________________
ભારવહન, પ્રવાસ વગેરે કાર્યોમાં તેનું મુખ્ય સાધન પશું!ધોડાગાડી ફેરવનારો ઘોડા પાસેથી કામ પણ લે અને પછી ઘોડાને આરામ આપવા વચ્ચે વિરામ પણ લે. તેની પીઠ પર પ્રેમથી હાથ ફેરવીને પંપાળે. તેને ચારો-પાણી પણ આપે.
આ પ્રક્રિયાનું મનોવૈજ્ઞાનિક પૃથક્કરણ કરીએ તો લાગે છે કે આ પ્રક્રિયા વાસ્તવમાં કરૂણા પોષક હતી. ગાડી ફેરવનારાને ક્યારેય આવો ભાવ નહીં જાગે કારણ કે ગાડી થાકતી નથી તેવો (ગાડીની જડતાનો) તેને ખ્યાલ છે.
પશુને બચાવવાનો એક જ ઉપાય છે કે તે જીવન વ્યવહારના અંગરૂપે ઉપયોગી સાબિત થાય અને દેશની આર્થિક તાકાતનો એક ભાગ ગણાય. હિંસા-અહિંસાના પદાર્થની સ્પષ્ટતા માટે જૈનાગમોમાં હિંસાના ત્રણ ભેદબતાવ્યા છે. (i) હેતુહિંસા: હિંસા થઈ શકે તેવી બેદરકારી. (i) સ્વરૂપહિંસા: પરિણામમાં હિંસા રૂપ ન હોવા છતાં
બાહ્યદેખાવમાં હિંસા લાગે છે. જેમકે પૂજામાં દેખાતી પુષ્પાદિની હિંસા. જે વાસ્તવમાં
હિંસારૂપ નથી. (ii) અનુબંધહિંસા: જ્યાં દેખાવે હિંસા ન જણાય છતા હિંસા હોય.
જેમકે પારધિ પશુને જાળમાં ફસાવવા દાણા નાખે તે દેખીતી રીતે દયા છે, પરિણામે હિંસા છે. તેથી પંખીને ચણ, દાણા નાંખવાની
પારધિની પ્રવૃત્તિને અનુબંધ હિંસા કહીછે. સાદી ભાષામાં કહીએ તો દેખાવની હિંસા અને વાસ્તવિક હિંસા એમ બે ભેદ લઇએ તો મુખ્યત્વે વાસ્તવિક હિંસાથી બચવાનું
૮૨
વિચારોની દીવાદાંડી
