Book Title: Tattvarthadhigam Sutraam Tasyopari Subodhika Tika Tatha Hindi Vivechanamrut Part 09 10
Author(s): Vijaysushilsuri
Publisher: Sushil Sahitya Prakashan Samiti

View full book text
Previous | Next

Page 54
________________ ९।१ ] श्रीतत्त्वार्थाधिगमसूत्रे [ ३९ * आभ्यन्तरतपः * ॐ सूत्रम् - प्रायाश्चित्तविनयवैयावृत्यस्वाध्याय-व्युत्सर्गध्यानान्यत्तरम् ॥२०॥ सुबोधिका टीका प्रायश्चित्तेति। आभ्यनत + रतपस: षड्भेदा: प्रायश्चित्तं, विनयो, वैयावृत्यं स्वाध्यायो व्युत्सर्गो ध्यानमिति। धारित व्रतेषु प्रमादजनितदोषाणां शोधनं प्रायश्चितम्। विनयो नाम ज्ञानादि सद्गुणेषु आदरभावः। वैयावृत्यं-योग्यसाधनान् एकत्रीकृत्य सेवाशुश्रुषाकरणम्। विनयो मानसिको धर्मः। वैयावृत्यं नाम शारीरिकधर्मः। विनयवैयावृत्ययोरयनमेव भेदः। ज्ञान प्राप्तये विविध + प्रकार का गमादीना + मध्ययनं स्वाध्याय:। अहंता-ममता परित्यागो व्युत्सर्गः। चित्त विक्षेपत्यागो ध्यानम्॥ * सूत्रार्थ - प्रायश्चित्त, विनय, वैयावृत्य, स्वाध्याय व्युत्सर्ग और ध्यान - ये छ: आभ्यन्तर तप हैं। * विवेचनामृतम् * आभ्यन्तर तप के छ: भेद है- प्रायश्चित्त विनय, वैयावृत्य, स्वाध्याय, व्युत्सर्ग और ध्यान । ग्रहण किए गए व्रतों की पालना में प्रमाद आदि के कारण आगत दोषों का परिमार्जन | शोधन करना- प्रायश्चित कहलाता है। ज्ञान, संयम आदि गुणों के प्रति आदर भाव रखना- 'विनय' कहलाता है। योग्य साधन से या स्वयं दत्तचित्त होकर सेवा शुश्रुषा करना- 'वैयावृत्य' कहलाता है। विनय और वैयावृत्य में यही अन्तर है कि विनय मानसिक धर्म है और वैयावृत्य शारीति धर्म है। ज्ञान प्राप्ति के लिए विविध प्रकार से आगम-शास्त्रों का अध्ययन करना ही 'स्वाध्याय' कहलाता है। अहंता तथा ममता का त्याग करना- 'व्युत्सर्ग' कहलाता है। चित्त के विक्षेपों का त्याग करना- 'ध्यान' कहलाता है। . * प्रायश्चित भेदा: * ॐ सूत्रम् - आलोचनप्रतिक्रमणतदुभय + विवेक व्युत्सर्ग तपश्छेदपरिहारोपस्थापनानि ॥२२॥

Loading...

Page Navigation
1 ... 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116