Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 03

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad

Page 68

અધ્યાયઃ ૩ સૂત્રઃ ૯
૬૭
– મેરૂ નામનો પર્વત નામ:- મધ્યભાગ વૃd:- ગોળ આકાર] યોજન:- યોજન શતલય- લાખ વિષ્ણ:- વ્યાસ – વિસ્તાર 3 [6]અનુવૃતિ – સ્કૂદીપ વગ.ફૂદી સમુદા:શબ્દનીઅહીંઅનુવૃત્તિ છે.
U [7] અભિનવટીકા-સારમાં જણાવ્યા મુજબ તે સર્વે દ્વીપ સમુદોની વચ્ચે જબૂદ્વીપ છે-જેવૃત્તાકાર છે લાખયોજન વિષ્કર્ભવાળો છે અને જેની મધ્યમાં મેરૂ છે. આટલી જ વાત સૂત્રકારે કરી છે. તેના શબ્દોનો સામાન્ય તથા વિશેષ અર્થજ તનમÀ:- તન મળે તેની વચમાં
પણ કોની વચમાં? પૂર્વોકતઅસંખ્યદ્વીપસમુદ્રની અહીં ત- (ત) શબ્દથી પૂર્વ સૂત્રની અનુવૃત્તિ કરેલી છે. તેથી દીપ-રૂમુવા: પદ અહીં અનુવર્તે છે.
तत-तेषांद्वीप समुद्राणां-मध्ये इति तन्मध्ये -ઉપર્યુકત અસંખ્યાત દ્વીપ સમુદોની બરાબર વચ્ચમાં [પહેલો જેબૂદ્વીપ છે]
- મધ્યે શબ્દ અહીં નિશ્ચયાત્મક રૂપે છે. વ્યવહારિકરૂપે નથી તેથી “વચ્ચેજ” એમ અર્થ લીધો.
* પવૂલીપ:- જોકે સૂત્રમાં જમ્બુદ્વીપ શબ્દ અંતે છે પણ અહીં સંબધકર્તા હોવાથી તેની વ્યાખ્યા પહેલા કરી છે.
જંબુદ્વીપ એટલે સર્વપ્રથમ રહેલોઢીપ તેની પછી ક્રમશઃ સમુદઅને દ્વીપ વીંટાઈને રહેલા છે. પણ જંબુદ્વીપ કોઈજદીપ-સમુદ્રને વીંટાઈને રહેલો નથી, તેવો આસૌ પહેલો દ્વીપ એટલે જંબદ્વીપ
તેની વિશિષ્ટ ઓળખ માટે સૂત્રમાં વિશેષણો મુકયા છે.
૧. વિમ–જેનો લાખ યોજનનો વિષ્ફન્મ અર્થાત વ્યાસ કે પૃથલતા છે તેવો જંબુદ્વીપ. એટલે કે જંબુદ્વીપ તો કેટલાંયે છે પણ અહીં જે જંબુદ્વીપ કહેવાનો છે તે તો લાખ યોજન વિસ્તાર વાળો જ છે. જેને આધારે જ પછીના માપોનું બમણાપણું નક્કી થયું છે. જેમકે લવણ સમુદ્ર- બે લાખ યોજન છે.
૨. મેરૂ-નાનિ:- [વિશેષ વ્યાખ્યા પછી અલગ કરેલી છે] - મેરૂ-મેરૂ પર્વત છે નાભિ જેની તેવો જબૂદ્વીપ.
-જેજેબૂદ્વીપનીબરાબરમધ્યેમેરૂપર્વત આવેલો છે તે બૂઢીપજલેવાનો છે. બીજો કોઈ નહિ માટે વિશેષણ મુક્યુ :
मेरु:नाभिर्यस्य स जम्बूद्वीप