________________
હજી એક વાત પર ધ્યાન દેજો. આ દેશમાં પશુજીવનની ખરી કદર થતી હોય તેવો ભાગ્યે જ કોઈ કાયદો પ્રવર્તમાન છે. કમનસીબી અને વિચિત્રતા તો એ હદે છે કે અહીં કોઈ પશુને લાકડીથી ફટકારે કે દોરડા બાંધી ઢસડે તો તે (Prevention of Cruelty to Animals Act હેઠળ) કાયદેસર ગુન્હો બને છે, પણ પશુની કોઈ કતલ કરે તો તે ગુન્હો બનતો નથી. તે કો'ક નો વ્યવસાયિક અધિકાર ગણાય છે. મારવું એ ગુન્હો, મારી નાંખવું એ ગુન્હો નહીં, આ કાયદાકીય ગૂંચનો કોઈજવાબનથી.
છતાં, અહીં જેટલા પણ કાયદાઓ પશુઓની કતલ પર પ્રતિબંધ ફરમાવે છે તે એટલા માટે કે પશુઓ ઉપયોગી છે, આર્થિક રીતે ફાયદો કરાવનારા છે. જૈનોના માનીતા છે માટે નહીં. પશુમાં જીવ છે તેની કોઈને પડી નથી. કોઈને તે પશુઓ ખાતર દયા છે તો તેની પણ કોઈને પડીનથી.
પશુ માણસ માટે ને દેશ માટે કઈ રીતે ફાયદાકારક છે તે સમજાવતા આવડે તો જ પશુ બચી શકે. અગાઉ જણાવેલા તમામ ચુકાદાઓ દ્વારા પશુહિંસા જરૂર અટકી છે પણ ક્યાંય દયાભાવનાના ગ્રાઉન્ડ પર નહીં જ. માત્ર ઈકૉનોમિક ગ્રાઉન્ડ કે પર્યાવરણ વગેરે મુદ્દાઓના આધારે !
ભારતના દરેક નાગરિક પર બંધારણની ૫૧-૧-જી કલમ દ્વારા એવી ફરજ (Fundamental duty) લાદવામાં આવી છે કે દરેક જીવંત પ્રાણીઓની દયા કરો. (To have compassion towards all living creatures (Indian Constitution Article - 511/G), પરંતુ આ ફરજ કોઈ બજાવવા જાય ત્યારે તેને પોતાના વિચારો બીજા પર ઠોકી બેસાડવાનો, બીજાના જીવન પર તરાપ મારવાનો આરોપ મૂકવામાં આવે છે. આ કેવું વિચિત્ર? તો બંધારણમાં દરેક નાગરિકના ખભે મૂકેલી પેલી ફરજનો અર્થ શું?
વિચારોની દીવાદાંડી
૫૩
