________________
પોતાને રહેવાના ઘરમાં કોઇ માણસ પાસે જાડું-પોતું કરાવીને સફાઇ કરાવવી એને શું કહેશો ?
પોતાના એંઠા-ગંદા વાસણો કોઇ કામવાળી બાઇ પાસે સાફ કરાવવા એને શું કહેશો ?
પોતાના મેલા કપડા માણસો પાસે ધોવડાવવા, પોતાની ગાડી ક્લીનર પાસે સાફ ક૨વવી એને શું કહેશો ?
અનાજ ભરેલા ટેમ્પોમાંથી માલ ખાલી કરનાર હમાલ પાસે કામ કરાવવું એને શું કહેશો ?
રેલવે સ્ટેશનો ૫૨ કુલી પાસે વજન ઉપડાવવું એને શું કહેશો?
બેશક, આમાં ક્યાંય કામ કે ભારનો અતિરેક એ અમાનવતા છે અને જો આ બધું મૂળથી જ ન કરાય તો ક૨ેલા લોકો બેકાર બનશે તેનો અંદાજ ખરો ? અને મોટી અમાનવતા કઇ? અહીં દેખાવની માનવતાના મોહમાં ખરી માનવતા નજર બહાર અને મગજ બહાર ચાલી જાય છે.
કૃષિપ્રધાન ભારતદેશમાં આજે પણ અંદાજે પૂરા ત્રણ કરોડ પરિવારો બળદગાડાના આધારે જીવનનિર્વાહ કરે છે. પશુ પાસે વધુ પડતો બોજ ખેંચાવવો તે, ચોક્કસ અમાનવતા છે. અતિચારસૂત્રમાં આવતી પંક્તિઃ ‘અધિકો ભાર ઘાલ્યો' આડકતરો એવો અર્થ જણાવે છે કે માપસરનો ભાર ઉપડાવવો એ દોષરૂપ નથી. અર્થ વ્યવસ્થાના કેન્દ્રમાંથી પશુની હકાલપટ્ટી થઇ અને આહાર વ્યવસ્થાના ભાગરૂપે પશુ ગોઠવાઇ ગયું !
ભારતદેશ જેમ કૃષિપ્રધાન છે તેમ પશુપ્રધાન પણ છે. અહીં માણસ સતત પશુની સાથે રહીને જીવનવ્યવહાર ચલાવતો. ખેતી,
વિચારોની દીવાદાંડી
૮૧
