________________
પ્રાચીનકાળમાં, કાળમાંડલામાં ભૂમિ ડિલેહણ કરવાની વિધિ હતી. નક્ષત્ર જોઇને પભાઇ કાલાદિનું નક્કી થાય છે. આજે જિતકલ્પમાં ક્રિયારૂપ પરિપાટી છે. પૂર્વે સાધુ બહાર જતા અને નક્ષત્ર જોતા; સમય થયે કાલગ્રહણ લેતા. તેમાં ભૂમિ પ્રમાર્જના કરી સ્વાધ્યાય આદિ કરતા.
૧૦૦ ડગલાંની ઉત્કૃષ્ટ ભૂમિ
૫૦ ડગલાંની બહાર મધ્યમ ભૂમિ
દ૨વાજાની બહાર જઘન્ય ભૂમિ
ત્યાં જઇ જમીન તપાસે સાંજે ભૂમિ જોઇ હોય છતાં ખ્યાલ ન રહ્યો. વળી ગૃહસ્થે એંઠવાડ નાંખ્યો હોય અને માખી મચ્છર વિગેરે સંમુર્ચ્છિમ જીવો થયા હોય. લીલોતરી વિગેરે કાંઇ પડચુ હોય તો એ કાન નાકથી ઉપયોગ મૂકે.
આમ કાલગ્રહણમાં ‘‘નાસા પમુહેહિં ઉવઓગં'' નાસાદિના ઉપયોગથી કરતા હતા. આપણા લૂણામાં ચીકાસ રહી ગયેલ હોય અને માખી થઇ હોય તો કાનથી સાંભળે નાકથી સૂંઘે જેથી અંધારામાં પણ જયણા પળાય.
દ્રષ્ટિ-નાસાથી આવો જ ઉપયોગ પડિલેહણ સમયે મુકે; પછી તે જીવજંતુરહિત ભૂમિમાં ડિલેહણ શરુ કરે તેમાં ગુચ્છાનું પડિલેહણ મુહપત્તિથી કરે. વળી ગુચ્છાને આંગળીમાં રાખી મુહપત્તિથી પડિલેહણ કરે. પાતરાનું પડિલેહણ કરતાં પાતરાં કે અન્ય ઉપકરણ જમીનથી ચાર આંગળ જ ઉંચા રાખી પડિલેહણ કરે. પાતરાનાં ૭ ઉપકરણ છે. ગુચ્છા (પાત્ર સ્થાપન) પલ્લા, ચરવળી, ઝોળી, પાતરા, રજસ્ત્રાણ, દોરીવાળો ગુચ્છો આ સાત ઉપકરણને પાત્રનિયોગ કહેવાય છે તેને ભૂમિથી ૪ આંગળ ઉંચુ રાખી પડિલેહણ ક૨વાનું છે. ૪ આંગળથી વધારે ઉંચુ રાખવાથી તેના પ્રત્યેનું બહુમાન ખંડીત થાય છે તથા પાતરુ ભૂલથી હાથમાંથી પડી જાય તો ફુટી જાય વિગેરે દોષો છે.
પડિલેહણ કરતાં પાતરામાં ૨૫ બોલ બોલવાના છે. તેમાં ૧૨ બોલ બહારના ભાગે ૧૨ બોલ અંદ૨. દ્રષ્ટિ પડિલેહણ પહેલાં થાય. વળી, પહેલો એક બોલ મુહપત્તિથી હાથ પર બોલે. પછી પાતરૂં હાથમાં લઇ ૧/૧૨ બોલ બોલે એથી જીવરક્ષા થાય. પાત્રાનું પડિલેહણ વિધિપૂર્વક મર્યાદાપૂર્વક ક૨વું જેથી ક્રિયાના શુભ સંસ્કાર વડે મોહનીય મંદ પડે. જન્માંતરમાં સમ્યગ્ રીતે પાતરાની પડિલેહણ કરેલી જેથી વલ્કલચી
વાચના-૫૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
૧૪૧
www.jainelibrary.org
