Book Title: Aanushrutik Vruttanto
Author(s): 
Publisher: 
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249680/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 4 Anuzrutika vRttAMta 1. Arya samudra AcArya ane Arya maMgU AcArya sopArA jemanI vihArabhUmi hatI tevA Arya samudra AcArya ane Arya maMgU AcArya vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che? naMdisatra"nI "sthavirAvalI"mAM Arya samudra pachI Arya maMgUne vaMdana - karyA che e uparathI jaNAya che ke Arya samudra Arya maMgUnA guru hatA. - Arya samudra zarIre durbaLa hatA e kAraNe AhAranI vAnIo judA judA mAtraka(nAnA pAtramAM levAmAM AvatI hatI, jayAre Arya maMgU baMdhI cIjo eka ja pAtramAM letA hatA. judA judA pAtramAM lAvelI vAnIone teo upayoga karatA nahotA. eka vAra baMne AcArya vihAra karatA sopAraka gayA. baMne AcAryonI gocarI vaheravAnI rItabhAtamAM bheda joI tyAMnA be zrAvake, je paikI eka gADAM hAMkato hato ane bIjo dArU gALavAno dhaMdho karato hato te, baMnee Arya maMgU pAse AvIne pUchayuM tyAre Arya maMgUe gADAvALA zrAvakane khulAse ApatAM kahyuM: he zAkaTika! tamAruM je gADuM dUbaLuM hoya tene deraDAthI kasIne bAMdhe to ja e cAlI zake che. bAMdhyA vinA ene calAvavAmAM Ave to e tUTI paDe. majabUta gADuM bAMdhyA vinA cAlI zake eTale ene tame bAMdhatA nathI. pachI bIjA zrAvaka vaikaTika(eTale dArU gALanAra ne ene yogya dRSTAMta ApI emaNe samajAvyuM ke tamArI je kuMDI dUbaLI hoya tene tame vAMsanI peTIothI bAMdhIne pachI emAM tame magha bharo cho, paNa majabUta kUMDIne bAMdhavAnI jarUrata paDatI nathI, tema Arya samudra dUbaLA gADA jevA agara dUbaLI kuMDI jevA che, jyAre ame majabUta gADA agara kUMDI jevA chIe. Arya samudra 481 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482] mauryakAlathI guptakAla [pari. sArI rIte yogasAdhanA karI zake e mATe emanA mATe A rIte AhAra levAmAM Ave che." Arya maMgUnuM zarIraravArtha sAruM hatuM. teo udyata-vihArI hatA. teo bahuzruta vidvAna hatA. emane ziSya parivAra paNa ghaNo hato. Arya maMgU, Arya samudra ane Arya suvastInA mate vize nedha maLe che ke "Arya maMgU zaMkhanA traNa prakAra mAnatA hatA : 1. ekabhAvika, 2. baddhAyuSka ane 3. abhimukhanAmagotra. Aryasamudra be prakAra gaNAvatA: 1. baddhAyuSka ane 2. abhimukhanAmagotra, jayAre Arya sahastI mAtra abhimukhanAma gotra jaNAvatA 5 2. kAlakasUri saurASTramAM DhAMkamAM kAlakasUrinA AgamananI ane emanA bharUcanA prasaMgonI anuzruti A prakAre jANavA maLe che : ujajenanA rAjA gabhile jayAre kAlakAcAryanI bahena sAdhvI sarasvatInuM sauMdarya joI ene baLajabarIthI upADI potAnA aMtaHpuramAM rAkhI tyAre kAlakAcArya bhAre kSubdha thayA. emanuM kSAtrateja aMdarathI pokArI UThayuM ne ene badalo levAnI emaNe pratijJA karI. e pratijJA mujaba teo pArasa-kUla (IrAnI gayA ane tyAMnA 96 zaka zAhI rAjAone hiMdugadezA hiMdustAna)mAM laI AvyA. teo pArasathI sIdhA saurASTramAM DhAMka nagaramAM AvyA. varSAkAla hovAthI AgaLa vadhI zakAya ema nahotuM tethI tyAM AvelA rAjAoe saurASTranAM 96 maMDaLa banAvI deza vaheMcI lIdhe. e samaye bharUcamAM kAlakAcAryanA bhANeja rAjA balamitra ane yuvarAja bhAnumitra nAmanA bhAIo rAjya karatA hatA. varSAkAla pUrNa thatAM e 96 zaka rAjAoe ane bharUcanA balamitra sAthe maLIne ujenI upara humalo karyo. AcArya gaI bhillanI gardabha vidyAne niSphaLa banAvI ene harAvyo ane pote prAyazcitta laI potAnI bahenane paNa saMyamamAM sthira karI. kAlakAcArya eka vakhata bharUca AvyA tyAre rAjA balamitranI bahena bhAnuzrIne putra balabhAnue kAlakAcAryanI dezanA sAMbhaLI dIkSA lIdhI. AthI puSTa thayelA balamitra rAjAe kAlakAcAryane nirvAsita karyA. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zuM ] Anu kRtika vRttAMto [480 bIjI eka kathA mujaba kAlakAcAryanA bhANeja rAjA balamitra-bhAnumitre emanA purohitanI zikhavaNIthI emane nirvAsita karyA. trIjI eka kathA mujaba rAjAe AkhA nagaramAM aneSaNuM karAvI eTale AcAryane kyAMyathI bhikSA maLI zakatI nahi, AthI emaNe e nagaramAMthI vihAra karyo. kAlakasUrie "prathamAnuyoga " ane "kAlakasaMhitA"nI racanA karI hatI, paraMtu e graMtho upalabdha thayA nathI. keTalAka vidvAne "prajJApanA sUtra"nA kartA Arya zyAmAcAryane ja kAlakAcArya mAne che. kAlakasUri vi. sa. pUrve 5 (I. sa. pUrve 61) mAM svargavAsI thayA haze, ema paM. kalyANavijayajInuM mAnavuM che (prabaMdhAryAlocana, pR. 26). 3. balamitra-bhAnumitra lAdezanA mukhya nagara bharukacchamAM balamitra nAme rAjA rAjya karato hato. e bhAnumitrano moTo bhAI hato ane kAlabhAcAryane bhANeja thato hato. e balamitrane balabhAnuzrI nAme eka bahena hatI, tene bhAnu nAmano putra balamitrane bhANeja thato hato. A balamitra rAjAnA samayamAM ja Arya khapUTAcArya ahIM bharUcamAM AvyA hatA." kAlakAcArya pArasakUlathI je 96 zAhI-zaka rAjAo-ne saurASTramAM lAvyA hatA temanI sAthe ja balamitre ujajenInA gabhila upara caDAI karI ene parAsta karavAmAM sahAya karI hatI. prabhAvazcarita' temaja vyavahAra-cUrNi' vageremAM ujajenanA siMhAsana upara zAhI rAjAne besADavAno ullekha che, jyAre "kahAvalI'mAM ujenInA rAjasiMhAsana upara lATanA rAjA balamitrane besADyAno ullekha karyo che. vastutaH laDAI jItyA pachI tarata to ujajonInI gAdI upara zaka rAjA beThe hato, paNa e tyAM bahu TakI zakyo nahi. lagabhaga 4 varSa pachI balamitra ane bhAnumitre ene ujajenImAMthI kADhI mUkI ujajenI upara potAno adhikAra jamAvyo hato. 10 balamitra ane bhAnumitranA AgrahathI kAlakAcArya bharUcamAM varSa-comAsuM rahyA hatA. e samaye balamitranA bhANeja balabhAnune kAlakasUrinA upadezathI dIkSA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484] mauryakAlathI guptakAla [ pari. levAno vicAra thatAM AcAryazrIe ene potAnA ziSya banAvyo hato. A prasaMgathI gaMgadeva purohite rAjAne bharamAvI khaTapaTa UbhI karI. pariNAme kAlakAcArya comAsAmAM ja vihAra karIne pratiSThAnapura tarapha vihAra karI gayA hatA, tyAMnA rAjAnI vinaMtIthI emaNe pAMcamane badale caturthInA divase pajpaNAnuM sAMvatsarika parva UjavyuM hatuM. 11 4. Arya khapUTAcArya jemanI vihArabhUmi bharUca, guDazastrapura 12 Adi pradezomAM hatI te Arya khapurAcArya vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che : Aya khapUTAcArya eka samartha vidyAsiddha AcAryA hatA. emaNe potAnI maMtravidyAno upayoga jaina zAsananI surakSA khAtara ja karyo hato. e vize keTalAka prasaMge A prakAre che : viMdhyAcalanI bhUmimAM lATa dezamAM AvelI revA nadIne kinAre vaselA bhRgukaccha nagaramAM jyAre kAlakAcAryano bhANeja balamitra rAjA hato tyAre Arya khapuTAcArya e nagaramAM vidyamAna hatA. emaNe sava saMgha samakSa bauddhone vAdamAM parAjita karyA hatA. guDazastrapurane bahukara nAmane boddha AcArya jaina AcArya sAthe vAda karavA bharUca Avyo, paNa vAdamAM e parAjita thatAM dhAvezamAM anazana karI, kALadharma pAmI yakSapaNe utpanna thayo. e guDazastrapuramAM rahelA jaina saMghanA- sAdhuone pajavavA lAgyo. tyAMnA saMghe Arya khapurAcArya pAse be sAdhuo dvArA badhA samAcAra mekalyA. Arya khapurAcAryanA bhANeja bhuvana muni nAme emanA ziSya hatA. e evA tIkSNa buddhivALA hatA ke eka vAra sAMbhaLavA mAtrathI game te vidyA zIkhI letA. e ziSyane emaNe AnA karatAM kahyuM : "vatsa ! huM guDazastrapura jauM chuM. tuM kutUhalathI paNa A khoparIne kadI ughADIne jaIza nahi.' AcArya guDazastrapura gayA, bahukara yakSanA maMdiramAM praveza karI vastra oDhIne suI gayA. pUjArI Avyo, paNa teo UThaDyA nahi. pachI to rAjAnA AdezathI emanA upara rAjasevako lAkaDIothI prahAra karavA lAgyA tyAre e prahAra sIdhA aMtaHpuranI rANIone vAgavA lAgyA. bhAre kolAhala macI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM ] anukRtika vRttAto [485. gayo. rAjAe jANyuM ke A koI vidyAsiddha puruSa lAge che tethI e rAjA AcArya pAse AvI mAphI mAgI karagaravA lAgyA. AcArya UThayA. emaNe yakSa ane bIjI mUrtione potAnI pAchaLa AvavA AjJA karI eTale e badhI cAlavA lAgI. pASANunI be moTI mUMDIo paNa e rIte pAchaLa calAvI. gAmanA sImADe AvIne yakSa ane bIjA vyaMtara devone mukta karyA eTale e mUrtio potAne sthAne cAlI gaI, paraMtu be hUMDIone tyAM ja rahevA dIdhI. A tarapha bharUcathI samAcAra AvyA ke emano bhANeja ziSya bhuvana muni vidyAprabhAvathI zrAvakone gherathI svAdiSTha AhAra pAtromAM bharAvI, AkAzamArge uDADI magAvI jame che, ane e bauddha leke sAthe bhaLI gayo che. A sAMbhaLI AcArya tAbaDatoba bharUca AvyA. AcArye pelAM UDatAM pAtronI AgaLa zilA goThavI eTale badhAM pAtra, enI sAthe athaDAIne bhUka thaI gayAM, tethI AcArya AvyAnuM jANuM ziSya karIne tyAMthI nAsI gayo. pachI to AcArya bauddho pAse gayA. bauddhoe emane kahyuM ke bhagavAna buddhane caraNe paDe.' tyAre AcAryo buddhamUrtine uddezI kahyuM : 'Ava, vatsa ! zuddhoMdanasuta ! mane vaMdana kara." eTale buddhamUrtie AcAryanA pagamAM paDI namaskAra karyA. tyAM dvAra AgaLa eka stUpa hato tene paNa page paDavA AjJA karI, tyAre e namI paDo. pachI buddhanI mUrtine UThavA AjJA karI tyAre e adhuM namelI avasthAmAM rahI eTale e "nigraMthanamita" evA nAmathI oLakhAvA lAgI. e ja rIte pATaliputranA rAjA dAhane enAM svecchAcArI zAsanonA kAraNe daMDa devA emanA ziSya mahedrasUrine kaNeranI be maMtarelI soTI ApIne tyAM mokalyA hatA. emaNe tyAMnA rAjA ane bIjA 500 brAhmaNono garva utArI dIdho hato. 13 Arya khapUTAcAryanA sattAsamaya vize A prakAre ullekha maLe che ? bha. mahAvIranA nirvANa pachI (484 arthAta I. pU. 63 varSa) Arya khapuTAcArya nAme guru thayA. 14 paM. kalyANavijayajInA maMtavya mujaba A emanA svargavAsanuM varSa hevuM joIe. 15 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moryakAlathI gupatakAla [pari. - pa. vajasenasUri ane jinadatta zreSThI eka vakhata moTo bAravaNI dukALa paDatAM sAdhuone bhikSA meLavavAnI muzkelI paDavA lAgI, AthI Arya vajasvAmI rAvarta giri upara anazana karavA jaI rahyA hatA te vakhate emaNe potAnA ziSya vajasenAcAryane jaNAvyuM ke je divase tamane zasahastra mUlyavALA pAkanI bhikSA maLe tenA bIjA divasathI sukALa thaze. keTalAka samaya pachI vajasenAcArya vihAra karatA so pAraka nagaramAM AvyA. ahIM sopArakamAM jinadatta nAme zreSThI ane enI IzvarI nAme patnI vasatAM hatAM. anAja na maLavAthI emanuM AkhuM kuTuMba bhAre viTaMbaNuM bhogavatuM hatuM, AthI emaNe AvA du:khathI kaMTALI jIvanano aMta lAvavA vicAra karyo. chevaTano lakSa mUlyano pAka rAMdhI IzvarI emAM viSa nAkhavAno vicAra karI rahI hatI tyAre vasenAcArya tyAM bhikSA mATe AvI caDyA. IzvarIe pramuditA manathI e pAka emane vahorAvyo ne badhI vAta AcArya AgaLa nivedita karI tyAre gurue je AgAhI karI hatI te mujaba vajasenAcArye emane kahyuM: "have tamAre vyAkuLa thavAnI jarUra nathI, kemake AvatI kAlathI sukALa thaze." ene bIje ja divase anAjathI bharelAM vahANa sopAraka baMdare AvI pahoMcyAM. badhA leka nizciMta thayA. zreSThI jinadatta ane IzvarI baMnee potAnA cAra putro 1. nAge, 2. caMdra, 3. niti ane 4. vidyAdharanI sAthe A. vajasenasUri pAse dIkSA lIdhI. e cAra nAgaeNdra, caMdra, niti ane vidyAdhara e nAmathI sAdhuonI cAra zAkhA zarU thaI. 17 Arya vajasvAmI janma vIra ni. saM. 496 (vi. saM. 26, I. pU.30) mAM ane svargavAsa vIra ni. saM. 184 (vi. saM. 114, I. sa. 58)mAM thayo hato 18 e uparathI vajasenano samaya paNa e ja (bIjI zatAbdI) manAya. 6. navAhana bharakaccha( bharUca)mAM navAhana nAme rAjA rAjya karato hato. ene khajAno bahu moTo hato. e samaye dakSiNamAM godAvarI nadInA kAMThe AvelA pratiSThAna(paiThaNa)mAM zAlivAhana19 nAme baliSTha rAjA hatA tenI pAse sainyabaLa bahu moTuM hatuM. navAhana ane zAlivAhana baMne ekabIjAnA zatru hatA. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zuM ] AnukRtika vRttA [487 zAlivAhana pratyeka varSe navAhana upara caDAI karato, paraMtu navAhana potAnA sainikone yatheSTa dravya Apato hato ane je sainika zatru sainikanAM hAtha ane mastaka kApIne lAvato tenuM vizeSa samAna karato hato. pariNAme zAlivAhananuM sainya hArI jatuM ane ene raNamedAna mUkIne bhAgI javuM paDatuM. eka divase zAlivAhananA maMtrIe rAjAne salAha ApatAM jaNAvyuM ke "rAjana ! A rIte nabhavAhanane harAvavA saMbhavita nathI; koI yuktithI ja ene parAsta karI zakAya. mane ema sUjhe che ke tame mArA upara koI doSAropaNa karI mane dezavaTo Apo." pachI to eka paDyuMtra racIne maMtrIne rAjyamAMthI nirvAsita karI devAmAM Avyo. maMtrI bharukaccha tarapha ravAnA thayAne eNe eka maMdiramAM jaIne nivAsa karyo. sAmaMtarAmAM e vAta badhe prasarI gaI ke zAlivAhane potAnA maMtrIne kADhI mUkyo che. A vAtanI khabara jyAre navAhanane paDI tyAre eNe potAnA adhikArIo mAraphata maMtrIne belA ane maMtrIpada svIkAravA nimaMtraNa mokalyuM. pahelAM to maMtrIe AnAkAnI kArI, paNa jyAre navAhane pote AvIne maMtrIpada svIkAravA Agraha karyo tyAra e taiyAra thayo. maMtrIe dhIme dhIme rAjakuTuMbamAM potAno vizvAsa jamAvavA mAMDyo, AthI badhA ene AdaranI dRSTie jovA lAgyA. pachI to eNe rAjAne puNyakAryo karavAnI salAha ApI rAjakezanA dravyathI stUpa, maMdira, taLAva, vAva, kUvA vagere banAvavA kharca karavA mAMDyuM. maMtrIe guptacara dvArA zAlivAhanane patra mokalI jaNAvyuM ke "have zatru para caDAI kare." khabara maLatAM ja zAlivAhane bhakacchane cAre taraphathI gherI laI yuddha karyuM, paraMtu navAhananI pAse hajIye khajAnAmAM puSkaLa dravya hatuM ane eNe potAnA sainikone khUba dravya ApyuM, pariNAme zAlivAhanane parAjita thaI pAchA pharavuM paDayuM. pachI e maMtrIe rAjakezanuM dravya vizeSarUpe kharacavA mAMDyuM. A vakhate eNe rANIo mATe kiMmatI AbhUSaNe karAvI ApyAM. pachI maMtrIe pharIthI zAlivAhanane patra mokalI caDAI karavA sUcavyuM. zAlivAhana A vakhate bhAre taiyArI sAthe Avyo. rAjAne khajAno khAlI thaI cUkyo hato tethI enI senA hArI gaI ane bharUca upara zAlivAhanano adhikAra thaI gayo. itihAsamAM prasiddha pazcima bhAratane kSaharAtavaMzIya zaka kSatrapa nahapAna te ja AgamamAM ulikhita novAhana che.20 e I. sa. nA bIjA zatamAM vidyamAna hato. 21 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488] mauryakAlathI guptakAla [pari. 7. AcArya vajabhUti bhRgukacchavAsI AcArya vajubhUti kadarUpA ane dUbaLA hatA. emanI pAse ziSya parivAra paNa nahato, paraMtu teo moTA kavi hatA. emanAM kAvya rAjAnA aMtapuramAM paNa gavAtAM. e samaye bharUcamAM nabhavAhana rAjA rAjaya karato hato. enI rANI padmAvatIne vicAra thayo ke AvAM kAvyonA kartA AcAryanAM darzana jarUra karavAM joIe. eka divase rANI rAjAnI AjJA laI bhaTaNuM sAthe laI aneka dAsIonA parivAra sahita vajubhUti AcAryanI vasati pAse jaI pahoMcI. padmAvatIne vasatinA bAraNAmAM AvelI jeI AcArya pote ja Asana laI bahAra padhAryA. padmAvatIe pUchayuM: "vabhUti AcArya kyAM che ?' vajubhUtie uttara Ape ke teo bahAra gayA che.' paraMtu dAsIe IzArAthI samajAvyuM ke "A ja vajubhUti AcArya che." tyAre e nirutsAha thatAM vicAra karIne bolI ke he kasarumatI nadI !22 tane joI, ane tAruM pANI pIdhuM ! tAruM nAma sAruM che, paNa tAruM darzana sAruM nathI.' ' pachI to rANIe pote emane oLakhatI nathI evo dekhAva karI, AcAryanI AgaLa bhaTaNuM mUkI jaNAvyuM ke "A AcAryazrIne Apajo.' ema kahI e pAchI vaLI.23 8. lakulIza kAyAvarohaNa kAravaNa)nA pAzupata sevAcArya lakulIza vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che : lakuTIza ke lakulIza eTale hAthamAM daMDa dhAraNa karela hoya tevA Iza. zilpasvarUpamAM paNa emanA eka hAthamAM daMDa ane bIjA hAthamAM biruM hoya che. brahmAnA mAnasaputra atri devarSinI chaThThI peDhIe lakuTIza-lakulIzano janma vizvarUpa nAmanA brAhmaNa ane enI patnI sudarzanAnA putra tarIke thaye hato. - lakulIzanI traNa varSanI uMmara hatI tyAre zrAvaNa vadi amAvAsyAnA divase sUryagrahaNa thatuM hovAthI vizvarUpe kurukSetramAM snAna karI, dAna ApI puNyaupArjana karavAno vicAra karyo. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM] anukRtika vRjAti [489 | kurukSetra jatA vizvarUpe patnIne agnihemanI Ahuti ApavAno Adeza kare te mujaba sudarzanA eka brAhmaNane bolAvavA gaI, paNuM sudarzanAe ghera AvI joyuM to huta dravya khalAsa thaI gayAM hatAM tethI brAhmaNane pAcho vALe. Ama roja banavA lAgyuM. vizvarUpa kurukSetrathI pAchA AvyA tyAre sudarzanAe badhI hakIkata kahI saMbhaLAvI. eka divase vizvarUpe chUpI rIte badhuM joyuM tyAre lakulIza bALakane ja pAraNAmAMthI bahAra nIkaLIne Ahuti Apato nihALyo. pitAe majAkamAM kahyuM : "bhAI ! tane bahu tasdI paDI haze !' ' A sAMbhaLatAM ja bALaka mUchita thaI gayo. pachIthI zuddhimAM AvyA ja nahi tethI enuM zaba gAmamAM AvelA maMdiranA taLAvamAM padharAvavAmAM AvyuM. - A zaba pANImAM jalezvara liMgano saMsparza thatAM sajIvana banyuM. chokare pANImAM ramato dekhAyo. mAbApa ane lokone harSa tha. ghera AvavA vinaMtI karI, paNa lakulIza ghera pAcho na pharyo, e te jaMgalamAM kyAMya adazya thaI gayo. pharI e cakrapura gAmamAM pragaTa thayo. loko enI pAchaLa gayA ane mAbApe ene ghera AvavA vinaMtI karI. bALake kahyuM: "huM sAmAnya jIva nathI, paraMtu zaMkarano avatAra chuM. huM tamane mAbApa tarIke nathI mAnato. huM mArA paMthe jauM chuM.' eTaluM kahI e kAyAvarohaNa tIrtha tarapha gaye. tyAMnA zivAlayamAM devanI stuti karI emAM lIna banI gaye24 vAyupurANa (a. 23), liMgapurANa (a. 24), kUrmapurANa (a. 53) ane zivapurANa (saMhitA 3, a. 5) vagere purANomAM mahezvara kahe che ke 28 mA mahAyuganA kaliyugamAM jyAre yAdavamAM uttama vAsudevane janma thaze tyAre huM paNa nakulIzvara (lakulIza, lakulI) brahmacArI brAhmaNarUpe avatAra laIza. A avatAra kAyAvatAra athavA kAyAvarohaNa nAmanA sthaLamAM thaze tyAre bhAre kuzika, gAgya, mitra ane kauruSya nAmanA cAra tapasvI, yogI, vedapAraMgata ane UrdhvaretA brAhmaNo ziSyo haze. A pAzupato zarIre bhasma coLIne mahezvara-ganA AzrayathI rudalekamAM jaze. 25 " 9. siddhagI nAgArjuna je DhaMkApurInA nivAsI siddhagI nAgArjune pAlItANuM nagara vasAvyuM temanA vize A prakAre anukRti jANavA maLe che: ' Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mauryakAlathI gupatakAla pari. kApurImAM kSatriya jAtinA saMgrAma ane enI patnI suvratAne nAgArjuna nAme putra hato. eNe bAlyAvasthAmAM ja eka siMhane mArIne pitAnuM kSAtrateja batAvyuM hatuM. eNe oSadhio dvArA pAdalepathI AkAzagAmI vidyA ane suvarNarasanI siddhi karavAno nirNaya karyo hato, AthI e oSadhio ane jaDIbuTTIo zodhavA mATe jaMgala, parvato ane guphAomAM roja bhamyA karato. eka samaye A. pAdaliptasUri saurASTranAM tIrthonI yAtrA karatA karatA kaMkApurI(DhAMka)mAM AvyA. nAgArjunane AcAryazrInA AgamananA samAcAra maLyA. e jAmyu hatuM ke AcAryazrI pAralepa dvArA AkAzagAmI vidyAthI pratidina pAMca tIrthanI yAtrA karatA hatA. nAgArjune eka ziSya mAraphata pote siddha karelA rasanI kUpikA AcAryazrIne eTae mokalI. AcAryo e kUpikA e ziSyanI sAme ja pachADIne phADI nAkhI ane emano pizAba eka kAcanI kUpikAmAM bharIne mokalatAM jaNAvyuM ke "rasapikA A che." nAgArjune e kholIne jotAM kSAragaMdhavALo pezAba che. emAM jANI kUpikA bhAMgI nAkhI, tethI agni pragaTa thatAM pezAbavALI badhI mATI suvarNamaya banI gaI. nAgArjuna to A joI Azcaryacakita thaI gaye. e surijI pAse Avyo ane AkAzagAmi vidyA temaja suvarNasiddhino. AmnAya jANavA sUrijInI sevA karavA lAgyo. e hamezAM AcAryazrInA lepavALA paga dheto ane svAda, rasa, gaMdha dvArA 107 oSadhio oLakhI zakyo. pAlepa karI e thoDuMka kukaDAnI jema UDaze. be-cAra vakhata paDavAthI vAgyuM tyAre AcAryazrIe pUchyuM: "A zuM ? pachI to eNe badhI hakIkata kahI dIdhI. AcAryazrIe enI kuzaLatAthI khuza thatAM oSadhiono tamAma AmnAya batAvI dIdhuM. nAgArjune pAdaliptasUrine rasiddhino upAya pU. AcAryazrIe jaNAvyuM ke "jo tuM kAMtipurathI pArzvanAthanI mUrti lAvIne emanI samakSa rasa bAMdhIza to ja e baMdhAze, anyathA nahi. e kAMtipura gaye. koI paNa prakAre AkAzamArge pArzvanAthanI mUrti laI AvI seDhI nadInA kAMThe rasa sAdhatAM keTivedhI rasa siddha thaye. A rasanA be kaMpA DhAMka parvatanI guphAmAM eNe saMtADyA hatA. pAdaliptasUrie ApelI A vidyAnA badalAmAM nAgArjune potAnA gurunA namasmaraNa mATe zatruMjayanI taLeTImAM pAdaliptapura (pAlItANA) nagara vasAvyuM. zatruMjaya upara jinamaMdira baMdhAvI emAM mahAvIrasvAmInI mUrti ane guru pAda Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuM] - AnukRtika vRttA [41 liptasUrinI pratimAo sthApita karI. AcAryazrIe A mahAvIra pratimA AgaLa "hAnuar" padathI zarU thatuM stotra racI stuti karI, jemAM emaNe suvarNa siddhino AmnAya gopavyo che, je Aje paNa samajAto nathI. 10, nAgArjunasUri valabhIpuramAM nAgArjunasUrie karelI AgamavAcanA vize A prakAre anuzruti jANavA maLe cheH upA. vinayavijayajI jevA keTalAka vidvAna evI mAnyatA rajU kare che ke sthavira devardhigaNie valabhIpuramAM siddhAMto pustakomAM lakhAvyA te ghaTanAnuM nAma vAlanI vAcanA' kahe che ane e kAraNe kaMdilAcArya ane devardhigaNi (jemanA samayamAM 150 karatAM vadhu varSonoM gALe che, tema)ne samakAlIna mAnI lIdhA che. eo "lokaprakAzamAM A prakAre jaNAve che : valabhyAM mathurAyAM ca sUtrArthaghaTanAkRte / valabhyAM saMgate saMghe devardhiragraNIrabhUt / . mathurAyA saMgate ca skandilAryo'graNIrabhUt // 1 . valabhI ane mathurAmAM sUtra ane arthanuM saMdhaTana-Agama vAcananuM elana thayuM. valabhImAM je bamaNusaMdha ekatrita thayo temAM devardhigaNi pramukha hatA27 ane mathurAmAM zramaNa saMgha ekaTho thayA temAM skaMdila Arya pramukha hatA. upA. vinayavijayajInI A mAnyatA taddana nirAdhAra che, kemake "kahAvalI"mAM bhadrezvarasUri A viSayano pheTa A rIte kare che: mathurAmAM kaMdila nAme zrutasamRddha AcArya hatA ane valabhIpuramAM nAgArjunasUri hatA. e samayamAM duSkALa paDatAM emaNe potAnA sAdhuone bhinna bhinna dizAmAM mokalI dIdhA. game te rIte duSkALano samaya vyatIta karIne subhikSanA samayamAM pharI teo ekaThA thayA ane abhyasta zAstronuM parAvartana karavA lAgyA tyAre emane mAlUma paDayuM ke prAyaH e bhaNelAM zAstro pote bhUlI cUkyA che. A dazA joIne AcAryoe zrutano viracheda thato rokavA mATe siddhAMtano uddhAra kare zarU karyo. je je AgamapATha yAda hato te e ja rIte sthApita karyo ane je bhulAI gayo hato tene lagatAM sthaLa pUrvApara saMbaMdha jaIne vyavasthita karavAmAM AvyAM. 28 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] mauryakAlathI guptakAla [ pari. vaLI, siddhAMtano uddhAra karyA pachI kaMdilAcArya ane nAgArjunasUri paraspara maLI zakyA nahi, A kAraNe emaNe uddhAra karele siddhAMta tulya hovA chatAMye emAM kyAMka kyAMka vAcanAbheda rahI gaye. kaMdilAcAryo mathurAmAM zramaNasaMghane ekaThA karI AgamavAcanA karI te "skAMdilI vAcanA" ke "mAghurI vAcanA' nAmathI prasiddhi pAmI. e ja rIte skaMdilAcAryanA samaye ja valabhImAM maLelA maNasaMghanA pramukha AcArya nAgArjunasUri hatA ane emaNe ApelI vAcanA "nAgArjunI vAcanA' agara "vAlathI vAyanA e nAmathI prasiddhi pAmI. 29 mAdhurI vAcanA vIra nirvANathI 827 ane 840 nI vacce koI varSe thaI30 vAlabhI vAcanA paNa e ja samaye thaI.31 11. siddhasenasUri vRddhAvAdire ane siddhasenasUrinA bharUcanA prasaMgonI anuzruti A prakAre jANavA maLe che : gauDa dezanA kezalA gAmanA rahevAsI mukuMda brAhmaNe Arya skadilasUri pAse vRddhAvasthAmAM dIkSA lIdhI hatI. mukuMda munie bharUcamAM "nAlikelavasati," (nAriyeLI pADA) nAmanA caityamAM besI karelI ArAdhanAthI sarasvatI devInI prasannatA meLavI vAdazakti prApta karI tethI emane AcAryapadavI prApta thatAM emaNe dvavAdisUri tarIke nAmanA meLavI. e samaye vikramAditya rAjA rAjya karI rahyo hato. eka divase devarSi brAhmaNa ane devazrInA putra siddhasena nAme vedapAraMgata vidvAna emanI pAse AvyA. emaNe vRddhavAdI sAthe zAstrArtha karyo. je hAre te jItanArano ziSya bane evI zarata kabUla karavAmAM AvI. siddhasenanI hAra thavAthI e ema kumudacaMdra nAme ziSya thaze. eNe jaina zAstrono abhyAsa karI AcArya padavI prApta thatAM "siddhasenasUri nAmathI khyAti meLavI. kavitva-zaktithI vikramAditya rAjAne prasanna karI, "divAkara'nuM biruda meLavI rAjasabhAmAM sthAna prApta karyuM. ekadA siddhasenasUrie rAjAne pUchIne ujajayinIthI pratiSThAna tarapha vihAra, karyo. teo bharUcanA sImADe pahoMcyA tyAre tyAM govALiyA ekaThA thaIne emanI pAse AvyA ane dharmopadeza karavAnI AcAryane vinaMtI karI. e. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM] anukRtika vRttAne [493 uparathI emaNe prAkRta bhASAmAM rAsa gAIne dharmopadeza karyo. pAchaLathI e lokoe e dharmopadezanA sthaLe saMsmaraNarUpe 'tAlArAsaka" nAme gAma vasAvyuM ane jenoe tyAM jinAlaya paNa baMdhAvyuM hatuM. pachIthI siddhasenasUri bharUcamAM gayA te vakhate tyAM balamitrano putra dhanaMjaya nAme rAjA rAjya karato hato. rAjAe utsavapUrvaka AcAryano nagarapraveza karAvyo. e ja avasare bharUcanA upara rAjAnA zatruoe humalo karyo, paNa siddhasenasUrie saIpayogathI sainike banAvI ApIne ene bacAvI lIdhuM. A uparathI emanuM siddhasena" nAma sArthaka karI batAvyuM.' A. hemacaMdrasUrie "anuddhinaM davA - kaviomAM siddhasenasUri sarvottama kavi che ema kahIne emane aMjali apa che. emaNe nyAyAvatAra, sanmati prakaraNa ane kAtrizadyAtrizikA vagere graMtha racelA prApta thAya che 12. malAdisUri valabhI nagaranA rahevAsI malavAdisUri vize A prakAre anukRti jANavA maLe che: malavAdI nAmanA traNa AcAryono patto maLe che. nAmanI ekatAnA kAraNe traNe AcAryonA jIvanaprasaMga seLabheLa thaI gayA che. "prabhAvaka carita'mAM A prakAre ullekha che: valabhInagaramAM durlabhadevI nAmanI strIne 1 jinayaza, 2 yakSa ane 3 mala nAme traNa putra hatA. A durlabhadevInA bhAI jinAnaMdasUri nAme eka jainAcArya hatA. jinAnaMdasUrie potAnA e traNe bhANejone dIkSA ApI potAnA ziSya banAvyA hatA. traNe ziSyane bhaNAvI emaNe moTA vidvAna banAvyA. guru pAse eka addabhuta pustaka hatuM. e pustakane vAMcavAno devI niSedha hato, kemake enAthI upadrava thavAnI saMbhAvanA hatI, paraMtu malla muni bhAre tejasvI hovAthI gurune bhaya rahe ke A bALa muni A pustaka vAMcavA utAvaLA banaze ane anartha sarjAze. AthI emaNe potAnI bahena samakSa malla munine e pustaka nahi ughADavA samajAvyA. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaha4] mauryakAlathI guptakAla [pari. ekadA jinAnaMdasUri valabhIthI vihAra karI bharUcanA zakunikA-vihAranA darzanArthe gayA. ahIM naMda nAmanA bauddhAcAryuM chaLathI emane vAda karavA AhavAna ApyuM. naMdanA vitaMDAvAdathI AcAryano parAjaya thayo. ahIM valabhImAM gurunI gerahAjarImAM mala munine e pustaka jovAnI utkaMThA tIvra banI. emaNe pustaka kholatAM nIceno zleka vAMcyo : fdha-niyama-mattivyatirivAryakramo , jainAdanyacchAsanamanRtaM bhavatIti vaidharmyam // -jaina sivAyanAM bIjAM darzane je kAMI kahe te vidhi, niyama, bhAMgAprakAro ane vRtti rahita hovAthI anartha karanArAM che, mATe e asatya che temaja adharmarUpa che. mala muni e zlokano artha vicArI rahyA hatA tyAM ja mRtadevIe adazya rIte e pustaka emanA hAthamAMthI jhUMTavI lIdhuM. A pustaka A rIte javAthI malla munine bhAre zoka thayo. teo AjaMda karavA lAgyA. emanI mAtA durlabhadevI temaja saMghane paNa A vAtanI jANa thatAM pArAvAra duHkha thayuM. pachI to malla munie pitAnI bhUlanA prAyazcitta-rUpe baraDAnI pahADInI eka guphAmAM jaI tapazcaryApUrvaka sarasvatInI ArAdhanA karavA mAMDI. saMghe emanI A prakAranI sAdhanAthI durbala thayele deha joI pAraNAM karAvI yogya AhAra vahorAvyo. devI prasanna thayAM tyAre emaNe pelA pustakanI mAgaNI karI. devI e pustaka nahi, paNa e pustakanA eka zlokamAMthI tuM sarva ardha meLavI zakIza" evuM varadAna ApI aMtahiMta thaI gayAM. malla munie daza hajAra zlekapUrano "hAdazAnayacakra' nAme adbhuta graMtha ro. jinAnaMdasUri valabhI AvyA ane saMghanI vinaMtIthI AcAryo emane AcAryapadathI alaMkRta karyA. bauddhAcArya naMde guru jinAnaMdasUrine vAdamAM harAvyA hatA e jANIne mallavAdisUri bharUca AvyA. emaNe naMdane vAda mATe lalakAryo. naMde upekSA batAvatAM kahyuM ke "A to bALaka che, e zuM mArI sAthe vAdamAM TakavAno che ?" tyAre malla munie Agraha karIne kahyuM tyAre rAjasabhAmAM baMne vAdIone Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM]; anukRtika vRttAMta [45 zAstrArtha thayAM. cha mahinA sudhI akhaMDa rIte vAda cAlyA karyo. chevaTe bauddha vAdI mala munanA pUrvapakSa yAda na rAkhI zakavAthI hArI gaye. naMdane enA parivAra sAthe bharUcamAMthI cAlyA javAne rAjA taraphathI hukama maLe. malasarine vAdI' birudathI alaMkRta karavAmAM AvyA. bharUcanA saMdhe malavAdisUrinAM mAtA durlabhadevIne bharUca bolAvI lAvI emanuM bahumAna karyuM. A. hemacaMdrasUrie tethI ja kahyuM che ke "anumAni tAIi: -tAkAmAM malsavAdI sarvottama che.' malavAdirie je dvAdazAniyacakra' graMtha racyo te upalabdha thayo che. paraMtu emanAM padmacarita" ane "sanmatiTIkA' nAmanA graMtha hajI sudhI maLI AvyA nathI. mallavAdisUrinA sattAkALa vize "prabhAvacarita'nA vijayasiMharicarita'mAM A prakAre ullekha che : zrIvIravatsarAdatha zatASTake caturazItisaMyukte / jigye ca mallavAdI bauddhAMstavyantarAMzcApi // 83 // -malavAdisUrie vIranirvANa saM. 884 ( vi. saM. 414, I. sa. 35758)mAM bauddha ane emanA vyaMtarone jItI lIdhA. jiyazarie pramANuzAstrane eka graMtha racyo te alla rAjAnI sabhAmAM kahI saMbhaLAvyo. vaLI, emaNe "vizrAMta-vidyAdhara vyAkaraNa upara nyAsagraMthanI racanA karI. yakSAcArye 'yakSasaMhitA' nAmano aSTAMga-nimittane graMtha racyo hato, paraMtu A baMnenA graMtha hajI sudhI maLI AvyA nathI. 13. devardhigaNi kSamAzramaNa saiArASTranA valabhInagaramAM Agamone pustakArUDha karanArA devardhigaNi kSamAzramaNanA jIvana vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che : - rASTranA verAvaLa pATaNamAM rAjAnA sevaka kAmardhi nAmanA kSatriya ane emanI patnI kalAvatInA putrapaNe devadhine janma thayo hato. . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke | moryakAlathI guptakAla pari. ( devarSi bhaNIgaNI yauvanAvasthAmAM AvyA tyAre ene be kanyAo para-NAvavAmAM AvI hatI. ene zikArano zokha hovAthI ghaNI vakhata e sAthI mitronI sAthe jaMgalamAM zikAra karavA jatA. ' devadhi pUrvabhavamAM hariNagamelI nAme deva hatA, jeNe brAhmaNI devAnaMdAnA | garbhane kSatriyANI trizalAnA udaramAM mUkyo hato. e deve sadharmedrane potAnA aMtima samaye jaNAvyuM hatuM ke mArA sthAne je na hariNagamelI deva Ave te huM jyAM janma lauM, tyAM mane pratibadha kare evI vyavasthA karI Apo.' Idra kahyuM : "khuzIthI, evI vyavasthA thaze, paraMtu tamArA devabhavananI bhIMta upara tame e noMdha karaje, je vAMcIne e deva tamane pratibodha karavA Ave' navo deva Avyo, teNe bhIMta upara lakhAyele A leka vAMco : ___ svabhittilikhitaM patraM mitra ! tvaM saphalIkuru / hariNagameSI vakti saMsAraM viSamaM tyaja // ' he mitra ! pitAnI bhIMta upara lakhelA patrane tuM saphaLa kare, ema hariNagamelI kahe che ane kahe che ke A viSama saMsAra choDI de. A lekha mujaba navA hariNagameSIe eka-be prayatna karyA chatAM devardhi kazuM samajyA nahi. chevaTe eNe trIjo upAya che. devadhei A ja jaMgalamAM zikAra karavA gayA hatA. tyAM eNe potAnI saMmukha siMha, pAchaLa khAI, baMne bAjue dAMtavALA be sUvara, nIce dharatIkaMpa ane uparathI paththaranA varasAdanuM bhayaMkara dazya joyuM. A joI enAthI cIsa paDAI gaI. "mane bacAvo, bacAvo." deve ene upADIne lAhityasUri pAse mUkI dIdhuM. AcArye ene dIkSA ApI. e bhaNIgaNIne vidvAna thayA. upakezagacchIya devaguptasUri pAsethI eka pUrva artha sahita ane bIju pUrva mULa bhaNIne "kSamAzramaNa'nI gyatA prApta karI. emaNe zaMtrujaya upara jaI kapardI, gomukha yakSo ane cakezvarI devInI sAdhanA karI, Agamone pustakArUDha karavAnI siddhi prApta karI. devardhigaNi kSamAzramaNe vIra ni. saM. 98 (vi. saM. 510-I. sa. 454)mAM badhA siddhAMtagraMtha pustakArUDha karyA. emaNe "naMdisUtra"nAme siddhAMta-graMtha paNa racyo che.34 : | devardhigaNi kSamAzramaNe valabhIpuramAM jaina siddhAMtagraMthane pustakArUDha karyA, e vize A prakAre anukRti jANavA maLe che : : ' , ' , ' ' Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM] Anuzrutika vRttAMta [497 mathurAnI "skAdilI vAcanA' ane valabhIpuranI "nAgAjunI vAcanA' thayA pachI lagabhaga so-doDhasothI ye vadhu varSa vyatIta thayA pachI devardhigaNi kSamAzramaNanI adhyakSatAmAM valabhInagaramAM vIra nirvANa saMvata 98 (vi. saM. pa0, I. sa. 4pa4)mAM pharIthI zramaNasaMgha ekatrita thayo ane mAtharI temaja vAlama vAcanAonA samaye lakhAyelA siddhAMto uparAMta je je graMtha, prakaraNa vagere mejUda hatAM te badhAM lakhIne surakSita karavAno nizcaya karavAmAM AvyuM. A kArya-saMdhAna samaye mAdhurI paraMparAnA agraNI yugapradhAna devardhigaNi kSamAzramaNa hatA ane vAlabhI paraMparAnA pramukha kAlakAcArya ane upapramukha vAdivetAla zAMtisUri hatA. e vize nIcenI gAthAthI sUcana maLe che : vAlabbhasaMghakajje ujjamiaM jugapahANatullehiM / gaMdhavvavAiveyAlasaMtisUrI lahIehi // - - vAlI saMghanA kAryamAM yugapradhAna tulya gaMdharvavAdivetAla zAMtisUrie lekhanakAryamAM udyama karyo. ema jaNAya che ke baMne vAcanAnuyAyI saMghamAM avazya saMgharSa ubho thayo. haze tethI aneka prakAranI kApakUpa pachI ja baMne saMghamAM meLa thayA pachI baMne vAcanAonA siddhAMtono paraspara samanvaya karavAmAM Avyo. banI zakayuM tyAMsudhI bhedabhAva maTADI daI ene ekarUpa karI devAmAM Avyo ane je mahattvapUrNa bheda hato tene pAThAMtararUpe TIkA, cUrNimAM saMgRhIta karavAmAM Avyo. je keTalAka prakIrNa graMtha kevaLa eka ja vAcanAmAM hatA te tevA ne tevA ja pramANa mAnavAmAM AvyA. A prakAranI vyavasthA pramANe A. skaMdilanI bhAthurI vAcanA anusAra badhA siddhAMta lakhavAmAM AvyA. jyAM jyAM nAgAjunI vAcanAno matabheda temaja pAThabheda hato te TIkAomAM lakhI levAmAM Avyo, paraMtu je pAThAMtarene nAgA nAnuyAyI koI paNa rIte choDI devAne taiyAra nahatA teone mUla sUtramAM 'vAcaLatare ga' zabadonI sAthe ullekha karavAmAM Avyo. A rIte devardhigaNi kSamAzramaNe valabhImAM Agamane pustakArUDha karyA, ene "AgamavAcanA kahI zakAya nahi.35 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498] [ pari. mauryakAlathI guptakAla 14-15. rAzilasUri ane jayadevasUri banAsakAMThA jillAmAM DIsA pAse AvelA vAvaDagAmamAM vAyaDajJAtIya zeTha dharmadeva ane enAM panI zIlavatI nAme rahetAM hatAM. emane mahIdhara ane mahIpAla nAme be putra hatA. nAne putra mahIpAla ghaNuMkharuM paradezamAM kArya karato hato. vAyaDagacchanA AcArya jinadattasUri vAyaDa ane enI najIkanA pradezamAM vicaratA hatA. emanA upadeza sAMbhaLI saMsAra upara virAgya thatAM mahIdhare dIkSA lIdhI. bhaNIgaNIne gItArtha thatAM gurue emane AcArya padavI ApI, potAnI zAkhAne anusAre emanuM "zivasUri nAma pADI emane potAnI pATa besADyA ne jinadattasUri kALadharma pAmI gayA. mahIpAla rAjagRha nagaramAM vicaratAM digaMbarAcArya zrutakIrtinA paricayamAM AvyuM. eNe emanI pAse dIkSA lIdhI ne e "suvarNakIrti nAmathI prasiddhimAM AvyA. zrutakIti AcArya emanI gyatA joI emane "apraticakavidyA' ane 'parakAyapravezavidyA e nAmanI be vidyAone AmnAya ApI potAnA paTTadhara banAvyA. mahIpAlanI mAtAe rAjagRha taraphanA vepArIo pAsethI mahIpAlanI dIkSAzikSAnA samAcAra sAMbhaLI emane maLavA e rAjagRha tarapha gaI. zIlavatIe potAnA be dIkarAomAM eka tAMbara ene bIje digaMbara ema be mata joI baMnene eka mArganA anuyAyI karavAnI dRSTie suvarNakItine kahyuM : "jinezvarane te eka ja mArga-siddhAMta hoya, emAM vaLI bheda kevA ? AthI tame baMne bhAI ekaThA thaIne sAcA mArgane nirNaya kare, jethI huM paNa e mArgane anusaruM.' mAtAnAM lAgaNIbharyA vacanothI suvarNakAti vAyaDa tarapha AvyA. mAtAe baMne munione AcAramArga temaja tyAga joI ne AcAryone judI judI rIte potAne tyAM gocarI levA bolAvyA. vetAMbara mArganuM vizuddhatara vAstavikapaNuM mAtAe sapramANa batAvatAM suvarNakIrtine vetAMbaramArga grahaNa karavAne anurodha karyo. rAzivasUrie paNa emane khUba samajAvyA tyAre digaMbara suvarNakIrtie vastrano svIkAra karI zvetAMbara mArga apanAvyo. vetAMbara saMpradAyanA siddhAMta thoDA samayamAM ja bhaNIgaNa gItArtha thatAM rAzilasUrie potAnA bhAI suvarNakIrtine AcArya padavI ApI "vadevasUri nAme pitAnA paTTadhara banAvyA. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 tha] AkRtika vRttAMta [499 kaI yogIe chavadevasUrinA ziSyanI vAcA baMdha karI dIdhI hatI ane eka vAra emanA samudAyanI sAthvI upara yogacUrNa nAkhI paravaza karI hatI, paraMtu AcArye potAnI apUrvazaktithI baMne prasaMgomAM yogIne parAjaya karI ene yogya zikSA karI hatI. A AcAryanA samayamAM ujanamAM vikramAditya rAjA rAjya kartA hato. eNe saMvatsara calAvavA mATe pRthvInuM RNa cUkavavA dezadeza potAnA maMtrIone mokalyA hatA. temAMno lIMbA nAmano pradhAna vAyaDa Avyo. eNe ahIMnA mahAvIramadirane jINuM joI eno uddhAra karAvyo ane enA dhvaja-daMDanI pratiSThA vi. saM. 7 mAM chavadevasUrinA hAthe karAvI. vAyaDamAM laTala zeDa jyArathI jainadharmI banyA tyArathI ja vAyaDanA brAhmaNa emanA upara ane chavadevasUri upara dveSabhAva rAkhavA lAgyA hatA. pariNAme eka vAra eka mRtaprAya gAya chavadevasUri-adhInastha mahAvIracaityamAM vALI dIdhI. savAre jyAre sAdhuoe joyuM te maMdiranA maMDapamAM ja gAya marelI hAlatamAM paDI hatI, eTale jIvadevasUrie ekAMta sthAnamAM besIne pite siddha karelI parakAyapravezinI vidyArthI potAnA prANa bahAra kADhI gAyanA zarIramAM praveza karAvyA. AthI gAya tyAMthI UThIne brahmAnA maMdiramAM garbhagRhamAM jaIne paisI gaI ne nizcatana thaI DhaLI paDI. pUjArIe A camatkAra-bharI ghaTanAnI vAta brAhmaNone kahI. utpAta jevI ghaTanAthI brAhmaNo vicAramAM paDI gayA. emane jaNAyuM ke gaI kAle keTalAka yuvakoe jainone kyA enuM A pariNAma che. vicArazIla brAhmaNo chavadevasUri pAse AvI AjIjI karatA kahevA lAgyA : gurudeva ! A gAya jIvatI UThIne bahAra jAya evo upAya karo." paraMtu AcAryazrIe emanI vinaMtI upara dhyAna na ApyuM. emaNe pAse beThelA lala zeDane vInanyA ke "AcAryazrIne kahIne amane A saMkaTamAthI bacAvI de." lala zeTha te A badhuM jANatA hatA eTale brAhmaNone Thapako ApI kahyuM ke "tamAre A saMkaTamAMthI tamAre uddhAra kare hoya to jene sAthe sulehanAmuM thaI zake tevI A zarato kabUla karavI paDaze. juo, jeno vAyaDamAM game te dhArmika utsavo ujave emAM koIe koI prakAranuM vina UbhuM na karavuM. vAyamAM je kaMI dhArmika kAryavyavasthA thAya temAM mahAvIranA sAdhuone bhAga pahele raheze. chavadevasUrinI gAdIe je AcArya bese temane suvarNa yupavIta paherAvIne brahmAnA maMdiramAM paTTAbhiSeka karavo. . . Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maurya kAlathI gupatakAla [pAra. brAhmaNoe uparyukta zarato kabUla karI tyAre chavadevasUrie ekAMta sthAnamAM jaI potAnA prANa kheMcI gAyanA zarIramAM praveza karAvyA. gAya UThIne bahAra gaI ke tarata AcAryo potAnA prANa saMkelI lIdhA. A prasaMga pachI jene ane brAhmaNe vacce kadI kaleza thaye nahi. chavadevasUrie maraNa nikaTa jANI ganI vyavasthA karI, anazanapUrvaka samAdhimaraNa prApta karyuM. - AcAryanA svargavAsa samaye ja pelA yogIne AcArya mahAta karyo hato te vAyaDamAM Avyo ane mRtaka jayadevasUrinuM moM jovA eNe vinaMtI karI, kemake chavadevanuM kapAla eka khaMDanuM hovAthI ene e levuM hatuM, paraMtu AcAryo agAu ApelI salAha mujaba e kapAla gaNavacchedake phoDI nAkhyuM hatuM tethI e gIne irAdo bara na Avyo. eNe nirAza vadane jaNAvyuM: 'vikramAditya ane A AcAryane eka-khaMDa kapAla hatuM, je eka bhAgyazALI mAnavInuM lakSaNa gaNAya che. e pachI yogIe AcAryanA agnisaMskAravidhimAM bhAga lIdhe paM. zrI kalyANavijayajI chavadevasUrinA samaya vize "prabaMdhAryAlacana(pR. 34)mAM nedha kare che: "vikramAdityanA maMtrI lIbAe vAyaDamAM ramaityane uddhAra karAvyAno ane vikrama saMvata 7 mAM chavadevasUrie enI pratiSThA karAvyAno prabaMdhamAM ullekha che ane A uparathI chavadevasUri vikramAdityanA samakAlIna hatA ema mAnavAne kAraNe maLe che, paNa vAstavamAM e AcArya eTalA badhA prAcIna nahotA ema prabaMdhanI keTalIka vAto uparathI siddha thAya che. pahelI vAta to e ja che ke deva prathama zrutakIrtinA ziSya suvarNakAti nAme digaMbara muni hatA ema prabaMdhakAre jaNAvyuM che, zrutakIrti kyAre thayA e ApaNe jANatA nathI, chatAM baMne saMpradAyanA lekha uparathI eTaluM to nizcita che ke vikramanI bIjI zatAbdImAM digaMbara ane zvetAMbaranI paraMparAo judI paDI hatI.37 A sthitimAM chavadevane prathamAvasthAmAM digaMbara mAnIne emane vikramadityanA samakAlIna mAnavA yuktisaMgata nathI.' chevaTe te nirNaya karatAM jaNAve che ke prastuta prabaMdhanA caritanAyaka chavadevasUri prasiddha vikramAdityanA samayanA nahi, paNa e samayathI lagabhaga 500-600 varSa pachInA puruSa hatA. laTala zeTha dvArA je brAhmaNoe jainonI sAthe zarata karelI te brAhmaNo kAlAMtare sattAhIna ane jAgIrahIna thaI jatAM jainenA Azrita bhojake thayA hatA ema huM mAnuM chuM. 36 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] Anuzrutaka vRttAMta [501'. 15. lATAcArya lATa dezanA AcArya ke lATAcArya nAmathI prasiddha AcArya vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che : jaina munio potAne rahevA mATe makAna ApanAra gRhasthane "zayyAtara' kahe che. zayAtaranA gharanAM AhAra-pANI teo letA nathI. eka ja gurunA ziSyo jagyAnI saMkaDAzane lIdhe judA judA gRhasthAnA makAnamAM rahe tyAre zayyAtara kene mAnavo, ene khulAse evo maLe che ke amuka saMyogomAM dareka makAnanA mAlika zayyAtara manAya ane amuka saMyogomAM mULa upAzrayane mAlika ja zayyAtara manAya. A bAbatamAM lATAcAryano mata evo che ke je makAnamAM sakala gacchanA chatrarUpa AcArya rahetA hoya tene mAlika zayyAtara manAya, bIjAM makAnanA mAlikane zayyAtara mAnavA nahi.39 prasiddha yotiSI varAhamihire potAnI graMtharacanAmAM siMhAcArya, yavanAcArya, AryabhaTTa, pradyumna, vijayanaMdi nAmonI sAthosAtha lATAcAryane paNa AdhArabhUta . pramANu mAnyA che. 11. adhAvabodhatIrtha adhAvabodhatIrtha bharUca nagaramAM hatuM, e vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che : bhRgupura(bharUca)mAM jitazatru rAjAe azvamedha yajJa karavAne AraMbha karyo. emAM chellA divase hemavA mATe eka jAtimAna ghaDAne lAvavAmAM Avyo. revA nadInAM darzanathI e gheDAne jAtismaraNa jJAna thayuM. vIsamA tIrthaMkara muni suvratasvAmI pUrvabhavanA mitra e azvane pratibodha karavA pratiSThAnapura(paiThaNa)thI 120 gAuno ugra vihAra karI bharUcamAM AvyA. jitazatru rAjA e azvanI sAthe bhagavaMtane vaMdana karavA Avyo, rAjavIe yajJanuM phaLa pUchyuM. bhagavate prANIne vadhathI narakanuM phaLa batAvyuM. e samaye pelA azvane AMkhamAM AMsu AvyAM. rAjAe kAraNa pUchatAM bhagavate ene pUrvabhava kahevA mAMDyoH caMpAnagarImAM surasiddha nAme rAjA hatA tene atisAra nAme parama mitra hato. surasiddha dIkSA lIdhI. e kALaMdharma pAmI deva thayo. tyAMthI evI tIrtha kararUpe mAre avatAra thaze. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa02 ] mauryakAlathI guptakAla [pariNa atisAra bIjA bhavamAM sAgaradatta nAme sArthavAha thaze. e miyAdaSTi hovA chatAM vinIta hato. eNe eka zivAlaya baMdhAvyuM hatuM. eka veLA jinadharma nAmanA zrAvaka mitra sAthe e eka jainAcArya pAse gayo. emaNe jinAlaya baMdhAvavAthI thatA puNya vize upadeza Ape. e upadezathI eNe suvarNamaya jinapratimA banAvI ane e traNe kALa enI pUjA karato hato. uttarAyaNanA divase liMgapUraNa parva ujavAtuM. e divase sAgaradatta enA zivAlayamAM gayo. tyAM jaTila tApasoe ghInI liMgapratimA banAvI. ghInA kAraNe aneka kIDIo tyAM AvI. jaTila tApasIe ene nirdaya rIte kacaDI nAkhI. A joI sAgaradatte emanA dharmanI niMdA karI. jaTiloe eno bhAre tiraskAra karyo. e divasathI e sArthavAha paNa banI dharmavimukha thayo, AthI eNe tiyacanuM Ayudha bAMdhyuM ne eno bIjA bhavamAM azvarUpe avatAra thaye. ene upadeza ApavA huM ahIM Avyo chuM. cha mahinA pachI e azva maraNa pAmI deva thayo. avadhijJAnathI potAne pUrvabhava joI eNe bhRgupuramAM ratnamaya jinAlaya baMdhAvyuM. emAM mULanAyaka tarIke muni suvratasvAmI ane azvanI pratimA sthApana karI tethI A tIrthanuM nAma "azvAvabodhatIrtha" paDayuM 40 17. zakunikAvihAra bharUcamAM AveluM adhAvabodhatIrtha "zakunikAvihAra' nAmathI prasiddhi pAmyuM e vizenI anuzruti A prakAre jANavA maLe che: siMhaladIpanA siMhapura nAme nagaramAM caMdragupta rAjA ane caMdralekhA nAme rANune sAta putro upara sudarzanA nAme putrI janmI. e vidyA ane kalAo bhaNI yuvAvasthAmAM AvI. ekadA dhanezvara nAmano sArthavAha bharUcathI keTalAMka vahANomAM kariyANuM bharIne siMhaladvIpa Utaryo ane rAjA pAse Avyo. rAjakanyA sudarzanA rAjA pAse beThI hatI. suMTha, marI vagerenA namUnA batAvatAM dhanezvarane chIMka AvI tyAM e "namo arihaMtANuM" pada bo. A pada sAMbhaLI surdazanAne mUcha AvI gaI rAjA te vANiyA upara roSe bharAyo. surdazanane cetanA AvatAM eNe jAtismaraNajJAnathI "dhanezvara to mAro dharmabaMdhu che' ema kahI ene choDAvyo. rAjAe kAraNa pUchatAM sudarzanA pitAne pUrvabhava kahevA lAgI : Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukRtika vRttA [57 huM pUrvabhavamAM bharUcamAM narmadAnA kAMThe rahetA eka vaDalA upara samaDI-rUpe rahetI hatI. varSAkALamAM sAta divasa sudhI ekadhArI varSA thaI. AThamA divase bhUkhathI UDatI UDatI eka zikArIne gharanA AMgaNethI mAMsano TukaDo laI huM UDI. zikArI bANa laI mArI pAchaLa paDyo. eNe mane bANathI vIMdhI nAkhI. karuNa rudana karatI, AkuLavyAkuLa thatI evI mArA upara eka jaina sAdhue pANI sIMcyuM. maratAM maratAM mane emaNe navakAramaMtra saMbhaLAvyo. marIne huM tamArI putrI sudarzanArUpe avatarI. dhanezvare "namo arihaMtANaM' pada bolatAM e navakAranA smaraNathI mane jAtismaraNa-jJAna thayuM." pachI e sudanA mAtA-pitAnI anujJA laI potAnAM aneka vahANomAM kiMmatI dravyo ane khAnapAnanI vividha sAmagrI bharI dAsa, dAsI, nekaronA parivAra sahita dhanezvara sArthavAhanI sAthe bharUca baMdare UtarI. dhanezvare tyAMnA rAjAne rAjakanyA sudarzanAnA Agamanane saMdeza mokale. rAjA potAnA parivAra sAthe e rAjakanyAnuM svAgata karavA beTAM sAthe sAme Avyo. rAjAe ene pravezotsava karyo. sudarzanAe azvAvalatIrthanAM darzana, vaMdana, pUjana karyA, tIrthamAM upavAsa karyo. rAjAe AvI dhArmika vRttinI rAjakanyA mATe ghaNI badhI anukULatAe karI ApI. , eka divase sudarzanA bharUcamAM AvelA (bhAnu ane bhUpaNa nAmanA) mRtadhara pAse jaI vaMdana karI, vinIta bhAve pUchavA lAgI : "bhagavAna ! kayA karmane kAraNe huM pUrvabhavamAM samaDI hatI ? ' AcArya uttara Apyo ke vaitADhyA parvatamAM AvelI suramyA nagarImAM zaMkha rAjAnI tuM vijayA nAme putrI hatI. mAhiba gAma jatAM te nadIkinAre kuTa sarpa je. roSavaza te ene mArI nAkhe. pachI nadIkAMThe rahelA eka jinAlayamAM te bhagavaMtanI pratimAne bhaktithI vaMdana karyuM. caityathI bahAra nIkaLatAM vihArathI thAkI gayelAM eka sAdhvInI te sevA-suzruSA karI. : "e kukuTa sarpa marIne zikArI thaye ane tuM bIjA bhavamAM samaDI thaI pUrvabhavanA verathI eNe tane bANathI vIMdhI nAkho. have tuM jinopadiSTa dAna vagere dharmakAryo kara.' 2Lii Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mauryakAlathI guptakAla [pari ' A sAMbhaLI sudarzanAe potAnuM badhuM dhana sAta kSetromAM vAparavA mAMDyuM. azvAvabodhatIrthane eNe uddhAra karAvyo, emAM covIsa devakulikAo sthApita karI, tathA pauSadhazALA, dAnazALA ane adhyayanazALA vagere baMdhAvyAM. AthI e uddhAra pAmeluM adhAvabodhatIrtha "enA pUrvabhavanA nAmathI zakunikAvihAra' "sauliyAvihAra" "samaDI-vihAra' nAmathI prasiddhi pAmyuM.41 Arya khapUTAcAryanA samayamAM ke e agAu bauddhoe adhAvabodhatIrtha upara kabajo karI lIdho hato tethI Aya purAcArye bauddhone vAdamAM parAjaya karI "bilADI pAsethI dUdha choDAvavAmAM Ave tema' e tIrtha choDAvI jaina saMghane adhIna karAvyuM hatuM.42 18. bhallIgraha bhRgukacchathI dakSiNApatha javAnA mArgamAM bhallIgRha" nAmathI oLakhAtA bhAgavata saMpradAyanA eka maMdira vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che: eka jaina sAdhu sArthanI sAthe bharukacchathI dakSiNApatha jato hato tene koI bhAgavate pUchayuM: 'bhalIgRha zuM che ?" sAdhue e vize vRttAMta kahevA mAMDayuMH "ThIpAyana nAme je parivrAjaka sAMba Adi surAma yAdavakumArane hAthe maraNa pAmI deva thayA hatA temaNe dvArikAnuM dahana karyo pachI balarAma ane kRSNa surASTra deza choDIne pAMDavo pAse dakSiNa mathurA tarapha jatA hatA. dvArakAthI pUrva tarapha nIkaLI teo hastikalpa (hAthaba) nagaramAM AvyA, tyAMnA rAjA achadaMtane harAvI dakSiNa tarapha jatAM teo kasuMbAya nAme araNyamAM AvyA. tyAM kRSNane tarasa lAgatAM baladeva pANI levA gayA. e samaye kRSNanA ja moTA bhAI jarAkumAra, emane hAthe kRSNanuM maraNa thaze evI bhaviSyavANI neminAthe bhAkhI hevAne kAraNe dvArakAne tyAga karIne araNyamAM jaI rahyA hatA te, zikArI-rUpe AMdhyA ane DhIMcaNa upara eka paga rAkhIne sUtelA vAsudevane mRga dhArI, emanA paga upara marmasthAne bANa mArI emanA mRtyunuM kAraNa banyA.43 * "bhalI' eTale bANathI vIMdhAyelA pagavALI kRSNa vAsudevanI mUrti je maMdiramAM che te "bhalIgRha' nAme oLakhAyuM che. " A vRttAMta sAMbhaLIne bhAgavata dveSapUrvaka vicAravA lAge ke "je ema nahi hoya to A zramaNI vAta karIza.' pachI ega ane eNe vAsudevane paga bANathI vIMdhAyela , eTale pAchA AvIne sAdhune khamAvyA ane kahyuM, meM A pramANe ciMtavyuM hatuM mATe kSamA karo."44 ' , , , , , , , Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRtika vRttAMto pi05 19. bhUtataDAga bharukacchathI 1ra jana dUra baMdhAyelA bhUtataDAga' vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che : bharukacchanA eka vANiyAe ujajainInA kutrikApaNamAM jaI bhUtanI mAgaNI karI. enuM eNe daza hajAra mUlya jaNAvyuM. vANiyAe e rakama cUkavI ApI. vepArIe zarata mUkI ke "bhUtane satata kAma ApavuM paDaze, nahitara e kharIdanArane mArI nAkhaze.' e zarata maMjUra rAkhI vANiyAe bhUta kharIdyo. pachI te vANi je je kAma batAvato te badhAM bhUta kSaNavAramAM pUrAM karI deto. eNe bhUta pAse eka staMbha-thAMbhalo taiyAra karAvyo. vANiyAe bIjA kAmanA abhAvamAM e staMbha upara caDavA-UtaravAnuM kAma soMpyuM. pachI to bhUte thAkIne potAnI hAra kabUla karI. A parAjayanA cihnarUpe bhUte vANiyA AgaLa evI IcchA vyakta karI ke "ghoDA upara savArI karIne cAlatAM jyAM tuM pAchuM vALIne jaIza tyAM huM eka taLAva bAMdhI ApIza." * vANiyAe 12 yojana dUra jaI pAchuM vALIne joyuM ane bhUte e sthaLe e taLAva bAMdhyuM, je "bhUtataDAga' nAmathI prasiddhi pAmyuM. A taLAva bharUcanI uttaramAM hatuM. 20. kutrikA paNa bharUcamAM kRtrikA paNa hatuM e vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che : kutrikA paNaH kutrika-traNa bhuvana ane ApaNa-dukAnaH arthAt traNa bhuvananI cetana-acetana sarva vastuo jyAM maLI zake tevI dukAna. avaMtijanapada upara rAjya karatA rAjA caMDapradyotanA samaye ujajainImAM 9 kutrikA paNa hatAM. bharUcanA eka vaNike ujajayinInA eka kutrikApaNamAMthI dasa hajAranI kiMmate bhUta kharIdyo hato, jeNe bharUcamAM bhUtataDAga bAMdhyuM hatuM.47 bharUcamAM paNa eka kutrikA paNa hatuM.48 22 mAsmika mala ane phalahI mallA sopArakane mAyika mala ane bharUcanA phalahI malla vize A prakAre anuzruti jANavA maLe che : Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506] mauryakAlathI guptakAla [ pari. Avazyaka-cUrNimAM jaNAvyuM che ke sopArakano siMhagiri rAjA mallonI sAThamArI karAvato hato ane jene vijaya thAya tene puSkaLa dravya Apato hato. prativarSanI sAThamArImAM ujajainIne aTTaNa malla vijayacihna tarIke patAkA laI jate hato, AthI siMhagiri rAjAe eka mAchInuM baLa pArakhI ene mallavidyA zIkhavA preraNuM karI malla banAvyuM. bIje varSe A bhAsmika male aNane harAvI dIdho. parAjayathI mAnabhaMga thayela aTTaNa saurASTramAM koI malla hovAnA samacArathI sopArakathI sIdho saurASTra tarapha jaI rahyo hato, tyAM bharukacchamAM eka kheDUtane eka hAthe haLa kheDato ane bIje hAthe phalahI-kapAsa cUMTate je.49 aNa saurASTra na jatAM A kheDUtane lAlaca ApI ujajainI laI gaye ane eNe ene mallavidyA zIkhavI. e phalahI malla tarIke prasiddhi pAmyo. e baMne sAThamArI prasaMge sopArA AvyA. mAyika malla sAthe phalahI mallanuM yuddha thayuM. trIje divase bhAsmika malla hAryo ane chevaTe maraNa pAmyo.50 22. yaMtrapratimA "bRhatka5-bhASya mAM yaMtrapratimA vize A prakAre mAhitI maLe che: 51 A. pAdaliptasUrie rAjAnI bahenanA samAna AkAranI yAMtrika pratimA banAvI hatI. e pratimA hAlatI-cAlatI, umeSa-nimeSa karatI, hAthamAM paMkho laIne AcAryanI saMmukha UbhI rahelI batAvI hatI. brAhmaNoe rAjAne bhramamAM nAkhI pAdaliptasUrinA cAritryamAM zaMkA upajAvI, tethI AcArya e pratimAnAM yaMtra vikherI nAkhyAM. yavana dezamAM AvAM strI-svarUpa pracura pramANamAM karavAmAM Ave che. 23. pAraka muMbaInI uttare thANu ji9lAmAM samudranA kinAre sopArA nAmanuM nagara AveluM che.52 ahIMnA siMhagiri rAjAne mallavidyAne bhAre zekha hato. prativarSa e mallonI sAThamArI karAvato. eNe ja ahIMnA eka mAchIne pothI mAsmika mAla nAmathI prasiddhi apAvI hatI.53 sopAraka jaina dharmanuM kedra hatuM. ahIM Arya samudra, Arya maMgUpa, ane Arya vajIsvAmInA ziSya vajasenAcArya A nagaramAM AvyA hatA. vasenAcAryanA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkRtika vRttAMto [ 507 cAra ziSya 1. nAgeMdra, 2. caMdra, 3. nitkRti ane 4. vidyAdharanA nAmathI sAdhuonI cAra zAkhAo pravartI hatI.55 ahIMnA jinAlayamAM jIvaMtasvAmI RSabhadevanI pratimA hovAthI e jenI tIrthabhUmi hatuM.56 varNAzramamAM nahi mAnanArA jaina dharmanA anuyAyIomAM ahIMnA vikaTika (dArU gALanArA-kalAla) ane zAkaTika (kheDUta) gRhasthanI vAta jANItI che. A pradezamAM kalAle paNa bIjAonI sAthe bhejana laI zakatA hatA.pa sopAraka dariyAI baMdara hovAthI vepAranuM moTuM mathaka hatuM. paradezathI keTalAMya vahANa mAla bharIne roja AvatAM hatAM ane ahIMthI bIjA dezamAM jatAM hatAM. "nizIthacUrNi'mAM ullekhAyelI eka anuzruti mujaba-sopArAmAM vepArIonAM pAMcaso kuTuMba rahetAM hatAM. tyAMnA rAjAe emane kara mApha karyo hato, paNa maMtrInI salAhathI rAjAe emanI pAsethI karanI mAgaNI karI. paraMtu "rAjAnI mAgaNI svIkAravAthI putra-pautrone paNa A kara Apavo paDaze' ema vicArI vepArIoe kara ApavAnI nA pADI. rAjAe kahyuM ke "kara Apavo na hoya to agnipraveza karo." AthI pAMcasoya vepArIoe potAnI patnIo sahita agnipraveza karI jIvanano aMta ANe. - A vepArIoe pAMcaso zAlabhaMjikAothI zobhatuM eka suMdara sabhAgRha tyAM banAvyuM hatuM ke jayAM vepArIo sadA karatA ane pArasparika vAMdhAone nikAla karatA.58 ahIne prasiddha zilpI kokAsa ujajainImAM potAnuM nasIba ajamAvavA gayo tene vize "AvazyakacUrNi'mAM A prakAre anuzruti jANavA maLe che:59 sopArakamAM eka rathakAra-sutAra raheto hato. enI dAsIne brAhmaNathI eka putra che. e dAsaceTa guptapaNe raheto hato. huM jIvIza nahi evuM vicArI e rathakAra potAnA putrone potAnI vidyA zIkhavavA lAge, paNa putronI buddhi maMda hovAthI teo kaMI paNa zIkhyA nahi. pelA dAsaceTe thakAranI badhI vidyA saMpAdita karI. rathakAra maraNa pAmyo. e nagaranA rAjAe dAsaceTa(kakkAsa)ne AkhuM ghara ApI dIdhuM. e kokAsa gharano mAlika banyo. ekadA sopAralmAM dukALa paDyo. kekakAsa pitAnuM nasIba ajamAvavA ujajenI gaye. potAnI jANa karavA eNe yAMtrika kabUtaro dvArA rAjAnA gaMdhazAli (eka prakAranA sugaMdhI cokhA) caNavA mAMDyA. koThArIoe rAjAne phariyAda karI. tapAsa karatAM kakkAsa najare paDyo. ene rAjA pAse lAvavAmAM AvyuM. rAjAe ene oLakhyo ane enA bharaNapoSaNanI vyavasthA karI. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508] mauryakAlathI guptakAla [pari. kakkAse rAjAnI AjJAthI garuDayaMtra banAvyuM. rAjA rANI ane A kAkakAsa sAthe AkAzamAM viharavA lAgyAM. je koI rAjA ene namatA nahi. tene e kahe ke huM AkAzamArge AvIne tamane mArIza, AthI bIkanA mAryA badhA rAjA ene vaza thayA hatA. ujajainanA rAjAnuM nAma hatuM jitazatru, paNa tela vaDe dAjhI javAthI e kALo paDI jatAM kAgaDAnA varNa jevA lAgatAM leko ene "kAkavaNa' nAmathI oLakhatA hatA. e rAjAne bIjI rANIo paNa hatI. paTarANI jyAre garuDayaMtramAM besI pharavA jatI tyAre bIjI rANIo pUchatI : amane besADaze ? rANae emanI mAgaNane dAda na ApI tyAre eka rANIe, jyAre A garayaMtra UDavAnI taiyArI karatuM hatuM tyAre, enA pAchA pharavAnI eka khIlI kADhI lIdhI. garuDayaMtra UDayuM, paNa pAchA pharavAno vicAra thaye tyAre khabara paDI ke pelI khIlI nahotI. Akhare e garuDayaMtra kaliMga dezamAM pahoMcyuM ane jamInathI thaDe dUra enI pAMkha bhAMgI jatAM e tyAM paDayuM. kaphakAsa rAjA-rANIne tyAM mUkI nagaramAM gayo. tyAMno rathakAra ratha banAvI rahyo hato. emAM eNe eka cakra banAvyuM hatuM ane bIjuM aDadhuM ghaDyuM hatuM. kakkAse rathakAra pAse ejAra mAgyAM. rathakAre kahyuM : "A ejara to rAjAnAM hovAthI bahAra apAtAM nathI, eTale gherathI mArAM ojAra lAvI ApuM.' ema kahI e ge. daramyAna ahIM kakkAse evuM cakra banAvyuM ke UMcuM rakhAyA te upara jAya, koI sAthe athaDAya te e pAchuM phare, ane pAchaLa mAM rahe tema rAkhe to paDe nahi. A rIte cakra banAvIne kakkAsa ene tapAsato hato, evAmAM pelo rathakAra tyAM Avyo ane eNe joyuM to caka taiyAra thaI gayuM hatuM. bahAnuM kADhI e tyAMthI gayo ane eNe rAjAne kahyuM ke "kokkasa Avyo che, jenA baLathI badhA rAjA vazamAM levAyA che.' rAjAnA hukamathI kekakAsane pakaDavAmAM Avyo. ene mAravAmAM Avyo tyAre ja eNe kahyuM ke kAkavaNuM ane enI rANI amuka jagyAe che. e uparathI rAjAe kAkavaNuM ane enI rANIne pakaDI lIdhAM ane emane bhojana ApavAnI nA pADI. nagarajanoe apayazanI bIkathI kAkapiMDa pravartAvyA, jethI e dvArA rAjA-rANIne AhAra maLI zake. rAjAe kakkAsane kahyuM : "mArA putra mATe cAre bAjue sAta mALane mahela lAvI zakuM.' kakkAse evo mahela banAvI Ape. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 4 thuM] Anuzrutika vRttA [509 have kakkAse zakunayaMtra racI kAkavarNanA putrane e dvArA patra mokalyo ke 'tame ahIM Avo eTalAmAM A rAjAne huM mArI nAkhuM chuM. tamArAM pitA-mAtAne ane mane choDAvo." divasa paNa nakakI karyo. eka divase rAjA putra sAthe mahelamAM beThe hato tyAre kekAe khIlI upara prahAra karyo eTale e mahela saMpuTa-biDAI gayo. rAjA ane enA putra maraNa pAmyA. kAkavarNanA putre e nagara potAne adhIna karyuM ane potAnAM pitA-mAtA temaja kokAsane mukta karyA. bIjAonuM evuM kathana che ke kekakAsane vairAgya thatAM eNe ApaghAta karyo. 24, revatAcala koTinagarI(koDInAra)nA rahevAsI samabhaTTa ane enI patnI aMbikAnI anuzruti A prakAre jANavA maLe che : kAsahada nagaramAM cAra vedano pAragAmI sarvadeva nAme brAhmaNa ane enI * patnI satyadevIne aMbAdevI nAme putrI hatI. ene koTinagarI(keDInAra)nA semadeva bhaTTa brAhmaNa sAthe paraNAvI hatI. emane vibhAkara ane zubhaMkara nAme be putra thayA hatA. 'ekadA neminAtha bhagavAnanA ziSya sudharmasUrinA cAritradhArI be ziSya bhikSA mATe aMbAdevInA ghera AvyA. aMbAdevIe khUba bhaktithI emane zuddha AhAra vaherAvyo. ene pati semadeva ghera Avyo tyAre e khUba AkrozathI kahevA lAgyoH "vizvadeva mahAdevanI kriyA karyA vinA raIne sparza kema karyo?' Ama kahI aMbAdevIne bhAre tiraskAra karyo, eTaluM ja nahi, ene mArapITa paNa karI. gharanAM bIjAM mANasoe ene choDAvI. apamAna sahana na thatAM aMbAdevI enA be putrone laIne gherathI cAlI nIkaLI. nAnA bALakane eNe keDa para teDI lIdho ane moTAne AMgaLI jhAlI calAvatAM vicAravA lAgI ke "jaina munine dAna ApavAthI bhAre parAbhava thayo che to e dharma ja mane zaraNarUpa thAo." ema dhArI e utAvaLe pagale giranAra tarapha cAlI. dhIme dhIme e parvatanI taLeTImAM AvI pahoMcI. e tRSA, sudhA ane cAlavAthI khUba thAkI gaI hatI ane parvata bahu UMco hato chatAM hiMmata rAkhI zubha bhAvanAthI e parvata upara caDI. neminAtha bhagavAnane khUba bhAvathI vaMdana karyuM. caityamAMthI bahAra AvI e AmravRkSa nIce Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510] mauryakAlathI guptakAla [pari. visAmo levA beThI. kSudhAtura bALake pAkelI AmravRkSanI lUMba mAgI eTale eNe e ApI. neminAthanuM smaraNa karI eNe baMne putro sAthe zikhara uparathI jhuMpApAta karyo. e devI banI. aMbAdevInA gayA pachI samabhaTTane bhAre pastAvo thaM. e enI pAchaLa giranAra gayo. aMbAdevI ane bALakone mRta sthitimAM joyAM. e paNa eka bhayAnaka kuMDamAM paDyo. marIne vyaMtara-rUpe e devInA vAhanarUpe siMhano. avatAra pAmyo.60 5. girinagara girinagaramAM eka agnipUjaka vaNika dara varSe eka gharamAM rano bharIne pachI e ghara saLagAvI agninuM saMtarpaNa karato hato. eka vAra eNe niyama mujaba ghara saLagAvyuM, e samaye pavana khUba TUMkAyo, tethI AkhuM nagara baLI gayuM. bIjA eka nagaramAM eka vaNike A rIte agninuM saMtarpaNa karavAnI taiyArI karI che ema tyAMnA rAjAne khabara paDI, AthI girinagaranI Agano prasaMga yAda karIne eNe enuM sarvasva haraNa karI lIdhuM. 61 26. staMbhanaka staMbhatIrtha ane staMbhanapura agara staMbhanakapura e be nAma aitihAsika graMthamAM maLI Ave che. sarakhAM nAmathI baMne eka hoya evo AbhAsa thAya che, paraMtu baMne nAmevALAM gAma judAM judAM che. jaina graMthonA AdhAre pArzvanAthanI mUrti AgaLa siddha nAgArjune rasanuM rataMbhana karavAthI staMbhanapura-thAMbhaNa gAma zeDhI nadInA kinAre vasyuM evI anuzruti jANavA maLe che. siddha nAgAne guru pAdaliptasUri pAsethI koTivedhI rasa siddha karavAno upAya pUchatAM AcAryazrIe jaNAvyuM ke "pratApazAlI pArzvanAthanI pratimA saMmukha sulakSaNI padminI strI je divya auSadhinA rasathI zuddha karelA pArAnuM khelamAM mardana kare to koTivedhI rasa utpanna thAya." nAgArjune evI pArzvanAthanI pratimA meLavavA enA pitA vAsuki pAsethI mAhitI meLavI. asala dvArikAmAM samudravijaya rAjAe pArzvanAthanI bharAvelI anupama pratimA paNa dvArakA samudramAM DUbI jatAM sAthe DUbI gaI hatI. kAMtipuranA dhanapati nAmanA zeThe vepArArthe potAnA vahANane samudramArge laI jatAM devI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM] Anuzrutika vRttAtA [511 sUcanathI e pratimA bahAra kADhI kAMtIpuramAM bhavya jinAlaya baMdhAvI emAM ene pratiSThita karI hatI. 2 nAgArjuna e zeThane tyAM kapaTI sevaka banIne kAMtIpuramAMthI e pratimAne AkAzamAge uDADI lAvyo ane zeDhI nadInA kAMThe eka suMdara jagyAmAM ene sthApita karI. have padminI strI mATe eNe mAhitI meLavI ke pratiSThAnanA rAjA zAlivAhanane caMdralekhA nAme sulakSaNI padminI strI hatI. eTale nAgArjune tyAM thoDo samaye rAjasevaka banI caMdralekhAnuM haraNa karyuM ane AkAzamArge ene zeDhI nadInA kAMThe laI AvyA. bhayabhIta rANIne nAgArjune sAcI hakIkata samajAvI. A rIte e ja rANIne lAvatA ane divasa thatAM enA mahelamAM mUkI AvatA. e mUrti ane rANInI sahAyathI eNe kaTivedhI rasa siddha karavA pArAnuM staMbhana karyuM ane siddhi meLavI. e jagyAe nAgArjune staMbhanapura agara staMbhanakapura (thAMbhaNa-thAmaNA : umareTha pAse, ji. kheDA ) gAma vasAvyuM. 27. staMbhatIrtha Aje khaMbhAta nAmathI oLakhAtA nagara staMbhatIrtha vize jaina temaja brAhmaNa graMthomAM vividha anuzrutio saMgharAyelI jANavA maLe che. saM. 1368 mAM staMbhanakanI pArzvanAtha pratimAne khaMbhAta lAvavAmAM AvI tethI e gAma staMbhapura nAmathI khyAti pAmyuM. | 'kaMdapurANanI aMtargata gujarAtanAM aneka tIrthakSetrone lagatA khaMDa che teomAM mAhezvarakhaMDamAMnA kaumArikAkhaMDamAM mahIsAgarasaMgamakSetranAM tIrtha varNavyAM che. mahInadInA kAMThe mahI sAgarane maLe che tyAM sAta koza (gAu) pramANanuM mahIsAgara-saMgamakSetra che. enuM bIjuM nAma guptakSetra paNa che. kArtikeye A (khaMbhAtanA) sthaLe tArakAsura daityane mArI tyAM vijayastaMbha ropo ane staMbhezvara zivaliMganuM sthApana karyuM eTale e sthaLanuM nAma "staMbhatIrtha' thayuM. bIje sthaLe ema kahyuM che ke mahIsAgara-saMgamakSetre brahmAnI sabhAmAM staMbha (garva karyo tethI enuM nAma staMbhatIrtha' paDyuM.14 zrI. ratnamaNirAva jeTa "khaMbhAtano itihAsa"mAM "khaMbhAta' nAma "kaMbhatIrtha" mAMthI nIkaLyuM che e mata rajU karatAM kahe che: "jhaMbha e vaidika deva che ane ene Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512] mauryakAlathI guptakAla [ pari. A kinAre zaiva matonuM khAsa sthAna hato ane liMgapUjAne A kinArA upara AraMbha thaye, ema mAnavAne kAraNe che. skaMbhane khaMbhAkAra zivaliMgamAM adhyAre thayo che ane ene purANo ane saivAgama liMgabhava mUrtine nAme pAchaLathI jANavA lAgyAM ane AvA prakAranA liMganA mAhAsyane lIdhe "kaMbhatIrtha uparathI khaMbhAyata' nAma paDayuM che, jene ApaNe "khaMbhAta" evA TUMkA nAmathI zrI. umAzaMkara jozI zrI. joTane uparyukta mata rajU karI niSkarSa kADhatAM kahe che: "khaMbhAta nAma khaMbhatIrtha uparathI AvyuM hoya to paNa ene liMgapUjA sAthe ane e paNa aitihAsika kALamAM saMbaMdha haze ema nizcayapUrvaka kahevuM muzkela che."66 pAdaTIpa 1. naMdrisUtranI sthavirAvalI gAthA 27, 28 2. vyavahArasUtra-macariTI, uddeza 6, pR. 44 3. vAramAM khya u. 6, gA. 241 thI 246; e. ma riTI, u. 6, pR. 43, 44. 4. zrAveti mAtra nA TIkAkAra deveMdrasUri vaMdAruvRtti, pR. 9ra mAM ane ratnazekharasUri TIkA, pR. 192 mAM eka bIjA Arya maMgUno "mathurA-maM" nAmathI ulekha kare che, paraMtu nizIthavULa (bhA. 3, pR. 50-51), bhAvArasULi (uttarabhAga, pR. 80,) ane vRda5-miiraTIva (pR. 44) baMne Arya maMgUone eka mAnI vRttAMtA Ape che: eka vAra Arca maMgu mathurA gayA tyAre zrAvake roja puNya bhAvanAthI svAdiSTha AhAra vahorAvavA lAgyA. bIjA sAdhuo to cAlyA gayA, paNa Arya maMgUe jIbhanI lAlacathI tyAM sthira vAsa karyo. teo AlocanA karyA vinA kALadharma pAmI, mathurAmAM cakSapaNe utpanna thayA. pitAne pUrvabhava joI, pitAnI thayelI bhUla samajI emanA ziSya AnI rasamRddhimAM phasAya nahi e mATe upAya , ziSyo jyAre nagara bahAra Thale jaI pAchA AvatA tyAre e tyAM sthApita karelI pratimAmAM praveza karI jIbha lAMbI karIne bahAra kADhI rAkhatA. munioe Ama karavAnuM kAraNa pUchatAM potAnA pUrvabhava ane rasalolupatAnA kaTu pariNAmanI vAta kahI saMbhaLAvatA. 5. gR pamadhya, gA. 344, vibhAga 1, patra 44, 45 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 4 thuM ] Anuzrutika vRttAMta [ 513 6. juo pramavAritamAM kalakaricarita' tathA zrI aMbAlAla ke. zAhanA kAlakakAthAsaMgraha.. 7. prabhAvirata kAlakasUricarita," le. 94, 95 8. ejana, tatrAhita ghamitrAro rAga vaDhafmavA sama:. zAstriAcAryanAmecaH stha:odhiyAM nidhi: 18SA pAdaliptasUricarita 9. ejana, kAlakaricarita, glaeN. pa6 10. ejana, zla. 90 11. ejana, le. 101-114 12. guDazastrapura sthaLano hajI nirNaya thaye nathI, paraMtu kathAsaMdarbha uparathI jaNAya che ke e nagara bharUcathI bahu dUra nahotuM. 13. sAvaracasUtravULivRtti, pramAvarita'mAM pAdaliptasUricarita, 'mAlyAnamaNirA'mAM "AyaMkhapuTacarita 14. jhamAvaritamAM vijayasiMhasUricarita', lo. 79 15. prabhAvaka carita-bhASAMtaramAM "prabaMdha paryAlacana', pR. 38 16. Arya vajasvAmIe bIjA durbhikSanI zarUAtamAM eka parvata para jaIne anazana karI dehatyAga karyo te vakhate ke tyAM AvI potAnA ratha sAthe pradakSiNA karI hatI ane e kAraNathI ja e parvatanuM nAma "rathAvarta giri" paDayuM hatuM. rAvarta parvata jainenuM eka prasiddha tIrtha hatuM. A parvata saMbhavataH dakSiNa mALavAmAM vidizA(bhIlasA)nI pAse hato. "AcArAMga-niyukitamAM paNa Ane tIrtha tarIke ullekha thayo che. have je vajI svAmInA svargavAsa pachI ja A nAma prasiddhimAM AvyuM hoya to Ano artha eTalo ja thAya ke Avo ullekha karanArI "AcArAMga-niyukti"nI racanA vAsvAmI pachI thaI che, ane je "AcArAMganiyukita'ne zrutakevalI bhadrabAhukatRka mAnavAmAM Ave to "rathAvata e nAma vajasvAmInA svargavAsanA samayathI nahi, paNa e pUrvanuM che, ema mAnavuM joIe. - mAvaritanA anuvAdamAM juo, 'prabaMdhakaryAlacana, pR. 17. vaLI, A rathAvata giri kuMjarAvarta girinI pAse Avela hato. maLasamAdhi karA (gA. 467 thI 473) mujaba-vaja svAmI pAMcA sAdhuonI sAthe rathAvata parvata para AvyA hatA. tyAM eka kSullaka-nAnA sAdhune mUkIne teo bIjA parvata upara gayA * hatA. kSullakanA kALadharma pAmyA pachI lokapAlee rathamAM AvIne emanI zarIrapUjA karI hatI, AthI e giri "rathAvarta giri' tarIke lokamAM prasiddha thaze. bIjA parvata upara vakhasvAmI maraNa pAmyA. idra hAthI upara AvIne e sthAnanI pradakSiNA karI tyArathI e "giri "kuMjarAvata" tarIke oLakhAyo. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514] mauryakAlathI guptakAla [ pari. 17. savAra sUtra-manisTiIva, pR. 395-96; sUtra-suvAdhi, pR. 513; valpasUtra-virAvarcI, pR. 170-71; valpasUtra-vIva, pR. 151 18. pramavaratanA anuvAdamAM juo "prabaMdhAryAlocana, pR. 17. 19. pratiSThAnanA rAjA zAlivAhane potAnA parAkramathI ja dhaNA dezane jItI laI " potAnA rAjavaibhavane samRddha karyo hato. 20. sAvara-zULa, 2, pR. 200-1 21. Select Inscriptions, naM. 58, TippaNa 1 22. kasarumatI nadI lATamAM AsapAsanA pradezamAM AvI haze, emAM pANI rahetuM nahi hoya agara enuM pANuM sAruM nahi hoya. 23. vyavahAramALuM, gA. pa8, 59; vyavahArasUtra-miiravRtti, vibhAga 4, peTA vibhAga 2, pR. 14, 15 24. #AravAmAkhya. vaLI, vAyupurANa, riMgapurANa vageremAM paNa A hakIkta prakArAMtare maLe che. 25. durgAzaMkara zAstrI, "kauvadharmane saMkSipta itihAsa," pR. 43, 44 26. pramavAritamAM 5 muM pAdaliptasUricarita': avaMdhAmAM 5 mo pAdaliptasUriprabaMdha'; purAtana-pravaMdhasaMghamAM 44 mo pAdaliptasUriprabaMdha', pR. 92. e graMthamAM 43 mAM nAgArjunaprabaMdha'(pR. 91)mAM A prakAre thoDe phera che : rAjaputra raNasiMhanI bhopalA nAmanI putrI upara nAgarAja vAsukine prema thatAM nAgArjunane janma thayo. vAsukie putrasnehavaza badhA prakAranI oSadhionAM pAMdaDAM ene khavaDAvyAM. enA prabhAvathI e badhI siddhivALe che. pratiSThAnapuramAM zAlivAhana rAjAnA kalAguru tarIke e niyukta thayo. vaLI, rasasiddhi mATe pAdaliptasUrie sucavelA upAya mATe nAgAjane pitA vAsukine pArzvanAthapratimA meLavavAnA upAya pUcho. A sivAyanI bIjI badhI hakIkato zabdapherathI sarakhI che. 27. juo devardhigaNi". 28. "kahAvalI, patra 298 29. vIranirvAnasaMvata aura jaina vAnA, pR. 11-111 30. ejana, pR. 104 31. ejana, pR. 110 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thuM] Anuzrutika vRttAMta [515. 32. pramAvaritamAM "vRddhavAdiricarita' 33. pramavazvarita 10, "malavAdisUriprabaMdha' 34. ejana, devardhigaNicarita' 35. vIranisaMvata aura nena jhAnA, pR. 112-117 36. pramavAritamAM ane pravaMdhomAM chavadeva-ricarita' 37. digaMbarAcArya devasenanA ulekha pramANe vIra ni. saM. 606 (vi. saM. 136I. sa. 80) ane zvetAMbarIya ulekha pramANe vIra. ni. saM. 69 (vi. saM. 139)mAM. digaMbaramatanI utpatti thaI hoya ema jaNAya che. 38. paM. zrI kalyANavijayajInA kathana mujaba bhejaka jJAtinuM hajI paNa AdarasUcaka vizeSaNa "DAkora" che, e sUcave che ke pUrve e jJAti jAgIradAra haze e nizcita che. e lokonuM pAlanapuranI AsapAsanA pradezamAM DhAgara paragaNAmAM-jemAM vAyaDa paNa Avela che tyAM - mAna che ane jaino upara keTalAka paraMparAgata lAgI che. AthI paNa e lokone A pradezamAM pUrva adhikAra ane vasavATa hovAnuM jaNAI Ave che. - jyArathI e lokee vAyaDa khoyuM tyArathI ja adhika paricaya ane saMbaMdhanA kAraNe. emaNe jana maMdiranI pUjAbhakita karavAnuM zarU karyu haze ane jenoe emane lAgA bAMdhI ApyA haze. daMtakathA pramANe emane hemacaMdra jana banAvyAnuM ke bIjI daMtakathA pramANe kharataragachIya jinadattasUrie jaina dharmamAM levarAvyAnuM ane jainone ghera bhojana karavAthI bhejaka nAma paDavAnuM kathana yathArtha jaNAtuM nathI, kAraNa ke bhejaka" zabda navAMgIvRttikAra abhayadevasUrinA vakhatamAM paNa pracalita hato ane ene artha pUjaka e thato hato. AthI mAnavAne kAraNa maLe che ke prasiddha AcArya hemacaMdra ane jinadattasUrinI pahelAM ja e lokone vAyaDagacchanA ja keI AcAryo jena maMdironA pUjaka tarIke kAma karI lIdhA haze. ane e AcAryanuM nAma jinadattasUri paNuM hoya to navAI nathI, kAraNa ke vAyaDa gacchamAM dareka trIjA AcAryanuM nAma "jinadattasUri' ja apAtuM hatuM : "prabhAvaka caritraanuvAdamAM "prabaMdhAryAcana', pR. 4445 * 39. va tvamaNa, gA. 3531, TIkA bhA. 4, pR. 983; fthamANa gA. 1139; nizaMi , bhA. 1, pR. 25 40. "vividhatIrthakalpa' 10 mAM "arUvAvavodhatIrthakalpa' pR. 20; "pramAvata' mAM 6 ThuM 'vinasiririta', blo. 8-39, pR. 41 41. vividhatIrthakalpa' mAM 10 mo zarUvAvo tIrthanA', pR. 20. 21. mAnacaritamAM 6ThThA 'vijayasUricarita'mAM "dhanezvarane badale "jinadAsa" nAma che ane kathAmAM thoDo ghaNo pheraphAra che (zla. 42-65, pR. 41). Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pari . mauryakAlathI guptakAla 42. mArjArebhya iva kSIraM saugatebhyo vyamocyata / azvAvabodhatIrtha zrIbhRgukacchapure hi yaiH // 224 // -prabhAvakacarita, pAdaliptasUri prabaMdha 43. nizIthajULa bhASya, gA. 2330 nI cUrNi, bhA. 3, pR. 479 44. uttaradhyayana-nemicaMdrasUritti, pR. 40-41, vaMdAruvRtti', pR. 67, 69; vaLI anta pR. 15, 16; rathAnAM sUtra-amayamUrivRtti, pR. 433-jaina Agama ke sAhityamAM gujarAta5, , 113-114 45. juo "vRtripan." 46. "dI -madhya gAthA. 4220-223, TIkA, vibhAga 4, 5tra 1144-46 : 47. juo "mUtatA .' 48. "vRda5mANe gA. 4214-4223, vibhAga 4, patra 963 46. egeNaM hattheNaM halaM vAheti, ekkeNaM phalahIo uppADei / 50. "kAvArajULa, uttarabhAga, pR. 152, 153 51. vRdatpanmASya gAthA 4915, vibhAga 5, patra 1315-16 para rU 2 samudta sopAra nAma na. 3rarAdhyayana-misTiI , pU. 79. vaLI juo AcAra-cUrNi, uttara bhAga, pR. 152. 53. juo "mAsmika madha ane phalahI madhuM." 54. juo "Arya samudra ane Arya maMgU." 55. juo "vaja senasUri ane jinadatta zreSThI." 56. sopAra nIvattAnazrItrathamavati-vividhatIrthamAM 5. narazItimhaatiirthnaamsNgrhklp, 5. 85 57. juo "Aryasamudra ane Arya maMgU'. 58. nizIthamANa, gA. 5133-34; nizIthajUff, bhA. 1, pR. 1020; vaLI vR 95-kSemotiTI, bhA. 1, pR. 708 59. sAvaracavAnULa, patra 540-41. AvI kathA vayuvakI, 5, 61-64 mAM thoDA pheraphAravALI jovA maLe che. A kathAthI vasudaMDImAM batAvelA pheraphAranI AchI noMdha A prakAre che : Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 4 thuM ] Anuzrutika vRttAMta [ 517; kakkAsanA pitAnuM nAma dhanada sutAra hatuM. (2) bALapaNamAM ja mAtApitAnuM maraNa thayuM hatuM. (3) "kekkAsa' nAma paDavAnuM kAraNa e hatuM ke e khAMDaNiyA pAse besIne DAMgaranI phUsakI (kukasa) khAto hato. (4) kokAsa yavana dezamAM jaIne A yaMtravidhA zIkhI lAvyo hato. (5) enI mAtRbhUmi tAmraliti hatI ane tyAM dukALa paDayo hato. (6) AkAzagAmI yaMtra ane yaMtramAM dorInI. karAmata hatI. (7) kekAsa ane rAjA ema be jaNa hamezAM gaganavihAra karatA hatA. (8) paTarANInI haThanA kAraNe Apatti AvI paDI. (9) kakkAse bIjA rAjAno ratha taiyAra karI Apyo. (10) be yAMtrika ghoDAonI racanA ane be kumAronuM uyana, (11) cayaMtranI racanA ane e dvArA bIjA kumArono nAza. (12) kokAsane vadha. karavAmAM Avyo hato. 60. jhamAvarita-vijayasiMharicarita', lo. 90-110, pR. 44; ane vividhatIrthaaqmAM 61. aMbikAdevIka95', pR. 107 - 61. samAcAra -pUrvabhAga, pR. 7; vayasUtra-sthiiraTI pR. 88; viropAvaramANe-korIyAcArya , pR. 278, anuyordvAra-rimadIcA DhI, pR. 18; . manuyo dvAra-hemacaMdrIyA vatti, pra. 27 62. pramavazvaritanA "abhayadevasUricaritamAM A prakAre pheraphAra che : kAMtI nAmanI nagarInA rahevAsI dhaneza nAmano zrAvaka samudramAM pravAsa karI rahyo tyAre eka jagyAe enAM vahANa devatAe khaMbhita karI dIdhAM. zrAvaka samudrAdhiSThita devatAnI pUjA karI tyAre eNe kahyuM ke "A sthaLe traNa jinapratimAo rahelI che te kaDhAvIne tuM laI jA." dhaneze e pratimAo kaDhAvIne sAthe lIdhI. emAMnI eka cArUpamAM, bIjI pATaNamAM AMbalInA jhADa nIce AvelA ariSTineminA maMdiramAM ane trIjI seDhI nadInA kAMThe AvelA staMbhanaka-thAMbhaNa (kheDA jillAnA ANaMda tAlukAmAM AvelA umareTha nAmanA gAmanI pAse AvelA thAmaNa ) gAmamAMema traNa traNa sthaLe padharAvI (jae lo. 138-142). 63-64. saMpurAmAgni , kaumArikAkhaMDa, 16-125 65. khaMbhAtane itihAsa," pR. 23 66. purANomAM gujarAta, pR. 213