAnanuM prayojana che. lekha samApti : 23-1-27 zAMtakuMja (sAMTAkrUjha) vyAkhyAna tArIkha 30-1-27 surata For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya saskA vidhAmadi prakAzaka lA.da.bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAda For Personal & Private Use Only